OSMANLI İSTANBULU III editörler Feridun M. Emecen Ali Akyıldız Emrah Safa Gürkan İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları
OSMANLI İSTANBULU III III. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri 25-26 Mayıs 2015, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi editörler Feridun M. Emecen Ali Akyıldız Emrah Safa Gürkan
OSMANLI İSTANBULU III. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu, Bildiriler proje yönetimi İbrahim Kâfi Dönmez düzenleme kurulu Feridun M. Emecen (başkan), Ali Akyıldız (başkan yardımcısı), Emrah Safa Gürkan (akademik sekreter), Cengiz Yolcu (akademik sekreter) Mehmet Yılmaz (idari sekreter), Alphan Akgül, Ertuğrul Ökten, Mehmet Ş. Yılmaz, Özlem Çaykent editörler Feridun M. Emecen Ali Akyıldız Emrah Safa Gürkan yayın koordinasyonu Mehmet Yılmaz grafik tasarım Ender Boztürk kapak tasarımı Ümit Ünal basım tarihi 2015 ISBN 978-605-65277-4-6 Gök Matbaacılık Promosyon Reklam ve Tekstil San.Tic. Ltd. Şti. Tevfik Bey Mah. Halkalı Cad. No. 162/7 Sefaköy / Küçükçekmece-İstanbul Sertifika No. 33157 Emecen, Feridun M. (ed.) Osmanlı İstanbulu-III / Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız, Emrah Safa Gürkan (ed.). - İstanbul : İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi; İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2015. 840 s. ; res. ; 24 cm. ISBN 978-605-65277-4-6 1. İstanbul (Türkiye)_Tarihçe 2. Osmanlı İmparatorluğu_Tarihçe 956.21 DC 20
İçindekiler 9-11 Takdim 13-14 Kadir Topbaş, İBB Başkanı 15-17 İbrahim Kâfi Dönmez, Rektör 19-52 Hans-Georg Majer Bavyera ve İstanbul da İzleri Olan Bir Osmanlı Sadrıazamı: Sarı Süleyman Paşa 53-90 Sadık Müfit Bilge 15.-18. Yüzyıllarda İstanbul ve Kafkasya İskeleleri Arasında Deniz Ticareti: Tâcirler, Gemiciler, Köylüler 91-132 Margarita Dobreva Sofya ya Vagonlardan: 1820 li - 1870 li Yıllarda İstanbul da Açılan Osmanlı Okullarıyla İlgili Belgeler 133-162 Zekeriya Türkmen XIX. Yüzyıl Askerî Yenileşme Devri Eğitim-Öğretim Kurumlarından Mekteb-i Harbiye-i Şahane (Sultan II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit Dönemleri) 163-182 Orlin Sabev Boğaziçi Kıyılarında Hayata Hazırlanmak: Osmanlı İstanbulu nda Okumuş Bulgarlar Üzerine Bazı Gözlemler 5
183-194 Oleksandr Sereda Odessa Bilim Kütüphanelerindeki 18. ve 19. Yüzyıllara Ait İstanbul Tasvirleri 195-210 Dorina Arapi Visual Representations of Constantinople/Istanbul and Other Images in Mural Paintings and Artifacts of the Late Ottoman Centuries in Albania 211-218 Gayane Ayvazyan The Perception of the City in Topographic Works of Yeremia Chelebi Qyomurtchyan 219-242 Kemalettin Kuzucu Macarların 1892 Yılındaki İstanbul Ziyaretleri 243-288 Cengiz Yolcu Bulgar Çarı Çarlar Kenti nde 289-330 Ümran Ay 15-16. Yüzyıllar Tarihî-Menkıbevî Mesnevîlerde İstanbul a Dair Ayrıntılar 331-352 Yalçın Gezer Yazma Eserler Işığında Patrona Halil İsyanı Hakkında Yeni Bir Değerlendirme 353-364 Klara VolariĆ Diplomatic Memories of Alka Nestoroff 365-370 Hakan Özoğlu Living Conditions of Ottoman Istanbul under Occupation at the End of World War I 371-378 Jean-Louis Bacqué-Grammont Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi ne Göre İstanbul un Kuruluşunda Yerleştirilmiş Olan Atmeydanı Tılsımları 379-442 Murat Yıldız Bahçeden Kışlaya Üsküdar Bahçesi 443-476 Yüksel Çelik Mit ve Gerçek Arasında: Taksim Topçu Kışlası (Beyoğlu Kışla-i Hümâyûnu) 6
477-494 Sabit Duman Paris Barış Konferansında İstanbul 495-520 Özde Çeliktemel-Thomen Hayal Hakikat Olursa: Osmanlı İstanbulu nda Filmler, Gösterimler, İzlenimler (1896-1909) 521-534 M. Sinan Genim İstanbul da Kayık 535-546 Murat Uluskan İstanbul Balıkhanesi ve Balıkhane Mukataası (1550-1735) 547-566 Feray Coşkun Osmanlı İstanbulu nda Müstesnâ bir Ziyâretgâh: Eyüp Sultân Türbesi 567-582 Mustafa L. Bilge Topkapı Sarayı nda İç Güvenlik Kuralları: III. Ahmed Dönemi (1115-1143/1703-1730) 583-596 Ali Akyıldız II. Abdülhamid in İlginç Bir Girişimi: Hanedan Teavün Sandığı 597-622 Tuğba Yalçın Aydeniz Osmanlı da İlk Vaiz Yüksek Okulu: Medresetü l-vâizîn 623-650 Marloes Cornelissen The Trials and Tribulations of a Dutch Merchant in Istanbul: Auctions at the Dutch Embassy in the Eighteenth-Century Ottoman Capital 651-666 Milena Koleva-Zvancharova To the History of Guilds in Istanbul According to a 19 th -century Register 667-706 Fahri Maden Büyük Abdullah Baba Tekkesi ve Vakfiyesi 707-748 Muharrem Varol Oryantalist İmgelemin İnşasında İstanbullu Bir Tekke: Rifâi Âsitânesi 7
749-760 Ziver Huseynli Osmanlı İstanbulu nda Safevi Edipleri 761-768 Olena Bachynska XVII. Yüzyılın Başlarında Ukrayna Kazaklarının İstanbul Seferleri (XIX. Yüzyıl Sonu XX. Yüzyıl Başlangıcına Ait Bilimsel Yayınlar Üzerine) 769-779 Alaaddin Tok İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul da Tuğla Üretimi ve Ticareti (1839-1914) 781-805 Nurettin Gemici Mehmed Atıf Bey in Hatırâtı Işığında İstanbul 807-840 Edebiyatçıların Gözüyle İstanbul İskender Pala (oturum başkanı) Ahmet Ümit Beşir Ayvazoğlu Mario Levi Selim İleri 8
Takdim Feridun M. Emecen Ali Akyıldız Emrah Safa Gürkan Editörler İçinde yaşadığımız bu güzide şehrin özellikle Osmanlı dönemindeki tarihini ve kültürünü incelemeyi kendisine misyon edinmiş olan İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, bu amaçla bilimsel sempozyum, panel ve seminerler düzenlemektedir. Bu faaliyetlerin motivasyon ve gerekçesini, antik çağlara kadar uzanan uzun bir tarihsel arka plana sahip bulunan İstanbul un bir Türk-İslam şehri haline geldikten sonraki dönemi üzerine yapılan çalışmaların görece az ve bu şehrin Osmanlılar tarafından fethi sonrasında Türk ve İslami motiflerle bezenerek geçirdiği değişimin yeterince incelenmemiş olması teşkil etmektedir. Öte yandan şehrin 19. yüzyılda geçirdiği sancılı Batılılaşma ve modernleşme süreçleri de tarihçilerin dikkatli araştırmalarına muhtaç olduğu açıktır. Üniversitemiz, bu alanlardaki boşluğu doldurmak amacıyla İstanbul Büyükşehir Belediyesi nin sponsorluğunda 2013 yılından itibaren periyodik olarak uluslararası bir sempozyum düzenlemektedir. İlki 29 Mayıs 1 Haziran 2013 tarihleri arasında gerçekleşen ve İstanbul un beş asırlık Osmanlı dönemi üzerine yoğunlaşan bu 9
OSMANLI İ STANBULU III sempozyumlarda sunulan tebliğlerden seçilen bir kısmı makale formatında yayına hazırlanmaktadır. İlk iki sempozyumun tebliğleri Osmanlı İstanbulu I ve Osmanlı İstanbulu II başlıklarıyla İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi tarafından 2014 yılında yayımlanmış ve araştırmacıların istifadesine sunulmuştur. Elinizdeki kitap Türkiye ve dünyanın önde gelen üniversitelerinden bilim adamlarının katılımıyla 25-26 Mayıs 2015 tarihlerinde İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Altunizade kampüsünde düzenlenen üçüncü sempozyumda sunulan bildiriler arasından seçilmiş 32 makaleden oluşmaktadır. Ünlü Alman oryantalist Hans-Georg Majer in Sadrazam Sarı Süleyman Paşa nın Bavyera ve İstanbul arasında geçen kariyeri üzerine Türkçe yaptığı açılış konuşmasının metnini, İngilizce ve Türkçe olarak kaleme alınan makaleler takip etmektedir. Makaleler okunduğunda da görüleceği üzere, çok çeşitli tarihsel kaynaklar ve metodolojik araçlar kullanılarak İstanbul un siyasi, iktisadi, idari, sosyal ve kültürel tarihiyle ilgili elde edilen en son veriler, akademisyen, entelektüel ve tarih severlerin hizmetine sunulmaktadır. Makalelerde Osmanlı İstanbulu ndaki pek çok tarihi yapı ele alınmış; Topkapı Sarayı ve Topçu Kışlası (Beyoğlu Kışla-i Hümayunu) gibi devlet binalarının yanı sıra tekke ve türbe gibi dini yapılar ve Üsküdar Bahçesi ile At Meydanı gibi şehrin yaşamsal alanları da çeşitli yönleriyle incelenmiş; şehrin sosyal ve ekonomik hayatı üzerine yazılan makalelerde ise tacirler, gemiciler, köylüler gibi meslek grupları, İstanbul Balıkhanesi ve Mukataası, 19. yüzyılda İstanbul loncaları, Hanedan Teavün Sandığı gibi çeşitli iktisadi kurum ve uygulamalar, işgal İstanbulu nda yaşam şartları ve 18. yüzyılda yaşayan Hollandalı tüccarların lüks ve tüketim alışkanlıkları gibi konular değerlendirilmiş; Patrona Halil İsyanı ve Ukrayna Kazaklarının İstanbul seferlerinin yanı sıra, modernleşme sürecinde askeri, idari ve dini amaçlarla kurulan çeşitli okullar ve bu okullarda okuyan Müslim ve gayrimüslim öğrenciler incelenmiştir. Kültür ve sanat alanında ise ilk film gösterimleri ve yeniçağ İstanbulu nda yaşayan Safevi edipleri ele alınmıştır. Kitapta Osmanlı başkentinin çeşitli kültür ve sanat eserlerindeki yansımaları üzerine de beş makale bulunmaktadır. Odessa 10
AÇILIŞ OTURUMU Bilim Kütüphanesindeki eserler, Arnavutluk taki duvar resimleri, XV. ve XVI. yüzyıllarda yazılmış tarihî-menkıbevî Mesnevîler ve Yeremia Kömürcüyan ın yapıtlarında İstanbul un nasıl lanse edildiğini inceleyen bu makalelere ek olarak, şehri ziyaret eden yabancı hükümdar, diplomat ve seyyahların gözlem ve tecrübeleri de incelenmektedir. Artık sempozyumla bütünleşen ve hayli ilgi çeken sempozyumun son oturumu ise ilk iki sempozyumda olduğu gibi, yaşayanların gözüyle İstanbul değerlendirmelerine ayrılmış; İskender Pala nın moderatörlüğünde gerçekleşen bu oturumda, değerli yazarlarımız Ahmet Ümit, Beşir Ayvazoğlu, Mario Levi ve Selim İleri nin bakış açısıyla İstanbul değerlendirilmiştir. Her biri yeni bilgileri ve İstanbul un uzun tarihine önemli katkıları ihtiva eden bu yazılar kitapta konu bütünlüklerine göre sıralanmıştır. Ufak tashihlerin dışında yazarlardan gelen metinlere herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. İstanbul un Osmanlı dönemi tarihine yeni katkılar sunacağını düşündüğümüz bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi nden Mehmet Yılmaz, Alphan Akgül, Özlem Çaykent, Mehmet Şakir Yılmaz, Ertuğrul Ökten, Cem Keskin, Davut Erkan, Abdullah Güllüoğlu, Fatma Nur Zağralı, Cengiz Yolcu ya ve sempozyumun gerçekleşmesinde cömert katkılarını esirgemeyen İstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkililerine teşekkür ederiz. 11