HASAN ARMAĞAN Hasan Armağan Aşiret insanı kendi serüvenine ve kendi kahramanlarına bağlanır; fırsat buldukça divana üzerine veya yer minderine bir paşa edasıyla uzanır; elinde çay bardağının sıcaklığı, masal edasıyla aşiretin zor günlerini loş odanın gizemine fısıldar. Hasan Armağan amcam, sohbet zenginliği ve tatlı diliyle Panik köyündeki odanın bir köşesine zevkince yerleşip sohbetiyle gönlümü fethetmesini bilmişti. Hasan Armağan Hayatım 1930 yılında Van ilinin Erciş ilçesine bağlı Dilan köyünde dünyaya gelmişim. Beş erkek üç kız kardeşli bir aileye mensubum.. Burukan Aşireti Burukan (Burukî) aşiretinin köken hakkında çok az bilgi sahibiyiz. (Burukan kelimesinin ne anlama geldiği bilinmiyor) Babamdan duyduğum kadarıyla aşiretimiz çok eskiden Karakeçi denilen muhtemelen Suriye taraflarındaki bir kasaba veya bölgeden gelip Iğdır a yerleşmişler. Aşiretimizin kışlağı 250-300 yıla yakın bir süreyle (en azından 9-10 baba) bugünkü Devlet Üretme Çiftliği sınırları içinde kalan arazilerdi. Burada 12 Burkan köyü vardı. Bugün Van, Iğdır ve diğer il ve ilçelerdeki Burukan aşireti mensupları işte bu 12 köyden çıkarak etrafa dağılmışlardır. Aşiretimiz uzun yıllar Rus yönetimi altında yaşamıştı. Yaz aylarında Erivan yakınındaki Axmaxan yaylasına giderlermiş. Soyadı Kanunu çıktığı zaman babalarımız bu yaylanın adını yani Armağan ı kendilerine soyadı alarak bu özlemlerini telafi etmeye çalışmışlar. Rus Yönetimi Zamanında Burukanlılar Bugün Kazım Karabekir Devlet Üretme Çiftliği adıyla bilinen araziler 1917 yılına kadar aşiretimize aitti. Orada 12 köyümüz vardı. Kinyas Kartal ın babasının köyü olan Torunkent de bunlardan biriydi. Eli Ağa aşiret lideri olunca Erivan daki Rus Gubernor a (Vali) baş- 230
Iğdır Sevdası vurarak Burukan aşiretinin Glava (Yönetici) seçiminin diğer aşiretlerden bağımsız olmasını istemiş. O zamana kadar bölgedeki bütün Kürt aşiretlerini Rus yönetimi nezdinde Toruna Mala Kosa denilen Kürt Beyleri temsil ediyormuş. İlk defa bir Kürt aşireti Torunların siyasi kontrolünden ayrılmaya karar vermiş. 12 Burukan köyü temsilcileri arasında yapılan, vibor da yani seçimde Eli Ağa oy birliğiyle Glava seçilmiş. Torunların ileri geleni Eleşref Bey bu duruma çok kızmış, Eli Ağayı valiye şikayet etmiş. Karar veremeyen Vali dosyayı Gümrü deki bir üst mercie havale etmiş. Bir gün Eleşref Bey ve Eli Ağa beraber Gümrü deki Geleyni isimli Valinin huzuruna davet edilmişler (1900 e yakın bir yıl). Toplantıda Eli Ağa a kararlı davranmış, Biz vergimizi ayrı ödemek istiyoruz diyerek glavalığın ayrı olmasında ısrar etmiş. Hatta bir ara, Sayın Valim aşiretimin ödeyeceği vergilerin lütfen bir muhasebesini yapın hemen ödemek istiyorum diyince Vali gururla öne atılmış, Eleşref Bey e sitem ederek, Hani siz iddia ediyordunuz bunlar eşkıya ve kanun tanımaz insanlardır. Devletine karşı vergi sorumluluğunun bilincinde olan böyle bir münevver insana ebette glava olmak yakışır diyerek bu tartışmaya son vermiş. Eli Ağa 20 yıl kadar aşiretimize glavalık yapmış. Bu olay nedeniyle Torun ailesiyle geçici siyasi bir dargınlık ve husumet durumu yaşanmıştı Burukan Aşireti Şeceresi 231
Hasan Armağan Eli Ağa Zamanında Iğdır Bölgesi Eli Ağa zamanında Burukan aşiretinin gerek Azeriler gerekse de Ermenilerle arası çok iyiymiş. Her iki zümre de hayvanlarını aşiretimizin yaylası, Axmaxan a gönderip orada barındırırlarmış. Ne bir çatışma ne de bir husumet varmış. Torun ve Redkan aşireti doğrudan Eleşref Bey e bağlı imiş. Sakan aşiretini Ali Mirze Ağa; Qotan aşiretini İsa Bey,;Geloylu aşiretini Ahmed Şemo ve Temıre Gulê ve Gelturan aşiretini de Mala Emere Nevo (Cihangir Turan ın dedesi) yönetiyormuş. Azeriler arasında öne çıkan isimler Melekli köyünden Hacı Ali Ekber Tufan, Hacı Esadullah ve Sultanabat Beyleri imiş. Eli Ağa Şere Şalur da şehit oldu 1917 den sonra bölgede otorite boşluğu doğmuş. Her aşiret ve zümre can derdine düşmüş. En önemlisi can güvenliğini sağlamak için silaha ihtiyaç duyuluyormuş. Bir gün Eli Ağa kendisine bağlı silahlı güçleri yanına alarak bugün Nahcıvan sınırları içinde kalan Şalur kasabasına Tayfur Kuş ve Hasan Armağan yakın bir yerde Rus askeri trenine saldırmış (1918 ) Amacı, Gümrü den gelip Erivan üzerinden Novi Iğdır a doğru yol alan bu trendeki askerlerin silahlarını gasp etmek, kendi aşiretine dağıtmakmış. Ancak saldırıda Eli Ağa ve yanındakilerin çoğu şehit olmuş. Bu trajik olay Şere Şalur yani Şalur Çatışması olarak aşiret tarihimize mal oldu. Erciş e Göç ve Aşiretin Parçalanması Eli Ağanın şahadetini izleyen 1919 yılında Iğdır bölgesinde durum çok karışmış. Bir yandan aşiret liderinin öldürülmesi diğer yandan Vayi Vurum(Kaça-Kaç) nedeniyle aşiretimiz bölgeyi terk ederek daha güvenli bir yer olan Erciş in Dilan yaylasına göç etmiş. Ancak talihsizlikler orada da devam etmiş. Aşiret içinde liderlik tartışması nedeniyle husumet meydana gelmiş. Üç gün içerisinde 12 kişi hayatını kaybetmiş. Bu çatışmalarda Hacı Balo ve kardeşi İbrahim Ağa da ölenler arasındaymış. Üç gün sonra ateş kes ilan edip barış yapmışlar. Ancak bu olaydan sonra Burukan aşireti birkaç yüzyıllık beraberliğine son verip, ikiye 232
Iğdır Sevdası parçalanmış. Ayrılan bir kol tekrar Iğdır a dönmüş, Ermenilerden metruk Tecirli, Alut ve Panik e yerleşmişlerdi. (1930) Babamı Taşkent te sürgüne gönderdiler Ağa ve Beyleri Sürgün Yasası uygulamaya konunca babam yakalanmak korkusuyla 1927 yılında Erciş bölgesini terk edip Iğdır a gelmiş sonra da Aras nehrini geçerek Sovyetler Birliğine kaçmış. Orada yakalanıp casuslukla suçlanmış. Özbekistan ın Taşkent şehrinde 5.5 yıl sürgün yaşadıktan sonra bir yolunu bulup tekrar geri dönmüş. Yasak bölge bizim dışımızda herkes için kalktı 1950 yılında yasak bölge kalktığı zaman isyana katılıp katılmadığına bakılmaksızın bütün Kürt aşiretlerinin köylerine dönmelerine izin verildi. Hatta devlet, hane reisine bir ev yapma parasını da hibe ediyordu. Ancak bizim aşiretin kendi köylerine dönmesine izin verilmedi. Bununla kalmayarak ceddimizin yattığı mezarlar traktörlerle sürüldü, köylerimize ve arazilerimize el kondu. Birkaç yıl sonra da bu bölgede Devlet Üretme Çiftliğini kurarak geri dönüş ümitlerimizi tamamen yok ettiler. Ta son yıllara kadar aşiret büyüklerimizden Ahmet (Armağan) ve Hacı Abdulhadi Beyler birçok kereler Ankara ya giderek bu haksızlığın giderilmesini için siyasi girişimlerde bulundular. Hatta bir keresinde CHP Genel Başkanı İsmet İnönü den söz aldılar ancak Paşanın zamansız ölümüyle o şansımızı da kaybettik. Lenin Zavod Pa Nefti (Lenin Rafinerisi) 1917 Rus Bolşevik devrimini izleyen günlermiş. O yıllar Bakü de Hacı Tahiyef adlı çok zengin bir Azeri yaşıyormuş. Sahibi olduğu petrol kuyuları ve fabrikalar sayesinde büyük bir servet edinmiş. Zengin olduğu kadar cömertmiş de. Elinden geldiğince her yıl binlerce Ruble tutarındaki yardımı İslam aleminin kutsal yerlerine hibe edermiş. Ancak bir gün Bolşevikler yönetime el koymuşlar. Hacının petrol kuyularını ve fabrikalarını devletleştirmişler. Hacı da tüm zenginlikleri elinden alınmış olarak bir barakada mütevazı bir hayat yaşamaya başlamış. Bir gün yeni yönetim fabrikayı çalıştırmakta zorlanmış. Dişliler dönmüyor, üretim aksıyormuş. Yardım etmesi için gelip Hacıyı götürmüşler. Bütün yaşamını ve enerjisini vererek inşa ettirdiği fabrikanın kapısından buruk bir duyguyla içeri girmiş.yavaşça gözlüğünü takıp avucunun içi gibi bildiği makinelerin arasında dolaşmış. O dişli bu cıvata derken makineler büyük bir gürültüyle çalışmaya başlamış. Hacı yorgun ve mutlu, elleri yağa bulaşmış 233
Hasan Armağan bir halde fabrikadan çıkmış, orada ki gençlerden birisine bağırmış: Ay oğlum! Hele elime bir su dök! Hacı, Lenin Yoldaş adamın eline su dökmeyi qadaxan (yasak) eyliyip. He oğlum he!, diyerek başını üzüntüyle sallamış. Yağa ve kire batmış elini ve gözlüğünü temizlemeye koyulmuş. O sırada fabrikanın giriş kapısının üzerinde okumakta zorluk çektiği bir levha görmüş. Bu levha eskiden yokmuş. Orada ne yazdığını çok merak etmiş. Genç çocuğa tekrar bağırmış: Ay oğlum! Hele gel bu yazıyı oxu! Ne yazır orada? Hacı orada yazır: Lenin Zavod Pa Nefti (Lenin Rafinerisi) Ay oğul yanlış olmaya hele bir daha oxu? Lenin Zavod Pa Nefti Vay! Vay! Ay oğul! Menim her şey yadımdadır. Bu kruptnikte (toplumda) kime ne satmışam kimden ne almışam hammısı eyice yadımdadır. Ama bu Lenin kimdi, men bu miradı ne zaman ona satmışam hiç yadıma gelmir... Ola ki emmi sen rüyanda satıpsan... He oğlum he!, diyerek Hacı anlamsız şekilde başını sallamış. Bir hafta sonrada kahrından ölmüş. Hüsnü Bingöl Hüsnü Beyin göze çarpan bıyıkları vardı. Çizme giyerdi. Yürüdüğü zaman finosu arkasında gider, sokaktaki insanlar da korku ve saygıyla yol açardı. Hüsnü Bey in gözleri sürekli insanların üzerindeydi. Kim Iğdırlı kim Iğdırlı değildi hemen fark ederdi. Hatta bir keresinde şehir merkezinde gördüğü bir yabancının arkasına polisleri takmış, gerçekten de yakalanan bu yabancının casusluk için şehirde olduğu anlaşılmış. Cur berxe mı! (Ermenice:Bana su ver!) Köyümüz sınır boyuna yakın olduğu için arada bir casusluk olaylarına şahit oluyorduk. Bir gün iki jandarma uzun boylu, esmer bir Ermeni yi aralarına almış götürüyorlardı. Köyümüze yakın giderken bizlere Cur berxe mı! diye seslendi. Köyün yaşlıları Ermenice yi biliyorlardı. Su ve kavun getirdiler. Genç adam yere oturdu, kavunu dilimleyip yedi. Jandarmalar silahla dürterek genç adamı önlerine kattılar, Iğdır a doğru yola çıktılar. 234
Iğdır Sevdası Selahattin Eyyubi Kürt mü? Bir gün babamla beraber Hüsnü Beyin Doğubeyazıt caddesinde ki evine misafir olmuştuk. Sessiz bir şekilde bir köşede oturmuş, babamla Hüsnü Beyin konuşmalarını dinliyordum. Nasıl olduysa konu Selahattin Eyyubi den açıldı. Babam gurur ve ısrarla Selahattin Eyyubi nin Kürt olduğunda iddia etti. Hüsnü Bey aynı kararlıkla bunu reddedip, Selahattin Eyyubi nin Türk olduğunu savundu. Babam kendine güvenli bir şekilde Hüsnü Beye döndü: Beyim, sizinle mercine (iddiasına) girelim! Tamam! Ben Selahattin Eyyubi nin Kürt olduğunu kanıtlarsam bana bir tabanca vereceksiniz, kabul mü? Kabul! Eve döner dönmez babam bütün kitaplarını masanın üzerine döktü. Bir yandan sayfaları karıştırıyor, bir yandan da Bir yerde okumuştum ama nerede?.. diye kendi kendine söyleniyordu. Tesadüfen o cümleyi ben buldum. Bir kitapta şöyle bir cümle vardı: Selahattin Eyyubi şimşiri katalına (ölüm kılıcına) karşı göğsü Kurdiyi (Kürt göğsünü) vererek düşmanları hakkıyla ihsan eyledi (bağışladı) Bu cümleyi yüksek sesle babama okuduğum zaman babam sevincinden nerdeyse ağlayacaktı. Birkaç gün sonra elimizde kitap tekrar Hüsnü Bey in evine gittik. Hüsnü Bey şaşkın fakat tatmin olmuş bir şekilde: Hoca, iddianı kanıtladın! Allah a şükürler olsun ki okumamışın yoksa bu milletin başına bela olacaktın! Hüsnü Bey babama kundaklı bir tabanca hediye etti. 235