Bu Makale Su Ürünleri Mühendisleri Derneği Dergisi (SÜMDER) de Yayınlanmıştır. Sayı / Temmuz 00 (8) ÜLKEMİZDE (TÜRKİYE) SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPAN İŞLETMELER, ÜRETİM KAPASİTELERİ, İLLERE GÖRE DAĞILIMLARI VE EKONOMİK ANALİZLERİ Kadir DOĞAN*, Erdoğan GÜVEN* *İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü. kadogan@istanbul.edu.tr ÖZET Bu çalışmada, ülkemizde su ürünleri yetiştiriciliği yapan işletmelerin illere göre proje kapasiteleriyle, gerçekleşen üretimleri ele alınarak ekonomik analizleri yapılmıştır. İşletmeler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından projesi onaylanmış işletmelerin, sayıları ve kapasiteleri dikkate alınarak illere göre düzenlenmiştir. Ülkemizde su ürünleri yetiştiriciliği iklim ve doğa koşullarının uygun olduğu, 7 ilde gökkuşağı alabalığı, 8 ilde sazan ve 7 ilde de başta çipura ve levrek olmak üzere deniz balıkları yetiştiriciliği işletmeleri kurulmuştur. Yetiştiriciliğe elverişli olmayan ve coğrafik konumu bakımından uygun koşullar içermeyen 80 ilimizde de yetiştiricilik işletmesinin olmadığı görülmüştür. Söz konusu bu işletmelerin si içsularda gökkuşağı alabalığı, ü sazan, si de denizde levrek ve çipura olmak üzere toplam.7 adet olarak tespit edilmiştir. Bu işletmelerin 00 yılındaki üretimleri 6.6 ton olup ülke ekonomisine. trilyon TL katma değer sağlamıştır. Anahtar Kelimeler : Su ürünleri işletmesi, ekonomik analiz, su ürünleri projesi. GİRİŞ Dünyadaki gelişimine paralel olarak ülkemizde de yetiştiricilik artan bir ivme ile hızlı bir gelişme göstermektedir. Son yıllarda hızlı nüfus artışının yanı sıra beslenme tarzı değişen dünyada; su ürünlerinin insan beslenmesindeki önemi daha çok anlaşılmaya başlamıştır. Nüfustaki bu artışa paralel olarak karasal alanlar da azalacağından sürekli artış gösteren hayvansal protein açığının kapatabileceği kaynaklar içinde, balık yetiştiriciliği önem kazanmıştır. Deniz ve iç sulardan avcılık yoluyla elde edilen ürünün dışında, yetiştiricilikle de azımsanmayacak miktarda üretim yapılmaktadır. Ülkemizde 00 verilerine göre.7 tonu içsu, 6.868 tonu da deniz balıklarından olmak üzere toplam üretimin % unu oluşturan 6.6 ton ürün yetiştiricilik yoluyla elde edilmiştir. (Anon, 00). Ülkemizde su ürünleri yetiştiriciliği ile uğraşan işletmelerin ele alındığı bu araştırmada, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının ilgili birimlerinde ve Tarımsal Üretim Genel Müdürlüğü Web sitesindeki (http://www.tugem.gov.tr) kayıtlardan alınan su ürünleri yetiştiricilik projelerinin türü, illere göre dağılımları ve onay tarihindeki proje kapasitelerine göre işletmeler ele alınarak, son yıllardaki üretim ve üretim değerleri incelenmiştir. İşletmeler, içsu ve deniz balıkları yetiştiriciliği yapan işletmeler şeklinde gruplandırılmıştır. İçsularda gökkuşağı alabalığı ve sazan, denizde çipura, levrek ve deniz balıkları kuluçkahane işletmeleri alınarak, bunların illere göre sayısal dağılımları, proje onay kapasiteleri ve gerçekleşen üretim miktarıyla üretim değerleri karşılaştırılacaktır. Yetiştiricilik yolu ile elde edilen diğer su canlıları genel toplam içerisinde az yer tuttuğundan bu araştırmanın dışında tutulmuştur.
. SU ÜRÜNLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ Başlangıç tarihi yüzyıllar öncesine dayan su ürünleri yetiştiriciliğine, ülkemizde 60 lı yılların sonunda başlanmıştır. Resmi kayıtlara göre Türkiye de ekonomik anlamda kurulan ilk işletmenin proje onay tarihi 0.0.7 olarak belirtilmektedir (Anon, 00). Söz konusu işletme Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) yetiştiriciliği üzerine Bozöyük (Bilecik) de kurulmuştur. Oysa Gökkuşağı alabalığının döllenmiş olan yumurtalarının. yy. da ilk kez kontrollü koşullarda ağaçtan yapılmış ve içine çakıl doldurulmuş sandıklara gömülerek inkübe edildiği belirtilmektedir (Laird, 6). Son yıllarda bu sektör, üretimin arttırılmasında biyoteknolojinin kullanılmasıyla hızlı bir gelişim göstermiştir (Donaldson ve Devlin, 6). Diğer ülkelerdeki bu gelişmelerden ülkemizdeki balıkçılık sektörünün etkilenmesi sonucunda işletme sayıları içsu ve denizlerde sırasıyla.0 ve olmak üzere toplam.7 ye ulaşmıştır (Anon, 00). Türkiye de, ilk yıllarda üretim içsularda genellikle gökkuşağı alabalığı üzerine yoğunlaşmıştır. 80 li yılların başında yarı entansif, 0 lı yıllarda da entansif olarak deniz balıkları yetiştiriciliğinin de devreye girmesiyle günümüzde su ürünleri yetiştiriciliğinin % ü denizlerden, % 6 sı ise içsulardan karşılanmaktadır. Ülkemizde kontrollü olarak en çok üretimi yapılan balık türü gökkuşağı alabalığıdır. 00 yılı üretiminde % 7 lik oranla büyük pay içsularda ve denizlerde yetiştirilen gökkuşağı alabalığına aittir. Yetiştiricilik yoluyla üretilen deniz balıkları üretiminin % unu çipura, % ünü de levrek balıkları oluşturmaktadır. Sazan balığı yetiştiriciliğinde ise ilk yıllara göre gerileme görülmüştür. Bundan başka kontrollü olarak yapılan salmon, midye ve karides yetiştiriciliği devre dışı kalmıştır. Son yıllarda özellikle, ve İzmir de orkinos besiciliği üzerine işletmeler kurulmuştur. Örneğin 00 yılında özel işletme faaliyete başlamıştır. Söz konusu bu işletmeler proje ve kuruluş aşamalarını tamamlayanlarla birlikte faaliyetlerini sürdürmektedirler.. İÇ SU BALIKLARI YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPAN İŞLETMELER.. Gökkuşağı Alabalığı İşletmeleri Ülkemizde uygun koşulların bulunduğu yerlerde Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu şartlara uygun 7 il sınırları içerisinde çok sayıda alabalık yetiştiricilik tesisi kurulmuştur. 00 yılı itibariyle projesi onaylanmış adet gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği yapan işletme bulunmaktadır. İşletmelerin proje kapasiteleri.77 ton/yıldır. Bu işletmelerin bölgeler bazında dağılımına bakıldığında Karadeniz Bölgesinde % 8, Akdeniz Bölgesinde %, Marmara Bölgesinde %, İç Anadolu Bölgesinde %, Ege Bölgesinde %0, Doğu Anadolu Bölgesinde % ve Güney Doğu Anadolu Bölgesinde % oranında yer aldığı görülmektedir. Gökkuşağı alabalığı yetiştiren işletmelerin illere göre dağılımı ve proje kapasiteleri, 00 yılı üretimi ve üretim değerleri Tablo de verilmiştir.
Tablo. Gökkuşağı Alabalık İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı Proje Kapasiteleri ve 00 Yılı Üretim Değerleri (Anon, 000; Anon, 00) İller Alabalık İşletme Sayısı Proje Kapasitesi 00 Yılı Üretimi 00 Yılı Üretim Değeri (Milyon TL) Adıyaman Afyon Aksaray Amasya Ankara Artvin Aydın Balıkesir Bartın Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Düzce Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay İçel (Mersin) Isparta İstanbul İzmir K.maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırklareli Kırşehir Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Muş Nevşehir Niğde Ordu 7 6 0 8 0 7 8 8 7 0 6 6 7 7 0 60 6 86. 6 0.67 0 00.0 0 0 76 7 60 0 00 7 0 0.08 87 0 0.67 67 00 7. 0 0.00 0 6 68 8.7. 8 8 0. 7.0 6 87. 6 7 7 7 7 6 6.0 0 6. 87 6 67 87 8 76.0 8 7 780 6. 07.76 76.000 0.00.000.7..80.7.0...87 8.000.600 0.000 7.07. 0.667 7.00.00..6..6. 0.6 0.68 86.70.870.6.00.0.8.000 66.000 6.6 6.00.6.000 687.00 80.000.67 76.607.80.7 77.0 7.0.6.00 7.00.000 0.000 860.800.7.60.08.0 67.00.07.000.7.00 7.86..8.8.000 7.80.000 08.00.00.0.00.0.000
Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sivas Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Ş.Urfa Van Yalova Yozgat Zonguldak Kırıkkale 8 8 7 6 6 6 0.7 06 66 78 60 8 7 6 8 68.8 0 7 78 0. 8 6 8 8 0 7 7.00..000.0.000.0.000.780.00..000.000..7.00 8.00 8.000 70.000 60.800 60.000 6.0 0.000 7.7 7.77.707 8.67.6 Kaynak. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (Projesi onaylanmış işletmelerin sayısı ve kapasiteleri alınarak illere göre düzenlenmiştir) Tablo incelendiğinde 8 alabalık işletmesi ile Denizli nin ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bunu sırasıyla 8 işletme ile Giresun, 6 işletme ile ve Trabzon, işletme ile, 7 işletme ile Ordu, işletme ile Bolu, işletme ile Isparta izlemektedir. İşletme sayılarına bakıldığında birer işletme ile Bayburt, Bitlis, Gaziantep, İstanbul, Kars, Kırıkkale, Şanlıurfa ve Tunceli son sırayı almaktadır (Anon, 00). Türkiye de gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği yapan işletmelerin illere göre sayıları ve proje kapasiteleri Şekil de verilmiştir. 8000 6000 000 000 0000 8000 6000 000 000 0 Afyon Amasya 00 Yılı Üretim Değeri (Milyon TL) 00 Yılı Üretimi Proje Kapasitesi İşletme Sayısı Aydın Bartın Bilecik Bitlis Burdur Çanakkale Çorum Düzce Erzincan Eskişehir Giresun Hakkari İçel (Mersin) İstanbul K.maraş Karaman Kastamonu Kırklareli Kocaeli Kütahya Manisa Muş Niğde Osmaniye Sakarya Sivas Tokat Tunceli Ş.Urfa Yalova Zonguldak Şekil.Türkiye de Gökkuşağı Alabalığı Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerinin İllere Göre Sayısal Dağılımı, Proje Kapasiteleri, 00 Yılı Üretimi ve Üretim Değeri Alabalık yetiştiriciliğinde illere göre gerçekleşen üretim değerleri 00 yılında toplam.707 tondur. Bu üretimde.0 ton/yıl ile işletme sayısına paralel olarak ilk sırada yer almaktadır. İşletme sayısının az fakat üretim kapasitesinin yüksek olduğu Bilecik ili. ton/yıl ile toplam üretimde ikinci sırayı almaktadır. Diğer üretim kapasitesi yüksek iller ise
. ton ile Kayseri,. ton/yıl ile Denizli,.7 ton/yıl ile,. ton/yıl ile Trabzon dur (Anon, 000). Tablo görüldüğü gibi her yerde işletme sayısı ile gerçekleşen ürün miktarında paralellik görülmemektedir. İşletme sayısının fazla, gerçekleşen ürün miktarının az olduğu yerlerde genellikle aile tipi işletmelerin öne çıktığı görülmektedir. Bunun en çarpıcı örneğini Giresun,, Bolu, Burdur ve Bursa gibi illerde görmekteyiz. İşletme sayısı fazla, gerçekleşen üretimin az olduğu yerlerde aile tipi işletmelerin öne çıkması daha çok su kaynaklarının yeterli olmayışı gibi nedenlerle açıklanabilir. Üretilen balıkların satış fiyatları, dağıtım ve pazarlama durumuna göre farklılık göstermektedir. Türkiye genelinde alabalığın kilogram satış fiyatına bakıldığında milyon TL ile Afyon da en düşük,. milyon TL ile Uşak da en yüksek fiyattan satıldığı görülmektedir. Ülke genelinde ortalama satış fiyatı ise. milyon TL. dir (Anon, 00). Ülkemizde 00 yılı verilerine göre alabalık üretimine iller itibariyle bakıldığında ülke ekonomisine sağladığı katma değer toplam 8. trilyon TL dir. Bu üretimde 7.8 trilyon TL ile ilk sırayı, Şanlıurfa da 7.7 milyar TL ile son sırayı almaktadır... Sazan İşletmeleri Ülkemizde yetiştiricilik üzerine yapılan ilk çalışmalar sazan balığı üzerine gerçekleşmiştir. Başlangıç yıllarında aynalı sazan yetiştiriciliği projeleri artış göstermiş olmasına rağmen, daha sonraları bir gerileme görülmüştür. Sazan balığı yetiştiriciliği projelerinin uygulandığı il sayısı 8, yetiştiricilik yapılan işletme sayısı ise dür (Anon, 00). Bu işletmelerin 00 yılında gerçekleşen üretim miktarı 0 ton/yıldır. Türkiye deki sazan üretim projelerinin illere göre dağılımı, proje kapasiteleri, 00 yılı üretim miktarı ve üretim değerleri Tablo de verilmiştir. Tablo. Aynalı Sazan İşletmelerinin İllere göre Dağılımı Proje Kapasiteleri ve 00 Yılı Üretim Değerleri (Anon, 000; Anon, 00), (Anon, 00) İller Sazan Ankara Balıkesir Burdur Bursa Denizli Diyarbakır Edirne Elazığ Eskişehir Kayseri Manisa Sakarya Samsun Uşak İşletme Sayısı Proje Kapasitesi 0 6 0 88 6 8 0 0 0 0 8 00 Yılı Üretimi 8 6 0 6 0 00 Yılı Üretim Değeri (Milyon TL) 6.000 08.000.000.00 0.000 6.0 8.000.00 8.000 8.000 7.000 0.000 6.0 0.000 0.000.000 8.000.00 8 7 0.80.000 Kaynak. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (Projesi onaylanmış işletmelerin sayısı ve kapasiteleri alınarak illere göre düzenlenmiştir)
Tablo de görüleceği gibi iller bazında sazan işletme projeleri sayısı bakımından Samsun işletme ile ilk sırayı almaktadır. Bunu işletme ile Edirne izlemekte, diğer sazan üretimi yapan illerdeki işletme sayıları ile arasında değişmektedir. Anadolu, sazan balığının anavatanı olmasına rağmen gökkuşağı alabalığı ile kıyaslandığında ihmal edilebilecek derecede düşük bir üretimin gerçekleştiği görülmektedir. Tablo incelendiğinde ülkemizin güney bölgelerinde sazan yetiştiriciliğinin yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. Oysa söz konusu bölge, bu balığın üretiminde son derece uygun koşulları içermesine rağmen üretim miktarları çok düşüktür. Bu durum bölgenin ekonomik tarıma daha uygun arazi yapısına sahip olmasıyla açıklanabilir. Ülkemizde üretilen toplam 0 ton/yıl lık değeri, Japonya da bir işletme tek başına gerçekleştirebilmektedir. Oysa ülkemizin yerli balığı olan sazanın üretim miktarının bu olmaması gerekir. Diğer ülkelerde (özellikle Uzakdoğu) sazan yetiştiriciliğine gökkuşağı alabalığından daha fazla önem verilmektedir. Umarız önümüzdeki yıllarda bu balık hak ettiği karşılığı bulacaktır. Aynalı sazan üretim projeleri sayısının dışında, gerçekleşen ürün miktarına bakıldığında 6 ton/yıl üretim ve. milyar TL katma değer ile Diyarbakır ilk sırayı almaktadır. Bunu 6 ton/yıl üretim, 6 milyar TL ile Bursa, ton/yıl üretim ve 08 milyar TL ile Ankara takip etmektedir. (Anon 00). Şekil de iller itibariyle aynalı sazan üretim projelerinin sayıları ve proje kapasiteleri verilmektedir. 600 00 00 00 00 00 Yılı Üretim Değeri (Milyon TL) 00 Yılı Üretimi Proje Kapasitesi İşletme Sayısı 00 0 Ankara Balıkesir Burdur Bursa Denizli Diyarbakır Edirne Elazığ Eskişehir Kayseri Manisa Sakarya Samsun Uşak İller Şekil.Türkiye de Aynalı Sazan Balığı Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerinin İllere Göre Sayısal Dağılımı, Proje Kapasiteleri, 00 Yılı Üretim ve Üretim Değeri Üretilen ürünlerin illere göre pazarlanması ve satış fiyatlarında alabalıkta olduğu gibi yerel satış fiyatlarında farklılıklar yaşanmaktadır. Ortalama kilogram fiyatı. milyon TL ile en düşük il Elazığ,. milyon TL ile en yüksek iller ise ve Burdur dur. Ülke genelinde yetiştiricilikten kaynaklanan katma değer 00 yılı itibariyle toplam.80 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.. DENİZ BALIKLARI YETİŞTİRİCİLİĞİ YAPAN İŞLETMELER.. Deniz Balıkları İşletmeleri (Ağ Kafeslerde Yetiştiricilik) Türkiye de ticari anlamda ilkönce iç sularda başlayan yetiştiricilik çalışmaları 80 lerden sonra doğadan toplanan çipura ve levrek yavrularının ağ kafeslerde yarı entansif olarak yetiştiriciliği ile devam etmiştir.86 yılında kültür yoluyla yapılan üretim bin ton civarında iken, 0 lı yıllarda deniz balıkları kuluçkahanelerinin de devreye girmesiyle 6
birlikte üretim tam kontrollü olarak yapılmaya başlamıştır. Bu tür uygulamaların devreye girmesiyle yıldan yıla elde edilen ürün miktarında dikkat çekici artışlar olmuştur. Ağ kafeslerde, balık yetiştiriciliğinde başlangıçta yatırım giderlerinin düşük olması, balık stoklarının her an izlenebilmesi ve pazarlama döneminde hasadın kolay olması gibi nedenlerden dolayı yatırımcılar bu tür yetiştiriciliğe yönelmiştir. Yetiştiriciliğe elverişli uygun koy ve körfezlerin bulunduğu 7 il de bu tip deniz balıkları üretim işletmeleri kurulmuştur. Bunların sayıları; 00 yılı itibariyle projesi onaylanmış (Kuluçkahaneler dahil) adet dir. Bu işletmelerin proje onay kapasiteleri. ton/yıl olup 00 yılındaki üretimi 6.868 ton olarak gerçekleşmiştir. Türkiye deki deniz balıkları yetiştiriciliği işletmeleriyle ilgili ayrıntılar Tablo de verilmiştir. Tablo.Deniz Ürünleri İşletmelerinin İllere Göre Dağılımı, Proje Kapasiteleri ve 00 Yılı Üretim Değerleri (Anon, 00; Anon, 00) İller Deniz Aydın Balıkesir Bursa Çanakkale Giresun Hatay İçel İzmir Ordu Rize Samsun Trabzon Kocaeli İşletme Sayısı 8 7 8 6 Proje Kapasitesi 60. 80 0.06 0 86 6. 0. 00 0 00 00 Yılı Üretimi 00 70 77 0 6.60 7.860 70 00 6 00 0 00 Yılı Üretim Değeri (Milyon TL).8..8. 6.000 0.67 786. 0.0.0 8.786.06..000 00.000 6.000 600.000 7.000 7. 6.868 6.800.0 Kaynak. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (Projesi onaylanmış işletmelerin sayısı ve kapasiteleri alınarak illere göre düzenlenmiştir). Tabloda görüldüğü gibi deniz balıkları yetiştiriciliğinde 8 işletme ile ön sırada yer almaktadır. Söz konusu bu ilin girintiliçıkıntılı yaklaşık km lik kıyı uzunluğuna sahip olması diğer illere göre yı avantajlı duruma getirmiştir. Aynı bölgenin coğrafik bir uzantısı konumunda olan İzmir, Aydın işletme ile sıralanmaktadır. Gökkuşağı alabalığı işletmelerinin tersine işletmelerin sayıları ile üretim kapasiteleri doğru orantılıdır. Örneğin, 00 yılında 7.860 ton/yıl üretim ve 8.7 trilyon TL ile ekonomiye sağladığı katma değerle ilk sırada yer almaktadır. Bunu yine işletme sayılarındaki sıralamada olduğu gibi 6.60 ton/yıl üretim ve 0. trilyon TL katma değer ile İzmir, 00 ton/yıl üretim ve 6. trilyon TL ile Aydın takip etmektedir (Anon, 00). İller itibariyle deniz ürünleri yetiştiriciliği işletme sayıları, proje üretim kapasiteleri Şekil de verilmiştir. 7
0000 00000 80000 60000 00 Yılı Üretim Değeri (Milyon TL) 00 Yılı Üretimi Proje Kapasitesi İşletme Sayısı 0000 0000 0 Aydın Balıkesir Bursa Çanakkale Giresun Hatay İçel İzmir Ordu Rize Samsun Trabzon İller Şekil. Türkiye de Deniz Balıkları Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerinin İllere Göre Sayısal Dağılımı, Proje Kapasiteleri, 00 Yılı Üretim ve Üretim Değeri Gökkuşağı alabalığının kafeslerdeki yetiştiriciliği Karadeniz e kıyısı olan illerimizde yapılmaktadır. Ülkemizde 00 yılı toplam üretimi 86 ton olarak gerçekleşmiştir. Ordu 00 ton/yıl üretim kapasitesiyle ilk sırada, onu sırasıyla 00 ton/yıl, Samsun 6 ton/yıl, Trabzon 0, Rize 00 ton/yıl olarak izlemektedir... Deniz Balıkları Kuluçkahaneleri Entansif deniz balıkları yetiştiriciliğinin temelini kuluçkahaneler oluşturur. İlk yıllarda doğadan yavru toplanarak yapılan yetiştiricilik çalışmaları, daha sonraları kuluçkahane ağırlıklı olmuştur. Ülkemizde ilk kuluçkahane 8 yılında özel bir şirket tarafından İzmir de kurulmuştur. Deniz balıkları yetiştiriciliği yapan işletme sayılarının artmasına paralel olarak yavru gereksinimlerini karşılamak için kuluçkahane sayılarında da artışlar kaydedilmiştir. 6 yılında yapılan bir saha çalışmasında, si resmi0 u özel olmak üzere adet kuluçkahanenin toplam 7 milyon adet (levrek ve çipura) yavru üretimi gerçekleştirdiği saptanmıştır. (Şereflişan ve Dikel, (). Akdeniz ve Ege de kuluçkahanenin olduğunu ve bunlardan 8 yılında toplam.60.000 adet deniz balığı yavrusu satıldığını belirtmektedirler. Tarım Bakanlığı verilerine göre resmi kuluçkahaneler dışında 0 kuluçkahane olduğu bildirilmiştir (Anon, 00). Kuluçkahanelerin illere göre dağılımı ve proje kapasiteleri Tablo de verilmiştir. Tablo. Denizel Kuluçkahanelerin İllere Göre Dağılımı ve Toplam Proje Kapasiteleri İller İşletme Sayısı Kapasite (Adet/Yıl) Aydın Çanakkale İzmir 6 0.000.000.000.000.00.000.000.000 0.00.000 Toplam 0 7.00.000 Kaynak. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (Projesi onaylanmış işletmelerin sayısı ve kapasiteleri alınarak illere göre düzenlenmiştir), Aralık, 00. 8
Sektörün içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılardan dolayı bazı kuluçkahaneler üretimlerini durdurmuşlardır. Bu konuda halen devam etmekte olan bir proje çalışmamız bulunmaktadır. Devam etmekte olan bu çalışmaya göre 00 Mayıs ayı itibariyle resmi kuluçkahaneler dışında çalışır durumda ü İzmir, ü ve biri de da olmak üzere toplam kuluçkahanenin çalışır durumda olduğu saptanmıştır. Söz konusu bu kuluçkahanelerdeki yavru üretim miktarının 7080 milyon adet arasında değiştiği görülmektedir. Kuluçkahane sayıları neredeyse yarı yarıya düşmesine rağmen üretim kapasiteleri yaklaşık. kat artmıştır. Kuluçkahane sayılarının düşmesiyle üretim miktarlarında da azalma gerekirken artış olduğu görülmektedir. Bu artış, işletmelerin yeni teknolojik gelişmeleri ve fotoperiyot gibi yeni yöntemleri devreye sokmasıyla açıklanabilir.. SONUÇ Dünya 00 yılı su ürünleri üretimi toplam milyon ton olup bunun.7 milyon tonunu yetiştiricilik,. milyon tonunu da avcılık yoluyla elde edilen su ürünleri oluşturmaktadır (Vannuccini, 00). Dünya üretimine en fazla katkısı olan ülkelerin başında Çin, Peru, Amerika Birleşik Devletleri, Endonezya ve Japonya gelmektedir. Dünya da yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünleri üretiminin toplam üretim içindeki payı % 0 olup her geçen yıl bu oran daha da artmaktadır. 00 yılında dünya deniz ürünleri yetiştiriciliği. milyon ton, iç su ürünleri yetiştiriciliği.8 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Toplam üretimde olduğu gibi yetiştiricilik üretiminde de en büyük pay Çin Halk Cumhuriyetine aittir. Yetiştiricilikte denizlerden yapılan üretimde Çin, Japonya, Şili Norveç, Tayland, iç sularda yetiştiricilikle yapılan üretimde Çin, Hindistan, Endonezya, Bengladeş ve Vietnam başta gelmektedir. Genel üretimde olduğu gibi akvakültür bakımından da yine en büyük pay.8 milyon ton ile Çin e aittir. Daha sonra. milyon ton ile Hindistan, 86 bin ton ile Endonezya, 80 bin ton ile Japonya ve 7 bin ton ile Tayland sıralanmaktadır (Vannuccini, 00). Ülkemizde ise akvakültürün payı 6 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu oran sahip olduğumuz üretim potansiyeline göre çok düşüktür. Akvakültürün toplam üretim içerisindeki payını arttırmak için sektörün, yasal ve bilimsel sorunlarının giderilmesi gerekmektedir. Ülkemizde su ürünleri yetiştiriciliği iklim ve çevre koşullarının uygun olduğu, 7 ilde Gökkuşağı alabalığı, 8 ilde aynalı sazan ve 7 ilde de deniz balıkları yetiştiriciliği şeklinde yapılmaktadır. Su ürünleri yetiştiriciliği için özellikle denize kıyısı olmayan ve aynı zamanda coğrafik konumu bakımından uygun koşulları içermeyen 80 ilimizde ciddi anlamda işletme kurulamamıştır. Türkiye de kurulan işletmelerin sayıları günden güne artmasına rağmen çeşitli ekonomik krizler ve yasal nedenlerden dolayı faal haldeki işletmelerde gözle görülür bir azalma kaydedilmektedir. Bunun giderilebilmesi için ilgili kuruluşların organizasyonunda aşağıda değinilen sorunlar ve gösterilen öneriler bu sektörü daha dinamik tutacak ülke ekonomisine de katkı sağlayacaktır. Yasal ve yapısal sorunlar: 7 yılında çıkarılan 80 Sayılı Su Ürünleri Kanununun genellikle avcılığa yönelik olması ve yetiştiricilik sektörünün sorunlarının çözümlenmesinde yetersiz kalması nedeniyle günümüz koşullarına uygun hale getirilmesi ve ülkemiz mevzuatının AB balıkçılık Mevzuatı ile uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Kiralama sorunları; Proje hazırlama, proje onayı yer kiralanması safhalarındaki aşırı bürokrasinin birçok yatırımcıyı yatırım yapmaktan caydırmaktadır. Su ürünleri
yetiştiriciliği yapılacak istihsal yerleri Maliye Bakanlığı tarafından kiraya verilmektedir. Maliye Bakanlığı kiralama yaparken, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın uygun görüşüne rağmen tekrar Çevre, Turizm, Kültür, Orman Bakanlığı gibi birçok Bakanlıktan görüş istemektedir. Oysa Tarım ve Köyişleri Bakanlığı uygun görüş verirken ilgili tüm Bakanlıkların görüşünü almakta, olumlu olması halinde tesis kurma izni vermektedir. Bunun için tekrar aynı işlemler yapılmadan Maliye Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının proje onay iznini dikkate alarak kiralamayı gerçekleştirmelidir. Kiralama süreleri ile 0 yıl arasında değişmektedir. Gerekli yatırımlar ve ileriki projeksiyonlar için bu sürelerin en azından yıl olması ve kiralamanın tekrarı halinde her hangi bir olumsuzluk yoksa kiralama hakkı bir önceki kiracıya verilmelidir. Çevre düzeni planlarına ilişkin sorunlar; Denizler su ürünleri yetiştiriciliği dışında turizm sektörü, kültür varlıkları, seyrüsefer gibi birçok amaçla kullanılmaktadır. Bu yüzden turizm sektörü ile su ürünleri yetiştiricilik sektörünün aynı alanlarda buluşmasından kaynaklanan çıkar çatışmalarının ortadan kaldırılabilmesi için denizlerimizin ve kıyılarımızın ilgili sektörlerle birlikte yapacakları çevre düzenleme planları yapılmalıdır. Yatırım ve üretim teşvikleri; Su ürünleri yetiştiricilik sektörü ekonomik olarak desteklenip üretimde çeşitli fonlardan yararlanmalıdır. Yetiştiricilikte en büyük gider yem maliyetleridir. Yem, yavru, enerji, ilaç gibi su ürünleri yetiştiricileri için önemli girdilerde alınan vergi oranları yeniden ayarlanmalıdır. Bu desteklerle uluslar arası pazarlarda rekabet gücünün artması ve sektörün gelişmesi sağlanmış olacaktır. Ticaret hacminin arttırılması ve ihracat teşvikleri; Ulusal ve uluslar arası su ürünleri ticaret imkanlarının geliştirilmesi sektör ve ülke ekonomisi için çok önemlidir. Satış yerlerinin ve dağıtım kanallarının çok iyi denetlenmesi ve hijyenik kurallara uyulması gerekir. Su ürünleri ihracat potansiyeli yüksek bir üründür. Ülkemizde yetiştirilen su ürünlerinin % 60 a yakını ihraç edilmektedir. İhracatımızın daha da artması ve dış pazar potansiyelinin değerlendirilebilmesi için ihracat teşviklerinden, su ürünleri yetiştiricilik sektörü de yararlanmalıdır. Ülkemiz akvakültür sektörünün geliştirilmesi, yeni teknolojilerle donatılmış su ürünleri işletmelerinin sayılarının arttırılması, üretimin ve ihracatın arttırılması, ülke ekonomisine daha fazla katkıda bulunmak demektir. Arttırılan her işletme sayısı bu sektörde çalışan nüfusun da arttırılması anlamına gelmektedir. Bu konuda eğitim veren okulların sayısı ve mezun sayısının yüksek olmasına rağmen su ürünleri yetiştiriciliğinde çalışan su ürünleri mühendislerinin istihdamı yeterli düzeyde değildir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığının su ürünleri yetiştiriciliğinin diğer ülkelerde olduğu gibi desteklenmesi sektörün geleceği açısından çok önemlidir. Ülkemiz su ürünleri yetiştiricilik potansiyeli göz önüne alındığında böyle bir destek çok gereklidir. Yapılacak böyle bir destek su ürünleri işletmeleri ve su ürünleri mühendislerinin yararına olacaktır. 6. KAYNAKLAR. Anon, 000. D.P.T. Su Ürünleri Ekonomisi. Üretim, Miktar, Fiyat ve Değer Değişimleri. İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ekim, 00.. Anon, 00. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Su Ürünleri Ekonomisi. Üretim, Miktar, Fiyat ve Değer Değişimleri 0000. Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Temmuz, 00. 0
. Anon, 00. D.İ.E. Su Ürünleri İstatistikleri. Anket Sonuçları.. Anon, 00. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Proje İstatistik Şubesi Kayıtları, Aralık 00.. Anon, 00. Aqua Culture. Kültür Balıkçıları ve Su Ürünleri Yetiştiricileri Birlik Derneği, Haziran 00 Yıl., Sayı,. 6. Atay, D. 86. Su Ürünleri Yetiştiriciliği ve Ülkemizdeki Kurulu İşletmelerin Sorunları ve Çözüm Yolları. Su ürünleri Sektörünün Bu Günkü Durumu ve Sorunları Sempozyumu, Ekim 86. İzmir,. 7. Canyurt, M. A.; Çöpten, R.; Türkmen, G. 8. İzmir İlinde Deniz Balıkları Üreten İşletmelerin Üretim ve Teknik Özellikleri Üzerine Bir Araştırma. Doğu Anadolu Bölgesi III. Su Ürünleri Sempozyumu 0 Haziran 8 Erzurum, 677. 8. Donaldson, E.M.; Devin, R.H. 6. Uses of Biotechnology to Enhance Production in Principles of Salmonid Culture, Pennell, W. And Barton, B.A. (Eds) Elsevier Science B.V. Sava Burgerhartstvaat. P.O. Box, 000 AE Amsterdam. The Netherlands. 608.. Güven, E., Çolak, S., Doğan, K. 00. Türkiye de Deniz Balıkları Kuluçkahanelerinin Verimlilik Analizlerinin Yapılması. İstanbul Üniversitesi Araştırma Fonu 68/0000 Nolu Proje Raporu. 0. Laird, L.M. 6. Hıstory and Applications of Salmonid Culture in Principles of Salmonid Culture, Pennell, W. And Barton, B.A. (Eds) Elsevier Science B.V. Sava Burgerhartstvaat. P.O. Box, 000 AE Amsterdam. The Netherlands. 8.. Şereflişan, M.; Dikel, S.. Türkiye deki Denizel Kuluçkahanelerin Mevcut Durumları ve Sorunları. X. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu Eylül, 6776.. Şener, E.; Yıldız, M.; Doğan, K.; Fenerci, S.. Karadeniz Bölgesi ndeki Akvakültür Potansiyeli ve Üretimi Etkileyen Faktörler. X. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu Eylül, 66.. Üstündağ, E.; Aksungur, M.; Dal, A.; Yılmaz, C. 000. Karadeniz Bölgesi nde Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Yapısal Analizi ve Verimliliğinin Belirlenmesi. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Trabzon.. Vannuccini, S. 00. FAO, Overview of Fish Production, Utilization, Consumption and Trade. Based on 00 Data.. İnternet (00 a). http://www.fao.org/documents (Erişim tarihi 0 mayıs 00) 6. İnternet (00 b). ftp://ftp.fao.org/fi/stat/overview/overview.pdf (Erişim tarihi mayıs 00) 7. İnternet (00 c.) http://www.tarim.gov.tr (Erişim tarihi 0 haziran 00) 8. İnternet (00 c.). http://www.tugem.gov.tr/tugemweb/bilgiler_veriler.html (Erişim tarihi mayıs 00)