SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MANİSA 2013

SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MANİSA 2013 SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MANİSA 2013 Sardes Antik Kenti-Salihli TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU

SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE MANİSA 2013 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU Turkish Statistical Institute

SEÇİLMİŞ GÖSTERGELERLE 2013 MANİSA İstatistiki veri ve bilgi istekleri için Bilgi Dağıtım Grubu Tel: + (312) 410 02 15-410 02 44 Faks: + (312) 417 04 32 Yayın istekleri için Döner Sermaye İşletmesi Tel: + (312) 425 34 23-410 05 96-410 02 85 Faks: + (312) 417 58 86 Yayın içeriğine yönelik sorularınız için TÜİK Manisa Bölge Müdürlüğü Tel: + (236) 232 85 00 Strl. Faks: + (236) 232 85 10 İnternet http://www.tuik.gov.tr E-posta bilgi@tuik.gov.tr Yayın No 4202 ISSN 1307-0894 Bu yayınla ilgili ortaya çıkabilecek düzeltmeler Kurum web sayfasında verilecektir. Türkiye İstatistik Kurumu Yücetepe Mah. Necatibey Cad. No: 114 06100 Çankaya-ANKARA / TÜRKİYE Bu yayının 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu na göre her hakkı Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığına aittir. Gerçek veya tüzel kişiler tarafından izinsiz çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. ISBN 978-975-19-6080-1 Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara Tel: +(0312) 387 09 25 * Faks: +(0312) 418 50 82 Eylül 2014 MTB: 2014-0441 - 45 Adet

Önsöz ÖNSÖZ Türkiye İstatistik Kurumu, ülkemizin ekonomik, sosyal, demografik ve kültürel yapısı ile ilgili idari kayıt, sayım ve araştırmalardan elde ettiği bilgileri, başta kamu kurum ve kuruluşları ve araştırmacılar olmak üzere kamuoyunun kullanımına sunmaktadır. Yayınlar, tutarlılık, zamanlılık, şeffaflık ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde kaliteli veri üretimi ve hizmet sunumu ilkelerine göre hazırlanmaktadır. Dünyada ve ülkemizde istatistiki bilgiye duyulan ihtiyacın her geçen gün artmasına paralel olarak, üretilen istatistiklerin iyileştirilmesi, geliştirilmesi, bölgesel istatistiklerin toplanması, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı oluşturulması amacıyla, ülke genelinde İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) tanımlanmış, bu kapsamda Kurumumuzun Bölge Teşkilatlarının güçlendirilmesi ve daha fonksiyonel hale getirilmesi için gereken altyapı kurulmuştur. Yerel düzeyde kalkınma projeleri üretildikçe, veriye olan talep de artacaktır. Bu yayında yer alan bölgesel veriler İBBS ye göre sınıflandırılmıştır. Bölgesel düzeyde ayrıntılı verilerin üretilmesi, kayıtlara dayalı verilerin geliştirilmesine bağlıdır. Ulusal kayıt sisteminin güncel olarak sürdürülmesi için TÜİK tarafından yürütülen faaliyetler devam etmektedir. Bölgesel düzeyde veri talebinin yüksekliği göz önünde bulundurularak hazırlanan bu yayın, değişik zamanlarda yayınlanan resmi istatistikler bir araya getirilerek, her aşamadaki karar alıcı ve kullanıcılara kolaylık ve zaman tasarrufu sağlayacaktır. Aynı zamanda bölge yöneticilerinin verdikleri hizmetteki gelişmeleri ve eksiklikleri tesbit etmek amacıyla, üretilen verileri göstergelere dönüştürerek karar almada kolaylık sağlayacak, İBBS ye göre Manisa ilinin bilgilerini içermektedir. Ayrıca yayında, kullanıcıların karşılaştırma yapabilmelerini sağlamak üzere TR33 (Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) 2. Düzeyde bölge biriminin göstergelerine de yer verilmektedir. Yayının tüm kullanıcılara kolaylık sağlamasını ve faydalı olmasını dilerim. Birol AYDEMİR Birol AYDEMİR Başkan Başkan III

İçindekiler İÇİNDEKİLER Sayfa Önsöz İçindekiler Açıklama Genel Bilgiler III V IX XI 1. Temel Göstergeler 1 İBBS 2. Düzey (26 bölge) Grafik 1.1 Kişi başına gayri safi katma değer, 2011 7 1.2 TÜFE-Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim oranı (%), 2013 7 1.3 Çalışan sayılarının Türkiye toplamı içindeki payı, 2011 8 1.4 Maaş ve ücretlerin Türkiye toplamı içindeki payı, 2011 8 Tablo 1.1 İBBS 2. Düzey (26 bölge) kişi başına gayri safi katma değer, 2011 9 1.2 İBBS 2. Düzey (26 bölge) TÜFE göstergeleri 10 1.3 İBBS 2. Düzey (26 bölge) sanayi ve hizmetler sektörü göstergeleri, 2011 11 İBBS 3. Düzey (81 il) Grafik 1.5 Nüfus, 2013 12 1.6 İl ve ilçe merkezleri, belde ve köyler nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı, 2013 13 1.7 Nüfus yoğunluğu, 2013 14 1.8 Yıllık nüfus artış hızı, 2012-2013 15 1.9 Toplam yaş bağımlılık oranı, 2013 16 1.10 Net göç hızı, 2012-2013 17 1.11 Kaba evlenme hızı, 2013 18 1.12 Kaba doğum hızı, 2013 19 1.13 Bebek ölüm hızı, 2013 20 1.14 İthalat, 2013 21 1.15 İhracat, 2013 22 1.16 Yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı, 2012 23 1.17 Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı (İlkokul), 2013/'14 24 1.18 İlkokulda net okullaşma oranı, 2013/'14 25 1.19 Ortaöğretimde (lise) net okullaşma oranı, 2013/'14 26 1.20 Bitkisel üretim değeri, 2013 27 1.21 Canlı hayvanlar değeri, 2013 28 1.22 İşsizlik oranı, 2013 29 1.23 İstihdam oranı, 2013 30 1.24 Kişi başına toplam elektrik tüketimi, 2012 31 1.25 Belediyelerde kişi başına çekilen günlük su miktarı, 2012 32 1.26 Bin kişi başına otomobil sayısı, 2013 33 1.27 Onbin araç başına kaza sayısı, 2013 34 1.28 Isıtma sistemi kat kaloriferi olan hanehalkı oranı, 2011 35 1.29 İllere göre mutluluk düzeyi, 2013 36 1.30 İllere göre umut düzeyi, 2013 37 Tablo 1.4 İBBS 3. Düzey (81 il) nüfus ve göç göstergeleri, 2013 38 1.5 İBBS 3. Düzey (81 il) demografi göstergeleri, 2013 42 1.6 İBBS 3. Düzey (81 il) dış ticaret göstergeleri, 2013 46 1.7 İBBS 3. Düzey (81 il) sağlık göstergeleri, 2012 48 1.8 İBBS 3. Düzey (81 il) eğitim göstergeleri, 2013/'14 50 1.9 İBBS 3. Düzey (81 il) tarım göstergeleri, 2013 52 1.10 İBBS 3. Düzey (81 il) işgücü göstergeleri, 2013 54 1.11 İBBS 3. Düzey (81 il) elektrik tüketim göstergeleri, 2012 56 V

İçindekiler Sayfa 1.12 İBBS 3. Düzey (81 il) çevre göstergeleri, 2012 58 1.13 İBBS 3. Düzey (81 il) ulaştırma göstergeleri, 2013 60 1.14 İBBS 3. Düzey (81 il) Nüfus ve Konut Araştırması göstergeleri, 2011 62 1.15 İBBS 3. Düzey (81 il) konut satış göstergeleri, 2013 66 1.16 İBBS 3. Düzey (81 il) mutluluk düzeyi, 2013 68 1.17 İBBS 3. Düzey (81 il) umut düzeyi, 2013 70 2. Ekonomik ve Sosyal Yapı 72 Tablo 2.1. Nüfus ve Demografi 2.1.1 İl ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, 2011-2013 83 2.1.2 İlçe, belediye ve köy sayısı, 2011-2013 83 2.1.3 Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, 2011-2013 84 2.1.4 Yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukarı yaştaki nüfus), 2011-2013 86 2.1.5 Okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus (6 ve daha yukarı yaştaki nüfus), 2011-2013 87 2.1.6 Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (15 ve daha yukarı yaştaki nüfus), 2011-2013 88 2.1.7 İllerin aldığı göç, verdiği göç, net göç ve net göç hızı, 2008-2013 90 2.1.8 Annenin yaş grubuna göre doğumlar, 2009-2013 90 2.1.9 Cinsiyete göre doğumlar, 2009-2013 91 2.1.10 Ortalama evlenme yaşı ve ortalama ilk evlenme yaşı, 2009-2013 91 2.1.11 Yaş grubuna göre evlenmeler, 2009-2013 92 2.1.12 Yaş grubuna göre boşanmalar, 2009-2013 93 2.1.13 Evlilik süresine göre boşanmalar, 2009-2013 94 2.1.14 Yaş grubuna göre ölümler, 2009-2013 94 2.1.15 Daimi ikametgaha göre seçilmiş ölüm nedenlerinin dağılımı, 2010-2013 95 2.1.16 Yaş grubu ve cinsiyete göre intiharlar, 2009-2013 96 2.1.17 İlçelere göre il ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, 2013 97 2.1.18 İlçe, yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus, 2013 98 2.1.19 İlçe, okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaş ), 2013 101 2.1.20 İlçe, bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus ( 15 +yaş ), 2013 102 2.1.21 İlçe, yasal medeni durum ve cinsiyete göre nüfus (15+ yaş), 2013 105 2.1.22 İlçelere göre ortalama hanehalkı büyüklüğü, 2013 107 2.1.23 İkamet edilen ilçeye göre nüfusa kayıtlı olunan il, 2013 108 2.1.24 İlçe ve cinsiyete göre doğumlar, 2013 112 2.1.25 İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre evlenmeler, 2013 113 2.1.26 İlçe ve cinsiyete göre ölümler, 2013 114 2.1.27 İlçe, cinsiyet ve yaş grubuna göre ölümler, 2013 115 2.1.28 İlçe ve cinsiyete göre intiharlar, 2013 116 2.2. Milli Gelir 2.2.1 Cari fiyatlarla bölgesel gayrisafi katma değer (iktisadi faaliyet kollarına göre temel fiyatlarla), 2007-2011 117 2.3. Fiyat ve Endeksler 2.3.1 Tüketici fiyatları değişim oranları (2003=100), 2011-2013 118 2.4. Dış Ticaret 2.4.1 Ekonomik faaliyetlere göre ihracat (ISIC Rev.3), 2009-2013 119 2.4.2 Ekonomik faaliyetlere göre ithalat (ISIC Rev.3), 2009-2013 120 2.5. İş İstatistikleri 2.5.1 İş kayıtlarına göre girişim sayısı, 2013 121 2.5.2 Mali aracı kuruluş istatistikleri, 2008-2012 122 2.6. İnşaat 2.6.1 Kullanma amacına göre yapılacak yeni ve ilave yapılar, (Yapı ruhsatlarına göre), 2013 123 2.6.2 Kullanma amacına göre tamamen veya kısmen biten yeni ve ilave yapılar, (Yapı kullanma izin belgelerine göre), 2013 124 VI

İçindekiler Sayfa 2.7. Enerji 2.7.1 Kullanım yerlerine göre elektrik tüketimi, 2008-2012 125 2.8. Ulaştırma 2.8.1 Motorlu kara taşıtları, 2009-2013 126 2.8.2 Yıl içinde devri yapılan motorlu kara taşıt sayısı, 2011-2013 126 2.8.3 Trafik kazaları, 2009-2013 127 2.8.4 Yol uzunlukları, 2009-2013 128 2.8.5 Kullanılan yakıt türüne göre motorlu kara taşıt sayısı, 2009-2013 129 2.8.6 Hava meydanlarında iniş-kalkış yapan uçak sayısı ile iç ve dış hatlarda taşıma, 2009-2013 130 2.9. Eğitim 2.9.1 Eğitim seviyesine göre okul, öğretmen ve öğrenci sayıları, 2009/'10-2013/'14 131 2.9.2 Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı, 2009/'10-2013/'14 133 2.9.3 Yükseköğretim kurumlarında kendi biriminde görevli öğretim elemanı sayısı, 2008/'09-2012/'13 133 2.9.4 Yükseköğretim kurumlarında önlisans ve lisans düzeyinde öğrenci sayıları, 2008/'09-2012/'13 134 2.10. Sağlık 2.10.1 Hastane ve yatak sayısı, 2008-2012 135 2.10.2 Sağlık personeli sayısı, 2008-2012 135 2.11. İşgücü 2.11.1 Kurumsal olmayan nüfusun yıllara göre işgücü durumu (15+ yaş), 2011-2013 136 2.11.2 İstihdam edilenlerin sektörel dağılımı (15+ yaş), 2011-2013 136 2.11.3 İş arama süresine göre işsizler (15+ yaş), 2011-2013 137 2.11.4 Eğitim durumuna göre işgücü, işsiz, istihdam durumu (15+ yaş), 2011-2013 137 2.11.5 İstihdam edilenlerin yıllara göre işteki durumu (15+ yaş), 2011-2013 138 2.11.6 İşgücüne dahil olmayanların yıllara göre işgücüne dahil olmama nedenleri (15+ yaş), 2011-2013 138 2.12. Tarım 2.12.1 Tarım alanı kullanımı, 2009-2013 139 2.12.2 Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin hasat edilen alanı, 2009-2013 140 2.12.3 Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin üretim miktarları, 2009-2013 141 2.12.4 Sebzelerin üretim miktarları, 2009-2013 142 2.12.5 Meyvelerin üretim miktarları, 2009-2013 143 2.12.6 Seçilmiş ürünlerde örtü altı sebze ve meyve üretim miktarları, 2009-2013 144 2.12.7 Niteliklerine göre örtü altı tarım alanları, 2009-2013 145 2.12.8 Organik bitkisel üretim (geçiş süreci dahil), 2009-2013 145 2.12.9 Canlı hayvanlar, 2009-2013 146 2.12.10 Süt ve bal üretimi, 2009-2013 146 2.12.11 Tarımsal üretim değeri, 2009-2013 147 2.12.12 Seçilmiş tarımsal alet ve makine sayısı, 2009-2013 148 2.12.13 İlçelere göre tarım alanı kullanımı, 2013 149 2.12.14 İlçelere göre seçilmiş tahıl ve diğer bitkisel ürünlerin üretimi, 2013 150 2.12.15 İlçelere göre seçilmiş sebze ürünleri üretimi, 2013 150 2.12.16 İlçelere göre seçilmiş meyve ürünleri üretimi, 2013 151 2.12.17 İlçelere göre seçilmiş örtü altı ürünlerin üretimi, 2013 152 2.12.18 İlçelere ve niteliklerine göre örtü altı tarım alanları, 2013 153 2.12.19 İlçelere göre seçilmiş tarımsal alet ve makineler, 2013 154 2.12.20 İlçelere göre hayvansal üretim, 2013 155 VII

İçindekiler Sayfa 2.13. Çevre 2.13.1 Belediye su istatistikleri, 2004-2012 156 2.13.2 Belediye atıksu istatistikleri, 2004-2012 156 2.13.3 Belediye atık istatistikleri, 2004-2012 157 2.13.4 Belediyelerin çevresel harcamaları, 2007-2012 157 2.13.5 İçme ve kullanma suyu şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı ve nüfusu, 2010-2012 158 2.13.6 Kaynaklarına göre belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu şebekesine çekilen su miktarı, 2010-2012 158 2.13.7 Belediyelerin içme ve kullanma suyu arıtma tesisi mevcut durumu, 2010-2012 159 2.13.8 Kanalizasyon şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu, 2010-2012 159 2.13.9 Alıcı ortamlarına göre kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen atıksu miktarı, 2010-2012 160 2.13.10 Atıksu arıtma tesisleri, 2010-2012 160 2.13.11 Bertaraf yöntemine göre belediye atık miktarı, 2010-2012 161 2.13.12 İlçelere göre belediyelerin çevresel harcamaları, 2012 161 2.14. Kültür 2.14.1 Halk kütüphanesi, kitap ve yararlanma sayısı, 2008-2012 162 2.14.2 Sinema salonu, gösteri ve seyirci sayısı, 2008-2012 163 2.14.3 Tiyatro salonu, gösteri ve seyirci sayısı, 2007/'08-2011/'12 164 2.15. Seçim 2.15.1 Milletvekili genel seçimi, seçmen ve oy bilgileri, 2011 165 2.15.2 Yaş ve cinsiyete göre seçmen profili, 2014 165 2.15.3 İlçelere göre milletvekili genel seçimi sonucu, 2011 166 2.16. Adalet 2.16.1 Türlerine göre ceza infaz kurumu sayısı, 2008-2012 167 2.16.2 Suçun işlendiği yerleşim yeri ve eğitim durumuna göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, 168 2.16.3 Suçun işlendiği yerleşim yeri ve suç türüne göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, 2008-2012 169 2.16.4 Geliş nedenine göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, 2008-2012 170 2.16.5 İsnat edilen suç türüne göre güvenlik birimine gelen veya getirilen çocuklar, 2008-2012 171 2.17. Hanehalkı Tüketim Harcamaları 2.17.1 Harcama türlerine göre hanehalkı tüketim harcamasının dağılımı, 2008-2012 172 Ek 1. Veri Kaynakları 173 2. İlgili Bilgilere Ulaşmak İçin 174 VIII

Açıklama 1. Giriş AÇIKLAMA Bölgesel düzeyde kullanıcı talebi dikkate alınarak seçilen belirli değişken ve göstergelerden oluşan bu çalışma, kullanıcıların bölgesel veriye daha kolay ulaşabilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Ayrıca grafiklerle verinin daha kolay anlaşılabilmesi amaçlanmıştır. 2. Kapsam En fazla mevcut son beş referans dönem verileri içerilmektedir. TR33 2. düzey bölgesi ve TR331 3. düzey ili olan Manisa nın yanında, İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3. düzey (81 il) göstergeleri kapsanmaktadır. Verilerin son güncelleme tarihi 01/07/2014 tür. 3. Veri Kaynakları Verilerin önemli bir kısmı Türkiye İstatistik Kurumunun çalışmaları ya da ilgili kurumlarla yapılan işbirliği ile elde edilmiştir. Bir bölümü ise ilgili kurumların yayınlarından olduğu gibi alınmıştır. İlk kısımda bu verilerden yararlanılarak göstergeler hesaplanmıştır. 4. Sınıflamalar Bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun, karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke çapında İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması tanımlanmıştır. Bu sınıflamada iller 3. Düzey olarak tanımlanmış; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri de dikkate alınarak 1. Düzey ve 2. Düzey olarak gruplandırılmak suretiyle hiyerarşik İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması yapılmıştır. Buna göre: 1. Düzey: 2. Düzey Bölge Birimlerinin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 12 adettir. 2. Düzey: 3. Düzeydeki komşu illerin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 26 adettir. 3. Düzey: İl düzeyinde 81 adet İstatistiki Bölge Birimi yer almaktadır. Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tanımlamaktadır. Sınıflamaya ilişkin ayrıntılı bilgi İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması tablosunda verilmektedir. Simge ve Kısaltmalar... Bilgi elde edilememiştir - Bilgi yoktur * Bilgi geçicidir c Gizli veri 0 Kullanılan birimin yarısından azdır TL Türk Lirası $ ABD Doları İBBS İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması TÜFE Tüketici Fiyat Endeksi GSKD Gayri Safi Katma Değer 2012/ 13 01/10/2012 ile 31/09/2013 arasındaki öğrenim dönemi 2010/ 11 2010 da başlayan ve 2011 de biten tiyatro sezon yılı NACE Rev. 2 Avrupa Topluluğu nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması ISIC Rev.3 Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması CPA Faaliyetlere Göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması MWh 1 000 000 watt saate eşdeğer enerji birimi KWh 1 000 watt saate eşdeğer enerji birimi IX

Açıklama İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey 1. Düzey 2. Düzey 3. Düzey TR1 İstanbul TR10 İstanbul TR100 İstanbul (Zonguldak, TR811 Zonguldak (Tekirdağ, TR211 Tekirdağ TR81 Karabük, TR812 Karabük TR21 Edirne, TR212 Edirne Bartın) TR813 Bartın TR2 Batı Kırklareli ) TR213 Kırklareli Batı (Kastamonu, TR821 Kastamonu Marmara ( Balıkesir, TR221 Balıkesir Karadeniz TR82 Çankırı, TR822 Çankırı TR22 TR8 Çanakkale ) TR222 Çanakkale Sinop) TR823 Sinop TR31 (İzmir) TR310 İzmir (Samsun, TR831 Samsun (Aydın, TR321 Aydın Tokat, TR832 Tokat TR32 Denizli, TR322 Denizli TR83 Çorum, TR833 Çorum Muğla) TR323 Muğla Amasya) TR834 Amasya TR3 Ege (Manisa, TR331 Manisa (Trabzon TR901 Trabzon Afyonkarahisar, TR332 Afyonkarahisar Ordu, TR902 Ordu TR33 Kütahya, TR333 Kütahya Doğu Giresun, TR903 Giresun Uşak) TR334 Uşak TR9 Karadeniz TR90 Rize, TR904 Rize (Bursa, TR411 Bursa Artvin, TR905 Artvin TR41 Eskişehir, TR412 Eskişehir Gümüşhane) TR906 Gümüşhane Bilecik ) TR413 Bilecik (Erzurum, TRA11 Erzurum Doğu ( Kocaeli, TR421 Kocaeli TRA1 Erzincan, TRA12 Erzincan TR4 Marmara Sakarya, TR422 Sakarya Bayburt ) TRA13 Bayburt TR42 Düzce TR423 Düzce TRA Kuzeydoğu (Ağrı, TRA21 Ağrı Bolu, TR424 Bolu Anadolu Kars, TRA22 Kars Yalova ) TR425 Yalova TRA2 Iğdır, TRA23 Iğdır Batı TR51 ( Ankara) TR510 Ankara Ardahan ) TRA24 Ardahan TR5 Anadolu ( Konya, TR521 Konya (Malatya, TRB11 Malatya TR52 Karaman) TR522 Karaman Elazığ, TRB12 Elazığ TRB1 ( Antalya, TR611 Antalya Bingöl, TRB13 Bingöl TR61 Isparta, TR612 Isparta Ortadoğu Tunceli ) TRB14 Tunceli TRB Burdur) TR613 Burdur Anadolu (Van, TRB21 Van TR62 (Adana, TR621 Adana Muş, TRB22 Muş TR6 Akdeniz Mersin) TR622 Mersin TRB2 Bitlis, TRB23 Bitlis TR63 (Hatay, TR631 Hatay Hakkari ) TRB24 Hakkari Kahramanmaraş TR632 Kahramanmaraş (Gaziantep, TRC11 Gaziantep Osmaniye) TR633 Osmaniye TRC1 Adıyaman, TRC12 Adıyaman TR71 (Kırıkkale, TR711 Kırıkkale Kilis ) TRC13 Kilis Aksaray, TR712 Aksaray (Şanlıurfa, TRC21 Şanlıurfa Niğde, TR713 Niğde TRC Güneydoğu TRC2 Diyarbakır ) TRC22 Diyarbakır Orta Nevşehir, TR714 Nevşehir Anadolu (Mardin, TRC31 Mardin TR7 Anadolu Kırşehir) TR715 Kırşehir Batman, TRC32 Batman TR72 (Kayseri, TR721 Kayseri TRC3 Şırnak, TRC33 Şırnak Sivas, TR722 Sivas Siirt) TRC34 Siirt Yozgat) TR723 Yozgat Toplam 12 26 81 X

Genel Bilgiler GENEL BİLGİLER Tarihçe Manisa ve yöresinin tarihinin M.Ö. 3000 yıllarına kadar indiği, Tantalis ve Spylos Magnesiası gibi adlarla anılan yerleşimlere sahne olduğu bilinmektedir. Yörede çıkan buluntulardan ve yazılı kaynaklardan Manisa ve çevresinin Hitit, Aka, Frig, Lidya, Pers, Roma ve Bizans uygarlıklarına sahne olduğu anlaşılmaktadır. Daha sonra Saruhan ve Osmanlı egemenliğine girmiştir. Manisa ve yöresinin tarih öncesi ile ilgili pek bilgi yoktur. Salihli Sindel Köyü nde bulunan Paleolitik Çağ a (Yontma Taş Devri) ait fosil ayak izleri yörede insan topluluklarının yaşadığını kanıtlayan ve yaklaşık 26 000 yıl öncesine tarihlenen buluntulardır. Kırkağaç Yortan Köyü nde bulunan mezarlar ise, farklı bir mezar kültürü olan Tunç Devri ne aittir. Hermessos ve Kaikos ya da bugünkü adıyla Gediz ve Bakırçay vadilerinde kurulmuş olan Tantalis (Manisa) ve Thyateira (Akhisar) bölgede bilinen ilk yerleşimlerdir. Manisa nın, Yunanistan ın Teselya Bölgesi ndeki Pelion Dağı civarından göç eden Magnetler tarafından kurulduğu tahmin edilmektedir. Bölge M.Ö. 1450-1200 yıllarında Hititlerin etkisinde kalmıştır. Kybele bereket tanrıçası kabartması yöredeki Hitit varlığın göstermektedir. M.Ö. 1200 lerde ise Lidyalılar gelmiş ve Kızılırmak a kadar bütün Batı Anadolu ya egemen olmuşlardır. Tarihte devlet güvencesinde ilk parayı basan Lidya Krallığı nın başkenti Sardes (Sart) şehriydi. Paktalos (Sart) Çayı ndan çıkarılan altın madeni ile ünlüydü. Lidya Krallığı gücü ve zenginliğiyle ünlü son Kral Krezüs ün adıyla özdeşleşmiştir. Ancak M.Ö. 546 yılında Persler tarafından yıkılmıştır. İrili ufaklı çok sayıda tümülüsün yer aldığı Bintepeler Mevkii bu devri simgeleyen eserleri barındırmaktadır. Bölge M.Ö. 546 yılından M.Ö. 334 yılına kadar Pers egemenliğinde kalmıştır. Sardes bu dönemde de önemli bir ticaret merkezidir. M.Ö. 334 de Trakya üzerinden Anadolu ya geçen Büyük İskender, Pers ordularını yenerek Suriye ye doğru ilerlemiş ve Pers egemenliğine son vermiştir. Büyük İskender in M.Ö. 323 yılında ölümünden sonra satraplıkların birbirleriyle mücadelesi M.Ö. 301 yılında İskender İmparatorluğu nun sonunu getirmiştir. Bu döneme ait en önemli eser Sardes Örenyeri ndeki Artemis Tapınağı dır. Daha sonra Bölge Bergama Krallığı nın egemenliğine girmiştir. Bölgenin önemli kentlerinden Philadelphia ya (Alaşehir) ismini dönemin krallarından II. Attalos Philadelphos vermiştir. Bergama Krallığı III. Attalos un ölümünden sonra (M.Ö. 133), vasiyeti üzerine Roma İmparatorluğu nun yönetimine devredilmiştir. M.S. 17 yılında meydana gelen büyük depremde bölgedeki Magnesia, Thyateira, Philadelphia ve Sardes gibi bütün yerleşimler büyük ölçüde yıkılmışsa da İmparator Tiberius un katkılarıyla yeniden inşa edilmiştir. Roma döneminde bölgede üretim ve ticaret canlanmış, Gediz ve Bakırçay vadilerinde mevcut tarımsal ürünlere yeni çeşitler eklenmiştir. M.S. 395 yılında Teodisius un imparatorluğu iki oğlu arasında pay etmesiyle Manisa ve çevresi Doğu Roma yani Bizans İmparatorluğu nun sınırları içinde kalmıştır. Hıristiyanlığın batıya doğru yayılmasında, Philadelphia, Sardes ve Thyateira kentlerinin önemli rolü olmuştur. İstanbul 1204 yılında Latinler tarafından işgal edilince imparatorluk merkezi İznik e taşınmıştır. İmparator Iannes Ducas Vatatzes in otuz yılı aşkın bir süre oturması sebebiyle Magnesia ekonomik, sosyal ve stratejik açıdan Batı Anadolu nun en önemli şehirlerinden biri haline gelmiş ve imparatorluk XI

Genel Bilgiler merkezi görevini üstlenmiştir. İmparator 1255 yılında Manisa da ölmüş ve buraya gömülmüşse de mezarının yeri belli değildir. Sardes, Philadelphia, Thyateira ve Magnesia Kalesi kalıntıları Bizans döneminden kalan kalıntılardır. 1261 yılında İstanbul Latinlerden geri alınınca Manisa önemini yitirmiştir. Manisa 1313 yılının 25-26 Ekim ine tekabül eden Regaip Kandili gecesi Alpagı oğlu Saruhan Bey komutasındaki askerler tarafından fethedilmiş ve Saruhanoğulları Beyliği nin merkezi haline getirilmiştir. 1346 yılında ölen Saruhan Bey in türbesi şehrin merkezindedir. Yerine önce oğlu İlyas Bey, onun ölümüyle de İshak Çelebi bey olmuş ve beyliğin en ihtişamlı dönemlerini yaşatmıştır. Ulu Camii ve Medresesi, Mevlevihane ve Çukur Hamam gibi birçok eseri İshak Çelebi şehre kazandırmıştır. Tahminen 1390 yılına doğru vefat etmiş ve kendi yaptırdığı türbesine gömülmüştür. Manisa 1391 yılında Yıldırım Bayezid tarafından Osmanlı topraklarına katılmış, ancak Ankara Savaşı sonrası Timur bölgeyi yeniden eski sahiplerine iade etmiştir. 1412 yılında ise Çelebi Mehmed kesin olarak Manisa yı Osmanlı egemenliği altına sokmuş ve Saruhan Sancağı adıyla idari bir birim haline getirmiştir. Manisa 1437-1595 yılları arasında Osmanlı şehzadelerinin saltanat tecrübesi kazandıkları önemli siyasi merkezlerinden biri haline gelmiştir. Bu dönemde II. Murad, Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim, III. Murad, III. Mehmet ve I. Mustafa gibi daha sonra Osmanlı tahtına oturmuş padişahların da içerisinde olduğu 16 şehzade Manisa da sancakbeyliği yapmışlardır. Bu dönem zarfında Manisa da şehzadeler ve maiyetlerindekiler cami, medrese, han, hamam, imaret, çeşme, hastane, köprü ve kütüphane gibi birçok vakıf eserleri yaptırmışlardır. Bunların bir kısmı günümüze kadar ulaşabilmiştir. II. Murad ın yaptırmış olduğu başta Saray-ı Amire olmak üzere birçok eser ise zamana yenik düşmüştür. Mondros Mütarekesi nin 7. maddesine dayanılarak 15 Mayıs 1919 da bölgede Yunan işgali başlamıştır. İşgal sırasında Manisa Merkezde İstihlâs-ı Vatan, Cemiyet-i Müderrisîn, Demirci de Müdafa a-i Hukûk-u Osmânî, Gördes de Hareket-i Milliye Teşkilatı, Kırkağaç ta İstihlâs-ı Vatan, Kula da Redd-i İlhak, Soma da Müdafa a-i Hukuk ve Turgutlu da Müdafa a-i Hukûk-u Osmâni adlı Cemiyetler kurularak Yunan işgaline karşı mücadeleler verilmiştir. 30 Ağustos 1922 deki Dumlupınar Meydan Muharebesi nin zaferle sonuçlanması üzerin Fahreddin Paşa komutasındaki kolordu İzmir e doğru ilerleyerek Yunan direnişini kırmıştır. İzmir e doğru kaçan Yunanlılar ve yerli Rumlar kenti ateşe vermiş, günlerce süren yangında tarihin Manisa ya kazandırdığı büyük kültürel mirasın önemli bir kısmı yok olmuştur. Yaklaşık üç yıl Yunan işgalinde kalan şehir 8 Eylül 1922 tarihinde kurtarılmıştır. 1923 de Saruhan adıyla vilayet olan şehrin adı, 1927 yılında Manisa olarak değiştirilmiştir. Cumhuriyet döneminde yeniden imar gören Manisa, karayolu ve demiryolu ulaşımı bakımından önemli bir noktadadır. Coğrafi Durum Manisa ili topraklarının büyük bölümü Gediz Havzası içinde, küçük bir bölümü de kuzeybatıda Ege (Bakırçay) Havzası içinde bulunmaktadır. İdari yönden batıdan İzmir, kuzeyden Balıkesir, güneyden Aydın, güneydoğudan Denizli, doğudan Uşak ve Kütahya illeri ile çevrilidir. İlin yüzölçümü 13 269 km²'dir. İl doğal açıdan, kuzey ve kuzeydoğudan Demirci Dağları ve uzantıları, doğudan Kula-Gördes-Uşak platoları, güneyden Bozdağlar, batıdan Spil Dağı, Yamanlar Dağı uzantıları, Menemen Boğazı ve Yunt XII

Genel Bilgiler Dağı uzantılarıyla sınırlanmış durumdadır. İlin toprakları çok büyük bir ağırlıkla dağlar ve platolardan oluşmuştur. Salihli ilçesinde Bozdağlar üzerinde bulunan Kumpınar Tepe 2 070 metre ile ilin en önemli yükseltisidir. Gölmarmara Gölü, Demirköprü Barajı ile Gediz ve Bakırçay nehirleri ilin önemli su kaynaklarıdır. Batıdan doğuya doğru yükseklik ve orman alanları artmakta, Akdeniz ikliminden karasal iklime geçiş görülmektedir. Gediz ve kollarınca sulanan ovalar, ülkemizin en verimli ovalarıdır. Manisa nın doğal sınırlarının önemli bir kısmını dağlar oluşturmaktadır. Bu dağların ana çatısı III. zamanın sonlarındaki tektonik hareketlerle oluşmuştur. İl alanı II. zamanın başlarında yavaş yavaş alçalmaya başlamıştır. Bu alçalma sırasında ve sonrasında, çok şiddetli yer hareketleri sonucu oluşan kırılmalarla, doğu-batı yönünde uzanan dağlar kabararak şekillenmiştir. Dağlar ilin doğu kesiminde daha düzenli, batısında ise genellikle tek kütleler biçiminde yükselmektedir. Doğu kesimindeki dağlar Kula-Gördes Platosu üzerinde alçalarak ovaya inerken, güney kesimindeki dağlar dik yamaçlarla ovadan ayrılmaktadır. Batı Anadolu Dağları nın bir bölümünü oluşturan bu dağların başlıcaları şunlardır: Spil Dağı Doğu-batı doğrultusunda uzanan dağ kütlesi, güney ve batıdan zengin bitki örtüsüne sahip yamaçlarla, kuzeyden ise fay diklikleri ile sınırlanmaktadır. En yüksek yeri yüksekliğindeki Eskikarlık zirvesidir. Dağın kuzeybatı kısmında yer alan, yaklaşık 1 400 m. yüksekliğindeki Atalanı mevkii, 1968 yılında milli park haline getirilmiştir. Yamanlar Dağı nın düşük yükseltili doğu kısımları Manisa ili sınırları içindedir. Bu kısımlar büyük ölçüde orman ile kaplıdır. İzmir-Manisa il sınırını oluşturan Yunt Dağı, Bakırçay ve Gediz vadileri arasında yükselen bir kütledir. Oldukça düzenli ve yumuşak geçişli tepelerle yükselen dağın, bazı kesimleri taşlık, bazı kesimleri ise zengin doğal örtü ile kaplıdır. Bozdağlar, Manisa-İzmir il sınırını oluşturan düzenli bir sıradır. Bozdağlar ın il sınırı içinde kalan en yüksek zirveleri, 2 070 m. yüksekliğindeki Kumpınar Tepe ile 1 148 m. yüksekliğindeki Gökbel Tepe dir. Genellikle zengin bir doğal örtü ile kaplıdır. Demirci Dağları, Manisa İli nin Kütahya ve Balıkesir illeriyle sınırı durumundadır. Dağ sırasının en yüksek doruğunu, Demirci ile Simav arasında 1 800 m. yüksekliğindeki Ziyaret Tepe oluşturmaktadır. Demirci Dağları ve uzantılarını oluşturan kütlenin etekleri, Manisa İli nin doğu ve kuzeydoğusunu kaplayan geniş bir plato durumundadır. Buralar aynı zamanda ilin en iyi ormanlarıyla kaplıdır. Gediz Nehri, Kumçayı ve Gölmarmara üçgeninde yükselen Çal Dağı, Demirci Dağları nın kolları durumunda olan, Çomaklı Dağı ve Dibek Dağı nın güneybatı uzantısıdır. Dağ ortasında oluşmuş bir çöküntü koridoru ile ikiye ayrılmaktadır. Batı kesimi daha geniş ve yüksek bir kütledir. Dağın en yüksek zirvesi batı kısmında yer alan 1 034 m. yüksekliğindeki Aysekizi Tepe dir. Uysal Dağı, Alaşehir Çayı na paralel olarak uzanan, pek yüksek ve düzenli olmayan bir yükseltidir. Alaşehir in güneyinde yer alan bu dağın en yüksek yeri 1 135 m. dir. Demirci Dağları nın geniş etekleri, Manisa daki platoların bulunduğu alanlardır. Gediz Irmağı nın kollarıyla sıklıkla yarılmış olan bu alanlar, kuzeydoğuda 1 000 m. nin üzerine çıkarken, güney ve güneybatıda yavaşça alçalmaktadır. Gediz Vadisi yakınlarında dik kenarlarla sona eren bu geniş yaylaların tümüne Kula-Gördes Platosu adı verilmektedir. Özellikle Kula yöresinde volkanik oluşumlarla kaplıdır. Vadileri dolduran şekli ve renkleri değişik volkanik oluşumlar, ilginç görünümlere sahiptir. Vadileri dolduran yeni lavlar, henüz doğal örtünün beslenebileceği kadar ayrışmamış olduğundan, genellikle çıplak bir görünüme sahiptir. Kula-Gördes platoları dışında, Soma yöresinde Yunt Dağı kütlesinin Bakırçay a uzanan eteklerinde, ortalama yüksekliği 400 m. olan platolar da bulunmaktadır. Bakırçay vadisi ile dağlık kesim arasında bir eşik oluşturan ve Bakırçay ın kollarıyla sıklıkla parçalanmış bu düzlüklere, Uzunca Yaylaları adı verilmektedir. Çoğunlukla zengin çayırlarla kaplı bu yaylalar, küçüklüğüne rağmen il hayvancılığı açısından oldukça önemlidir. XIII

Genel Bilgiler Manisa il alnının genel çizgilerini belirleyen özelliklerin başında, vadiler ve üzerlerindeki ovalar gelmektedir. Denize dik olarak uzanan dağların arasında kalan çöküntü alanlarında akarsular tarafından düzenli ve geniş vadiler oluşturulmuştur. Manisa nın, il merkezi yakınlarında birleşen iki ana vadisini, güneydoğu yönünden gelen Alaşehir vadisiyle birleşen Gediz ve kuzeydoğudan gelen Kumçayı vadileri oluşturmaktadır. İl sınırları içindeki akarsuların çoğu Gediz Havzası içinde, Soma ve Kırkağaç yöreleri ile Yunt Dağı nın batı kesimlerini kaplayan küçük bir kısmı Ege havzası içinde yer almaktadır. Ege havzasının en önemli ana taşıyıcı akarsuyu, Kırkağaç ve Soma yakınlarından geçen Bakırçay dır. Gediz Irmağı Manisa nın en önemli akarsuyudur. Gediz Irmağı; Salihli, Turgutlu, Manisa ve Menemen ovalarını geçtikten sonra Ege Denizi ne dökülür. Toplam uzunluğu 386 km. olup, bunun 204 km. si il sınırları içinde bulunmaktadır. Manisa da, Marmara adıyla bir doğal göl, Demirköprü, Avşar, Gördes ve Sevişler adlarıyla da baraj gölleri bulunmaktadır. Ege bölgesi içinde geniş bir alanı kapsayan Manisa İli nde, Akdeniz iklimi ile beraber İç Anadolu'nun karasal iklim özellikleri egemendir. Ovalar ve ovaları çevreleyen vadilerde, karasal nitelikli Akdeniz iklimi görülürken, yüksek dağlık bölgeler ve platolar ile kuzey ve kuzey doğusundaki dağlar ve platolarda İç Anadolu'nun karasal nitelikli ikliminin etkileri görülür. Bitki örtüsü batıdan doğuya doğru ova bitkileri, makiler, ormanlar ve alpin bitkilerinden oluşur. Egemen bitki örtüsü ormanlar ve makilerdir. Doğal bitki örtüsünün büyük çoğunluğu, kuraklığa dayanıklı, sert yapraklı, sürekli yeşil kalan Akdeniz bitki türleridir. Manisa il topraklarının önemli bir kısmı orman ve makilerle kaplıdır. Geniş bir alanı kaplayan makiler dağların kuzey ve batı yamaçlarında yer alır. Ormanlar meşe, dişbudak, karaağaç, karaçam, kızılçam, ardıç, ahlat ve çınardan ibarettir. Ormanlar genelde 1 000 m. üzerindeki yüksekliklerde bulunur. Yaygın maki türleri ise geniş yapraklı taş ıhlamuru, mastık, kocayemiş, funda, ladin, zeytin ve az miktarda da defne, kuşkonmaz ve üvezdir. Bağlar ve zeytinlikler de geniş bir yer kaplar. Son yıllarda, yüksek kesimlerdeki doğal bitki örtüsünü olumlu anlamda etkilemek ve ekonomik fayda sağlamak amacıyla, delice zeytin aşılaması, menengiçe antepfıstığı aşılaması, ceviz, kestane, fıstıkçamı yetiştiriciliği yaygınlaşmaktadır. Manisa da bitki örtüsü bakımından farklılık gösteren bölgelerin başında Spil Dağı gelmektedir. Dağ üzerindeki milli parkta, 600 civarında bitki çeşidi belirlenmiştir. 2013 yılı verilerine göre Manisa il sınırları içinde yaklaşık 21 milyon zeytin ağacı ile 75 401 hektar bağlık alan mevcuttur. Manisa, coğrafi büyüklüğü, toprak yapısı, iklim ve bitki örtüsünün elverişliliği sebebiyle, oldukça çeşitli yabani hayvan varlığına sahiptir. Başta doğu ve kuzeydeki dağlar, platolar olmak üzere, ilin yüksek kesimlerinde seyrek olarak geyik ve karacaya rastlanmaktadır. Aynı yörelerde daha sık olarak domuz, tilki, çakal, sincap, kirpi, boz ayı, tavşan gibi yaban hayvanları bulunur. İlde kanatlı hayvanlar olarak; atmaca, şahin, yaban güvercini, sığırcık, çulluk, tahtalı ve çil keklik, leylek, yaban kazı ve yaban örneği türleri bulunmaktadır. XIV

Genel Bilgiler Nehirler ile Marmara Gölü su alanı, sulak çayırları, sazlıkları ile su kuşları için önemli bir kışlak ve kuluçka yeridir. Kutan, kara boyunlu batağan, karabatak, çamurcun, boz dalağan, sakarmeke, yılan kartalı, kızılbacak, mahmuzlu kız kuşu, kuğu, angıt türleri yılın önemli bölümünü bu alanda geçirirler. Yine ilin göl ve barajlarında sazan, yılan balığı, tatlı su levreği, yayın gibi balık türleri bulunmaktadır. İdari ve Sosyo-Ekonomik Durum Manisa ilinin nüfusu, 2013 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 1 359 463 kişidir. 6447 sayılı kanun ile Manisa ili büyükşehir statüsüne kavuştuğundan tüm nüfus il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır. İl merkezindeki Şehzadeler ilçe nüfusu 164 649, Yunusemre ilçe nüfusu ise 199 683 tür. İlin nüfus yoğunluğu ise km² başına 104 kişidir. Nüfus bakımından en büyük ilçeleri sırasıyla Yunusemre, Şehzadeler, Akhisar, Salihli, Turgutlu, Soma ve Alaşehir dir. Yüzölçümü bakımından en büyük ilçesi Akhisar iken en küçük ilçesi Gölmarmara dır. Nüfus bakımından en küçük ilçesi ise Köprübaşı dır. Manisa daki ilçe ve belediye sayısı 17 dir. İlin öne çıkan özellikleri Manisa da ekonomik hayatın temelini tarımsal faaliyetler oluşturmaktadır. Fakat son yıllarda sanayi alanında da büyük gelişmeler kaydedilmiştir. Bu durum Manisa nın, Türkiye de üzüm, zeytin ve sebze ambarı olma görünümünü değiştirerek bir sanayi merkezi olma görünümü kazanmasına yol açmıştır. Manisa da ilki 1964 yılında kurulup 1970 yılında faaliyete giren Manisa Organize Sanayi Bölgesi, 1986 yılında %90 doluluk oranına ulaştığı için 1991 yılında 2.kısım devreye girmiştir. En son devreye giren 5. kısımda 2011 yılı itibariyle %100 doluluk oranına erişmiştir (toplam 9 591 600 m²). Toplam 292 hektarlık alanda kurulan ve üç aşamada planlanan Akhisar Organize Sanayi Bölgesi (AOSB) 92 adet sanayi parselinden oluşmaktadır. AOSB de büyüklüğü 5 000 m 2 ile 100 000 m 2 arasında değişen parseller hazırlanmıştır. I. Kısımda 54 adet, II. Kısımda 25 adet ve III. Kısımda 13 adet sanayi parseli oluşturulmuştur. Toplamda tüm kısımlarda %86 doluluk oranına ulaşılmıştır. Salihli Organize Sanayi Bölgesi Salihli'ye 16 kilometre uzaklıkta, Ankara karayoluna cepheli, Salihli- Kula ve Alaşehir ilçelerine hitap edecek bir konumdadır. İlk etapta 1 150 dekarlık bir alan kamulaştırılmıştır. Gıda İhtisas Organize Sanayi Bölgesi olarak planlanan II. Etap çalışmaları devam etmektedir. Turgutlu Organize Sanayi Bölgesi (TOSB) Turgutlu'ya 3 kilometre uzaklıktadır. 1996 yılında kurulan TOSB nin I. Kısmı 162 hektarlık bir alana sahiptir. TOSB de yer alan firmaların yoğun olarak faaliyet gösterdiği sektörler gıda, makine ve yedek parça ile seramik imalatıdır. Manisa ilinin işsizlik oranı 2013 yılı için %5,1, işgücüne katılma oranı %55,5 ve istihdam oranı %52,7 dir. Manisa ili Soma ilçesinde linyit kömür madenleri ve termik santral mevcuttur. Ayrıca Manisa ilinde mermer ocakları, kaolin, feldispast, civa, çimento ham maddesi, kuvars, dolamit, antimuan, zeolit, kükürt, perlit, mika, bakır, kurşun ve çinko madenleri çıkartılmaktadır. Manisa ili, 2013 yılı verilerine göre 75 401 hektarlık bağcılık alanı ile Türkiye nin en fazla bağ alanına, 91 604 hektarlık zeytin ağacı alanı ile en büyük zeytin ağacı alanına sahip 4. il konumundadır. 2013 yılında toplam tarımsal alanı 501 056 ha dır. Bu alanın 310 263 hektarı toplam işlenen tarım alanı, geri kalanı ise uzun ömürlü bitkiler alanıdır. XV

Genel Bilgiler Manisa ili, 2013 yılı verilerine göre toplam sofralık-çekirdeksiz, kurutmalık-çekirdeksiz üzüm ve tütün üretiminde Türkiye de en fazla üretime sahip olan il olup zeytin (sofralık), hıyar (turşuluk) zeytinyağı, domates (salçalık), biber (salçalık), brokoli, kekik, susam, kiraz, çilek, kavun, mısır (dane), ıspanak, sivri biber, zeytin (yağlık), kestane gibi ürünlerin üretiminde ise Türkiye de en fazla üretim yapan iller arasında yer almaktadır. Yine, kırmızı et, yumurta, süt ve süt ürünleri gibi hayvansal ürünler üretiminde de başta gelen illerden birisidir. Türkiye deki tek palamut ve valeks fabrikası Salihli ilçesindedir. Manisa İli nde genç nüfusun ağırlığı dikkat çekicidir. 2013 yılında il nüfusunun %36 sı 25 yaşın altındadır. 25-64 yaş arası nüfus toplam nüfusun %54 ünü, 65 yaş üstü nüfus toplam nüfusun %10 unu oluşturmaktadır. Manisa ili 2013 yılı yıllık nüfus artış hızı 9,83 dür. Aynı yılda 6 yaş üzeri nüfus için okuryazarlık oranı %96,9 dur (bilinmeyen hariç). 2012-2013 yılları için Manisa ilinin -0,5 net göç hızı ile göç verdiği anlaşılmaktadır. Manisa İli çok çeşitli uygarlıklara sahne olmuş, M.Ö. 3000 yılına kadar giden bir tarihin izlerini taşımaktadır. Ören yerleri, tarihi ve doğal sit alanları, peri bacaları ve sivil mimari örnekleriyle zengin bir tarihi mirasa sahiptir. Manisa İli Kanuni Sultan Süleyman Han ın, Manisa'da hastalanan annesi Hafsa Sultan için devrin hekimlerinden Merkez Efendi nin 41 çeşit baharattan yaptığı şifalı macunu yiyerek iyileşen Hafsa Sultan ın anısına 1540 yılından bu yana her yıl yapılan ve Sultan Camii nden halka saçılan Mesir şenlikleri ile ünlüdür. Manisa İlinde 2 adet müze, Manisa ve ilçelerinde ise 22 adet kütüphane bulunmaktadır. Manisa nın, Salihli, Turgutlu-Urganlı, Demirci ve Kula ilçeleri birçok hastalığa derman olan termal suları ile yerli ve yabancı turistlere şifa dağıtmaktadır. XVI

Temel Göstergeler 1. TEMEL GÖSTERGELER Bu bölümde bölgedeki gelişmelere ait temel göstergeler İBBS 2. düzey (26 bölge) ve İBBS 3.düzey (81 il) ayrımında verilmiştir. Kişi başına göstergeler hesaplanırken her bir düzey için ilgili yıla ait Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçları kullanılmıştır. ADNKS ye göre il, ilçe, belediye, köy ve mahalle nüfusları belirlenirken: Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü (NVİGM) tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmaktadır. Bu kapsamda, 6360 ve 6447 sayılı kanunlar ile düzenlenen ve bu kanunlar uyarınca ilk mahalli idareler genel seçimlerinde yürürlüğe girecek olan idari bağlılık ve tüzel kişilik değişiklikleri ile 5393 sayılı Yasa'nın 8 inci ve 11 inci maddelerine göre alınan ve söz konusu Kanun gereğince ilk mahalli idareler seçimlerinde uygulanacak olan birleşme ve katılmalar, belediye ve köy tüzel kişiliğinin kaldırılmasına ve bir beldenin köye dönüştürülmesine dair kararlar, Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı'nın 421 sayılı Kararına istinaden, NVİGM tarafından 1 Aralık 2013 tarihi itibarıyla Ulusal Adres Veri Tabanı'na yansıtıldığı için, 2013 ADNKS sonuçları belirtilen değişiklikleri içermektedir. Tanım ve Kavramlar Yıllık nüfus artış hızı: İki sayım tarihi arasındaki dönemde her 1000 nüfus için yıllık artan nüfustur. Yıllık nüfus artış hızı, doğal artış bağıntısı ile hesaplanmaktadır; P n+t = P n * e rt Burada; P n P n+t e r t : n tarihindeki (dönem başındaki) nüfusu, : n+t tarihindeki (t yıl sonra) nüfusu, : Logaritmayı, : Yıllık nüfus artış hızını, : İki tarih arasındaki süreyi (yıl olarak) göstermektedir. İki sayım yılı nüfuslarının birbirine oranlanması yoluyla elde edilen rakamsal değerler, oransal değerler olup, yıllık nüfus artış hızını ifade etmemektedir. Yıllık nüfus artış hızı Microsoft Excel programında aşağıdaki formül kullanılarak da hesaplanabilmektedir: = (LN (Sonraki Sayım / Önceki Sayım) / (iki sayım yılı arasındaki fark))*1 000 Örnek: = (LN(2013 ADNKS nüfusu / 2012 ADNKS nüfusu) / (İki ADNKS dönemi arasındaki yıl farkı))*1 000 = (LN(76 667 864 / 75 627 384)/(1))*1 000 = 13,7 Nüfus yoğunluğu: Bir kilometrekareye düşen nüfustur. Nüfus yoğunluğu hesaplanırken göller hariç yüzölçümü verileri kullanılmıştır. Net göç: Belirli bir ilin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Belirli bir ilin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç aldığı göçten fazla ise göç negatiftir. 1

Temel Göstergeler Net göç hızı: Göç edebilecek her bin kişi için net göç sayısıdır. m (.i-i.) = [(M.i -M i. )/(P i,t+n -0,5*(M.i -M i. ))]*k m (.i-i.) : Net göç hızı M.i : Aldığı göç M i. : Verdiği göç M.i - M i. : Net göç P i,t+n : i'nin t+n zamandaki daimi ikametgah nüfusu i : Göçün incelendiği alan k : Sabit sayı (k=1 000) Örneğin; Manisa ilinin, 2012-2013 döneminde aldığı göç 36 257, verdiği göç 36 989, toplam nüfus 1 359 463 tür. 2012-2013 dönemine ilişkin net göç hızını hesaplamak için; m (Manisa) = [(36 257-36 989)/(1 359 463-0,5*(36 257-36 989))]*1 000 m (Manisa) = -0,54 olarak bulunur. Yaş: Kişinin bitirmiş (tamamlamış) olduğu yaştır. Daha önceki yıllarda, kişilerin bitirmiş olduğu yaş bilgisi bir yıl 365 gün olarak dikkate alınarak hesaplanmıştır. 2013 ADNKS yaş hesabında ise, önceki yıllardan farklı olarak artık yıllar göz önünde bulundurulmuştur. Artık yıl, Miladi takvimde 366 gün olan, yani diğer yıllara göre bir gün uzun olan yıllara verilen addır. Bu fazladan gün 29 Şubat olarak dört yılda bir uygulanır. Cinsiyet oranı: Her 100 kadın için erkek sayısıdır. Cinsiyet oranı= (P E /P K )*100 P E : Erkek nüfus P K : Kadın nüfus Toplam yaş bağımlılık oranı: 15-64 yaş grubundaki her 100 kişi için 0-14 ve 65 ve daha yukarı yaş gruplarındaki kişi sayısıdır. (0-14 yaştaki nüfus)+ (65 ve daha yukarı yaş grubundaki nüfus) Toplam yaş bağımlılık oranı= --------------------------------------------------------------------------- * 100 (15-64) yaştaki nüfus Brüt okullaşma oranı: İlgili öğrenim türündeki tüm öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Toplam öğrenci sayısı B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Brüt okullaşma oranı = ----- x 100 B Net okullaşma oranı: İlgili öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan öğrencilerin, ait olduğu öğrenim türündeki teorik yaş grubunda bulunan toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilir. A: Teorik yaş grubundaki öğrenci sayısı B: Teorik yaş grubundaki toplam nüfus A Net okullaşma oranı = ----- x 100 B 2

Temel Göstergeler Kaba evlenme hızı: Belli bir yıl içinde her bin nüfus başına düşen evlenme sayısıdır. KEH E 1000 N KEH: Kaba evlenme hızı E : Evlenme sayısı N : Yıl ortası nüfus Kaba boşanma hızı: Belli bir yıl içinde her bin nüfus başına düşen boşanma sayısıdır. KBH B 1000 N KBH: Kaba boşanma hızı B : Boşanma sayısı N : Yıl ortası nüfus Ortalama ilk evlenme yaşı: Belli bir yıl içinde ilk kez evlenen çiftlerin ortalama evlenme yaşıdır. Ortalama ilk evlenme yaşı erkek ve kadın için ayrı hesaplanmaktadır. Y N i 1 N y i Y: Ortalama ilk evlenme yaşı y i : ilk kez evlenen i. kişinin yaşı N: ilk kez evlenen kişi sayısı Kaba doğum hızı: Belli bir yıl içinde her 1000 nüfus başına düşen doğum sayısıdır. D KDH 1000 N KDH: Kaba doğum hızı D : Doğum sayısı N : Yıl ortası nüfus Toplam doğurganlık hızı: Bir kadının, doğurgan olduğu dönem boyunca (15-49 yaşları arasında) yaşayacağı ve belirli yaşa özel doğurganlık hızını takip edeceği varsayımı altında doğurabileceği ortalama canlı doğan çocuk sayısıdır. 45 49 TDH i 15 19 Di Ni 5 3

Temel Göstergeler TDH: Toplam doğurganlık hızı D i N i : i. yaş grubundaki doğum sayısı : i. yaş grubundaki yıl ortası kadın nüfus Kaba ölüm hızı: Belli bir yıl içinde her 1 000 nüfus başına düşen ölüm sayısıdır. Ö KÖH 1000 N KÖH: Kaba ölüm hızı Ö : Ölüm sayısı N : Yıl ortası nüfus Bebek ölüm hızı: Belli bir yıl içinde her 1 000 canlı doğum başına düşen bebek ölüm sayısıdır. BÖ BÖH 1000 D BÖH: Bebek ölüm hızı BÖ : Bebek ölüm sayısı D : Canlı doğum sayısı İhracat: Bir ülkede yerleşik kişi ve kurumların diğer ülkelere mal satmasıdır. İthalat: Bir ülkede yerleşik kişi ve kurumların diğer ülkelerden mal satın almasıdır. Gayrisafi katma değer (GSKD): Bir bölgede yerleşik ekonomik birimlerin belli bir dönemde bu bölgedeki ekonomik faaliyetleri sonucunda ürettikleri mal ve hizmetlerin (çıktı) üretim değerinden, bu üretimde bulunabilmek için kullandıkları mal ve hizmetler (ara tüketim) değerinin çıkarılması sonucu elde edilen değerdir. GSKD (temel fiyatlarla) = Çıktı (temel fiyatlarla) - Ara Tüketim (alıcı fiyatlarıyla) Bölgesel kişi başı gayrisafi katma değer: Cari fiyatlarla bölgesel gayri safi katma değerin yıl ortası bölge nüfus tahminine bölünmesi ile elde edilen değerdir. Hesaplanan bu değerin ithalat ağırlıklı ortalama dolar kuruna bölünmesi ile dolar değeriyle kişi başı bölgesel gayri safi katma değere ulaşılmaktadır. Yerel birim: Coğrafi olarak tanımlanan bir yerdeki mal ve hizmetlere ilişkin faaliyetleri ya da bunların bir kısmını yürüten bir birimdir. Yerel birim, girişimin; büro, mağaza, büfe, fabrika, atölye, maden ocağı, şantiye, otel, lokanta, kafe, okul, hastane, depo gibi yerleşik olan bölümüdür. Yerel birim, bu yerde bir veya daha çok kişinin, tam süreli veya kısmi süreli olarak çalışması ile girişim için ekonomik faaliyet yürütür. Girişim merkezinin bulunduğu yer ile yardımcı faaliyet yürüten birimlerin her biri ayrı ayrı yerel birimdir. Çalışan sayısı: Ücretle çalışanların yıllık ortalama sayısına iş sahibi ve ortaklarla, ücretsiz çalışan aile fertlerinin ve çırakların yıllık ortalama sayısının eklenmesi ile bulunur. İstihdam oranı: İstihdamın, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır. İşgücüne katılma oranı: İşgücünün kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranıdır. 4

Temel Göstergeler İşsizlik oranı: İşsiz nüfusun toplam işgücü içindeki oranıdır. Maaş ve ücretler: Bir işveren tarafından, yanında ücret, maaş, yevmiye karşılığı çalışan kişiye, çalışması karşılığında yapılan nakdi (para) veya ayni (mal) ödemelerin toplamı olarak tanımlanır. Maddi mallara ilişkin brüt yatırım: Referans dönemi süresince tüm maddi mallara (arazi, makine ve teçhizat, mevcut bina ve yapılarda, inşaatlarda ve binalardaki büyük tadilatlar) yapılan yatırımdır. Trafik kazası: Karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı ölüm, yaralanma ve zararla sonuçlanmış olan olaydır. Belediyelerde kişi başına çekilen günlük su miktarı: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu şebekesi ile dağıtılmak üzere temin edilen günlük ortalama su miktarının, içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusuna oranıdır. İçme ve kullanma şebekesi ile dağıtılmak üzere çekilen yıllık toplam su miktarının (litre olarak) şebeke ile hizmet verilen nüfusa ve 365 e bölünerek kişi başı su miktarı hesaplanmaktadır. Örneğin; Toplam çekilen içme suyu miktarı (m 3 /yıl) İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu 930 825 055 13 710 512 ise, İçme suyu miktarı = [930 825 055 (m 3 /yıl) *1 000 (litre/m 3 ) / 365 (gün/yıl)] = 2 550 205 630 (litre/gün) Kişi başı çekilen günlük su miktarı = [2 550 205 630 (litre/gün)/13 710 512 (kişi)] = 186 litre/kişi-gün olarak hesaplanır. Nüfus ve Konut Araştırması: 2011 Nüfus ve Konut Araştırması, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nden elde edilemeyen; hanehalkı özellikleri, işgücü, istihdam ve işsizlik, göç ve göç nedeni, engellilik ile bina ve konut nitelikleri gibi bilgileri sağlamak amacıyla yapılmıştır. Bu araştırma; 2 Ekim 2011 tarihini referans gün kabul ederek, 3 Ekim-31 Aralık 2011 tarihleri arasında, örnekleme yöntemiyle seçilmiş sayım bölgelerindeki yaklaşık 2,2 milyon hanenin yanı sıra kurumsal yerlerde bulunan kişilerle yapılmıştır. Araştırmada yaklaşık 9 milyon kişi ile yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, ülkemizde ikamet eden Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile yabancı uyruklu kişiler kapsanmıştır. Ancak, altı aydan kısa süreli ülkemizde bulunan (örneğin yurt dışında ikamet edip, tatilini Türkiye de geçiren) T.C. vatandaşları kapsam dışında tutulmuştur. Hanehalkı: Aralarında akrabalık bağı bulunsun ya da bulunmasın aynı konutta yaşayan bir veya birden fazla kişiden oluşan topluluktur. Konut dışında bir adres biriminde (işyeri, otel, pansiyon, misafirhane vb.) birlikte yaşayan kişiler de hanehalkı olarak değerlendirilmiştir. Nüfus ve Konut Araştırmasında "Bir konut bir hanehalkı teşkil eder." yaklaşımı kullanılmıştır. Aynı konutta yaşayan herkes (kiracı, çalışan, arkadaş vb.) aynı hanehalkının üyesi kabul edilmiştir. 5

Temel Göstergeler Bina: Bir veya birden fazla konut ya da işyeri birimini kapsayan bir tavan veya çatıyla örtülmüş temelden tavana kadar uzanan dış duvarlar ile kaplanmış, ikamet, sanayi, ticaret, eğitim ve diğer çeşitli kullanımlara tahsis edilen müstakil bir yapıdır. Binalar, ikamet amaçlı ve diğer (ikamet amaçlı olmayan) olarak iki kategoriye ayrılmaktadır. Net kullanım alanı bakımından en az yarısı ikamet amacıyla kullanılan binalar (boş konutlar, yazlık/mevsimlik konutlar, kapıcı daireleri dahil) ikamet amaçlı binalar olarak tanımlanır. Bina kat sayısı: Bodrum, zemin, normal ve çatı katları dahil toplam kat sayısıdır. Cadde seviyesinin altında yer alan katlar da toplam kat sayısına dahildir. Bina inşa yılı: Binanın nihai olarak bitirildiği veya fiilen ikamete açıldığı yıldır. Konut: Bir hanehalkının yaşayabilmesi için inşa edilmiş, düzenlenmiş veya dönüştürülmüş; binanın tamamını kapsayan veya binanın ayrı bir bölümünde bulunan, oda veya oda grubundan ve uzantılarından (koridor, giriş gibi) oluşan bir ev veya apartman dairesidir. Borulu su sistemi: Su şebekesi veya su deposu gibi özel bir sisteme boru ile bağlı olan ve akarsu sağlayan (çeşme, musluk gibi) sistemdir. Tuvalet: Dört tarafı kapalı, ayrı bir kapısı bulunan, insan dışkısının ve kirli suların plastik, beton, toprak vb. maddelerden yapılmış bir boru yoluyla ana kanala, foseptik çukura veya lağım borularına akıtıldığı yerdir. Banyo: Dört tarafı kapalı olan, ayrı bir kapısı bulunan, kirli suların akması için bir yolu (gideri) bulunan, yıkanmaya tahsis edilmiş ve tüm vücudun yıkanmasına uygun yerdir. Yaşam Memnuniyeti Araştırması: Mutluluk: Acı, keder ve ızdırabın yokluğu ve bunların yerine sevinç, neşe ve tatmin duygularının varlığıyla karakterize edilen durum; hayattan genel olarak memnun olma halidir. Memnuniyet: İhtiyaçların ve isteklerin karşılanmasından doğan tatmin duygusudur. Umut düzeyi: Anket kapsamında görüşülen bireylerin çok umutlu, umutlu, umutlu değil ve hiç umutlu değil kategorileri itibariyle umut düzeylerinin derecelendirmeleridir. 6