Editör Prof. Dr. Süleyman TAŞGETİREN Araştırma Ekibi Araş. Gör. A. Fatih YURAN Araş. Gör. Nurgül ÖZMEN Araş. Gör. Neşe ÖZKAN BİYOMEDİKAL AR-GE 2015 Biyomedikal mühendisliği insan sağlığında oluşabilecek problemlerin teşhis ve tedavisinde kullanılan çok çeşitli sistem, cihaz ve yöntemlerin tasarım, üretim ve işletilmelerini kapsayan bir çok bilimsel disiplinin birlikte çalışmasını gerektiren bir bilim dalıdır. Son yıllarda tüm dünyada olduğu gibi Türkiye deki akademisyenler de çalışmalarını önem kazanan bu yeni alana yoğunlaştırmaktadır. Ülkemizde biyomedikal alanında yapılan çalışmalar, yazılan makale ve tezlerin sayısı katlanarak artmaktadır. Bu çalışmada 2013-2014 yıllarında Türkiye de yapılan ve biyomedikal mühendisliği kapsamına giren çalışmaların kapsamlı bir değerlendirmesi bulunmaktadır. Çalışmada ülkemizde hazırlanan tezler, bildiriler ve makaleler incelenmiş ve 2015 itibariyle biyomedikal teknolojiler alanındaki ar-ge çalışmalarının durumu belirlenmiştir. 2015 İTİBARİYLE TÜRKİYE'DE BİYOMEDİKAL TEKNOLOJİLERİ ALANINDA YAPILAN FAALİYETLERİNİN MEVCUT DURUMU AFYON KOCATEPE Sİ BİYOMEDİKAL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ISBN 978-605-65472-0-1
2 BİYOMEDİKAL AR-GE 2015 2015 İTİBARİYLE TÜRKİYE'DE BİYOMEDİKAL TEKNOLOJİLERİ ALANINDA YAPILAN FAALİYETLERİNİN MEVCUT DURUMU YÖNETİCİ ÖZETİ Amaç Ülkemiz için kritik sektörlerden biri olan biyomedikal teknolojiler konusunda bulunduğumuz seviyeyi ortaya çıkarmak amacıyla bu çalışma yürütülmüştür. Kapsam Çalışma kapsamında 2014 yılında ülkemizde gerçekleştirilen 5 bilimsel toplantıda sunulan bildiri, dünya çapında bilimsel yayın taramada kullanılan en yaygın veri tabanlarından biri olan Scopus veri tabanında yer alan 2013 yılı ve sonrasında yapılmış Türkiye adresli ile Yükseköğretim Kurulu Tez veri tabanında yer alan 2013 sonrası tamamlanmış tezler incelenmiştir. İncelenen araştırma sayısı 724 adettir. Bulgular Rapor kapsamındaki 782 çalışmada toplam 1221 kurum adresi bulunmaktadır. Bunlardan 131 tanesi Türkiye Üniversiteleridir. 137 kez yurt dışı üniversite, 28 kez de çoğu sağlık bakanlığı eğitim ve araştırma hastaneleri olmak üzere yurt içi üniversite dışı kuruluş yer almaktadır. Bir kaç çalışmada sanayi kuruluşu adresi bulunmaktadır. Rapor kapsamında değerlendirilen çalışmaların yapıldığı 1221 adresten %35'i 10 üniversiteye aittir. Biyomedikal Mühendisliği bölümünde lisans ve/veya lisansüstü programları bulunan üniversiteler ise listede 342 kez (%28) yer almaktadır. Biyomedikal teknolojileri alanının çok disiplinli yapısıyla uyumlu olarak çalışmalar 12 farklı bölüm altında yürütülmektedir. En fazla çalışma Biyomedikal Mühendisliği bölümü ve/veya anabilim dalı altında yürütülmüştür. Ayrıca bu bölümde yapılan çalışmaların yarısından fazlası başka bölümlerden araştırmacıların da yer aldığı çalışmalardır. Çalışmalarda ikinci sırayı Tıp fakülteleri almaktadır. Ayrıca tıp fakültelerinde yapılan çalışmalarda tıp dışı disiplinlerden gelen araştırmacı sayısının nispeten daha düşük (%15) olduğu dikkat çekmektedir. Biyosensörler ve biyopolimerler konusunda yoğun çalışma yürüten biyoloji ve kimya bölümlerinde yapılan çalışmalarda başka bölümlerden araştırmacıların yer aldığı çalışmalar %10 civarında kalmıştır. Elektrik- Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği bölümleri toplamda Biyomedikal Mühendisliği kadar araştırma yürütmüştür. Benzer durum Makine ve Malzeme Mühendisliği bölümleri içinde söz konusudur. Bu branşlardan ilk grup biyomedikal teknolojilerinin görüntü ve sinyal işleme ile telemetri alanlarında yoğunlaşırken, ikinci grup biyomekanik ve biyouyumlu malzemeler alanında yoğunlaşmaktadır. Diş hekimliği ile beden eğitimi ve spor alanları başlangıç düzeyinde olmakla birlikte biyomedikal teknoloji alanına katkı sağlama potansiyeli açısından umut vaat etmektedir. Her ne kadar çalışmaların yarıdan fazlası tek bir bölüm kapsamında yapılmış ise de %45'lik oranıyla birden fazla bölüm kapsamında yapılmış çalışmalar, alanın çok disiplinli karakterini ortaya koymaktadır. Tek bölüm olarak görülen dilimin bir kısmı da farklı üniversitelerden aynı bölümün birlikte yürüttüğü çalışmalardan (~%15) oluşmaktadır. Yazar sayısı açısından bakıldığında mühendislik disiplinleri açısından yaygın olmayan 5 üzerindeki yazarlı çalışma sayısı burada %20 ile önemli bir oranı sağlamıştır. En fazla çalışma biyomekanik ve biyomalzeme alanında iken, en az çalışma sırasıyla biyotelemetri, biyomedikal görüntüleme ile doku mühendisliği ve nanoteknoloji alanlarında yapılmıştır. Biyomedikal Mühendisliği ve Tıp Fakültesi tüm alanlarda orantılı bir varlık gösterirken, Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği bölümleri biyomedikal sinyaller, biyomedikal görüntüleme, biyomedikal enstrümantasyon alanlarında yoğunlaşmaktadır. Biyomekanik alanında Tıp Fakültesi ve Makine Mühendisliği ile birlikte Diş Hekimliği ve Beden Eğitimi ve Spor alanları dikkat çekmektedir. Biyomalzemeler alanında ise özellikle implant olarak kullanılan malzemeler
açısından Malzeme ve Makine Mühendislikleri, biyopolimer ve canlı dokularının özelliklerinin anlaşılması çalışmaları açılarından kimya ve biyoloji bölümleri öne çıkmaktadır. Biyotelemetri alanıyla ilgili çalışmalar ülkemizde yok denecek seviyelerdedir. Benzer şekilde elektronik ve bilgisayar alanındaki gelişmelerin kolaylaştırdığı sağlık alanındaki veri madenciliği ve biyogüvenliği de içeren biyoinformatik alanı üzerinde daha fazla yoğunlaşma gerektiren alanlar olarak öne çıkmaktadır. Sonuç Biyomedikal mühendisliği alanı akademik camiada lisans düzeyinde bir disiplin olarak yerleşme aşamasındadır. Bir çok disiplinin bir arada çalışmasını gerektiren bu alanda mühendislik branşlarının kendi aralarında görülen işbirliği, uygulama alanı sayılan tıp, diş hekimliği, veteriner hekimliği ile beden eğitimi ve spor branşları ile mühendislik branşları arasında henüz başlangıç düzeyindedir. Temel bilimler ile gerek sağlık bilimleri, gerekse mühendislik bilimleri arasında ise daha büyük bir boşluk bulunmaktadır. Biyomekanik, Biyomalzemeler, Biyomedikal sinyaller gibi alanlarla yaygın olan araştırma faaliyetleri, daha kolay uygulamaya aktarılabilecek biyotelemetri, biyoinformatik ve doku mühendisliği gibi bazı stratejik alanlarda yok denecek seviyelerdedir. GİRİŞ Biyomedikal Mühendisliği biyoloji ve tıp alanındaki problemleri çözmek için mühendislik ile temel fen ve sağlık bilimlerinin ilkelerini ve yöntemlerini uygulayan görece yeni bir mühendislik alanıdır. Sağlık alanında karşılaşılan problemlerin çözümü için mühendislik bilgi ve pratiğinin uygulanması amacıyla başlangıçta çeşitli mühendislik branşlarında çalışmalar yürütülürken son 30 yılda biyomedikal mühendisliği müstakil bir alan olarak yapılanmıştır. Günümüzde biyomedikal alanı sadece tıp alanıyla sınırlanmamış, aynı zamanda diş hekimliği, veterinerlik, rehabilitasyon, beden eğitimi ve spor alanlarında da önemli katkı sağlama potansiyeline sahip bir alan olarak gelişimini sürdürmüştür. Yataklı sağlık kurumlarında bulunan biyomedikal cihaz türleri yüzlerle, bunların sayısı ise binlerle ifade edilmektedir [1]. İmplantdan steteskopa; MR (Manyetik Rezonans) ve röntgen gibi karmaşık görüntüleme cihazlarından çok daha basit sayılabilecek hasta yataklarına kadar birçok ürün mühendisler tarafından üretilmekte/geliştirilmektedir. Hastanelerde hastaların tedavisi için oldukça karmaşık mühendislik tasarımına sahip olan cihazlar doktorlar tarafından kullanılmaktadır. İnsan sağlığı ve hastalıkların tedavisi yüzyıllardır her devletin en önemli sorumluluklarından olmuştur. 2012 yılında Birleşik Amerika da devlet tarafından yapılan sağlık harcamalarının toplamı; 2 809 milyar USD, İngiltere de 230 milyar USD ve Rusya da 127 milyar USD olarak gerçekleşmiş, aynı yıl Türkiye de sağlık harcamaları 50 milyar USD olmuştur [2]. 2013 yılında ise bu rakam TÜİK tarafından 84 milyar 390 milyon TL olarak açıklanmıştır [3]. 2012 yılında 3
Türkiye de 18 666 adet medikal görüntüleme cihazı, 14 696 adet hemodiyaliz cihazı bulunduğu tespit edilmiştir. Ülkemizde bir milyon kişiye düşen MR ve CT cihazı sayısı İngiltere ve Kanada'nın üstündedir [4,5]. Buna rağmen henüz ülkemizde medikal görüntüleme cihazlarının ve hemodiyaliz cihazalarının yerli üretimi bulunmamaktadır ve bu cihazlarda dışa bağımlılık söz konusudur. Bu bağımlılık sadece cihazın ithalatıyla son bulmamaktadır. Bunun yanı sıra cihazın bakım-onarımı, yedek parça temini gibi hususlar da ülke ekonomimize ek maliyetler getirmektedir. Hem üniversitelerin hem de özel sektörün biyomedikal alanda çalışmalarını yoğunlaştırması sağlık alanında ülkemizin dışa bağımlılığını azaltabilir. Haziran 2014 tarihinde yapılan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) toplantısında biyomedikal sektörünü ilgilendiren önemli kararlar alınmıştır [6]. Bu kararların gerekçeleri konunun önemini daha belirgin olarak ortaya koymaktadır. Özetle; 2014 yılının ilk dört ayında imalat sanayii içerisindeki yüksek teknolojili ürün ihracatı 1,7 milyar USD iken, yüksek teknolojili ürün ithalatı 8,3 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. Yüksek teknolojili ürünlerin imalat sanayi ihracatı içindeki payı %3,8, ithalatı içindeki payı %14 olmuştur. Ülkemiz dünyanın 17. büyük ekonomisi olmasına rağmen yüksek teknolojili ürün ihracatında 39. sırada bulunmaktadır. Dünyanın ilk 10 ekonomisine bakıldığında, ülkemizin biyoteknoloji alanında teknolojik yeterliliğinin ve ihracattan aldığı payın oldukça düşük kaldığı görülmektedir. Biyoteknoloji endüstrisinin en büyük bileşenini medikal biyoteknoloji alanı oluşturmaktadır. Medikal biyoteknolojinin dış ticaret açığının ve etki potansiyelinin en yüksek olduğu başlıca bileşenleri ise biyomedikal ekipmanlar ile tanı ürünleri, biyomalzemeler, ilaç ve aşılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Sağlık Bakanlığı hedefleri arasında yerli tıbbi cihaz (in-vitro tanı kitleri dâhil) üretimini desteklemek, sektördeki dış ticaret açığını minimize etmek ve bu gelişmeler doğrultusunda ülkemizdeki yerli markalaşmaya katkı sağlamak yer almaktadır. Sağlık Bakanlığı tarafından tıbbi cihazlar özelinde 2023 vizyonu tıbbi cihaz alanında kurumsal yapılarıyla; dışa bağımlılığı en aza indirgenmiş, ileri teknolojili katma değeri yüksek ürünleri de geliştirip üretebilen ve uluslararası standartların oluşumunda etkili küresel bir oyuncu olmak olarak belirlenmiştir. Biyomalzemeler alanı ise ilaç, aşı, biyomedikal ekipman ve tıbbi tanı kitleri alanlarında nanoteknoloji gibi ileri teknolojilerin kullanılarak yenilikçi ürünlerin ortaya 4
çıkmasına hizmet eden yatay bir alandır. Dünyadaki güncel teknolojik eğilimlerin bir sonucu olarak medikal biyoteknoloji alanında yapılan araştırmalar, diğer konulardaki araştırmalara kıyasla daha çok disiplinin, sektörün ve kurumun işbirliğine ihtiyaç duymaktadır. Halihazırdaki altyapı desteklerine ek olarak, medikal biyoteknoloji alanında kurulan/kurulacak ulusal araştırma altyapılarında ihtisaslaşmasının sağlanması amacıyla yürütülecek Ar-Ge ve yenilik çalışmalarının hasta-doktor-araştırmacı-ar-ge personeli etkileşiminin esas olduğu bir anlayışıyla, araştırma hastaneleri, laboratuarlar, özel ve kamu araştırma merkezleri ve benzeri ilgili kurumların işbirliği ile, klinik öncesi ve klinik araştırmaların gerektirdiği kurumlar arası etkileşim ve çalışma düzeninin sağlanmasıyla gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 2014-2018 yıllarını kapsayan 10. Kalkınma Planı nda Sağlık Endüstrilerinde Yapısal Dönüşüm Programı tanımlanmış, bu kapsamda ülkemizde artan ve yaşlanan nüfus, ortalama yaşam süresinde yükselme, sağlık hizmetlerinde ve ilaca erişimde iyileşme, artan refah düzeyi ve farkındalık gibi faktörler nedeniyle ilaç ve tıbbi cihaz talebinin artması sosyal güvenlik harcamalarında ve cari açık üzerinde baskı oluşturduğu, uzun vadede Türkiye nin küresel bir ilaç Ar-Ge ve üretim merkezi olması, ilaç ve tıbbi cihaz alanında rekabetçi bir konuma ulaşmasının önem arz ettiği vurgulandıktan sonra; yüksek katma değerli ürün üretebilen, küresel pazarlara ürün ve hizmet sunabilen ve yurtiçi ilaç ve tıbbi cihaz ihtiyacının daha büyük bir kısmını karşılayabilen bir üretim yapısına geçilmesinin amaçlandığı belirtilmiştir. Plana göre; orta vadede yerli üretim kapasitesinin artırılması, Ar-Ge ve girişim ekosisteminin geliştirilmesi, uzun vadede yeni molekül geliştirebilen, daha yüksek katma değerli ilaç ve tıbbi cihaz üretebilen bir yapıya kavuşarak küresel değer zincirlerinde etkinliğin artırılması öngörülmektedir. Bu strateji ile yüksek katma değerli ürün odaklı bir üretim yapısına vurgu yapılmakta ve plan dönemi sonu olan 2019 yılına kadar yurt içi tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme ihtiyacının %20 sinin yerli üretimle karşılanması ve yurt içi ilaç ihtiyacının değer olarak %60 ının yerli üretimle karşılanması stratejik hedefleri ortaya konulmuştur [7]. Bu çalışma ülkemizde biyomedikal alanda yapılan akademik çalışmaların mevcut durumunu tespit etmeyi amaçlamıştır. 2013 yılından bu yana yayınlanan ulusal/uluslar arası makaleler, 5
tez çalışmaları ve bildiriler değerlendirilmiştir. Yapılan çalışmaların hangi alanlarda yoğunlaştığı ve içeriklerinin neler olduğu grafiklerle sunulmuştur. Böylece ülkemizde biyomedikal alanındaki akademik bilgi birikiminin hangi konulara yoğunlaştığı ortaya çıkarılmıştır. Çalışmada sunulan veriler ışığında akademisyenler hangi alanlarda eksikler olduğunu görme imkânı yakalayacak ve eksikliği hissedilen alanlarda çalışmalarını arttırma imkânı bulacaktır. Bunun yanı sıra bu çalışma biyomedikal firmalar için bir rehber niteliği taşıyacaktır. Firmalar biyomedikal alanında hangi üniversitelerde ne gibi çalışmalar yapıldığını değerlendirebilecek ve bu sayede üniversite-sanayi işbirliği için ortak bir zemin oluşacaktır. Biyomedikal bilimi çok disiplinli çalışmayı gerektirir. Yazılım, elektronik, mekanik, malzeme ve tıp bilimlerinin bir arada yürütüldüğü bir çalışma alanıdır. Bahsi geçen bilim dallarından herhangi birinde gerçekleşen önemli bir gelişme biyomedikal alanını da etkilemektedir. Dolayısıyla kariyerini biyomedikal alanında devam ettirmek isteyen akademisyenlerin diğer bilim dallarındaki gelişmeleri takip etmeleri ve o dallarda ortak çalışma arkadaşları edinmeleri faydalı olacaktır. Bu raporda biyomedikal alanda ülkemizde yapılan çok disiplinli (multi-disipliner) çalışmalara dair veriler ayrıntılı olarak sunulmuştur. Sunulan veriler ışığında, akademisyenler yapacakları çalışmalar için hangi üniversitelerde benzer çalışmalar yapıldığını inceleyebileceklerdir. Böylece akademisyenler yeni çalışma konuları için fikir elde edecek, çalışma arkadaşları bulabilecek ve bilgi birikiminin kazanılmasına ivme kazandırılacaktır. YÖNTEM Bu araştırmada 2014 yılında ülkemizde yapılan sempozyumlarda sunulan biyomedikal teknoloji alanındaki bildiriler, Yüksek Öğretim Kurulu tez veritabanında yer alan tezlerden biyomedikal alanında yapılmış olan tez çalışmaları ve 15.12.2014 günü scopus veritabanında yapılan taramadan elde edilen bilgiler kullanılmıştır [8,9]. 2014 yılında yapılan ve bu raporun kapsamına alınan bilimsel toplantılar şunlardır: Tıp Teknolojileri gresi, Biyomedikal, VII. Ulusal Biyomekanik Kongresi (2014), Elektrik, Elektronik, Bilgisayar ve Biyomedikal Mühendisliği Sempozyumu (ELECO'14), 15. Uluslararası Malzeme Sempozyumu [10-14]. Scopus veri tabanında tarama yapılırken kullanılan ifade "TITLE-ABS-KEY ( biomedical ) OR TITLE-ABS-KEY ( biomechanics ) OR TITLE-ABS-KEY ( biomaterials ) OR TITLE-ABS-KEY ( tissue engineering ) OR TITLE-ABS-KEY ( biosensor ) 6
OR TITLE-ABS-KEY ( biotelemetry ) OR TITLE-ABS-KEY ( bioelectronics ) AND AFFILCOUNTRY ( turkey ) AND PUBYEAR > 2012" dir. Bu tarama sonucu 650 dolayında başlık elde edilmiş, bunlar arasında mühendislik uygulaması dışında kalanlar elenmiştir. Bu raporda kullanılan toplam 782 çalışmanın dağılımı Şekil 1'de verilmiştir. Şekilde diğer sempozyumlar kısmında verilen %13'lük dilim scopus veri tabanının taradığı 2013 yılına ait sempozyumları ifade etmektedir. Raporun Kaynakları 17% 13% 43% Uluslar Arası Dergiler 2014 Sempozyumları Diğer Sempozyumlar Tezler 27% Şekil 1. Raporun verilerini oluşturan çalışmaların kaynaklarına göre dağılımı Sayılan kaynaklardan elde edilen başlıklar, biyomedikal teknoloji alanını oluşturan biyomedikal sinyaller, biyomedikal görüntüleme, biyomedikal enstrümantasyon, biyotelemetri, biyoinformatik, biyomalzemeler, biyomekanik, biyosensörler, doku müh ve nanoteknoloji alanlarına göre sınıflandırılmıştır. Bunun dışında yapılan çalışmalar kapsamına göre deneysel, teorik ve simülasyon olarak gruplandırılmış, ayrıca çalışmada belirtilmişse in vivo, in vitro ve in situ kavramları çerçevesinde de değerlendirilmiştir. Araştırmaların yapıldığı kurumların ve yürütücü araştırma gruplarının değerlendirilmesi bağlamında bir çalışma da yürütülmüştür. Bu kapsamda çalışmaların yürütüldüğü üniversiteler ve araştırmacıların yer aldığı bölümler belirlenmiştir. Ayrıca çalışmalarda yer alan yazar sayısı da ele alınmıştır. Bir karşılaştırma imkanı elde edilebileceği düşüncesiyle Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından sağlanan envanterden elde edilen biyomedikal sektöründeki sanayi kuruluşları da belirlenerek üniversitelerin bulunduğu bölgelere göre rapor kapsamına dahil edilmiştir. 7
BULGULAR Araştırmaların yürütüldüğü üniversiteler Rapor kapsamındaki 782 çalışmada toplam 1221 kurum adresi bulunmaktadır (Çalışmaların tamamı EKte önce yıl, sonra ilk yazarın soyadına göre sıralanmış olarak verilmiştir). Bunlardan 131 tanesi Türkiye Üniversiteleridir. 137 kez yurt dışı üniversite, 28 kez de çoğu sağlık bakanlığı eğitim ve araştırma hastaneleri olmak üzere yurt içi üniversite dışı kuruluş yer almaktadır. Bir kaç çalışmada sanayi kuruluşu adresi bulunmaktadır. Yurt içi üniversiteler ile biyomedikal alanındaki sanayi kuruluşlarının coğrafi bölgelere göre dağılımı şekil 2'de verilmiştir. Görüldüğü gibi sanayi kuruluşları İç Anadolu, Marmara ve Ege bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Biyomedikal alanında çalışma yapılan üniversite sayıları açısından sanayi kuruluşları ile bir farklılık olduğu görülmekle birlikte bu bölgelerde yer alan üniversiteler de köklü üniversiteler olduklarından, araştırma sayısı ile karşılaştırıldığında bir uyum göze çarpmaktadır. Doğu Anadolu bölgesinde ise Atatürk Üniversitesi merkezli olarak üniversitelerin biyomedikal alanına ilgi gösterdiği görülmektedir. Bu bölgede sanayi kuruluşu azlığı çalışmaların Üniversite-Sanayi işbirliğinde yürütülmesi açısından bir dezavantaj oluşturabilir. % 40 35 30 25 20 15 10 5 0 LER SANAYİ KURULUŞLARI Şekil 2. Araştırmaları yürüten üniversiteler ile biyomedikal alanındaki sanayi kuruluşlarının bölgelere göre dağılımı 8
Şekil 3'te araştırma gruplarının görev aldığı bölümler ve bunların çalışmalarda yer alma sayıları verilmiştir. Bu şekilde ayrıca bölümlerin tek başına ve başka bölümlerle birlikte yer alma sayıları da görülmektedir. Görüldüğü gibi biyomedikal teknolojileri alanının çok disiplinli yapısıyla uyumlu olarak çalışmalar 12 farklı bölüm altında yürütülmektedir. En fazla çalışma Biyomedikal Mühendisliği bölümü ve/veya anabilim dalı altında yürütülmüştür. Ayrıca bu bölümde yapılan çalışmaların yarısından fazlası başka bölümlerden araştırmacıların da yer aldığı çalışmalardır. Bu durum Biyomedikal Mühendisliği'nin ülkemizde yerleşik bir statüye kavuştuğunu göstermektedir. Çalışmalarda ikinci sırayı Tıp fakülteleri almaktadır. Ayrıca tıp fakültelerinde yapılan çalışmalarda tıp dışı disiplinlerden gelen araştırmacı sayısının nispeten daha düşük (%15) olduğu dikkat çekmektedir. Bu durum çalışmalarda mühendislik bakış açısının eksikliğine ve çalışmaların teknoloji aktarılmasında gecikmelere yol açması söz konusu olabilir. Benzer durum temel bilimler açısından da söz konusu olabilir. Biyosensörler ve biyopolimerler konusunda yoğun çalışma yürüten biyoloji ve kimya bölümlerinde yapılan çalışmalarda başka bölümlerden araştırmacıların yer aldığı çalışmalar %10 civarında kalmıştır. 220 200 180 PROJE ORTAĞI TEK BÖLÜM Çalışmalarda Yer Alma Sayısı 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Şekil 3. Araştırma gruplarının bölümlere göre dağılımı 9
Bu çalışmalarda ortak araştırmalar çoğunlukla yine kendi aralarında yapılmıştır. Bunun sonucu olarak araştırma sonuçlarının uygulamaya aktarılması mümkün olmamaktadır. Bazı üniversitelerdeki biyomedikal mühendisliği bölümlerinde lisansüstü eğitimlerini temel bilimlerde tamamlamış araştırmacıların ağırlıklı olarak yer aldığı da görülmektedir ki, bu durum mühendislik eğitiminin gerektirdiği teknolojik bilgi birikiminin sağlanmasında sorunlara yol açabilme potansiyeli göstermektedir. Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği bölümleri toplamda Biyomedikal Mühendisliği kadar araştırma yürütmüştür. Benzer durum Makine ve Malzeme Mühendisliği bölümleri içinde söz konusudur. Bu branşlardan ilk grup biyomedikal teknolojilerinin görüntü ve sinyal işleme ile telemetri alanlarında yoğunlaşırken, ikinci grup biyomekanik ve biyouyumlu malzemeler alanında yoğunlaşmaktadır. Diş hekimliği ile beden eğitimi ve spor alanları başlangıç düzeyinde olmakla birlikte biyomedikal teknoloji alanına katkı sağlama potansiyeli açısından umut vaat etmektedir. Şekil 4'te çalışmalarda yer alan farklı bölüm adreslerinin ve çalışmalardaki yazar sayılarının karşılaştırılması verilmiştir. Her ne kadar çalışmaların yarıdan fazlası tek bir bölüm kapsamında yapılmış ise de %45'lik oranıyla birden fazla bölüm kapsamında yapılmış çalışmalar, alanın çok disiplinli karakterini ortaya koymaktadır. Tek bölüm olarak görülen %55'lik dilimin bir kısmı da farklı üniversitelerden aynı bölümün birlikte yürüttüğü çalışmalardan (~%15) oluşmaktadır. Yazar sayısı açısından bakıldığında mühendislik disiplinleri açısından yaygın olmayan 5 üzerindeki yazarlı çalışma sayısı burada %20 ile önemli bir oranı sağlamıştır. Ülkemizde eksikliği görülen büyük araştırma grupları halinde çalışma ve çalışmalarda sürekliliğin sağlanması açısından bu durum olumlu olarak değerlendirilebilir. Ağırlıklı araştırma alanları İncelen araştırmaların sınıflandırılması sonucu elde edilen dağılım Şekil 5'te verilmiştir. En fazla çalışma biyomekanik ve biyomalzeme alanında iken, en az çalışma sırasıyla biyotelemetri, biyomedikal görüntüleme ve doku mühendisliği ve nanoteknoloji alanlarında yapılmıştır. 10
Bölüm Çeşitliliği Yazar Sayısı 37% 7% 1% 55% 1 BÖLÜM 2 BÖLÜM 3 BÖLÜM 4 BÖLÜM 6% 6% 8% 13% 17% 7% 23% 20% 1 2 3 4 5 6 7 >8 Şekil 4. İncelenen araştırmalarda yer alan bölüm ve yazar sayıları Bölümlerin ağırlıklı olarak çalıştığı araştırma alanları Tablo 1'de verilmiştir. Biyomedikal Mühendisliği ve Tıp Fakültesi tüm alanlarda orantılı bir varlık gösterirken, Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği bölümleri biyomedikal sinyaller, biyomedikal görüntüleme, biyomedikal enstrümantasyon alanlarında yoğunlaşmaktadır. Biyomekanik alanında Tıp Fakültesi ve Makine Mühendisliği ile birlikte Diş Hekimliği ve Beden Eğitimi ve Spor alanları Çalışma Alanları BİYOMEDİKAL SİNYALLER 8% 11% BİYOMEDİKAL GÖRÜNTÜLEME 11% 6% BİYOMEDİKAL ENSTRÜMANTASYON 23% 13% 9% 1% BİYOTELEMETRİ BİYOİNFORMATİK BİYOMALZEMELER BİYOMEKANİK 18% BİYOSENSÖRLER DOKU MÜH VE NANOTEKNOLOJİ Şekil 5. Araştırmaların alt alanlara göre dağılımı 11
Tablo 1. Bölümlerin araştırma alanlarına göre dağılımı dikkat çekmektedir. Biyomalzemeler alanında ise özellikle implant olarak kullanılan malzemeler açısından Malzeme ve Makine Mühendislikleri, biyopolimer ve canlı dokularının özelliklerinin anlaşılması çalışmaları açılarından kimya ve biyoloji bölümleri öne çıkmaktadır. Bu alanda tıp fakültesinin nispeten geride oluşu, yapılan çalışmaların uygulamaya aktarılması açısından olumsuz bir durum ortaya çıkarabilecek durumdadır. Tüm çalışmalar içinde in vivo olanların sayısının 24 olması, in vivo, in vitro ve in situ kelimelerinin içeren çalışma oranının %6'da kalması bu bulguyu desteklemektedir. Çalışmaların yaygın kullanım imkanına kavuşması ve yüksek teknolojili bir ticari ürüne dönüşmesi açısından bu kapsamda yapılan çalışmaların önemi ve tıp, diş hekimliği ve veteriner hekimliği alanlarıyla yapılan ortak çalışmaların artmasına olan ihtiyaç açıkça görülmektedir. Çalışmaların ağırlıklı olarak teorik veya simülasyon şeklinde yapılması ayrı bir olumsuzluk olarak değerlendirilebilir (Şekil 6). Türkiye İlaç Ve Tıbbi Cihaz Kurumu tarafından yayınlanan tıbbi cihaz klinik araştırmaları yönetmeliği tıp ve diş hekimleri dışındaki araştırmacıların kapsama giren konularda sorumlu araştırmacı olmasını engellemektedir [15]. Yönetmelik kapsamı madde 2'de "Bu Yönetmelik, gözlemsel tıbbi cihaz çalışmaları da dâhil tüm tıbbi cihaz klinik araştırmalarını, klinik araştırma yerlerini ve bu araştırmaları gerçekleştirecek gerçek veya tüzel kişileri kapsar. Retrospektif çalışmalar ve vücut dışında kullanılan (in vitro) tıbbi tanı cihazları ile yapılan performans değerlendirme çalışmaları bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır." şeklinde tanımlanmmıştır. Yine aynı yönetmelikte sorumlu araştırmacı "Tıbbi cihaz klinik araştırmaları için, konusu ile ilgili dalda uzmanlık veya doktora eğitimini tamamlamış olup araştırmanın 12
yürütülmesinden sorumlu olan hekim veya diş hekimi" olarak tanımlanmıştır. Yönetmeliğin 10'uncu maddesi ise "13/4/2013 tarihli ve 28617 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan İlaç ve Biyolojik Ürünlerin Klinik Araştırmaları Hakkında Yönetmelikte yapısı, çalışma usûl ve esasları belirtilen ve Kurumdan onay almış Klinik Araştırma Etik Kurulları, bu Yönetmelik hükümlerine tabi tüm tıbbi cihaz klinik araştırmalarını değerlendirir. Tıbbi cihaz klinik araştırmalarını değerlendirmek üzere ayrıca bir etik kurul teşkil edilmez." diyerek çalışmalar için gerekli etik kurul izinlerinin alınması hususunu düzenlemiştir. Öte yandan özellikle güdümlü proje çağrılarında "Proje çalışmasının, klinik prototipinin oluşturulması, oluşturulan prototip ile fantom, hayvan ve/veya insan çalışmalarının yapılmasını içermesi" ifadesi yer almaktadır (örneğin; TÜBİTAK'a ait SB0206 Cerrahi Ekipman ve Robotik Sistemler çağrısı [16]). Bu durumda Bu türden projelere Tıp ve diş hekimi dışında bir yürütücü ile başvuru yapılması imkansız hale gelmektedir. Bu durumun da in vivo ve/veya in vitro çalışma sayısını kısıstlayan bir durum olduğu söylenebilir. Biyotelemetri alanı günümüzde hızla artan mobil iletişim imkanları ve akıllı telefonlarla giderek önem kazanmaktadır. Yaşlanan nüfus ve evde bakım konusunun önem kazanması gibi konular yanında artan çevre duyarlılıkları nedeniyle canlıların takip edilmesi gibi konular bu alanı daha da öncelikli hale getirmektedir. Ancak konuyla ilgili çalışmalar ülkemizde yok denecek seviyelerdedir. Benzer şekilde elektronik ve bilgisayar alanındaki gelişmelerin kolaylaştırdığı sağlık alanındaki veri madenciliği ve biyogüvenliği de içeren biyoinformatik alanı üzerinde daha fazla yoğunlaşma gerektiren alanlar olarak öne çıkmaktadır. Yöntemler 17% 40% 43% DENEYSEL TEORİK SİMULASYON Şekil 6. Araştırmaların uygulanan yöntemlere göre sınıflandırılması 13
Rapor kapsamında değerlendirilen çalışmaların yapıldığı 1221 adresten %35'i 10 üniversiteye aittir. Bu üniversiteler ve ağırlıklı olarak çalıştıkları alanlar Tablo 2'de verilmiştir. Tabloda 10 ve üzerinde olan rakamlar ağırlıklı çalışma konularını göstermek üzere koyu olarak yazılmıştır. Bu üniversitelerden ilk ikisi olan Orta Doğu Teknik ve Boğaziçi Üniversiteleri biyomedikal mühendisliği alanında lisansüstü eğitim yürüten kurumlardır. Bunlardan birincisi biyomekanik, biyomalzemeler ve biyosensörler alanlarında yoğunlaşırken, ikincisi biyomedikal sinyaller, biyomedikal enstrümantasyon ve biyoinformatik alanlarında öne çıkmaktadır. Biyomedikal Mühendisliği bölümünde lisans ve/veya lisansüstü programları bulunan üniversiteler ise listede 342 kez (%28) yer almaktadır. Tablo 2. En fazla çalışmanın yürütüldüğü 10 üniversitenin araştırma alanlarına göre dağılımı SONUÇ 2013-2015 yılları arasında ülkemizde yürütülen araştırma çalışmalarının sonucunda üretilen 782 adet makale ve bildirinin incelendiği bu raporda genel olarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. 1. Biyomedikal teknolojileri alanı akdemik camiada ilgi çekici bir alan olarak görülmektedir. 131 üniversitede bu alanda araştırma çalışmaları yürütülmektedir. Ancak çalışmaların %35'i 10 üniversite tarafından yapılmıştır. Biyomedikal Mühendisliğinde lisans ve/veya lisansüstü programı olan üniversitelerin yaptığı çalışma oranı %28'dir. 2. Biyomedikal teknoloji alanının multi-disipliner yapısıyla orantılı olarak çalışmalar bir çok bölümün ortaklığında ve çok yazarlı olarak gerçekleştirilmektedir. Ancak 14
araştırmaların uygulama alanı olan sağlık bilimleri ile mühendislik branşları arasında yeterli koordinasyonun olmadığı da görülmektedir. Öte yandan bulguların doku ve/organ üzerinden elde edildiği in vivo/in vitro çalışma sayısının azlığı da dikkat çekmektedir. 3. Biyomalzemeler, biyomekanik ve biyosensörler alanında daha yaygın çalışmalar yürütülmekle birlikte, görüntüleme, biyotelemetri, enstrümantasyon ve biyoinformatik gibi kısa sürede katma değer oluşturabilecek alanlarda daha az çalışma yapılmaktadır. 4. Veteriner hekimliğinin ortaklığıyla yürütülen çalışmaların azlığı dikkat çekmektedir. Bu durum araştırmaların teori düzeyinde kaldığına ve henüz hayvan deneyleri aşamasına bile gelmediğine bir işaret sayılabilir. 5. Özellikle tıbbi cihaz çalışmalarının yürütülmesi için gerekli finansın sağlanmasında proje yürütücülüğü için tıp veya diş hekimi proje yürütücüsü olmasını zorlayan yönetmeliklerde düzenlemeler yapılmalıdır. 6. Beden eğitimi ve spor alanında yapılan çalışmaların azlığı da biyomedikal teknolojileri açısından bir handikap olarak değerlendirilebilir. KAYNAKLAR 1. Fournier R.L. (2011). Biomedical Engineering: Bridging Medicine and Technology. ISBN: 978-0521840996 2. World Health Organisation, www.who.int/nha/database, 23.01.2015 3. http://www.tuik.gov.tr/pretablo.do?alt_id=1084. 4. http://www.invest.gov.tr/ko-kr/infocenter/publications/documents/ healthcare.industry.pdf 5. Anonim, 2009. TÜİK, İstatistiklerle Türkiye, 2009. Türkiye İstatistik Kurumu, yayın no: 3352, Ankara. 6. http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/yeni_kararlar.pdf 7. http://www.kalkinma.gov.tr/lists/yaynlar/attachments/518/onuncu%20kalk%c4%b 1nma%20Plan%C4%B1.pdf 8. https://tez.yok.gov.tr/ulusaltezmerkezi/ 15
9. http://www.scopus.com/results/results.url?sort=plf-f&src=s&st1=biomedical &searchterms=biomechanics%3f%21%22*%24biomaterials%3f%21%22*%24tissue+e ngineering%3f%21%22*%24biosensor%3f%21%22*%24biotelemetry%3f%21%22*%2 4bioelectronics%3f%21%22*%24turkey%3f%21%22*%24&sid=1EB37C16229469FFBE B6F8E842E4A9CB.aqHV0EoE4xlIF3hgVWgA%3a150&sot=b&sdt=b&sl=260&s=TITLE- ABS-KEY%28biomedical%29+OR+TITLE-ABS-KEY%28biomechanics%29+OR+TITLE- ABS-KEY%28biomaterials%29+OR+TITLE-ABS-KEY%28tissue+engineering%29+OR+ TITLE-ABS-KEY%28biosensor%29+OR+TITLE-ABS-KEY%28biotelemetry%29+OR+TITLE- ABS-KEY%28bioelectronics%29+AND+AFFILCOUNTRY%28turkey%29+AND+PUBYEAR +%3E+2012&origin=searchbasic&txGid=1EB37C16229469FFBEB6F8E842E4A9CB.aqH V0EoE4xlIF3hgVWgA%3a15 10. http://biyoklinikder.org/tiptekno14/tiptekno2014_bildiri_kitabi.pdf 11. http://www.biyomut2014.boun.edu.tr/biyomut2014/bildiri_kitapcg.html 12. http://sempozyum.sdu.edu.tr/biyomekanik2014/program.html 13. http://www.eleco.org.tr/ 14. http://imsp.pau.edu.tr/14.imsp.pdf 15. Resmi Gazete Tarihi: 06.09.2014 Resmi Gazete Sayısı: 29111, Tıbbi Cihaz Klinik Araştırmaları Yönetmeliği 16. http://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/sb0206_cagri_metni_2015_1.pdf 16
EK: RAPORDA KULLANILAN LAR Corneal biomechanical properties in eyes with no previous surgery, with previous penetrating keratoplasty and Synthesis and characterization of noncytotoxic and biodegradable polymethacrylates-grafted Histological comparison of healing following tooth extraction with ridge preservation using enamel Netmes: Assessing Gene Network Inference Algorithms by Network-BasedMeasures Comparison of SVM and ANFIS for Snore Related Sounds Classification by Using the Largest Lyapunov Exponent and Osteogenic activities of polymeric soybeanoil-gpolystyrene membranes Functionally heterogeneous porous scaffold design fortissue engineering ACAR, B.T. AKDEMİR, M.O. ACAR, S. 3 57(1) 85;4 Japanese J Ophthalmology ADALI, T. 1 23(5) 349;1 Bio-Medical Materials and Eng ALKAN, E.A. PARLAR, A. DIRIM, B. ŞENGÜVEN, B. ALTAY, G. KURT, Z. DEHMER, M. EMMERT-STREİB, F. ANKIŞHAN, H. MAZ, D. AYDIN, R.S.T. HAZER, B. ACAR, M. GÜMÜŞDERELİOĞLU, BASHİRULKHODA, A.K.M. KOÇ, B. 4 42(12) 1522;6 Int J Oral and Maxillofacial Surgery 4 10 1;9 Evolutionary Bioinformatics 2 2013 1;13 Hindawi Publishing Corporation 4 70(7) 2065;1 8 3 45(11) 1276;1 8 '13 Haydarpaşa Numune Hast Erzurum Eğitim Araştırma Hast '13 Yakın Doğu Üni '13 Yüzüncü Yıl Üni, Gazi Üni '13 Yıldız Teknik Üni, Bahçeşehir Üni, The Health Life Sciences Univ, Queen s Univ Belfast '13 Başkent Üni Polym. Bull '13 Hacettepe Üni, Bülent Ecevit Üni Computer-Aided Design '13 North Dakota State Univ, Sabancı Üni Red blood cell mechanical stability test BASKURT, O.K. MEİSELMAN, H.J. 2 55(1) 55;7 Clinical Hemorheology and Microcirculation '13 Univ of Southern California, Koç Üni Scapular Kinematics During Shoulder Elevation Performed With and Without Elastic Resistance in Men Without Adhesive nanostructured multilayer films using a bacterial exopolysaccharide for biomedical applications Tilted orthodontic micro implants: a photoelastic stress analysis CAMCİ, E. DUZGUN, I. HAYRAN, M. BALTACİ, G. COSTA, R.R. NETO, A.I. CALGERİS, I CORREİA, C.R. ÇEHRELİ, S. ÖZÇIRPICI, A.A. MAZ, A. 5 43(10) 735;8 The J orthopaedic and sports physical therapy 8 1(18) 2367;8 J Materials Chemistry B '13 Gazi Üni, Hacettepe Üni '13 Marmara Üni 3 35(5) 563;5 Eur J Orthodontic '13 Başkent Üni Comparison of Influence of Different Manufacturing Methodson the Cleaning Efficiency of Rotary Nickel Viewpoints: Feeding Mechanics, Diet, and DietaryAdaptations in Early Hominins Size-dependent degradation and bioactivity of borate bioactive glass ÇELİK, D. TAŞDEMİR, T. ER, K. DAEGLİNG, D.J. JUDEX, S. OZCİVİCİ, E. RAVOSA, M.J. 3 76(3) 231;6 MICROSCOPY RESEARCH AND TECHNIQUE 8 151(3) 356;16 AMERICAN J PHYSICAL ANTHROPOLOGY '13 Karadeniz Teknik Üni, Akdeniz Üni '13 İzmir Yüksek Teknoloji Enst DELİORMANLI, A.M. 1 39(7) 8087;9 Ceramics Int '13 Celal Bayar Üni Yara iyileştirmeye yönelik fonksiyonel biyopolimerlerin hazırlanması ELNAZE GHBALİLALEH BOLAGHİ Yüksek Lisans Tezi '13 Ege Üni A Novel Computed Tomography Image Compression Method based on Classified Energy and Pattern Blocks GOKBAY, İ.Z. GEZER, M. GUZ, Ü. GURKAN, H. 5 1;4 ISSCS 2013 - Int Symposium on Signals, Circuits and Systems '13 İstanbul Üni, Bahçeşehir Üni, Işık Üni 17
Repetitive Control of an Artificial Muscle Actuator ITİK, M. 1 1;5 ieeexplore.ieee.org '13 Karadeniz Teknik Üni Impact of laryngopharyngeal and gastroesophageal reflux on asthma control in children A new insight into electrochemical microrna detection: A molecularcaliper, p19 protein Horizontal suture placement influences meniscal repair fixationstrength Improved Interaction Methods for MedicalVisualization with Floating Images Synthesis and characterization of poly(d,l-lactic acid) viaenzymatic ring opening polymerization by using free Comparison of repair techniques in small andmedium-sized rotator cuff tears in cadavericsheep shoulders Predoctoral Prosthodontic ClinicalCurriculum for Complete Dentures:Survey in Turkish Dental Schools Pressure applied during surgery alters the biomechanicalproperties of human saphenous vein graft Characterization of powdered fish heads for bonegraft biomaterial applications Evaluation of microleakage of root canal fillings irradiated withdifferent output powers of erbium, chromium:yttrium- Micro-Raman spectroscopy shows how the coating process affects thecharacteristics of hydroxylapatite Evaluation of Breast Reduction Surgery Effect on Body Postureand Gait Pattern Using Three-Dimensional Gait Analysis AN IMPLANTABLE MICROSTRIP ANTENNA DESIGN FOR BIOMEDICAL TELEMETRY KİLİC, M. OZTURK, F. KİRMEMİS, O. ATMACA, S. KİLİC, T. TOPKAYA, S.N. OZSOZ, S.M. KOCABEY, Y. TASER, O. NYLAND, J. INCE, H. MARKON, S. MAEKAWA, S. ONAT, A. ZHİBO, Z. OMAY, D. GUVENILIR, Y. ONAY, U. AKPINAR, S. AKGÜN, R. BALÇIK, C. OZKURT, Z. DİKBAS, I. KAZAZOGLU, E. OZTURK, N. SUCU, N. COMELEKOGLU, U. YİLMAZ, B.C. ÖTEYAKA, M.Ö. ÜNAL, H.H. BALIKÇI, N. TAŞÇI, E. ÖZER, S.Y. BASARAN, E. SABER-S, S. ALAMARA, K. SABER-S, S. GROSS, K.A. SAHİN, İ. ISKENDER, S. OZTURK, S. BALABAN, B. SONDAS, A. UCAR, H.B.M. 8 77(3) 341;5 Int J Pediatric Otorhinolaryngolog y 3 48 165;7 Biosensors and Bioelectronics 7 21(3) 615;5 Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 5 462;5 2013 ICME Int Conference on Complex Medical Eng, CME 2013 2 31(3) 132;9 Biocatalysis and Biotransformation, 5 47(3) 179;5 Acta Orthop Traumatol 3 77(1) 93;6 INTERNATIONAL DENTAL EDUCATION '13 Ondokuz Mayız Üni '13 İzmir Katip Çelebi Üni, Ege Üni '13 İstanbul Teknik Üni '13 Sabancı Üni '13 İstanbul Teknik Üni, Yalova Üni '13 Başkent Üni '13 Yeditepe Üni 6 28(2) 237;9 Heart and Vessels '13 Hacettepe Üni, Mersin Üni 4 47(5) 359;7 Acta Orthop Traumatol Turc 2 39(1) 8;7 Australian Endodontic J '13 Dumlupınar Üni '13 Dicle Üni 4 9(12) 9538;9 Acta Biomaterialia '13 Amirkabir Univ of Technology, Riga Technical Univ, Doğu Akdeniz Üni 5 37(3) 549;5 Aesth Plast Surg '13 GATA 2 32;4 IEEE '13 Kocaeli Üni Novel reagentless glucose biosensor based on ferrocene cored asymmetricpamam dendrimers Evaluation of the antimicrobial activities of chlorhexidinegluconate, sodium hypochlorite and octenidine ŞENEL, M. NERGİZ, C. CEVİK, E. TİRALİ, R.E. BODUR, H. SİPAHİ, B. SUNGURTEKİN, E. 3 176 299;8 Sensors and Actuators B: Chemical 4 39(1) 15;4 Australian Endodontic J '13 Fatih Üni '13 Başkent Üni, Gazi Üni, Yeditepe Üni 18
A novel promising biomolecule immobilization matrix: Synthesis offunctional benzimidazole containing conducting polymer Monitoring students goal setting and metacognitive knowledge intechnologyenhanced learning with In muscle lengthening surgery multiple aponeurotomy does not improve intended acute effectsand may counter- An electrochemical biosensor based on human serum albumin/graphene oxide/3- aminopropyltriethoxysilane Characterization and modeling of micro swimmers with helical tails and cylindrical heads inside circular channels PEG-calf thymus DNA interactions: Conformational, morphological and spectroscopic thermal studies Doğadan esinlenerek sistematik ürün tasarımı UZUN, S.D. UNLU, N.A. SENDUR, M. KANİK, F.E. DIZ-FEYZİOĞLU, E. AKPINAR, E. TATAR.R. YUCESOYA, C.A. ŞEREF-FERLENGEZ, Z. HUİJİNG, P. ZOR, E. HATAYPATİR, İ. BİNGOL, H. ERSOZ, M. ACEMOGLU, A., TEMEL, F.Z., YESİLYURT, S. ADALİ, T. BENTALEB, A. ELMARZUGİ, N. HAMZA, A.M. 6 112 74;7 Colloids and Surfaces B: Biointerfaces 3 29(3) 616;1 Computers in Human Behavior 3 16(1) 12;15 Computer Methods in Biomechanics and Biomedical Eng 4 42(1) 221;5 Biosensors and Bioelectronics 3 1;5 ASME 2013 11th Int Conference on Nanochannels, Microchannels, and 4 61 378;8 Int J biological macromolecules '13 Universität Regensburg, Orta Doğu Teknik Üni, Ege Üni '13 Adnan Menderes Üni, Dokuz Eylül Üni, Cumhuriyet Üni '13 Vrije Universiteit, Boğaziçi Üni '13 Selçuk Üni, Necmettin Erbakan Üni '13 Sabancı Üni '13 Universiti Teknologi Malaysia, Tripoli Univ, Yakın Doğu Üni AHMET FATİH YURAN Yüksek Lisans Tezi '13 Afyon Kocatepe Üni Motif tabanlı biyolojik sinir ağlarının kısa- ve uzun dönem bellek davranışının incelenmesi AHMET TURAN Doktora Tezi '13 Karadeniz Teknik Üni Işık kaynakları ı le biyolojik canlı doku etkı leşiminin modellenmesi ve simülasyonu AHMET YASİN ÇİTKAYA Doktora Tezi '13 Boğaziçi Üni Ankaferd-induced early soft tissue wound healing in an experimental rat model A novel non-competitive amperometric immunosensor by using thiourea-glutaraldehydemodified gold electrode for A new amperometric biosensor for diamine: Use of a conducting polymer layer Instantaneous center of rotation behavior of the lumbar spine with ligament failure Biological activities of Wiedemannia multifida (Linnaeus) Bentham andwiedemannnia orientalis Biyometrik güvenlik sistemlerinde mahremiyet, güvenlik ve güven ilişkisinin modellenmesi Biyolojik veritabanlarında etkin benzerlik hesaplama AKTAŞ, A. ER, N. KORKUSUZ, P. ZEYBEK, D. AKYİLMAZ, E. DİNÇKAYA, E. ALLAYLA, ALAAM.T. TÜRKARSLAN, Ö. KURBANOGLU, S. ALAPAN, Y. DEMİR, C. KANER, T. GÜÇLÜ, R. ALBAYRAK, S. AKSOY, A. 9 33(6) 1344;9 Turkiye Klinikleri J Medical Sciences 2 41(6) 389;6 Artificial cells, nanomedicine, and biotechnology 7 50(9) 914;9 J Macromolecular Science, Part A 5 18(6) 617;9 J Neurosurgery: Spine 2 3(3) 196;6 Asian Pacific J Tropical Biomedicine '13 Hacettepe Üni '13 Ege Üni '13 Ankara Üni, Mosul Univ, Orta Doğu Teknik Üni '13 Yıldız Teknik Üni, İstanbul Medeniyet Üni, Loma Linda Üniversity '13 Erciyes Üni ALPER KANAK Doktora Tezi '13 Gebze Yüksek Teknoloji Enst ARDA SÖYLEV Yüksek Lisans Tezi '13 TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üni 19
Effect of post-space treatments on the push-out bond strengthand failure modes of glass fibre posts Postfusion pullout strength comparison of a novel pedicle screw with classical pedicle screws on synthetic foams Evaluation of muscle force predictions using optimization theory Biofilm oluşturan bakterilerin yapıların onarım ve güçlendirilmesinde alternatif yöntem olarak kullanımının Quantitative Software Analysis of Ultrasonographic Textures in Experimental Testicular Torsion Muscle lengthening surgery causes differential acute mechanical effects in both targeted and non-targeted Changes in the loading of tibial articular cartilage following medial meniscectomy: a finite element analysis study Foam glass processing using a polishing glass powder residue ARISU, H.D. KIVANÇ, B.H. SAĞLAM, B.C. ŞİMŞEK, E. ARSLAN, A.K. DEMİR, T. ÖRMECİ, M.F. CAMUŞCU, N. ARSLAN, Y.Z. KAYA, M. HERZOG, W. 5 39(1) 19;6 Australian Endodontic J '13 Gazi Üni 5 227(2) 114;5 Eng in Medicin '13 TOBB Üni 3 410(1) 1;5 Int Conference on Mathematical Modelling in Physical Sciences '13 İstanbul Üni, Univ of Tokyo, The Univ of Calgary ARZU EREN Yüksek Lisans Tezi '13 Süleyman Demirel Üni ASLAN, M. KUCUKASLAN, İ. MULAZİMOGLU, S. SOYER, T. ATES, F. ÖZDESLİK, R.N. HUİJİNG, P.A. YUCESOY, C.A. ATMACA, H. KESEMENLİ, C.C. MEMİŞOĞLU, K. ÖZKAN, A. ATTİLA, Y. GÜDEN, M. TAŞDEMİRCİ, A. 8 23(2) 134;5 Eur J Pediatric Surgery 4 23(5) 1199;7 J Electromyography and Kinesiology 5 21(12) 2667;7 Knee Surgery, Sports Traumatology, Arthroscopy '13 Kırıkkale Üni, Dicle Üni, Münster Univ, Hacettepe Üni, '13 Boğaziçi Üni '13 Kocaeli Üni, Düzce Üni, Dicle Üni 3 39(5) 5869;9 Ceramics Int '13 İzmir Yüksek Teknoloji Enst Motion classification approach based on biomechanical analysis of human activities Biomechanical Analysis of the Effect of Mesenchymal Stem Cells on Mandibular Distraction Osteogenesis Catalytic graphitization and formation of macroporousactivated carbon nanofibers from salt-induced and H2S- Biyorobotlar için biyoesinlenmiş kavramsal tasarım metodolojisi AY, B. KARAKOSE, M. AYKAN, A. ÖZTÜRK, S. ŞAHİN, İ. GÜRSES, S. AYKUT, Y. POURDEYHİMİ, B. KHAN, SAADA. 2 1;8 2013 IEEE Int Conference on Computational Intelligence and 7 24(2) 169;6 J Craniofacial Surgery '13 Fırat Üni '13 GATA 3 48(22) 7783;7 J Materials Science '13 North Carolina State Univ, Uludağ Üni AYLİN KONEZEROĞLU Doktora Tezi '13 Atılım Üni Plasmonik biyosensörler için nanoyapılar AYSEL TOMAK Yüksek Lisans Tezi '13 Gediz Üni Futbolcularda 8 haftalık hazırlık dönemi antrenmanlarının fiziksel, fizyolojik ve biyokimyasal parametreler Synthesis of an aminefunctionalized naphthalenecontaining conducting polymer as a matrix for biomolecule Evaluation of the Neurotoxicity of the PolyethyleneGlycol Hydrogel Dural Sealant AYŞE PAKDİL Yüksek Lisans Tezi '13 Gaziantep Üni AZAK, H. GULER, E. CAN, U. DEMİ RKOL, D.O. BAKAR, B. KOSE, E.A. BALCI, M. ATASOY, P. 7 3(42) 1;3 RSC Advances '13 Ege Üni, Karamanoğlu Mehmet Bey Üni 8 23(1) 16;9 Turkish Neurosurgery '13 Hacettepe Üni, Kırıkkale Üni, Ufuk Üni 20
Lumbar facet syndrome BAYGUTALP, F. ŞENEL, K. 2 19(3) 90;4 Türk Osteoporoz Dergisi '13 Atatürk Üni Effect of crown to implant ratio and implant dimensions on periimplant stress of splinted implant-supported crowns: A Chitosan/alginate crosslinked hydrogels: Preparation, characterization and application for cell growth purposes l-dopa synthesis catalyzed by tyrosinase immobilized inpoly(ethyleneoxide) conducting polymers The Influence of the Attachment Type andimplant Number Supporting MandibularOverdentures on Shear wave elastography properties of vastus lateralis and vastus medialis obliquus muscles in normal subjects and female The effects of the modulus of the lens material on intraocular pressure measurement through soft contact lenses Halomonas sp. AAD12'nin atık sulardan fenol giderimine yönelik biyoproses parametrelerinin araştırılması Growth kinetics and mechanical properties of boride layers formed at the surface of the ASTM F-75 biomedical alloy Cortical Bone Strains Around Straight andangulated Immediate OrthodonticMicroimplants: A Development of antibacterial electrospun chitosan/poly(vinyl alcohol) nanofibers containing silver ion-incorporated HAP Iota-carrageenan biojellerde termal faz geçişlerinin araştırılması Addressable self-immobilization of lactate dehydrogenase across multiple length scales Asynchronous Representation and Processing of Nonstationary Signals : A Time-Frequency Framework Yüzme sporunda 12-14 yaş grubunda farklı çıkış tekniklerinin biyomekanik analizi BAYRAKTAR, M. GULTEKİN, B.A. YALCİN, S. MİJİRİTSKY, E. BAYSAL, K. AROGUZC, A.Z. ADİGUZEL, Z. BAYSAL, M.Z. BEKİRYİLDİZ, H. CALİSKAN, S. KAMACİ, M. CALİSKAN, A. BİLHAN, S.A. BİLHAN, H. BOZDAG, E. SUNBULOGLU, E. BOTANLİOGLU, H. KANTARCİ, F. KAYNAK, G. UNAL, Y. BOYRAZ, S. GÜNGÖR, İ. 4 22(4) 406;13 Implant dentistry '13 İstanbul Üni 4 59 342;7 Biological Macromolecules 5 56 34;7 Int J Biological Macromolecules '13 Dokuz Eylül Üni, İstanbul Üni, Boğaziçi Üni '13 Univ of Pittsburgh, Nevşehir Üni, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniveritesi 6 22(1) 39;1 Implant dentistry '13 İstanbul Üni, İstanbul Teknik Üni 10 42(5) 659;7 Skeletal Radiology '13 İstanbul Üni 2 182(3) 331;5 Irish J Medical Science '13 Ondokuz Mayız Üni BURAK AYAN Yüksek Lisans Tezi '13 Marmara Üni CAMPOS-SİLVA, I. BRAVO-BÁRCENA, D. MENESES-AMAD, A. ORTİZ-DOMİNGUEZ, CEHRELİ, S. YİLMAZ, A. ARMAN-OZCİRPİC, A. CELEBİ, H. GURBUZ, M. KOPARAL, S. DOGAN, A. 7 237 402;12 Surface and Coatings Technology '13 Universidad Politécnica de Pachuca, Tecnológico de Monterrey, İstanbul Teknik Üni 3 22(2) 133;5 Implant dentistry '13 Başkent Üni, Ordu Üni 4 20(9) 799;13 Composite Interfaces '13 Anadolu Üni, Ondokuz Mayız Üni CENK ÇEVİKDİZİCİ Yüksek Lisans Tezi '13 Trakya Üni CETİNEL, S. CALİSKAN, H.B. YUCESOY, D.T. DONATAN, A.S. CHAPARRO, L.F. SEJDİC, E. CAN, A. ALKİSHRİWO, A. 8 8(2) 262;1 Biotechnology J '13 Univ of Washington, İstanbul Teknik Üni, Yıldız Teknik Üni 6 30(6) 42;11 IEEE Signal Processing Magazine '13 İstanbul Üni, New Mexico Institute of Mining and Technology CİHAN BAYKAL Yüksek Lisans Tezi '13 Hacettepe Üni Plasmonic nanoparticle based nanobiosensors and nanophotodetectors CİNEL, N.A. BÜTÜN, S. ÖZBAY, E. 3 8632 Proceedings of SPIE - The Int Society for Optical Eng '13 Northwestern Univ, Bilkent Üni 21
Two new polymers as candidates for rhinoplasty allografts: An experimental study in a rabbit model Effect of partial, distal epicondylectomy on reduction of ulnar nerve strain: A cadaver study Robotic arm control with brain computer interface using P300 and SSVEP CİNGİ, C. CALLİ, A. ERDOGMUS, N. CALLİ, C. CİRPAR, M. TURKER, M. YALCİNOZAN, M. EKE, M. ÇAĞLAYAN, O. ARSLAN, R.B. 7 122(7) 474;5 Annals of Otology, Rhinology and Laryngology '13 Koç Üni, Eskişehir Osmangazi Üni 5 38(4) 666;5 J Hand Surgery '13 Kırıkkale Üni 2 141;3 Biomedical Eng '13 Galatasaray Üni Surface Change of Root Canal Dentin after the Use of Irrigation Activation Protocols: Electron Microscopy and an Energy- Translation and Cultural Adaptation of the Turkish LysholmKnee Scale: Ease of Use, Validity, and Reliability Numerical investigation of mechanical effects caused by various fixation positions on a new radius intramedullary nail Poly(glycidylmethacrylate-covinyl ferrocene)-grafted iron oxidenanoparticles as an electron transfer mediator for Poly(allylamine hydrochloride) functionalized multiwalled carbon nanotube modified carbon paste electrode as Potentiometric urea biosensor based on poly(glycidylmethacrylate)- grafted ironoxide nanoparticles Detection of motion artifacts in fnirs via the continuous wavelet transform Biyomateryallerin kanser teşhis ve tedavisindeki kullanımı ÇAPAR, İ.D. AYDINBELGE, H.D. ÇELİK, D. COŞKUNSU, D. KILIÇOĞLU, Ö. ÇELİK, A. KOVACI, H. SAKA, G. KAYMAZ, İ. ÇEVİK, E. ŞENEL, M. BAYKAL, A. ABASIYANIK, M.F. ÇEVİK, S. TİMUR, S. ANİK, Ü. ÇEVİK, E. ŞENEL, M. BAYKAL, A. DADGOSTAR, M. SETAREHDAN, S.K. AKİN, A. 2 76(9) 893;4 MICROSCOPY RESEARCH AND TECHNIQUE 3 471(8) 2602;9 Clinical Orthopaedics and Related Research 4 18(3) 316;1 Computer Methods in Biomechanics and Biomedical Eng 4 13(8) 1611;9 Current Applied Physics '13 Selçuk Üni, Katip Çelebi Üni '13 İstanbul Üni '13 Atatürk Üni '13 Fatih Üni 3 25(10) Electroanalysis '13 Muğla Sıtkı Koçman Üni, Ege Üni 3 13(1) 280;7 Current Applied Physics 3 243;3 2013 20th Iranian Conference on Biomedical Eng (ICBME) '13 Fatih Üni '13 Univ of Tehran, Islamic Azad Univ, Boğaziçi Üni DAMLA GÖZEN Yüksek Lisans Tezi '13 İhsan Doğramacı Bilkent Üni Dielectrophoresis: Applications and future outlook in point of care DEMİRCAN, Y. ÖZGÜR, E. KÜLAH, H. 3 34(7) 1008;2 7 Electrophoresis '13 Orta Doğu Teknik Üni Predoctoral Prosthodontic Curricula onremovable Partial Dentures: Survey ofturkish Dental Schools Dual-band polarization independent metamaterial absorber based on omega resoanator and octa-starstrip Integrated physics-based model for low power bio-inspired computing DİKBAS, İ. OZKURT, Z. KAZAZOGLU, E. DİNCER, F. KARAASLAN, M. UNAL, E. SABAH, C. 3 77(1) 85;8 INTERNATIONAL DENTAL EDUCATION 4 141 219;12 Progress in Electromagnetics Research '13 Yeditepe Üni '13 Orta Doğu Teknik Üni, Mustafa Kemal Üni DİNÇER ÜNLÜER Doktora Tezi '13 Univ of Virginia 2-D thresholding of the connectivity map following the multiple sequence alignments of diverse datasets DOĞAN, T. KARAÇALI, B. 2 1;8 Biomedical Eng '13 İzmir Yüksek Teknoloji Enst, Dokuz Eylül Üni 22