Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme

Uluslararası Hukuk ve Politika Cilt 7, Sayı: 26 ss.107-124, 2011 Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme Faruk EKMEKÇİ Özet Demokratik barış teorisi (DBT) 1980 lerden bu yana Uluslararası İlişkiler disiplini içerisinde en çok tartışılmış ve çalışılmış teorilerden birisi, belki de birincisidir. Buna rağmen DBT ye yönelik Türkçe çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu makalede önce DBT nin kökleri, teorik argümanları, tarihsel gelişimi ve ampirik desteğinin bir özeti sunulmaktadır. Daha sonra da DBT ye yönelik teorik ve ampirik eleştirilerin ışığında bu teorinin bir değerlendirilmesi yapılmaktadır. Öz olarak belirtmek gerekirse, DBT literatürünün erken dönemdeki bulguları disiplinin içindeki ve dışındaki birçok kişiyi kalıcı bir uluslararası barış konusunda heyecanlandırmışsa da, bugün gelinen noktada demokrasi ve barış arasındaki ilişkinin gerçekliği ve gücü oldukça tartışmalıdır. Anahtar Kelimeler: Demokratik Barış Teorisi, Demokrasi, Ekonomik Gelişme, Liberalizm, Savaş. GİRİŞ Demokratik Barış Teorisi (DBT) 1980 lerden bu yana Uluslararası İlişkiler disiplini içerisinde en çok tartışılmış ve çalışılmış teorilerden birisi, belki de birincisidir. Small ve Singer ın modern zamanlarda iki demokratik devletin birbirleriyle savaşmadıklarını belirttikleri makaleleri 1 ve Doyle nin demokrasi ve barış arasındaki ilişkiyi teorik ve ampirik olarak ele alan öncü makalelerinden 2 bu yana demokrasi ve barış arasındaki ilişkiyi inceleyen, doğrulayan, eleştiren yahut yad- Yrd. Doç, Karadeniz TeknikÜniversitesi, Uluslar arası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi 1 Melvin Small ve J. David Singer, The War Proneness of Democratic Regimes, 1816-1965, The Jerusalem Journal of International Relations, Cilt 1, No. 4, 1976, s. 50-68. 2 Michael W. Doyle, Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Philosophy and Public Affairs, Cilt 12, No. 3, 1983, s. 205 235 ve Michael W. Doyle, Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Part 2, Philosophy and Public Affairs, Cilt 12, No. 4, 1983, s. 323 353. 107

F. Ekmekçi sıyan sayısız çalışmaya imza atılmıştır. 3 Her ne kadar erken dönemdeki bulgular disiplinin içindeki ve dışındaki birçok kişiyi kalıcı bir uluslararası barış konusunda heyecanlandırmışsa da, zamanla DBT ye yönelik eleştiriler artmış ve demokrasi ve barış arasındaki ilişkinin gerçekliği ve gücü şiddetli bir şekilde tartışılmıştır. Bu makalede önce DBT nin kökleri, teorik argümanları, tarihsel gelişimi ve ampirik desteğinin bir özeti sunulup daha sonra DBT ye yönelik teorik ve ampirik eleştirilerin ışığında bu teorinin bir değerlendirilmesi yapılmaktadır. Son olarak da DBT nin genelde uluslararası ilişkilerin özelde de uluslararası barışın geleceğine yönelik taşıdığı çağrışımlar üzerinde durulmaktadır. DEMOKRATİK BARIŞ TEORİSİ: KÖKLERİ, ARGÜMANLARI VE TARİHSEL GELİŞİMİ Demokratik barış, öz olarak, demokratik devletlerinin birbirleriyle ilişkilerinde silahı ve gücü daha az kullandıklarını ifade eder. Demokratik Barış Teorisi (DBT) Uluslararası İlişkiler literatürüne 1980 lerde girmiştir. Small ve Singer ve Doyle nin öncü çalışmalarından bu yana son 30 yıl içerisinde yapılan sayısız ampirik çalışma bir olgu olarak demokratik barışın varlığını ortaya koymuştur. Her ne kadar bu olgunun altında yatan sebeplerin ne olduğuna yönelik canlı ve üretken bir tartışma hala devam etmekte olsa da, demokratik devletlerin birbirleriyle nadiren savaştıkları, bugün pek çok akademisyen tarafından Uluslararası İlişkiler disiplinin ürettiği birkaç kanunumsu (law-like) genellemelerden biri olarak görülmektedir. 4 DBT araştırma programının ortaya çıkışı, kısmen, Uluslararası ilişkiler alanının hâkim teorisi olan Realizm in devletleri bilardo topu olarak gören görüşüne bir tepki olarak görülebilir. Liberal teoriyi benimsemiş akademisyenlerin Realizm in en çok eleştirdikleri argümanlarından biri dış politikanın iç politikadan bağımsız olduğu argümanıdır. 5 Bu açıdan bakıldığında DBT, liberal görüşün iç politikanın dış politika üzerindeki etkisini kanıtlamaya yönelik çalışmasının bir ürünü olarak görülebilir. Nitekim varılan nokta devletlerin siyasi rejimlerinin onların savaş ve barış kararlarını etkilediği noktasıdır. DBT bir uluslararası ilişkiler teorisi olarak 1980 lerde ortaya çıkmış olmakla birlikte demokratik barış düşüncesinin kökleri birkaç yüzyıl öncesine gider. Immanuel Kant (1724-1804) DBT literatüründe en çok atıf yapılan tarihsel fi- 3 Yazarın 28 Aralık 2010 tarihinde yaptığı bir Google Scholar araması, sadece 1991-2010 yılları arasında democratic peace theory (demokratik barış teorisi) ifadesini içeren 1420 akademik çalışma yapıldığını göstermiştir. 4 Jack S. Levy, The Democratic Peace Hypothesis: From Description to Explanation, Mershon International Studies Review, Cilt 38, No. 2, 1994, s. 352. 5 Bkz. Helen V. Milner, Interests, Institutions, and Information: Domestic Politics and International Relations, (Princeton: Princeton University Press, 1997) ve Andrew Moravcsik, Taking Preferences Seriously: A Liberal Theory of International Politics, International Organization, Cilt 51, No. 4, 1997, s. 518-520. 108

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme gürdür. 6 1795 yılında yazdığı Ebedi Barış (Perpetual Peace) adlı eserinde Kant devletler arasında kalıcı bir barışın sağlanması için gerekli şartları işlemiş ve bunlar arasında ülkelerin cumhuriyet (republic) rejimini benimsemelerini de saymıştır. 7 Öz olarak Kant, cumhuriyet rejimlerinde halkın rızasının esas olduğunu ve halkın çoğunluğunun -kendi ülkelerini savunma dışında- hiçbir amaç için savaşa rıza göstermeyeceğinden bu ülkelerde savaş kararı almanın zorlaşacağını öne sürmüştür. Cumhuriyet rejimiyle yönetilmeyen ülkelerde ise yöneticiler halkı nazara almadan ufak meseleler uğruna bile kolayca savaş kararını verebilmektedirler. Aşağıda da işleneceği üzere, DBT nin kurumsal kanadı Kant ın bu argümanına dayanacaktır. Kant ın demokratik barış teorisinin tarihindeki bu önemli yerinden dolayı demokratik barışı Kantçı Barış (Kantian Peace) olarak isimlendirenler az değildir. Bir düşünce olarak mevcut olan demokratik barış ın uluslararası ilişkiler disiplininde önemli bir işgal etmesi ise, istatistik programları ve bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler ve buna paralel olarak uluslararası çatışmalara yönelik geniş veritabanlarının oluşturulması neticesinde teorinin ampirik çalışmalarla güçlü bir şekilde desteklemesi ile olmuştur. Bruce Russett, John Oneal ve Zeev Maoz un öncülük ettiği sayısız istatistiki çalışma demokratik ülkelerin diğer ülkelere nazaran kendi aralarında daha az silahlı çatışmalara girdiklerini göstermiştir. 8 Bugün gelinen noktada, demokratik ülkeler arasındaki görece barışı destekleyen yüzü aşkın ampirik çalışma bulunmaktadır. DBT nin savunucuları demokratik ülkeler arasındaki görece barışı iki ana argümanla açıkladılar. Bunlardan kurumsal (institutional) olanı demokratik bir sistemin sahip olduğu denetim mekanizmalarının devlet liderlerinin savaş kararı almalarını zorlaştırdığını öne sürdü. Modern zamanlarda hemen her savaş büyük bir maliyet ve yıkımı da beraberinde getirdiğinden, bu maliyet ve yıkımın ana kurbanı olan halk savaşlara rıza göstermeyerek karar sahiplerini barışçıl çözümlere zorlamaktadır. Bu sebeple seçimlerin ve diğer denetim mekanizmaların 6 Gartzke nin de hatırlattığı üzere Kant, demokrasi ve barış arasındaki ilişkiye değinen ilk düşünür değildi. Aralarında Jean-Jacques Rousseau ve Jeremy Bentham ın da bulunduğu önemli sayıda düşünür bu ilişkiye Kant tan önce değinmişlerdi (Bkz: Erik Gartzke, The Capitalist Peace, American Journal of Political Science, Cilt 51, No. 1, 2007, s. 167). Kant ı DBT literatüründe önemli kılan hem bu ilişkiye özel bir önem atfetmesi hem de bu ilişkiyi genel bir barış yaklaşımı içinde almasıdır. 7 Immanuel Kant, To Perpetual Peace: A Philosophical Sketch, Ted Humprey (çev.), Perpetual Peace, and Other Essays, (Indianapolis: Hackett Publication Company, [1795] 1983), s: 107-145. 8 Bkz. Zeev Maoz ve Nasrin Abdolali, Regime Types and International Conflict, 1816-1976, Journal of Conflict Resolution, Cilt 33, No. 1, 1989, s. 3-35; Zeev Maoz ve Bruce Russett, Alliance, Contiguity, Wealth, and Political Stability: Is the Lack of Conflict Among Democracies a Statistical Artifact?, International Interactions, Cilt 17, No. 3, 1992, s. 245 267; John R. Oneal ve Bruce Russett, The Classical Liberals Were Right: Democracy, Interdependence and Conflict, 1950 1985, International Studies Quarterly, Cilt 41, No 2, 1997, s. 267 94; Bruce Russett ve John R. Oneal, Triangulating Peace, (New York: W. W. Norton, 2001). 109

F. Ekmekçi olduğu demokratik ülkelerde liderler ancak ve ancak savaşa yönelik geniş bir toplumsal destek olduğunda savaş seçeneğini kullanırlar. 9 Immanuel Kant ın Ebedi Barış adlı eserindeki şu düşüncesi DBT nin kurumsal argümanını özlü bir şekilde ifade etmektedir: 10 Eğer savaşın ilan edilmesi için vatandaşların rızası gerekli olursa, böyle riskli bir işe girişmeden önce vatandaşların savaşın tüm felaketleri hakkında ciddi ciddi düşünmelerinden daha doğal bir şey olamaz. Bu felaketlerin arasında şunlar vardır: savaşmak, savaşın maliyetini kendi kaynaklarından ödemek, savaşın getirdiği yıkımı büyük fedakârlıklarla onarmak zorunda kalmak ve savaşın ertesindeki barışı da acılaştıracak - ve yeni savaşlardan dolayı da hiçbir zaman bitmeyecek- bir borç yükünün altına girmek. Cumhuriyet rejimiyle yönetilmeyen bir ülkede ise dünyadaki en kolay şey savaş ilan etmektir. Demokratik Barış ı değersel (normative) olarak açıklayanlara göre ise karşılıklı demokrasi savaş seçeneğini hem sevimsiz hem de gereksiz kılar. Demokratik ülkeler birbirlerini ortak değer ve prensiplere sahip dostlar olarak görürler ve bu algılama demokratik ülkeler arasındaki ihtilafların barışçıl yollarla çözülmesine yardım eder. 11 Owen ın ifadesiyle, liberaller yabancı bir devletin demokratik olduğunu kabul ettikleri an bu devletle savaşa şiddetle karşı çıkarlar. 12 DBT nin savunucuları ilk başlarda determinist bir tutuma sahipti ve demokratik devletler birbirleriyle savaşmazlar şeklinde genel geçer bir argümanı savunuyorlardı. Öyleki erken dönem DBT literatüründeki genel görüş demokratik barışın ampirik bir kanun 13, demokrasinin de barış için yeterli bir sebep olduğu idi. 14 Fakat 1812 ABD-İngiltere Savaşı, 1898 ABD İspanya Savaşı ve Pakistan ile Hindistan arasındaki 1999 Kargil Savaşı gibi demokratik ülkeler arasındaki çatışmalar üzerinden yapılan eleştiriler DBT nin determinist bir ilişki olarak savunulmasını güçleştirmiş ve DBT zamanla ihtimali (probabilistic) bir 9 Bkz. David A. Lake, Powerful Pacifists: Democratic States and War, American Political Science Review, Cilt 86, No. 1, 1992, s. 24-37; Bruce Russett, Grasping the Democratic Peace Principles for a Post-Cold War World, (Princeton: Princeton University Press, 1993); Bruce Bueno de Mesquita et al., An Institutional Explanation of the Democratic Peace, American Political Science Review, Cilt 93, No. 4, 1999, s. 791 807. 10 Kant, To Perpetual, s. 113. 11 Bkz. Maoz ve Russett, Alliance, Contiguity ; Zeev Maoz ve Bruce Russett, Normative and Structural Causes of Democratic Peace 1946 1986, American Political Science Review, Cilt 87, No. 3, 1993, s. 624 638; John Owen, How Liberalism Produces Democratic Peace, International Security, Cilt 19, No. 2, 1994, s. 87-125. 12 Owen, How Liberalism, s. 95. 13 Jack S. Levy, Domestic Politics and War, Journal of Interdisciplinary History, Cilt 18, No. 4, 1988, s. 662. 14 Nils Petter Gleditsch, Geography, Democracy and Peace, International Interactions, Cilt 20, No. 4, 1995, s. 318. 110

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme argümana dönüşmüştür. 15 Bugün gelinen noktada DBT demokrasi ülkelerin barışçıl politika izlemelerine yardım eder şeklinde anlaşılmaktadır. Demokratik ülkeler arasındaki silahlı çatışmaların enderliğini açıklamaya yönelik ortaya çıkan DBT uluslararası ilişkiler disiplinini aşan büyük bir literatürün oluşmasına sebep olmuştur. Devletlerarası silahlı çatışmaların dışında, askeri ittifaklar 16, uluslararası arabuluculuk 17, iç savaşlar, 18 insan hakları ihlalleri 19 ve ekonomik ambargolar 20 demokrasinin barışçıl etkilerinin detaylı bir şekilde incelendiği ve bir oranda desteklendiği, alanlardandır. Bu haliyle DBT, eleştirmenleri tarafından dahi, uluslararası ilişkiler teorisine liberal teorinin yaptığı en güçlü katkı olarak görülmektedir. 21 Son olarak, DBT nin 1990 larda elde ettiği güçlü ampirik destek teorinin akademi dışında da, özellikle Amerikan yöneticileri arasında, kabul görmesini sağlamıştır. ABD eski başkanı Bill Clinton 1994 teki Birliğin Durumu konuşmasında Kendi ülkemizi güvenceye almanın ve dünyada kalıcı bir barış inşa etmenin en iyi yolu dünyanın her yerinde demokrasinin gelişmesini desteklemektir. 15 1812 ABD-İngiltere Savaşı için bkz. David E. Spiro, The Insignificance of the Liberal Peace, International Security, Cilt 19, No. 2, 1994, s. 50-86. 1898 ABD İspanya Savaşı için bkz. Lake, Powerful Pacifists ve Henry S. Farber ve Joanne Gowa, Common Interests or Common Polities? Reinterpreting the Democratic Peace, The Journal of Politics, Cilt 59, No. 2, 1997, s. 393-417. 1999 Kargil Savaşı için bkz. Edward D. Mansfield ve Jack Snyder, Electing to Fight: Why Emerging Democracies Go to War, (Cambridge: The MIT Press, 2005). 16 Örneğin bkz. Brian Lai ve Dan Reiter, Democracy, Political Similarity, and International Alliances, 1816 1992, Journal of Conflict Resolution, Cilt 44, No. 2, 2000, s. 203 27 ve Erik Gartzke ve Kristian Skrede Gleditsch, Why Democracies May Actually Be Less Reliable Allies, American Journal of Political Science, Cilt 48, No. 4, 2004, s. 775-795. 17 Örneğin bkz. William J. Dixon, Democracy and the Management of International Conflict, Journal of Conflict Resolution, Cilt 37, No. 1, 1993, s. 42-68 ve Sara McLaughlin Mitchell, A Kantian System? Democracy and Third-Party Conflict Resolution, American Journal of Political Science, Cilt 46, No 4, 2002, s. 749-759. 18 Örneğin bkz. Havard Hegre et al., Towards a Democratic Civil Peace? Opportunity, Grievance, and Civil War 1816-1992, American Political Science Review, Cilt 95, No. 1, 2001, s. 33-48 ve Marta Reynal-Querol, Ethnicity, Political Systems, and Civil Wars, Journal of Conflict Resolution, Cilt 46, No. 1, 2002, s. 29-54. 19 Örneğin bkz: Christian Davenport ve David A. Armstrong II, Democracy and the Violation of Human Rights: A Statistical Analysis from 1976 to 1996, American Journal of Political Science, Cilt 48, No. 3, 2004, s. 538-54 ve Christian Davenport, State Repression and the Domestic Democratic Peace, (New York: Cambridge University Press 2007). 20 Örneğin bkz. Dan G. Cox ve A. Cooper Drury, Democratic Sanctions: Connecting the Democratic Peace and Economic Sanctions, Journal of Peace Research, Cilt 43, No. 6, 2006, s. 709-722 ve Emily Hafner-Burton ve Alexander H. Montgomery, The Hegemon s Purse: No Economic Peace Between Democracies, Journal of Peace Research, Cilt 45, No. 1, 2008, s. 111-120. 21 Sebastian Rosato, The Flawed Logic of Democratic Peace Theory, American Political Science Review, Cilt 97, No. 4, 2003, s. 585. 111

F. Ekmekçi Demokratik ülkeler birbirlerine saldırmıyorlar, ifadesini kullanmıştır. 22 İkinci George W. Bush hükümetinin (2005-2009) dışişleri bakanı Condoleezza Rice da 2005 yılında yazdığı Demokratik Barışın Vaatleri adlı yazısında ABD nin tüm ülkelerde demokratik kurumların gelişmesini desteklemesinin mevcut sorunlara karşı verilebilecek tek gerçekçi cevap olduğunu vurgulamıştır. 23 DBT ye Yönelik Eleştiriler Uluslararası ilişkilerin çeşitli alanlarında çalışılan ve bir oranda da doğrulanan, DBT bugün Uluslararası İlişkiler disiplini içinde merkezi bir konum kazanmıştır. Allan Dafoe nin demokratik barış Uluslararası İlişkiler in en önemli ve ampirik olarak en sağlam bulgularından biridir 24 ifadesi bugün disiplin içerisindeki birçok akademisyen tarafından paylaşılmaktadır. Fakat DBT en başından itibaren yoğun eleştirilere de maruz kalmıştır ve bugün de pek çok eleştirmen tarafından şüpheyle bakılan yahut reddedilen bir teoridir. DBT ye yönelik eleştirileri erken dönemdeki teorik eleştiriler ve ilerleyen dönemdeki teorik-ampirik eleştiriler olarak iki ana başlık altında ele alınacaktır. Teorik Eleştiriler: Çıkarlar ve Hegemonya DBT nin Realist uluslararası ilişkiler teorisinin iç siyasetin dış siyaset üzerindeki etkisi ve kalıcı barışın tesis edilebilirliği noktalarındaki olumsuz yaklaşımlarına karşı gelen bulgu ve beklentilerini göz önüne aldığımızda, Realist görüşü benimsemiş akademisyenleri DBT yi ilk eleştirenler arasında görmemiz pek şaşırtıcı olmayacaktır. Realistlerin, biri teknik biri de özsel olmak üzere, DBT ye yönelik iki ana eleştirileri olmuştur. Teknik eleştirileri, DBT nin demokrasi ve savaş kavramlarının sübjektif ve tutarsız bir şekilde manipülasyonu üzerine inşa edildiğidir. 25 Savaş ve demokrasi kelimelerin daha geniş ve tutarlı bir şekilde tanımlanması durumunda 1800 lerden bu yana demokratik ülkeler arasında gerçekleşen bir düzine savaş tespit edilebilir. 26 22 1994 State Of The Union Address, The Washington Post, 25 Ocak 1994. 23 Condoleezza Rice, The Promise of Democratic Peace: Why Promoting Freedom Is the Only Realistic Path to Security, The Washington Post, 11 Aralık 2005. 24 Allan Dafoe, Statistical Critiques of the Democratic Peace: Caveat Emptor, American Journal of Political Science, Cilt 55, No. 2, 2011,s 247-62. 25 Christopher Layne, Kant or Cant: The Myth of the Democratic Peace, International Security, Cilt 19, No. 2, 1994, s. 40-44 ve Spiro, The Insignificance of, s. 54-62. 26 DBT nin değersel açıklaması sübjektiflik noktasındaki eleştirilerden nispeten daha fazla nasibini almıştır (Bkz. Oren, The Subjectivity of ve Rosato, The Flawed Logic ). Yukarıda da bahsedildiği üzere değersel argümanı savunanlara göre liberaller yabancı bir devletin demokratik olduğunu kabul ettikleri an bu devletle savaşa şiddetle karşı çıkıyorlar (Owen, How Liberalism, s. 95). Fakat bu durum, Henderson ın müstehzi ifadesiyle, demokrasinin güzelliğini bakanın gözüne indirgiyor ve Kant ın ebedi barış ını (perpetual peace) nazari barış a (perceptual peace) çeviriyor [Errol A. Henderson, Democracy and War: The End of an Illusion?, (Boulder: Lynne Reinner Publishers, 2002), s. 6.] 112

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme Realistlerin DBT ye yönelik özsel eleştirilerinin ortak noktası ise demokratik ülkeler arasındaki barışın bu devletlerin siyasi rejimlerinden değil ortak tehdit algılamalarından doğan ortak çıkarlarından kaynaklandığını iddia etmeleridir. 27 Realist eleştirmenler iki demokratik devletin birbiriyle savaşmaması durumunun Soğuk Savaş dönemine mahsus olduğunu ve bunun da Sovyet tehdidi ve ona karşı kurulan NATO ittifakından kaynaklandığını vurgulamışlardır. DBT nin erken dönemdeki determinist yaklaşımını göz önünde bulundurduğumuzda DBT yi Soğuk Savaş dönemine mahsus gören Realist eleştiriler makul gelebilir. 1812 ABD-İngiltere savaşı, 1898 ABD-İspanya savaşı, 1999 Kargil Savaşı ve hatta Birinci Dünya Savaşı içindeki ABD-Almanya savaşı 28 demokratik ülkelerin birbirleriyle yaptıkları savaşlar olarak görülebilir. Fakat bugün gelinen noktada DBT determinist değil ihtimali bir argüman olarak ortaya konulmaktadır ve bu haliyle birçok ampirik çalışma Soğuk Savaş sonrası dönemde de demokratik ülkelerin diğer ülkelere nazaran birbirleriyle daha az silahlı çatışmaya girdiğini göstermiştir. Dolayısıyla, demokratik barışın, en azından bir görüntü olarak, Sovyet tehdidini aşan bir gerçekliği vardır. Güç değişimi teorisi (power transition theory) ve Marksizm den esinlenen yapısalcı yaklaşımlar da DBT yi ortak çıkar ekseninde açıklamış, fakat Realist akademisyenlerin aksine ortak çıkarı Sovyet tehdidine indirgememişlerdir. Güç değişimi teorisinin merkezindeki statükodan memnuniyet (satisfaction with the status quo) kavramından yola çıkan Lemke ve Reed demokratik barışın gelişmiş demokratik devletlerin küresel sistem ve onun liderinden memnun olmalarının doğal bir sonucu olduğunu öne sürmüşlerdir. 29 Savaşların temel sebeplerinden birinin sistemsel memnuniyetsizlik olduğunu öne süren bu bakış açısına göre, demokratik ülkeler nadiren savaşırlar; çünkü savaşmalarını gerektirecek çok fazla sebep yoktur. 30 Yapısal Marksist yaklaşımlar ise demokratik barışı merkez-çevre ilişkisi çerçevesinde ele alırlar. Emperyalist ülkeler arasında kartel özellikli bir dayanışmayı öngören Kautsky nin ultra-emperyalizm ve Hobson un inter-emperyalizm kavramlarını 31 çağrıştıran bir şekilde Tarak Barkawi ve Mark Laffey demokratik barışın aslında emperyal barış (imperial peace) olduğunu iddia ederler. 32 27 Bkz: Spiro The Insignificance of ; Henry S. Farber ve Joanne Gowa, Polities and Peace, International Security, Cilt 20, No. 2, 1995, s. 123-146; Rosato, The Flawed Logic. 28 ABD-Almanya savaşı konusunda bkz. Layne, Kant or Cant ve Ido Oren, The Subjectivity of the 'Democratic' Peace: Changing US Perceptions of Imperial Germany, International Security, Cilt 20, No. 2, 1995, s. 147-184. 29 Douglas Lemke ve William Reed, Regime Types and Status Quo Evaluations: Power Transition Theory and the Democratic Peace, International Interactions, Cilt 17, No. 1, 1996, s. 143-64. 30 Ibid, s. 147. 31 Bu kavramlar hakkında bkz. Anthony Brewer, Marxist Theories of Imperialism: A Critical Survey, 2. Baskı, (New York, Routledge, 1990), s. 129. 32 Tarak Barkawi ve Mark Laffey, The Imperial Peace: Democracy, Force, and Globalization, European Journal of International Relations, Cilt 5, No. 4, 1999, s. 403-434 ve Tarak Barkawi, 113

F. Ekmekçi Devletleri tek tek ele alan DBT yaklaşımının bir teritoryal tuzak a (territorial trap) düştüğünü iddia eden bu görüş, liberal Batı demokrasilerin oluşturduğu devletler kümesi nin tarihsel gelişimi ve mevcut sistem içindeki hegemonik konumu üzerine vurgu yapar ve Batı demokrasileri arasındaki barışın liberal düzeni genişletmek ve hegemonyayı korumak amaçlı olduğunu öne sürer. 33 Liberal Batı ülkeleri arasındaki savaşları sınırlayan bu amaç, Batı dışındaki ülkelere yönelik savaşı ise birçok zaman teşvik etmektedir. DBT literatüründeki önemli bir bulgu Marksist yaklaşımların emperyal barış argümanıyla uyum içindedir. Demokrasilerin birbirleriyle olan ilişkilerinde oldukça barışçıl olduğunu ortaya koyan DBT literatüründeki birçok çalışma demokrasilerin genel olarak demokratik olmayan ülkelerden daha barışçıl olmadığını da ortaya koymuştur. 34 Yani demokrasinin barışçıl etkileri sadece diğer demokratik ülkelerle olan ilişkilerde ortaya çıkmaktadır. Doyle nin güzel ifadesiyle, liberaller gerçekten de müstakil bir barış inşa ettiler, ama sadece kendi aralarında. 35 Bu durum DBT nin değersel açıklamalarıyla uyumlu olsa da kurumsal açıklamalarıyla çelişmektedir; çünkü demokrasinin hesap verme (accountability) ve denetim ve denge (checks and balances) mekanizmalarının demokratik devletleri uluslararası sorunlarını barışçıl yollarla çözmeye sevk ediyorsa, bu mekanizmaların tüm devletlerle olan ilişkilerde az ya da çok etkin olması beklenir. Bunun böyle olmaması ve gelişmiş demokratik devletlerin ortalamada diğer ülkeler kadar savaşkan olması Marksist yaklaşımların demokratik barış ı uluslararası sistemin merkezinde bulunan demokratik ülkelerin konumlarını muhafaza etmeye yönelik bir uygulaması olarak gören görüşüne destek vermektedir. 36 War inside the Free World: The Democratic Peace and the Cold War in the Third World, içinde Tarak Barkawi ve Mark Laffey (der.) Democracy, Liberalism, and War: Rethinking the Democratic Peace Debate, (Boulder: Lynne Reinner Publishers, 2001). 33 Barkawi ve Laffey, The Imperial Peace, s. 419. 34 Bkz. Steve Chan, Mirror, Mirror on the Wall... Are the Freer Countries more Pacific?, Journal of Conflict Resolution, Cilt 28, No. 4, 1984, s. 617-648; Maoz ve Abdolali, Regime Types ; Maoz ve Russett, Normative and Structural ; David Rousseau et al., Assessing the Dyadic Nature of the Democratic Peace, 1918-1988, American Political Science Review, Cilt 90, No. 3, 1996, s. 512-533; Henderson, Democracy and War; Stephen L. Quackenbush ve Michael Rudy, Evaluating the Monadic Democratic Peace, Conflict Management and Peace Science, Cilt 26, No. 3, s. 268-285. 35 Michael W. Doyle, Liberalism and World Politics, American Political Science Review, Cilt 80, No. 4, 1986, s. 1156. 36 DBT nin savunucularının demokrasilerin demokratik olmayan ülkelerle ilişkilerinde diğer devletler kadar savaşkan olmalarına yönelik açıklamaları çok ikna edici değildir. Bu kişilere göre, demokratik sistemin savaş kararı almayı zorlaştıran mekanizmalarının demokratik olmayan ülkeler tarafından suiistimal edilme endişesinin demokratik liderleri strateji değişikliğine (Bruce Bueno de Mesquita ve David Lalman, War and Reason, (New Haven: Yale University Press, 1992) yahut kurumsal kısıtları bypass etmeye (Maoz ve Russett, Normative and Structural ) zorlar. Bu argümanlar iki yönden sorunludur. Birincisi, barışın sebebi olarak ortaya konan kurumlar burada çatışmanın da sebebi olarak öne sürülür. İkincisi, ima edilen demokratik ön-alıcı (pre- 114

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme Marksist yaklaşımlar tarafından özellikle vurgulanan (Realist kamptan Rosato nun da altını çizdiği) bir diğer konu da örtülü savaşlar dır (covert wars). DBT devletler arasında gerçekleşen açık savaşlar üzerinden inşa ve test edilmiş bir teoridir. Fakat yapısalcı Marksistlere göre merkez ülkelerle çevre ülkeler arasındaki silahlı çatışmalar bu tür açık savaşlardan çok merkez ülkelerin çevre ülkelerde ayaklanmaları, iç savaşları ve özellikle de darbeleri kışkırtması ve desteklemesiyle olmuştur. 37 Bu bakış açısından, ABD nin açık desteğiyle gerçekleşen 1954 Guatemala ve 1973 Şili askeri darbeleri ile ABD nin sağcı Kontralar üzerinden Nikaragua daki sosyalist Sandinista hükümetine karşı gerçekleştirdiği savaşı demokratik ülkeler arasında gerçekleşen savaşlar olarak görmemek için hiçbir ikna edici sebep yoktur. 38 ABD nin Batı dışındaki demokratik ülkelerin bir kısmına karşı açtığı örtülü savaşlar DBT nin özellikle değersel argümanıyla çelişmektedir. Teorik-Ampirik Eleştiriler: Demokrasi Bağımsız Bir Değişken Midir? Yukarıda özetlenen teorik eleştiriler dışında, DBT ye yönelik en sarsıcı eleştiriler demokrasi ve barış arasındaki sebep-sonuç ilişkisinin yanlış kurulduğunu öne süren ve bunu ampirik çalışmalarla destekleyen eleştirilerdir. DBT literatüründe istatistikî çalışmaların hemen hepsi korelasyonel çalışmalardır. Korelasyonel bulgular ise tek başlarına bize sebep-sonuç ilişkisi üzerine bir şey söylemezler. 39 İki değişken arasında bir korelasyonun bulunması bu iki değişkenin bir oranda birlikte değiştiğini gösterir sadece. Bu değişimin neden kaynakladığı ya da hangi değişkenin diğerindeki değişikliklere sebep olduğu noktasında suskundur korelasyon çalışmaları. DBT literatüründeki çalışmalar demokrasi ile barış arasındaki korelasyonu açıklamak için demokrasiyi bağımsız bir değişken olarak kabul etmişler ve demokrasi ve barış arasında doğrudan ve tek yönlü bir sebep-sonuç ilişkisi kurmuşlardır (demokrasi barış). Hâlbuki Batı demokrasilerinin tarihsel gelişimi göz önüne alındığında, demokrasi ile barış arasındaki ilişki, barışın demokrasinin alt yapısını kurduğu tersine (reverse causality) bir ilişki (barış demokrasi) yahut ekonomik gelişmenin ana faktör olarak her iki değişkeni de belirlediği görüntüsel (spurious) bir ilişki (ekonomik gelişme demokrasi + barış) olabilir. Bu iki noktayı biraz açmak gerekiyor. emptive) savaşların nadirliği bu argümanları tam olarak geliştirilmiş teorilerden ziyade, güç kullanımı amacıyla üretilmiş senaryolar durumuna düşürmektedir (Rousseau et al., Assessing the Dyadic, s. 527). 37 Barkawi, War inside the, s. 109. 38 DBT nin özellikle Şili Başkanı Salvador Allende ye karşı düzenlenen darbe kapsamında bir değerlendirmesi için, bkz: Alexander B. Downes ve Mary L. Lilley, Overt Peace, Covert War?: Covert Intervention and the Democratic Peace, Security Studies, Cilt 19, No. 2, s. 266-306. 39 Miriam F. Elman, The Need For A Qualitative Test For the Democratic Peace Theory, içinde Miriam Fendius Elman (der.) Paths to Peace: Is Democracy the Answer?, (Cambridge: Harvard University Press, 1997), s. 43 ve Kenneth Bordens ve Bruce B. Abbott, Research Design and Methods: A Process Approach, 6. baskı, (New York: McGraw Hill, 2005), s. 98. 115

F. Ekmekçi Tersine sebep-sonuç ilişkisi: Her ne kadar DBT literatürü demokrasiden barışa doğru giden bir sebep-sonuç ilişkisi kurmuş olsa da, yerel bir barışın varlığının da demokratik bir rejimin ortaya çıkmasını ve gelişmesini kolaylaştırma ihtimali vardır. Tarihsel olarak demokrasiler dış tehditlerin görece olarak az olduğu (barışçıl) atmosferlerin bulunduğu bölgelerde gelişmişlerdir. Kant da mükemmel bir medeni anayasa yapılması meselesinin hukuka dayalı dış ilişkilerin varlığına bağlı olduğunu ve bu meselenin böyle bir durum olmadan da çözülemeyeceğini belirtmiştir. 40 Bu açıdan baktığımızda, Kant ın öngördüğü cumhuriyet hem bağımsız hem de bağımlı değişkendir, diğer bir ifadeyle, barışın sebebi olduğu kadar sonucudur da. 41 Yakın zamanda yapılan bazı ampirik çalışmalar bu argümanı destekler niteliktedir. Örneğin, Gibler ve Wolford komşularıyla savunma anlaşmalarına sahip olan ülkelerin demokrasiye geçişinin daha kolay olduğunu, Gibler ve Tir de toprağa yönelik tehditlerin yokluğunun yahut ortadan kaldırılmasının demokratikleşmenin önünü açan önemli bir etken olduğunu göstermişlerdir. 42 Dolayısıyla, demokrasi ile barış arasındaki korelasyon (demokrasi barış) şeklinde bir sebep-sonuç ilişkisinden ziyade, (barış demokrasi) şeklinde tersine bir ilişkiden ya da (barış demokrasi) şeklinde çift yönlü bir ilişkiden kaynaklanıyor olabilir. Bu da akademisyenleri demokrasinin ve barışın ortaya çıkmasındaki diğer etmenleri araştırmaya itmektedir. Ekonomik gelişme, demokrasi ve görüntüsel ilişki: DBT nin demokrasi ve barış arasında kurduğu sebep-sonuç ilişkisine yönelik bir diğer önemli eleştiri ise bu ilişkinin gerçekliği olmayan görüntüsel bir ilişki olma ihtimalidir. 43 Demokrasi ile barış arasındaki korelasyon bu iki değişken arasındaki bir sebep-sonuç 40 Immanuel Kant, Idea for a Universal History with Cosmopolitan Intent, Ted Humprey (çev.), Perpetual Peace, and Other Essays, (Indianapolis: Hackett Publication Company, [1784] 1983) s. 24. 41 Wade L. Huntley, Kant s Third Image: Systemic Sources of the Liberal Peace, International Studies Quarterly, Cilt 40, No 1. 1996, s. 59. Ayrıca bkz. Thompson, William R., Democracy and Peace: Putting the Cart Before the Horse?, International Organization, Cilt 50, No 1, 1996, özellikle s. 143-50. 42 Douglas M. Gibler ve Scott Wolford, Alliances, Then Democracy: An Examination of the Relationship Between Regime Type and Alliance Formation, Journal of Conflict Resolution, Cilt 50, No. 1:, 2006, s. 129 153; Douglas M. Gibler ve Jaroslav Tir, Settled Borders and Regime Type: Democratic Transitions as Consequences of Peaceful Territorial Transfers, American Journal of Political Science, Cilt 54, No. 4, 2010, s. 951-968. Barrington Moore da Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri adlı ünlü eserinde Napolyon tehdidinin bertaraf edilmesini İngiliz demokrasinin 19. yüzyıldaki gelişimi için gerekli olan şartlardan biri olarak görür [Barrington Moore, Jr., Social Origins of Dictatorship and Democracy, (Boston: Beacon Press, [1966] 1993), s. 31]. 43 Görüntüsel (spurious) ilişkiler için verilebilecek basit bir örnek yaz aylarında artan dondurma satışları ve suç oranları arasındaki korelasyondur. Bu iki değişken arasında bir korelasyonun bulunması dondurma yiyen insanlar daha fazla suç işlerler yahut suç işleyen insanlar daha fazla dondurma yerler türünden herhangi bir sebep-sonuç ilişkisinin varlığını göstermez. Üçüncü bir değişken, bu örnekte artan sıcaklıklar, her iki değişkendeki artışı tetikleyen faktördür. 116

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme ilişkisinden ziyade her iki değişkeni de birlikte etkileyen üçüncü bir değişkenden (ekonomik gelişme) kaynaklanıyor olabilir. Ekonomik gelişme ile demokrasi arasındaki ilişki karşılaştırmalı siyaset alanında genişçe işlenmiş bir olgudur. Ekonomik gelişmenin sonucunda artan eğitim seviyesi 44, genişleyen ve güçlenen orta sınıf 45 ve siyaseten örgütlenen işçi sınıfı 46 bir toplumdaki demokratikleşmeyi tetikleyen ve sürdüren önemli kuvvetler olarak görülmüştür. Nitekim yapılan ampirik çalışmalar ekonomik gelişmenin hem demokratikleşmenin önünü açtığını 47 hem de mevcut demokratik rejimlerin ayakta kalmasını sağladığını göstermiştir. 48 Ekonomik gelişmenin devletlerarası barış üzerinde de önemli etkileri vardır. Özellikle ekonomik olarak gelişen ülkeler arasında oluşan karşılıklı bağımlılık bu ülkeler arasındaki bir savaşın maliyetini yükselterek savaşı adeta düşünülemez (unthinkable) hale getirmiştir. 49 Ayrıca insanların, malların ve sermayenin artan hareketliliği gelişmiş ülkelerin insanları arasındaki iletişimi artırarak bu ülkeler arasındaki kurumsallaşmayı ve bu vesileyle sorunların barışçıl çözümünü kolaylaştırmıştır. 50 Son olarak, yukarıda da değinildiği üzere, ekonomik yönden geli- 44 Seymour M. Lipset, Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political Legitimacy, American Political Science Review, Cilt 53, No. 1, 1959, s. 69-105. 45 Peter Bernholz, Necessary and Sufficient Conditions for a Viable Democracy, içinde Albert Breton et al. (der.) Understanding Democracy: Economic and Political Perspectives, (New York: Cambridge University Press, 1997), s. 88-103. 46 Dietrich Rueschemeyer et al., Capitalist Development and Democracy, (Chicago: University of Chicago Press, 1992. 47 Örneğin bkz: Ross E. Burkhart ve Michael S. Lewis-Beck, Comparative Democracy: The Economic Development Thesis, American Political Science Review, Cilt 88, No. 4, 1994, s. 111 131 ve Peter Bernholz, Necessary and Sufficient. 48 Adam Przeworski ve Fernando Limongi, Modernization: Theories and Facts, World Politics, Cilt 49, No. 2, 1997, s. 155-183.Özellikle bu ikinci nokta günümüzdeki gelişmekte olan ülkelerdeki demokratik rejimlerin geleceğini yakından ilgilendirmektedir. Ülkelerindeki demokratik rejimlerin ekonomik performansından memnun olmayan kitleler uzun vadede demokrasi dışı rejimlere sıcak bakmaya başlıyorlar. Örneğin 2010 Latinobarometer anketlerine göre Latin Amerikalıların yüzde 39 u demokrasiyi diğer rejimlere tercih etmiyor. Bu oran Brezilya da yüzde 46, Honduras ta yüzde 47, Paraguay ve Meksika da yüzde 51, Guatemala da ise yüzde 54 gibi endişe verici bir seviyededir [Latinobarometer, Informe Latinobarómetro 2010, 2010, http://www.latinobarometro.org (erişim: 12 Aralık 2011]. 49 Joseph S. Nye, Peace in Parts: Integration and Conflict in Regional Organizations, (Boston: Little Brown, 1971), s. 109-10; John Mueller, Retreat from Doomsday: The Obsolescence of Major War, (New York, Basic Books, 1989), s. 219. 50 Mark W. Zacher ve Richard A. Matthew, Liberal International Theory: Common Threads, Divergent Strands, içinde Charles E. Kegley (der.) Controversies in International Relations 117

F. Ekmekçi şen ülkeler sistemin kazananları olarak statükodan nispeten daha fazla memnun oldukları için sistemin ve sistem içindeki ayrıcalıklı konumlarının muhafazası için kendi aralarındaki ihtilafların barışçıl çözümü noktasında özel bir ihtimam göstermişlerdir. Ekonomik gelişme, barış ve demokrasi arasındaki bu kuvvetli ilişkiye rağmen, ekonomik gelişmenin barış ve demokrasi üzerindeki etkisinin sayısal (quantitative) DBT literatürü içerisinde araştırılması ancak 2000 li yıllarda gerçekleşmiştir. Michael Mousseau nun tüm ülkeleri birlikte analiz ettiği öncü ampirik çalışmaları, demokrasinin silahlı çatışmaları azaltıcı etkisinin ülkelerin ekonomik gelişmişlik seviyelerine bağlı olduğunu ve fakir demokrasilerde bu etkinin görülmediğini göstermiştir. 51 Daha sonra Henderson ve Goldsmith in yaptıkları bölgesel analizler ise demokrasinin barışçıl etkisinin Batı Avrupa ve Kuzey Amerika ile sınırlı olduğunu ortaya koymuştur. 52 Gerek ampirik araştırmalarda demokratik barışın gelişmiş Batı ülkeleriyle sınırla olduğunun bulunması gerekse aynı araştırmalarda ekonomik gelişmenin barışçıl etkilerinin ortaya konması demokratik barışın siyasi olmaktan çok ekonomik temelli bir barış olabileceğine işaret etmektedir. Nitekim şu anda literatürde demokratik barışın yanlış bir isimlendirme olduğu ve demokratik ülkeler arasındaki barışın aslında bir kapitalist barış olduğuna dair gittikçe güçlenen bir eğilim vardır. 53 Theory, (New York: St. Martin's Press, 1995), s. 132-3; Håvard Hegre, Development and the Liberal Peace: What Does It Take to Be a Trading State?, Journal of Peace Research, Cilt 37, No. 1, 2000, s. 5. 51 Bkz. Michael Mousseau, Market Prosperity, Democratic Consolidation, and Democratic Peace, Journal of Conflict Resolution, Cilt 44, No. 4, 2000, s. 472 507; Michael Mousseau, An Economic Limitation to the Zone of Democratic Peace and Cooperation, International Interactions, Cilt 28, No. 2, 2002: 137-164; Michael Mousseau et al., How the Wealth of Nations Conditions the Liberal Peace, European Journal of International Relations, Cilt 9, No. 2, s. 277-314. 52 Bkz. Goldsmith, Benjamin E., A Universal Proposition? Region, Conflict, War and the Robustness of the Kantian Peace, European Journal of International Relations, Cilt 12, No. 4, s. 533-563 ve Errol A. Henderson, Disturbing the Peace: African Warfare, Political Inversion and the Universality of the Democratic Peace Thesis, British Journal of Political Science, Cilt 39, No. 1, 2009, s. 25-58. 53 Bkz. Gartzke, The Capitalist Peace ; Erik Gartzke ve J. Joseph Hewitt, International Crises and the Capitalist Peace, International Interactions, Cilt 36, No. 2, 2010, s. 115-145; Patrick J. McDonald, Capitalism, Commitment, and Peace, International Interactions, Cilt 36, No. 2, 2010, s. 146-168. Demokrasinin silahlı çatışmaları azaltma noktasındaki barışçıl etkilerinin gelişmekte olan ülkelerde gözlemlenmemesine yönelik açıklamalar çeşitlidir. Mansfield ve Snyder demokratikleşme sürecinin çatışmayı tetikleyen yönleri üzerinde dururlar ve gelişmekte olan ülkelerin genelde henüz demokratikleşme sürecini tamamlamamış genç demokrasiler olduğunu belirtirler (Mansfield ve Snyder, Electing to Fight ). Henderson özellikle Afrika bağlamında, otokratik liderlerin demokratik liderlere göre daha az meşruiyete sahip olduğunu ve bu yüzden savaş sırasında içerde bir ayaklanma olabileceği korkusuyla dışarıda daha az güç kullandıkları öne sürer (Henderson, Disturbing the Peace ). Mousseau demokratik barışın altında yatan sebep olarak gelişmiş piyasa ekonomilerin özellikleri olan uzlaşma, ödün verme ve kişilerin tercihlerine saygı kültürünü görür ve bu kültürün fakir demokrasilerde yeterince gelişmediğinin belirtir 118

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Demokratik barış teorisi son 30 yıldır Uluslararası İlişkiler disiplini içerisinde en çok tartışılmış ve çalışılmış teorilerden birisidir. Bugün gelinen noktada özellikle gelişmiş demokratik ülkeler arasındaki görece barış bir olgu olarak yadsınamaz bir durumdadır. Fakat bu barışın kaynağının siyasal rejim (demokrasi) olduğu hayli şüphelidir. Öncelikle gelişmiş Batı ülkeleri dışında bir demokratik barış yoktur. Hâlbuki eğer demokrasi ile barış arasında doğrudan bir ilişki varsa bu ilişkinin sadece Batı demokrasileri arasında değil tüm demokratik ülkeler arasında gerçekleşmesi beklenir. Ayrıca, gelişmiş Batı demokrasileri diğer ülkelerle ilişkilerinde demokrat-olmayan ülkeler kadar savaşkandırlar. Dolayısıyla demokrasinin barışçıl mekanizmaları Batı dışındaki ülkelere karşı çalışmamaktadır. Yine önemli bir nokta da gelişmiş Batı demokrasilerin, çıkarları gerektirdiğinde, Üçüncü Dünya daki demokratik ülkelerle doğrudan olmasa da örtülü savaşlarla birçok defa savaşmış olmalarıdır. Bu üç nokta gelişmiş Batı ülkeleri arasındaki görece barışın kaynağının demokrasi değil Spiro, Farber ve Gowa nın vurguladığı çıkar; Lemke, Reed, Barkawi ve Laffey in vurguladığı hegemonya; yahut Mousseau ve Gartzke nin vurguladığı ekonomik gelişme olma ihtimalinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Özellikle ekonomik gelişmenin hem demokrasinin gelişmesi hem de demokrasinin barışçıl etkilerinin ortaya çıkmasındaki güçlü etkilerine yönelik bulgular DBT literatüründeki demokrasiyi barış için tek başına yeterli gören argümanları yanlışlamaktadır. Demokrasiyi uluslararası barış için yeterli gören görüşler, sosyalizmi barış ile eşleştiren Marksist görüşlere oldukça benzemektedir ve en az onlar kadar nahif ve yanıltıcıdır. İnsanın egoist doğası ile sistemin anarşik ve adaletsiz yapısı değişmedikçe güvenlik ve çıkar eksenli düşünceler uluslararası siyasette normlardan ve siyasal rejimlerden daha belirleyici olacaktır. Burada belki de en ironik nokta demokrasiyi barış için yeterli gören Kantçı görüşün aslında Kant ın Ebedi Barış düşüncesine ihanet etmesidir. Kant a göre cumhuriyet rejimleri ebedi barış için gereklidir ama yeterli değildir; çünkü cumhuriyet rejimleri ebedi barış için gerekli şartlardan sadece birisidir. Kant ın ebedi barışın şartları arasında saydığı "barış zamanında daimi ordular lağvedilmelidir ve "hiçbir devlet diğer bir devletin anayasasına ya da hükümetine zorla müdahale etmemelidir prensipleri demokratik barış literatürü tarafından göz ardı edilmiştir. MacMillan, gelişmiş Batı devletlerinin genelde uygulamadıkları bu prensipleri göz ardı eden Kantçı DBT savunucularını Kant ı seçici ve Batı-yanlısı bir okuma yapmakla suçlar. 54 (Mousseau, An Economic Limitation ). Gartzke ise zengin demokratik ülkeler arasındaki barışın altında yatan temel sebebin siyasal rejim değil ekonomik gelişme ve buna bağlı olarak artan finansal entegrasyon olduğunu öne sürüp fakir demokrasilerin bu altyapıdan yoksun olduğunu belirtir (Gartzke, The Capitalist Peace ). 54 John MacMillan, Immanuel Kant and the Democratic Peace, içinde Beate Jahn (der.), Classical Theory in International Relations, (Cambridge: Cambridge University Press, 2006), s. 52-74. 119

F. Ekmekçi DBT literatürünün Kant ı seçici ve Batı-yanlısı bir yorumla okuması bizi Robert W. Cox ın teori ile çıkar arasında kurduğu ilişkiye götürebilir. Gramscici yaklaşımın Uluslararası İlişkiler alanındaki en önemli isimlerinden olan Cox a göre sosyal bilimlerdeki teoriler çıkar ve ideolojiden bağımsız değillerdir; bilakis bu teoriler her zaman birisi için ve bir amaca yöneliktir (for someone and for some purpose). 55 Cox neo-realist teoriyi İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki dönemde büyük güçlerin hizmetine sunulmuş bir teori olarak görür. Benzer bir yaklaşım kullanılarak, seçici bir okumayla Kant ın Ebedi Barış için gerekli şartlarından demokratik rejimi vurgulayan ve demokratik olmayan ülkeleri dünya barışının önündeki en büyük engel olarak gören DBT nin de Soğuk Savaş sonrası dönemde Batı nın demokratik cihat ını 56 meşrulaştırma amaçlı bir teori olduğu ileri sürülebilir. Son olarak, günümüzde askeri alanda hızla ilerleyen özelleştirme gerek Kant ın gerekse çağdaş liberal düşünürlerin demokratik barışı açıklamaya yönelik kurumsal argümanlarının temelini sarsacak bir potansiyele sahiptir. DBT nin kurumsal argümanı savaşların halk üzerindeki yüksek maliyetini demokratik ülkelerde savaş kararı alınmasını zorlaştıran bir faktör olarak görmüştür. Fakat günümüzde birçok ülkede hem zorunlu askerliğin kalkması hem de özel askeri şirketlerin yaygınlaşması bu argümanı iki yönden zayıflatmaktadır. Birincisi, artık halk ülkesi için kendisi savaşmak zorunda değildir ve bu işi onlar için para karşılığında yapan insanlar vardır. İkincisi ise artık sadece firmalar değil halkın artan bir kesimi de ekmeğini savaşlardan kazanmaktadır. 57 Bu durum demokratik ülkelerde hem halkın savaşa karşı direncinin azalmasına 58 hem de savaşa yönelik lobinin halk tabanındaki desteğinin artmasına sebep olmaktadır. Başkalarının kanlarıyla yapılan ve halkın bir kısmının da geçimini sağlayan savaşların ilanı ise, Kant ın ifadesiyle, dünyadaki en kolay şey olmasa da gittikçe kolaylaşmaktadır. 55 Robert W. Cox, Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory, Millennium: Journal of International Studies, Cilt 10, No. 2, s. 128. 56 Nils Petter Gleditsch et al., Democratic Jihad? Military Intervention and Democracy, World Bank Policy Research Working Paper 4242, 2007. 57 Bkz. Deborah Avant, The Implications of Marketized Security for IR Theory: the Democratic Peace, Late State Building and the Nature and Frequency of Conflict, Perspectives on Politics, Cilt 4, No. 3, 2006, s. 507-28. Örneğin, 2003 yılından bu yana devam eden Irak işgalinin belli yıllarında özel askeri şirketlerin Irak taki personel sayısı 180,000 e kadar çıkmış ve Irak taki Amerikan ordusuna mensup askerlerin sayısını geçmiştir (Bkz. T. Christian Miller, Contractors Outnumber Troops in Iraq, Los Angeles Times, 4 Temmuz 2007). 58 Bu konuyu Amerika nın Irak savaşı bağlamında ele alan Peter W. Singer, özel askeri şirketlerin çağrılma ve sevkiyatları sırasında, hatta çalışanların ölümleri durumunda bile, halk arasında kitlesel bir protestonun oluşmadığını, bu yüzden de özel askeri şirketlerin savaşlarda kullanımın Amerikan başkanları için herhangi bir siyasi maliyet getirmediği belirtir [Peter W. Singer, Corporate Warriors: The Rise of Privatized Military Industry, Güncellenmiş baskı, (New York: Cornell University Press, 2008), s. 245]. 120

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme KAYNAKÇA Avant, Deborah, The Implications of Marketized Security for IR Theory: the Democratic Peace, Late State Building and the Nature and Frequency of Conflict, Perspectives on Politics, Cilt 4, No. 3, 2006, s. 507-28. Barkawi, Tarak, War inside the Free World: The Democratic Peace and the Cold War in the Third World, içinde Tarak Barkawi ve Mark Laffey (der.) Democracy, Liberalism, and War: Rethinking the Democratic Peace Debate, (Boulder: CO, Lynne Reinner Publishers, 2001), s. 107-129. Barkawi, Tarak ve Mark Laffey, The Imperial Peace: Democracy, Force, and Globalization, European Journal of International Relations, Cilt 5, No. 4, 1999, s. 403-434. Berger, Peter, The Uncertain Triumph of Democratic Capitalism, içinde Larry Diamond ve Marc F. Plattner (der.) Capitalism, Socialism, and Democracy Revisited, (Baltimore: The John Hopkins University Press, 1993), s. 1-10. Bernholz, Peter, Necessary and Sufficient Conditions for a Viable Democracy, Albert Breton et al. (der.) Understanding Democracy: Economic and Political Perspectives, (New York, Cambridge University Press, 1997), s. 88-103. Bordens, Kenneth ve Bruce B. Abbott, Research Design and Methods: A Process Approach, 6. baskı, (New York, McGraw Hill, 2005). Brewer, Anthony, Marxist Theories of Imperialism: A Critical Survey, 2. Baskı, (New York: Routledge, 1990). Bueno de Mesquita, Bruce ve David Lalman, War and Reason, (New Haven, Yale University Press, 1992). Bueno de Mesquita, Bruce, James D. Morrow, Randolph M. Siverson, ve Alastair Smith, An Institutional Explanation of the Democratic Peace, American Political Science Review, Cilt 93, No. 4, 1999, s. 791-807. Burkhart, Ross E. ve Michael S. Lewis-Beck, Comparative Democracy: The Economic Development Thesis, American Political Science Review, Cilt 88, No. 4, 1994, s. 111 131. Chan, Steve, Mirror, Mirror on the Wall... Are the Freer Countries more Pacific? ', Journal of Conflict Resolution, Cilt 28, No. 4, 1984, s. 617-648. Cox, Dan G. ve A. Cooper Drury, Democratic Sanctions: Connecting the Democratic Peace and Economic Sanctions, Journal of Peace Research, Cilt 43, No. 6, 2006, s. 709-722. Cox, Robert W., Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory, Millennium: Journal of International Studies, Cilt 10, No. 2, s. 126-155. Dafoe, Allan, Statistical Critiques of the Democratic Peace: Caveat Emptor, American Journal of Political Science, Cilt 55, No. 2, 2011, s. 247-62. Davenport, Christian, State Repression and the Domestic Democratic Peace, (New York: Cambridge University Press 2007). Davenport, Christian ve David A. Armstrong II, Democracy and the Violation of Human Rights: A Statistical Analysis from 1976 to 1996, American Journal of Political Science, Cilt 48, No. 3, 2004, s. 538-54. Dixon, William J., Democracy and the Management of International Conflict, Journal of Conflict Resolution, Cilt 37, No. 1, 1993, s. 42-68. Downes, Alexander B. ve Mary L. Lilley, Overt Peace, Covert War?: Covert Intervention and the Democratic Peace, Security Studies, Cilt 19, No. 2, s. 266-306. 121

F. Ekmekçi Doyle, Michael W., Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Philosophy and Public Affairs, Cilt 12, No. 3, 1983, s. 205 235. Doyle, Michael W., Kant, Liberal Legacies, and Foreign Affairs, Part 2, Philosophy and Public Affairs, Cilt. 12, No. 4, 1983, s. 323 353. Doyle, Michael W., Liberalism and World Politics, American Political Science Review, Cilt 80, No. 4, 1986, s. 1151-70. Elman, Miriam Fendius, Introduction: The Need For A Qualitative Test For the Democratic Peace Theory, içinde Miriam Fendius Elman (der.) Paths to Peace: Is Democracy the Answer?, (Cambridge: Harvard University Press, 1997). Farber, Henry S. ve Joanne Gowa, Polities and Peace, International Security, Cilt 20, No. 2, 1995, s. 123-146. Farber, Henry S. ve Joanne Gowa, Common Interests or Common Polities? Reinterpreting the Democratic Peace, The Journal of Politics, Cilt 59, No. 2, 1997, s. 393-417. Gartzke, Erik, The Capitalist Peace, American Journal of Political Science, Cilt 51, No. 1, 2007, s. 166-191. Gartzke, Erik ve J. Joseph Hewitt, International Crises and the Capitalist Peace, International Interactions, Cilt 36, No 2, 2010, s. 115-145. Gartzke, Erik ve Kristian Skrede Gleditsch, Why Democracies May Actually Be Less Reliable Allies, American Journal of Political Science, Cilt 48, No 4, 2004, s. 775-795. Gibler Douglas M. ve Jaroslav Tir, Settled Borders and Regime Type: Democratic Transitions as Consequences of Peaceful Territorial Transfers, American Journal of Political Science, Cilt 54, No 4, 2010, s. 951-968. Gibler, Douglas M. ve Scott Wolford, Alliances, Then Democracy: An Examination of the Relationship Between Regime Type and Alliance Formation, Journal of Conflict Resolution, Cilt 50, No. 1:, 2006, s. 129 153. Gleditsch, Nils Petter, Geography, Democracy and Peace, International Interactions, Cilt 20, No. 4, 1995, s. 297-323. Gleditsch, Nils Petter, Lene Siljeholm Christiansen ve Håvard Hegre, Democratic Jihad? Military Intervention and Democracy, World Bank Policy Research Working Paper 4242, 2007. Goldsmith, Benjamin E., A Universal Proposition? Region, Conflict, War and the Robustness of the Kantian Peace, European Journal of International Relations, Cilt 12, No. 4, 2006, s. 533-563. Hafner-Burton, Emily ve Alexander H. Montgomery, The Hegemon s Purse: No Economic Peace Between Democracies, Journal of Peace Research, Cilt 45, No. 1, 2008, s. 111-120. Hegre, Håvard, Development and the Liberal Peace: What Does It Take to Be a Trading State?, Journal of Peace Research, Cilt 37, No. 1, 2000, s. 5-30. Hegre, Havard, Ellington, Tanja, Gates, Scott, ve Gleditsch, Nils Petter, Towards a Democratic Civil Peace? Opportunity, Grievance, and Civil War 1816-1992, American Political Science Review, Cilt 95, No. 1, 2001, s. 33-48. Henderson, Errol A., Democracy and War: The End of an Illusion?, (Boulder: Lynne Reinner Publishers, 2002). Henderson, Errol A., Disturbing the Peace: African Warfare, Political Inversion and the Universality of the Democratic Peace Thesis, British Journal of Political Science, Cilt 39, No. 1, 2009, s. 25-58. Huntley, Wade L., Kant s Third Image: Systemic Sources of the Liberal Peace, International Studies Quarterly, Cilt 40, No. 1, 1996, s. 45-76. 122

Demokratik Barış Teorisi: Bir Değerlendirme Kant, Immanuel, Idea for a Universal History with Cosmopolitan Intent, Ted Humprey (çev.), Perpetual Peace, and Other Essays, (Indianapolis, IN, Hackett Publication Company, [1784] 1983), s: 29-41. Kant, Immanuel, To Perpetual Peace: A Philosophical Sketch, Ted Humprey (çev.), Perpetual Peace, and Other Essays, (Indianapolis, IN, Hackett Publication Company, [1795] 1983), s: 107-145. Lai, Brian, ve Dan Reiter, Democracy, Political Similarity, and International Alliances, 1816 1992, Journal of Conflict Resolution, Cilt 44, No. 2, 2000, s. 203-27. Lake, David A., Powerful Pacifists: Democratic States and War, American Political Science Review, Cilt 86, No. 1, 1992, s. 24-37. Layne, Christopher, Kant or Cant: The Myth of the Democratic Peace, International Security, Cilt 19, No. 2, 1994, s. 5 49. Latinobarometer, Informe Latinobarómetro 2010, 2010, http://www.latinobarometro.org (erişim: 12 Aralık 2011) Lemke, Douglas ve William Reed, Regime Types and Status Quo Evaluations: Power Transition Theory and the Democratic Peace, International Interactions, Cilt 17, No. 1, 1996, s. 143-64. Levy, Jack S., Domestic Politics and War, Journal of Interdisciplinary History, Cilt 18, No. 4, 1988, s. 653-73. Levy, Jack S., The Democratic Peace Hypothesis: From Description to Explanation, Mershon International Studies Review, Cilt 38, No. 2, 1994, s. 352-54. Lipset, Seymour Martin, Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political Legitimacy, American Political Science Review, Cilt 53, No. 1, 1959, s. 69-105. MacMillan, John, Immanuel Kant and the Democratic Peace, içinde Beate Jahn (der.), Classical Theory in International Relations, (Cambridge: Cambridge University Press, 2006), s. 52-74. Mansfield, Edward D. ve Jack Snyder, Electing to Fight: Why Emerging Democracies Go to War, (Cambridge: The MIT Press, 2005). Maoz, Zeev ve Nasrin Abdolali, Regime Types and International Conflict, 1816-1976, Journal of Conflict Resolution, Cilt 33, No. 1, 1989, s. 3-35. Maoz, Zeev ve Bruce Russett, Alliance, Contiguity, Wealth, and Political Stability: Is the Lack of Conflict Among Democracies a Statistical Artifact?, International Interactions, Cilt 17, No. 3, 1992, s. 245 267. Maoz, Zeev ve Bruce Russett, Normative and Structural Causes of Democratic Peace 1946 1986, American Political Science Review, Cilt 87, No. 3, 1993, s. 624-638. McDonald, Patrick J., Capitalism, Commitment, and Peace, International Interactions, Cilt 36, No. 2, 2010, s. 146-168. Miller, T. Christian, Contractors Outnumber Troops in Iraq, Los Angeles Times, 4 Temmuz 2007. Milner, Helen V., Interests, Institutions, and Information: Domestic Politics and International Relations, (Princeton: Princeton University Press, 1997). Mitchell, Sara McLaughlin, A Kantian System? Democracy and Third-Party Conflict Resolution, American Journal of Political Science, Cilt 46, No. 4, 2002, s. 749-759. Moore, Barrington, Jr., Social Origins of Dictatorship and Democracy, (Boston, MA, Beacon Press, [1966] 1993). Moravcsik, Andrew, Taking Preferences Seriously: A Liberal Theory of International Politics, International Organization, Cilt 51, No. 4, 1997, s. 513 53. 123

F. Ekmekçi Mousseau, Michael, Market Prosperity, Democratic Consolidation, and Democratic Peace, Journal of Conflict Resolution, Cilt 44, No. 4, 2000, s. 472 507. Mousseau, Michael, An Economic Limitation to the Zone of Democratic Peace and Cooperation, International Interactions, Cilt 28, No. 2, 2002, s. 137-64. Mousseau, Michael, John R. Oneal ve Håvard Hegre, How the Wealth of Nations Conditions the Liberal Peace, European Journal of International Relations, Cilt 9, No. 2, s. 277-314. Mueller, John, Retreat from Doomsday: The Obsolescence of Major War, (New York: Basic Books, 1989). Nye, Joseph S., Peace in Parts: Integration and Conflict in Regional Organizations, (Boston: Little Brown, 1971). Oneal, John R. and Bruce Russett, The Classical Liberals Were Right: Democracy, Interdependence and Conflict, 1950 1985, International Studies Quarterly, Cilt 41, No. 2, 1997, s. 267 94. Oren, Ido, The Subjectivity of the Democratic Peace: Changing US Perceptions of Imperial Germany, International Security, Cilt 20, No. 2, 1995, s. 147-184. Owen, John, How Liberalism Produces Democratic Peace, International Security, Cilt 19, No. 2, 1994, s. 87-125. Przeworski, Adam, ve Fernando Limongi, Modernization: Theories and Facts, World Politics, Cilt 49, No. 2, 1997, s. 155-183. Quackenbush, Stephen L. ve Michael Rudy, Evaluating the Monadic Democratic Peace, Conflict Management and Peace Science, Cilt 26, No. 3, 2009, s. 268-285 Reynal-Querol, Marta, Ethnicity, Political Systems, and Civil Wars, Journal of Conflict Resolution, Cilt 46, No. 1, 2002, s. 29-54. Rosato, Sebastian, The Flawed Logic of Democratic Peace Theory, American Political Science Review, Cilt 97, No. 4, 2003, s. 585 602. Rousseau, David, Christopher Gelpi, Dan Reiter, ve Paul K. Huth, Assessing the Dyadic Nature of the Democratic Peace, 1918-1988, American Political Science Review, Cilt 90, No. 3, 1996, s. 512-533. Rueschemeyer, Dietrich, Evelyn H. Stephens, ve John D. Stephens, Capitalist Development and Democracy, (Chicago: University of Chicago Press, 1992). Russett, Bruce, Grasping the Democratic Peace Principles for a Post-Cold War World, (Princeton, Princeton University Press, 1993). Russett, Bruce, ve John R. Oneal, Triangulating Peace, (New York, W. W. Norton, 2001). Small, Melvin ve J. David Singer, The War Proneness of Democratic Regimes, 1816-1965, The Jerusalem Journal of International Relations, Cilt 1, No. 4, 1976, s. 50-68. Singer, Peter W, Corporate Warriors: The Rise of Privatized Military Industry, Güncellenmiş baskı, (New York, Cornell University Press, 2008). Spiro, David E.. The Insignificance of the Liberal Peace, International Security, Cilt 19, No. 2, 1994, s. 50-86. Thompson, William R., Democracy and Peace: Putting the Cart Before the Horse?, International Organization, Cilt 50, No. 1, 1996, s. 141-174. The Washington Post, 1994 State Of The Union Address, 25 Ocak 1994. The Washington Post, The Promise of Democratic Peace: Why Promoting Freedom Is the Only Realistic Path to Security, 11 Aralık 2005. Zacher, Mark W. ve Richard A. Matthew, Liberal International Theory: Common Threads, Divergent Strands, içinde Charles E. Kegley (der.) Controversies in International Relations Theory, (New York, St. Martin's Press, 1995), s. 107-50. 124