2016 OCAK- ŞUBAT- SEKTÖREL SİGORTA SEKTÖRÜ VE SEKTÖRÜN SÜRÜKLEYİCİ ÖĞESİ: SİGORTA ACENTELERİ Erdem ALPTEKİN Sigorta Sektörüne Genel Bir Bakış Sigorta niye yaptırılır? İhtiyaç olunca. Ya da kırılma, bozulma veya yok olma tehlikesi gördüğünüzde. Hele bir de varlıklarınız çok büyükse veya pahada ağırsa, sigortanın önemi daha da büyüyor. Ama nedense sigorta hep hasar olduğu zaman aklımıza geliyor. Hala ülkemizde sigorta bilincinin ve sigorta yaptırmanın gerekli olduğuna dair inancın yeterince oluşmadığını görüyoruz. Oysa sigorta ihtiyacının doğması tarihsel olarak çok eskilere dayanıyor. Zaman içerisinde oluşan kazalar ve çıkan yangınlar da, sigortacılık sektörünün gelişimine katkıda bulunmuş. Günümüzde sigortacılık ve sigortaya olan ihtiyaç, gün geçtikçe artıyor. Eskiden mal ve demirbaşlar sözkonusuydu. Bugün ise bilgisayarlar ve bellekler tarafından depolanan bir çok verinin saklanması sözkonusu. Bu verilerin kaybı, yedeklenmesi veya değişime uğramasına yönelik önlem alma konusunda sigorta yaptırmanın önemi ortaya çıkıyor. Dünyada sigorta sektörü bu gibi nedenlerden dolayı çok önemliydi, önemini de her sektörü yakından etkilemesi nedeniyle her daim koruyor. Dünya genelinde sigorta sektörü, en az bankacılık kadar önemli bir sektör. Ülkemizde ise finans sektörü denince akla ilk gelen bankalar. Ülkemiz finans sisteminde bankacılık kesiminin ağırlığı oldukça büyük. Sigorta sektörü ise, ülkemiz finans sisteminden ve ülkemiz GSYİH sından yeterince pay alamıyor. Sigortalanabilecek çok daha geniş bir kesim var. Sigorta sektöründe bu sayıyı arttırmaya yönelik önemli gelişmeler oldu. 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu çıktığından beri sektör disiplin altına girmiş ve yetkili yetkisiz herkesin sigortacılık yapmasının önüne geçilmiştir.
Ülkemiz sigorta sektörü, Sigortacılık Kanunu nun yürürlüğe girmesinden sonra büyük gelişme yaşamış, sigorta acenteleri ve sigorta eksperlerinin levhaya kaydı ile birlikte sektör disiplin altına alınmıştır. Ülkemize gelen büyük yabancı şirketler kendi finansal araçlarını, kültürlerini ve çalışmalarını ülkemize getirerek ülkemiz sigorta sektöründe değişim yaratmışlardır. Groupama, Axa, Allianz gibi dev firmalar bilgi ve birikimlerini Türkiye pazarına taşımışlardır. Sigortacılık sektörü hiç kuşkusuz ki istihdam olarak da fazlasıyla katkıda bulunuyor. Sektörün daha gelişmekte olduğu ve istihdam sayısının artacağı bekleniyor. Ülkemiz sigortacılık sektörü, Doğal Afet Sigortalan Kurumu, Tarım Sigortalan Havuzu (TARSİM), Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi ve Sigortacılık Eğitim Merkezi gibi kurumları oluşturdu. Türkiye'de son zamanlarda devletin de desteğiyle Bireysel Emeklilik Sisteminde önemli adımlar atıldı. Katılımcı sayısı 6 milyona ve fon büyüklüğü de toplam 47 milyar liraya ulaştı. Bankalar aracılığı ile yapılan bu sistem son zamanlarda en moda yatırım araçlarından birisi oldu. Devlet, Bireysel Emeklilik Sistemine % 25 oranında Devlet Katkısı desteği veriyor. Devletin katılımcılardan tek talebi 10 yıl boyunca sistemde kalınması veya 56 yaşının doldurulması. 1 Ocak 2016 tarihinde uygulamaya giren yeni BES yönetmeliğiyle birlikte sözleşmelerin ilk 5 yılında giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi olarak adlandırılan toplam kesinti tutarı, her yıl için aylık brüt asgari ücretin yüzde 8,5'ine karşılık gelen maktu tutarı aşamayacak, 6'ncı yıl ve sonrası için ise bu kapsamda kesinti yapılmayacak. Sistemde beş yıldan fazla kalan katılımcılar için de fon işletim gider kesintilerinden iadeler söz konusu olacak. Bu şekilde katılımcıların sistemden daha fazla tasarruf sağlayabilmelerinin önü açılmış olacak. BES in daha fazla büyümesi ve toplam işgücünün daha büyük bir kesimine hitap edebilmesi için, otomatik katılımın sağlanması büyük önem taşıyor. Otomatik katılımın başarılı sonuçlar verdiği tüm ülkelerde devlet hem katılımcıları hem de işvereni başta vergi avantajı olmak üzere teşvik ediyor. Hayat sigortaları ise 3,3 milyar TL prim üretimi gerçekleştiriyor. Türkiye 4 mevsiminde yaşandığı verimli topraklar üzerinde bulunduğu için tarım faaliyetleri önemli bir kısmı oluşturuyor. Doğal afetler ve çeşitli riskler nedeniyle tarımsal faaliyetler olumsuz yönde etkileniyor ve pek çok ürün zarar görüyor. Bu durum sigortası olmayan üreticileri zarara sokuyor. 17
2006 yılında çıkan yasa ile yürürlüğe giren TARSİM (Tarım Sigortaları Havuzu), çiftçiyi ve hayvancıyı koruyor. Trafik sigortalarındaki son gelişmeler, sigorta sektörüne zarar verdi. Son yıllarda kasko ve trafik sigortalarındaki hasar ödemelerinden dolayı sigorta şirketlerinin zararları büyük. Bu nedenle sigorta şirketleri, oluşan bu zararları kapatmak için kasko ve trafik sigorta poliçe primlerine ciddi oranda zam yaptılar. Bu zamlara en büyük tepki hasarsızlık indirimi yüksek poliçe sahiplerinden geldi. Trafik sigortalarında yaşanan fahiş artışlar, 2016 yılının ana gündem konularından birisi. Her gün gazetelerde manşetlerde yer alıyor. Araç sahiplerinin zorunlu trafik sigortası primlerindeki artışlara tepkisi üzerine harekete geçen Hazine Müsteşarlığı, hasar oranına göre kademeli prim sistemi üzerinde çalışıyor. Bir yandan da sigorta şirketleri üzerindeki yükü azaltmak için mahkemeler ve şirketler arasındaki tazminat hesaplama yöntemini standart hale getirmeye hazırlanıyor. Kademeli prim sistemine geçildiğinde şu anda pek çok kez kaza yapmış aracın yükünü çekmek zorunda kalan hasarsız araç sahipleri bu sıkıntıdan kurtulacak. Bu şekilde sigorta şirketleri gereksiz yere mahkeme masrafları ödemeyecek, tüketici de bir kaç yıl süren davalarla uğraşmak zorunda kalmayacak. Sigorta şirketleri zararına sigorta yapamayacaklarına göre; Ya kazalarda zarar görenlere ödenecek tazminatlar sınırlandırılacak, Ya da zorunlu trafik sigortası primleri-sigorta ücretleri daha da artacak. Trafik sigortasına ilişkin çalışmalar ve mevzuat değişiklikleri devam ediyor. 2 Şubat 2016 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Genel Şartlar Tebliğine göre; kaza, aracın gereken ehliyete sahip olmayan veya ehliyetine el konulmuş kimseler tarafından kullanılması ya da trafik kurallarının ağır kusur ile ihlali sonucunda meydana gelmesi durumunda tazminat sigortalıya rücu edilecek. Buna göre tazminatı gerektiren olay, aracın ilgili mevzuat hükümlerine göre gereken ehliyetnameye sahip olmayan veya geçerliliğini yitirmiş sürücü sertifikasına sahip ya da ehliyetine geçici/sürekli el konulmuş kimseler tarafından kullanılması veya trafik kurallarının ağır kusur ile ihlali sonucunda meydana gelmiş ise tazminat sigortalıya rücu edilecek. Eğer sigortalı kırmızı ışıkta geçip, ters şeride girip ya da geri geri gitmek gibi ağır kural ihlalleri sonrası kaza yaparsa, sigorta şirketi sigortalının hasar ödemesini kısma ya da kapsam dışı bırakma hakkına sahip. Ama mağdur her zaman korunuyor. 18
Sigorta Sektörünün Sürükleyici Ögesi: Acenteler Türkiye genelinde faaliyet gösteren yaklaşık 16 bin acente sigorta sektörünün çoğunluğunu temsil ediyor. Sigorta sektöründe yaşanan bu hızlı değişim, sigorta acentelerinin sorumluluklarını ve çalışmalarını da yukarıya taşımış, sektör için önemini daha da arttırdı. Acenteler, sigortalılarla doğrudan iletişim halindeler. Ama sektörün temel taşı şirketlerle acentelerin komisyonlar nedeniyle sorunları var. Özellikle trafik sigortasında büyük şirketlerin komisyon oranlarını yüzde 20 lerden yüzde 0 lar düzeyine kadar indirmesi ile acenteler çok zor durumda kaldı. Bundan dolayı sigorta acentelerinin tek gelirleri olan komisyonları giderek azalıyor. Trafik sigortalarında fiyatların artmasından herkes şikayetçi. Tüketici de, acente de, iş adamı da. Yanısıra sigorta acentelerinin sektörde uygulanan farklı fiyat politikaları, banka satışlarından dolayı rekabette güçsüz duruma düşmeleri, artan maliyetler, yakınlarında bulunan acente sayısının çokluğu gibi konularda sorun yaşıyorlar. TOBB un Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Taşıma Kapasitesi Araştırmasına göre; Acentelerin sektöre kazandırdığı prim üretimi 15,3 Milyar TL, Hayat dışı acente pazar payı % 66, Acente pazar payı yıllık büyüme hızı % 5,6, Acente sayısı 15.590, Ortalama acente yaşı 11, Acente kapanma hızı % 21, Kapasite kullanım oranı %38, Şube sayısı 4.515, Personel sayısı ise 29.502. 19
Tablo 1: Kapasite Kullanım Oranlarına Göre İller ŞEHİR SİGORTALILIK ORANI (%) TAHMİNİ SİGORTALI SAYISI TAHMİNİ POTANSİYEL SİGORTALI SAYISI KAPASİTE KULLANIM ORANI (%) EDİRNE 34,26 136.567 172.923 78,98 ÇANAKKALE 21,47 107.862 195.531 55,16 BALIKESİR 20,56 239.086 444.975 53,73 ANKARA 21,25 1.072.147 2.067.612 51,85 MUĞLA 23,16 200.173 391.091 51,32 BURDUR 23,59 60.697 121.354 50,02 KÜTAHYA 20,83 119.163 239.861 49,68 ESKİŞEHİR 18,43 147.410 301.630 48,87 BOLU 20,14 57.091 122.752 46,51 KIRKLARELİ 19,87 67.677 145.786 46,42 ANTALYA 21,66 467.377 1.013.353 46,12 TEKİRDAĞ 20,68 180.809 401.504 45,03 BİLECİK 18,57 38.792 86.496 44,85 İZMİR 18,66 757.832 1.727.431 43,87 KASTAMONU 16,21 59.681 137.694 43,34 AMASYA 17,43 56.109 129.919 43,19 ISPARTA 18,30 76.439 178.504 42,82 AYDIN 18,90 193.004 453.399 42,57 İÇEL 16,27 277.515 652.537 42,53 KIRŞEHİR 15,46 34.561 81.828 42,24 İSTANBUL 18,61 2.635.629 6.326.594 41,66 Kaynak: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran 2015. Kapasite kullanım oranıyla, bir ilde sigorta satın alma potansiyeli olan nüfusun yüzde kaçının sigorta satın aldığını göstermek amaçlanmıştır. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırmasına göre; sigorta potansiyelini en iyi kullanan iller sırasıyla Edirne, Çanakkale ve Balıkesir olmuştur. 20
Tablo 2: Kişi Başına Düşen Ortalama Sigorta Primine Göre İller ŞEHİR ACENTE KABA ÖLÜM HIZI SON 5 YILLIK (%) ACENTE KABA DOĞUM HIZI SON 5 YILLIK (%) KİŞİ BAŞINA DÜŞEN ORTALAMA SİGORTA PRİMİ İSTANBUL 18,1 18,63 620 TL ANKARA 19,9 23,05 548 TL ANTALYA 19,7 20,21 435 TL MUĞLA 25,7 17,27 431 TL İZMİR 23,9 17,33 414 TL EDİRNE 19,7 9,21 357 TL BURSA 23,8 18,21 352 TL TÜRKİYE 336 TL ORTALAMASI TEKİRDAĞ 19,8 17,03 332 TL BOLU 17,5 10,22 331 TL KOCAELİ 16,9 24,48 330 TL DENİZLİ 24,5 22,37 321 TL ESKİŞEHİR 21,0 14,81 315 TL YALOVA 11,3 14,08 314 TL KIRKLARELİ 18,9 10,06 308 TL İÇEL 19,9 20,21 304 TL BALIKESİR 22,9 9,98 300 TL ÇANAKKALE 19,2 10,58 285 TL BURDUR 28,0 8,54 282 TL ADANA 19,7 32,06 281 TL AYDIN 29,2 13,21 279 TL DÜZCE 15,3 6,78 273 TL KAYSERİ 21,2 20,88 270 TL SAKARYA 24,3 15,54 267 TL TRABZON 15,1 12,65 263 TL UŞAK 20,1 13,84 261 TL NEVŞEHİR 17,7 5,06 260 TL BİLECİK 37,3 6,78 254 TL ZONGULDAK 20,0 10,0 253 TL SAMSUN 25,2 18,53 250 TL AMASYA 27,9 22,95 245 TL ISPARTA 10,1 8,99 240 TL Kaynak: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran 2015. İzmir'de ise Türkiye'den farklı olarak sigorta hizmetleri için danışmanlık veriliyor. İzmir sigorta konusunda bilinç olarak Türkiye'nin ortalamasına göre daha yüksek bir profil çizse bile bu dünya geneli için yeterli bir seviye değil. İzmir Ticaret Odası kayıtlarına göre; 28 Ocak 2015 tarihi itibariyle 48. Sigorta Meslek Grubunda İzmir'de 1.184 firma faaliyet gösteriyor. Bunlardan 843 ü sigorta acentesi faaliyetinde bulunuyor. 227 si hayat sigortası dışındaki sigortacılık faaliyetinde bulunurken, 9 u ise hayat sigortası faaliyetinde bulunmaktadır. 21
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği çalışmasına göre; İzmir'de kişi başına düşen sigorta primi 414 TL. Türkiye genelinde İstanbul, Ankara, Antalya ve Muğla dan sonra kişi başına düşen sigorta priminde beşinci sırada yer alıyor. Türkiye ortalaması ise 336 TL. İzmir de kapanan acentelerin kurulan acentelere göre daha az sayıda olduğu görülüyor. Tablo 3: İktisadilik Oranına Göre İller ŞEHİR ORTALAMA AYLIK ACENTE KOMİSYON GELİRİ 22 ORTALAMA AYLIK ACENTE GİDERİ İKTİSADİLİK ORANI ELAZIĞ 18.417 TL 5.675 TL 3,25 BURDUR 9.848 TL 3.045 TL 3,23 ŞIRNAK 10.000 TL 3.418 TL 2,93 ARTVİN 16.771 TL 6.031 TL 2,78 KARAMAN 17.333 TL 6.700 TL 2,59 YALOVA 9.048 TL 3.571 TL 2,53 DİYARBAKIR 14.683 TL 5.810 TL 2,53 KIRŞEHİR 8.333 TL 3.300 TL 2,53 KONYA 13.828 TL 5.534 TL 2,50 RİZE 8.077 TL 3.269 TL 2,47 BİLECİK 9.333 TL 3.800 TL 2,46 ÇANKIRI 6.905 TL 3.000 TL 2,30 ERZURUM 7.778 TL 3.405 TL 2,28 GAZİANTEP 17.552 TL 7.766 TL 2,26 İZMİR 17.344 TL 7.727 TL 2,24 HAKKARİ 3.333 TL 1.500 TL 2,22 KİLİS 5.238 TL 2.357 TL 2,22 TEKİRDAĞ 8.167 TL 3.700 TL 2,21 ANKARA 18.305 TL 8.389 TL 2,18 KOCAELİ 11.973 TL 5.510 TL 2,17 BALIKESİR 10.985 TL 5.091 TL 2,16 UŞAK 9.074 TL 4.222 TL 2,15 İSTANBUL 19.130 TL 9.064 TL 2,11 ADANA 12.824 TL 6.106 TL 2,10 SAKARYA 14.365 TL 6.905 TL 2,08 AFYONKARAHİSAR 9.427 TL 4.578 TL 2,06 Kaynak: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran 2015. En yüksek komisyon gelirine sahip iller; İstanbul, Elazığ, Ankara, Gaziantep ve İzmir olarak hesaplanmıştır. En yüksek acente giderine sahip iller ise; Bartın, İstanbul, Ankara, Gaziantep ve İzmir dir. İktisadilik oranı 1 den büyükse, işletmenin kazançlı ve ekonomik verimliliğinin yüksek olacağı kabul edilmiştir. Türkiye geneli için incelendiğinde iktisadilik oranının 2,02 olduğu tespit edilmiştir. Özetle 2 birimlik gelire karşılık 1 birimlik gider olduğu belirlenmiştir.
Elazığ, Burdur, Şırnak, Artvin ve Karaman illeri, iktisadilik açısından en yüksek değerlere sahip çıkmıştır. İzmir'de acentaların aylık ortalama gelirleri 17.344 TL iken giderleri 7.727 TL. Sonuç TOBB un Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Tasıma Kapasitesi Araştırmasına göre; sigorta acenteleri 2014 yıl sonu itibariyle sigortacılık sektörünün yaklaşık % 66 lık bir kısmını oluşturmaktadır. Bu payın karşılığı 15,5 Milyar TL lik bir prim üretimidir. Sigortalılarla sürekli yüz yüze gelen, sorunlarına çözüm üreten, doğrudan muhatap alan ve hasar anında destek sağlayan sigorta acentelerinin sigorta sektörüne kazandırdıkları oldukça fazladır. Bu nedenle sigorta acentelerinin sorunlarının üzerine gidilmesi yaşamsal önemdedir. Sigorta acentelerinin eğitim alarak sektörle ilgili mevzuatı, uygulamayı bilmesi eksiksiz ve teknolojiyi ve dijital satınalma tekniklerini kullanmaları sağlanmalıdır. Özellikle muhasebe, finans, aktüerya, hasar yönetimi, iş hukuku gibi sektörel alanların yanında kişisel gelişim eğitimlerine de önem verilmelidir. Sigortacılık sektörü önümüzdeki yıllarda Türkiye de çok daha önemli bir yere sahip olacaktır. Bunda da kuşkusuz sigorta acentelerinin payı büyük olacaktır. Sigortacılık sektörüne özellikle BES ayağında devlet desteği bu düzeyde devam eder ise, daha bir çok büyük sigorta firmasını Türkiye'de faaliyete geçerken görebiliriz. Sonuç olarak, sigorta yaptırmayı sadece basit poliçelerden ibaret görmemek gerekiyor. 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi ve 2011 Van Depreminde çoğu insan Doğal Afet Sigortası (DASK) yaptırmadığı için, sonraki süreçte çok sıkıntı çekti. Kasko sigortasını yaptırmadığınız takdirde, aracınızın hasarlarını yaptıramıyor, trafik sigortası ise olmazsa ise ölümcül ve yaralamalı kazalarda ciddi değerleri bulan tazminatlardan mahrum kalabiliyorsunuz. Bu nedenle malınızı korumak, garantiye almak istiyorsanız sigorta yaptırmaktan başka çareniz yok. Kaynak Ekonomist Dergisi, Bes, Otomatik Katılımı Bekliyor, Besmetre, 17 Ocak 2016. Tarım Sigortaları Havuzu T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, www.hazine.gov.tr Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Sigorta Acenteleri İcra Komitesi, Sigorta Acenteleri Bölgesel Gelişmişlik ve Taşıma Kapasitesi Araştırması (Satka-2015), 15 Haziran 2015. Türkiye Sigorta Birliği 23