UKRAYNA TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Nüfus 47 550 000 (2005 yılı Ocak ayı) Dil Ukraynaca (Resmî), Rusça Din Katolik ve Ortodosk, Rus Ortodoks Başkent Kiev Yüzölçümü 603 700 km² İdarî Bölünüş 24 Bölge ve 1 özerk bölge (Kırım) Başlıca Şehirler¹ Kiev (2 602 000), Kharkiv (1 470 000), Dnipropetrovsk (1 065 000), Odessa (1 029 000), Donetsk (1 016 000) Komşu Ülkeler ve sınır Uzunlukları Belarus (891 km), Rusya Fed.(1789 km), Moldova (939 km), Macaristan (103 km), Slovakya (90 km) ¹(Aralık 2001 sayımına göre) Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile GENEL EKONOMIK DURUM Temel Ekonomik Göstergeler 2002 2003¹ 2004¹ 2005² GSYİH (milyar $) 49,9 52,3 64,9 81,7 Kişi Başı Gelir ($) 1041 1100 1352 1738 Reel GSYİH Büyümesi %4,6 %4,5 12,1 2,6 Endüstriyel Çıktı Büyümesi %7 %8 TEFE (yıl ortalaması) %0,8 %6 %9 %13,5 İhracat (FOB ; milyar $) 18,7 20,5 33,4 35,0 İthalat (CIF ; milyar $) 18,0 20,0 29,6 36,1 Cari Denge (milyar $) 3,2 2,3 6,8 2,5 Dış Borçlar (Yıl sonu ; milyar $) 14,8 16,0 21,9 23,6 İşsizlik Oranı (Yıl sonu) %3,8 %4,3 Kur (HRN/$) 5,33 5,37 5,32 5,12 ¹Gerçekleşme ²E.I.U. tahminleri ³E.I.U. nun yaptığı hesaplama Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile, Feb. 2006 Ukrayna da 1991 yılında SSCB nin çöküşünden bu yana çelik, kimyasallar, gemi inşası, kömür, makine, ve silah üretimi gibi endüstri dallarında çeşitlilik sağlanmıştır. Fakat büyük ölçüde devlet tahsisatlarına bağlı olan bu sektörler geleneksel ihracat pazarlarının çöküşüyle daha az karlı bir hale gelmiştir. Ancak, Ukrayna iş çevresinin ve bürokrasinin menfaat çatışmalarından dolayı gerçekleştirilmek istenen yapısal reformların bir kısmı ertelenmiştir. 2000 yılında başlanan para karmaşası ve 1999 yılının ikinci yarısından bu yana devam eden ekonomik gerilemeyi iyileştirme çabaları daha çok Asya ve Rusya dan kaynaklanan, kimyasallara ve metal sektörüne olan talebe dayanmaktadır. Yemek sektörü gibi hükümet
müdahelelerinin az olduğu sektörlerde büyümenin hızlı gerçekleşmesine rağmen, bu sektörlerin geleneksel sektörlerdeki ağırlığı hâlâ alt seviyelerdedir. Özelleştirme ve yabancı yatırımlar teşviki; Ukryana da, Merkez Avrupa daki Polonya ve Macaristan gibi bir çok komünist devletten daha yavaş gerçekleşmiştir. Ukrayna nın bu yavaş ilerlemesi politik ve ekonomik çevrelerin piyasalar üzerindeki etkilerinden vazgeçmemelerinden kaynaklanmaktaydı. SSCB nin dağılışından kısa bir süre sonra Ukrayna Hükümeti çoğu fiyatı liberalize etmiş ve özelleştirme için yasal bir zemin inşa etmiştir. Fakat hükümet içindeki bazı reform karşıtı düşünceler ve yürütme organları reform çabalarını baltalamış ve bir geriye dönüş başlamıştır. 1997 de ekonominin büyüklüğü 49,7 milyar dolar olarak belirtilmiştir.1992 1997 arasında üretim 1991 yılındaki üretimin yarı seviyesine kadar düşmüştür. Hemen ardından gelen 1998 Rusya Krizi ise olumsuz etkinin uzamasına yol açmış ve ekonomik anlamda toparlanma ancak 2000 yılı ile birlikte başlayabilmiştir. Toparlanma durumu devam etmekte ve 2002 yılında %4,6 olarak tahakkuk eden GSYİH reel büyümesi, 2003 yılında %9,6 ve 2004 yılında ise %12,6 gibi son derec yüksek oranlarda gerçekleştikten sonar 2005 yılı ile birlikte soğumaya geçmiştir ve %2,6 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Enflasyon Oranı: Ukrayna nın son yedi yıldaki tüketici ve üretici fiyat endekslerindeki gelişme aşağıdaki tabloda verilmiştir. Enflasyon konusunda yaşanan gelişmeler tabloda son derec ayrıntılı biçimde izlenebilmektedir. YILLAR TÜKETICI FIYAT ENDEKSI (Bir önceki yılın Aralık ayına kıyasla) ÜRETICI FIYAT ENDEKSI (Bir önceki yılın Aralık ayına kıyasla) 1996 139,7 117,3 1997 110,1 105,0 1998 120,0 135,3 1999 119,2 115,7 2000 125,8 120,8 2001 106,1 101,6 2002 105,2 100,6 2005 13,5 11,3 Kaynak: Ukrayna Ekonomi ve Avrupa yla Entegrasyon Bakanlığı Planlanmış bir ekonomiden piyasa ekonomisine geçişin verdiği sıkıntıların yanı sıra Ukrayna devlet kurumlarını yeni baştan yapılandırmak zorunda kalmıştır; bu da ekonomi politikalarını karıştırmıştır. Gevşek para politikalarıyla beraber bütçe açığı 1992 de GSYİH nın %27.1 ine kadar yükselmiştir ve bunun sonucunda enflasyon 1993 sonlarında hiperenflasyon sınırına dayanmıştır. 1994 de yeni başkan Kuchma nın IMF le anlaşması sonucunda 1995 de bütçe açığı GSYİH nın %7.9 una 1996 da % 4,6 sına, ve 1997 de %7,1 ine kadar düşmüştür. 2005 yılında ise bu oranın %0,5 ine kadar düştüğü gözlemlenmiştir. Gerçekten, bütün ekonomik reformların ardından belli bir istikrarın ufukta göründüğünden söz edilebilir. 1996 yılında %39,7 olan enflasyon oranı 2001 yılı yıllık ortalamada %120, ye yıl sonunda ise %6,1 e düşmüştür. 2002 yılı için bu oran % 0,6 olarak tahakkuk etmekle birlikte 2005 yılında iç talepte yaşanıyor olan canlanma ile birlikte %13,5 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Buna paralel olarak işsizlik ve cari açık rakamlarında
iyileşmeler sağlanmış ve 2002 yılı sonu itibariyle GSYİH nın %6,3 ü oranında tahakkuk eden cari açık 2005 yılında %3 olarak gerçekleşmiştir. Ukrayna da enflasyon daima Avrupa da gerçekleşen enflasyondan fazla olmuştur. Bu durum Ukrayna Merkez Bankası nın politika tercihlerini ve Avrupa daki gelişmiş ülkeler ile Ukrayna arasında yaşanan gelişme farklılığından kaynaklanmaktadır. Doğal Kaynaklar Ülkenin başlıca doğal kaynakları demir cevheri, kömür, manganez, doğal gaz, petrol, ve tuzdur. 603 700 km lik yüzölçümü ile Ukrayna topraklarının %90 ı tarımsal faaliyetler için son derece uygundur. Bu toprakların sulanabilen bölümü 26 050 km yi kaplamaktadır. Dünyadaki zengin toprakların bir kısmı Ukrayna da olmasına rağmen, tarımsal verimlilik, gübre ve diğer kritik elemanların eksikliğinden dolayı, bağımsızlıktan sonra düşük seviyelerde gerçekleşmektedir. Ülke topraklarının kullanım alanlarına göre dağılımı ise şöyledir: Ülke Topraklarının Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı (%) Kullanım Alanı % Tarım 58 Sürekli Ürünler 2 Çayır ve Meralar 13 Ormanlık alanlar 18 Diğer 9 Kaynak:Business Information Systems for the Newly Independent Countries.(www.bisnis.doc.gov) Ülke toprakları dünya sıralamasında verimlilik açısından önde gelse de son yıllardaki gübre, tarım aleti, tarım ilacı sıkıntısı ve ülkenin kuzeyindeki toprakların büyük bölümünün Chernobyl faciası sonrası kirlenmesinden dolayı verimlilik büyük ölçüde düşmüştür. Hükümetin bu alanları tahliye etme isteği hiç bir zaman gerçekleştirilmemiştir. Ağır sanayiide yaşanan gerilemenin su ve hava kirliliğini alt seviyelerde gerçekleştirmesine rağmen, kirlilik oranları hâlâ Avrupa standartlarının üzerindedir. Nüfus 1995 yılında 52 milyon olan nüfus ekonomik ve sosyal koşulların kötüleşmesiyle baş gösteren dış göçle bugün 48 milyon civarına inmiştir. Nüfusun %73 ünü Ukraynalılar, %22 sini Ruslar, %1 ini Yahudiler ve %4 ünü de diğer uluslar (%0,9 Beyaz Rus, %0,6 Moldovalı, %0,5 Bulgar, %0,3 Macar, %0,3 Romen) oluşturmaktadır. Nüfusun % 68 i kentlerde, %32 si kırsal kesimde yaşamaktadır. Bazı eğitim sorunlarına rağmen nüfusun %99 u okur yazardır. Erkeklerde okur yazarlık oranı %100 iken kadınlarda bu oran %97 ye düşmektedir. Üniversite mezunlarının oranı %13,9 dur. Diğer taraftan, Ukrayna dan diğer ülkelere göç önceki yıllarda olduğu gibi devam etmektedir. Ancak özellikle son iki yıldır, önceden diğer ülkelere göç eden insanların bazıları Ukrayna ya geri dönmeye başlamışlardır.
2002 yılında doğan her bir kız çocuğa karşılık 1,05 erkek çocuk doğmuştur. Erkek nüfusun kadın nüfusa oranı, 15 yaşın altı için 1,04 erkek/kadın, 15 64 yaş arası için 0,91 erkek/kadın, 65 yaşın üstü için ise 0,86 erkek/kadındır. Toplam nüfusun %47 si erkek, %53 ü kadındır. Toplam nüfusun ortalama yaşam süresi 65, 9 yıldır. Erkeklerin ortalama yaşam süresi 60,4 yıl, kadınların ortalama yaşam süresi ise 71,9 yıldır. Nüfusun %68 i şehirlerde ve diğer büyük yerleşim yerlerinde, %32 si ise köylerde yaşamaktadır. En büyük şehirleri başkent Kiev (2,6 milyon), Harkov (1,5 milyon), Dnipropetrovsk (1,1 milyon), Donetsk (1 milyon), Odesa (1 milyon), Zaporojye (871 bin) ve Liviv (797 bin) dir. Toplam 6.8 milyon Ukraynalı, Rusya Federasyonu (4.4 milyon), Kazakistan (0.9 milyon), Özbekistan (0.6 milyon), Kırgızistan (0.1 milyon) ve diğer eski Sovyet ülkelerinde yaşamaktadır. Yaklaşık 5 milyon Ukraynalı da Kanada, ABD, Arjantin, Brezilya, Almanya, İngiltere ve Avusturya başta olmak üzere Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ve Avustralya da yaşamaktadır. Nüfusun %73'ü Ukraynalı, %22'si Rus, %5'i ise Belarus, Yahudi, Kırım Tatarları (toplam nüfusun %0,5'i veya 250.000 kişi), Kazan Tatarı, Moldovalı, Polonyalı, Macar, Romen, Rum, Alman, Bulgar ve Ermeni'dir. Ukrayna nın altı bölgesinde nüfusun etnik dağılımı aşağıdaki gibidir : Kiev Batı Merkez Kuzey Doğu Güney Ukraynalılar 62% 91% 85% 79% 63% 46% Ruslar 30% 5% 12% 18% 34% 46% Kaynak: ''National Research and Information Center for Monitoring International Commodity Markets''( www.ukrdzi.com.ua) Sektörler Tarım ve Hayvancılık Ukrayna tarım sektörünün toparlanması 2000 yılında başlamış ve günümüze kadar devam etmektedir. Tarım sektöründeki bu değişim önemli yapısal politikalar içermektedir. Özellikle hükümetin 1999 yılında Toplumcu Tarım Girişimleri hakkındaki kanunu bu önemli politikaların bir kısmını içermektedir. Bu kanun, bu tür girişimlere üye olan çiftçilere sınırsız olanaklar ve fırsatlar sunmaktadır. Örneğin çiftçilerden toprakları alınarak özel sektöre geçirilmektedir. Bu da çiftçilere parasal açıdan bir çok olanak sunmaktadır. 2001 yılının ortalarında 11,000 Toplumcu Tarım Girişimleri yeniden yapılandırılarak dizayn edilmiştir. Uzun zamandan beri uygulanan bu politika tarım alanlarını azaltarak yeni iş ve ortak girişimlerin oluşmasını sağlamıştır. 2000 ve 2005 yılları arasında tarımsal sektörde borçlananlara uygulanan faiz oranı %54 ten %21 e düşmüştür. Borç alanların kredileri geri ödeme konusundaki iyileştirme bir çok özel ssektör yöneticisine değişen ortam şartlarına uymada önemli fırsatlar vermiş bu da tarım sektörünün verimliliğini artırmıştır. Ukrayna, verimli topraklara ve uygun iklim koşullarına sahip, tarım alanında dünyada en yüksek üretim potansiyeline sahip ülkelerden biridir. Ülke topraklarının yaklaşık % 55'i (33 milyon ha) ekilebilir tarım arazisidir. Kişi başına düşen arazi miktarı 4,2 hektardır. Eski SSCB döneminde; tahıl üretiminin % 24'ünü, şeker pancarı üretiminin % 58'ini ve et ve süt üretiminin % 25'ini tek başına karşılayan Ukrayna'nın şu andaki önemli tarım ürünleri tahıl, patates, şeker pancarı, ayçiçeği, soya fasulyesidir. Aynı zamanda başta ayçiçeği olmak
üzere bitkisel yağlarda da eskiden olduğu gibi BDT ülkeleri içerisinde en büyük üretici konumundadır. Ukrayna nın tarım ekonomisinin en önemli sektörü 11 milyon özel bahçeyi kapsayan bahçe tarımıdır. Tarım arazisinin sadece %14 ünü oluşturan bu alanlar tarım üretiminin % 45 ini ve sebze, et, süt ve yumurta üretiminin daha da fazla bölümünü üretmektedir. Tarım ve hayvancılık ürünlerine ilişkin başlıca göstergeler şu biçimdedir: Tarımsal Üretim Oranları ( 000 ton ) 2000 2001 2002 2003 2004 Yıllık % Değişim 9.8 10.2 1.9 11.0 19.1 Hububat 23.8 38.9 38.0 19.7 41.8 Buğday 10.2 21.3 20.6 3.6 20.2 Arpa 6.9 10.2 10.4 6.8 11.1 Mısır 3.8 3.6 4.2 6.9 6.9 Çavdar 1.0 1.8 1.5 0.6 1.5 Yulaf 0.9 1.1 0.9 0.9 0.9 Meyveler 2.0 1.4 1.6 2.2 2.1 Ayçiçeği 3.5 2.3 3.3 4.3 3.4 Şeker Pancarı 13.2 15.6 14.5 13.4 13.7 Patates 19.8 17.3 16.6 18.5 19.5 Süt 12.7 13.4 14.1 13.7 14.0 Yumurta ( 000 ton) 505.3 553.8 656.6 657.4 659.0 Et 1.7 1.5 1.6 1.7 1.7 Biftek&Dana eti ( 000 ton) 754.3 646.0 703.8 722.9 730.0 Domuz Eti ( 000 ton) 675.9 591.2 599.3 630.9 630.0 Kanatlı ( 000 ton) 193.2 239.0 299.7 324.0 324.0 Kaynak: UN Food and Agriculture Organisation (FAO); National Bank of Ukraine; IMF, Statistical Appendices, 2005. Sanayi Savunma sanayi ve alt sektörleri oldukça gelişmiş bir düzeydedir. İşgücünün 1/5' ini savunma sanayi sektörü istihdam etmektedir. Ancak Rusya Federasyonu ndan başlayarak bölgeye yayılan ekonomik krizden dolayı bölgedeki savunma harcamalarının düşmesi Ukrayna savunma sanayini önemli ölçüde etkilemiştir.
Ukrayna sanayisi içindeki diğer önemli sektörler makine imalatı, gıda, demir çelik, metalurji, kimyasallar, uçak ve gemi inşa sanayisidir. Makine üretimi ve kimyasallar alanlarındaki en büyük sorun, eski teknolojilerin kullanılıyor olması ve ithal edilen mallarla rekabet edilememesidir. Bu nedenle üretim istenen seviyeye ulaşamamaktadır. Fakat özelleştirme süreciyle birlikte bu alanlarda bir canlanma gözlenmektedir. Endüstriyel Üretim (1991=100) 2001 2002 2003 2004 2005 Indeks (1991=100) 55.3 59.1 68.5 77.0 79.5 Yıllık % değişim 14.0 7.0 15.8 12.5 3.2 Kaynak: Ministry for the Economy and European Integration; National Bank of Ukraine; Economist Intelligence Unit 2006 Resmi kaynaklara göre Ukrayna nın endüstri ürünleri üretimi 1990 1997 arasında %57,9 oranında düşmüştür. Ancak düşüş hızı gittikçe yavaşlamaktadır; 1998 de % 1,9 oranında bir düşüş gözlenmiş, izleyen yıllar 1999 da %3,1 ; 2000 de ise %9,1 artış olmuştur, endeksteki artış 2005 yılında yeniden yavaşlama eğlimine girmiştir. Sovyetler Birliği nin çöküşünden sonra bölgedeki savunma harcamalarının azalmasıyla birlikte bu çöküşten en olumsuz yönde etkilenen sektör ise savunma sanayiidir. Yine de Ukrayna savunma sanayii tüm üretimin ¼ ünü oluşturmaktadır. Yeni bir şirketin savunma sanayii nde dış ülkelerle yaptığı ihracat anlaşmaları sayesinde bu oranın daha da artacağı düşünülmektedir. Anılan sektörün daha da büyümesi teknolojisinin eskimesiyle ve satış sonrası servis ve eğitim eksiklikleri nedeniyle engellenmektedir. Ayrıca tüketici ürünleri imalatı da ithal ürünlerle aradaki kalite farkının açılmasıyla büyük oranda düşüş göstermiştir. Toplam endüstri ürünleri içinde makina imalatının oranı 1992 de bulunduğu %28,6 dan 2005 yılında %5 e düşerken çelik üretiminin payı 1992 yılında bulunduğu %15 civarından 2004 yılında %26 dolaylarına kadar yükselmiştir. Sivil üretime geçiş yavaş ve zor ilerlemekte yabancı yatırımda ise büyük oranlarda eksiklikler görülmektedir. Madencilik Ukrayna nın birçok bölgesi doğal maden kaynaklarına sahiptir. Ukrayna; demir, magnezyum, manganez, titan, cıva, grafit ısıya dayanıklı kil, kaolin, kükürt, cam ve inşaat malzemelerinin üretimi için gerekli hammaddeler bakımından zengin olup, anılan madenlerde kendi ihtiyacını karşıladığı gibi büyük ihraç potansiyeline sahiptir. Ukrayna dünyanın 5. büyük demir cevheri üreticisidir ve 2. büyük magnezyum rezervlerine sahiptir ancak ülkenin en önemli maden kaynağı Sovyetler Birliği nin kömür rezervlerinin %60 ını sağlayan Donbass kömür yatağıdır. Şu anda da bu yataklar Ukrayna endüstri üretiminin %12 sini oluştursa da kömür madenciliği uzun bir süredir düşüştedir. Üretim 1976 yılındaki en üst seviyesinden (218,2 milyon ton) sonar sürekli düşmüştür. Rezervlerin 45 milyar ton civarında olduğu düşünülse de kömür damarları çok derindedir ve bir çok eski maden kömür çıkartmak için gerekli olan kaynakları bulamamaktadır. Endüstri sübvansiyonlarındaki azalmalar, gecikmiş maaş faizleri ve süregelen grevler yüzünden
üretimde düşüşler görülmektedir. Hükümet bazı madenleri kapatmanın gerekli olduğunu düşünmekte ancak Dünya Bankası nın finanse ettiği yeniden yapılanma programını uygulamakta gecikmektedir. Enerji İstatistkleri 1999 2000 2001 2002 2003 Doğal Gaz (milyar m3) 17.3 17.2 17.6 17.9 18.4 Kömür (milyon ton) 62.8 62.4 61.7 62.0 64.2 Elektrik (milyar kwh) 172 171 173 174 180 Kaynak: State Statistical Committee; IMF, Statistical Appendix; press reports 2006 Ukrayna'da bulunan 196 kömür ocağının tamamına yakını devlete ait olup kömür üretiminden kâr elde edilememektedir. Ukrayna sanayisi enerjiye oldukça fazla bağımlıdır. Dünya gaz tüketiminde ABD ve Rusya'dan sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Yıllık ortalama 78 milyar m3'lük gaz tüketiminin ancak yüzde 20'sini yerel kaynaklardan karşılayabilmekte, %80 ini Rusya ve Türkmenistan'dan ithal etmektedir. Ukrayna'nın, her yıl 50 60 milyar m3 civarında doğalgaz ithalatı bulunmaktadır. Geçen yıla göre doğalgaz tüketiminin azalmasının nedeni geçen yıla göre daha iyi olan hava koşulları ve doğalgaz tüketiminin azaltılması amacıyla alınan bir dizi önlemlerdir. Petrol ve Doğal Gaz Ukrayna zengin maden yataklarına sahip olsa da petrol, turba gibi mineral yakıt maddelerine muhtaçtır. Rusya Gazprom şirketinin, Ukrayna nın doğalgaz borçlarını ödememesi, Ukrayna toprakları üzerindeki gaz sisteminden illegal gaz çekilmesi vb. nedenlerle, Ukrayna toprakları üzerindeki transit geçiş sisteminin yerine, Beyaz Rusya, Polonya ve Slovakya üzerinden geçecek gaz transit sistemi projesi bulunmaktadır. 2001 yılı Ekim ayında, Rusya ve Ukrayna arasında yapılan anlaşma ile 2014 yılına kadar Rus doğalgazının Ukrayna toprakları üzerinden geçişine ilişkin anlaşma imzalanmıştır. Ülke gerektiği gibi çalıştırılmayan petrol ve doğal gaz yataklarına sahiptir. Ukrayna 1999 da sadece 3,8 milyon ton petrol ve 18 milyar m³ doğal gaz üretmesine rağmen 1999 yılında 5,4 milyar dolar değerinde petrol ve doğal gaz ithal etmiştir. Rezervlerin büyüklüğü bir zamanlar British Petroleum gibi firmaların ilgisini çekse de yatırımcılar sektörü kapsayan düzenli bir yönetimin eksikliğinden ve sektörün yozlaşmasından dolayı sektöre karşı isteksiz hale gelmişlerdir. İnşaat Bilhassa 1998 yılında girilen ekonomik resesyon nedeniyle özellikle kamu sektörünün projelerini yavaşlatmasıyla inşaat sektörü de diğer tüm sektörler gibi ekonomideki yatırım eksikliklerinden etkilenmiştir. Özellikle inşaat sektörünün GSYİH a katkısı 1999 da %7 den %5 e düşmüştür. Resmi sektörün dışında ise şehir varoşlarında inşaat faaliyetlerinde
büyük bir patlama görülmektedir. 1999 ve 2000 yılları beraberinde sağlanan ekonomik canlanma ile birlikte özellikle inşaat alanında bir sıçrama meydana geldiği gözlemlenmektedir. Yine de 2002 yılındaki kötü performansa rağmen inşaat sektörü 2003 yılından sonra toparlamaya girmiştir. Buna göre, Kiev Genel Kent Planı nın uygulanmasına ilişkin esaslar kabul edilmiştir ve bu çerçevede önümüzdeki 10 yıllık dönemde (2002 2012) toplam 11 milyon m² lik bir konut projesi inşaa edilecektir. Bu proje içerisinde son derece yüksek prestijli bir rezidans binasının yanı sıra 22 yüksek bloktan oluşan ve çevre düzenlemeleriyle birlikte 92 bin m² lik alana yayılacak site inşaatı gibi yeni döneme özgü yapıların da yer alması tasarlanmaktadır. Yine aynı proje içerisinde havaalanından kente geliş yollarının tanzimi, 4 ve 5 yıldızlı oteller, büyük iş merkezleri ve yabancı temsilcilik ofislerinin yer alacağı business center tipi yapılarla bunların gerekli alt yapı inşaatları yer almaktadır. İlaveten batı tarzı büyük alış veriş merkezleri (moll) inşaatları da bu projenin diğer detaylarını oluşturmaktadır ki bunlardan Globus adı verilen ve 33 000 m² lik alana yayılan merkez yakınlarda 2002 yılı başında resmen hizmete girmiştir. Ulaşım ve Haberleşme Ukrayna yaklaşık 1/3 ü elektrikli olan 23 350 km lik bir demiryolu ağına, 274 300 km karayolu ağına ve 3000 km uçak pistiyle 14 havalimanına sahiptir. Ülkenin ayrıca en önemlileri Odessa, Herson, Nikolayev ve Sivastapol olan 7 ticari limanı ve 4 400 km ülke içi su yolu vardır. Ukrayna 23.350 km'lik bir demiryolu ağına sahip olmasına rağmen bu alanda modernizasyona ihtiyaç duyulmaktadır. Demiryolu ağının yaklaşık 8.600 km'lik bölümü elektriklidir. Demiryolu ulaşımı uzun mesafeli yolcu ve yük taşımacılığı için en ucuz yol olmasına rağmen bağımsızlık sonrasında sistemin etkinliğinde bir düşüş olmuştur. Demiryolu ulaşımı, toplam trafiğin yüzde 14'ünü oluşturmaktadır. Ukrayna'nın toplam 247.300 km'lik karayolunun 169.964 km'lik kısmı otoyoldur. Karayolu ağının yalnız yarısı asfaltlanmış olmasına rağmen bütün trafiğin yüzde 80'ini taşımaktadır. Ukrayna'nın, Karadeniz ve Azak Denizi ile Danube, Yuzhniy Bug ve Dnipro nehirlerinde toplam 18 limanı bulunmaktadır. Sevastopol dışındaki limanlar devlete aittir. Bunlardan en önemlileri Odessa, İlyichevsk ve Yujniy limanlarıdır. Buna ek olarak oldukça gelişmiş olan Mykolayiv askeri limanı da sivil kullanım için hazırlanmaya başlanmıştır. Bütün limanlar eskidir ve işletme problemleri bulunmaktadır. Yeni yatırımlarla limanların kapasitelerinin arttırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Yatırımların toplam proje değeri 2,5 milyar dolara yaklaşmaktadır. Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında, önceden bütün uluslararası bağlantılar Moskova üzerinden yapıldığı için, Ukrayna yeni bir havayolu ağı kurma ihtiyacı ile karşı karşıya kalmıştır. Devlet havayolu şirketi olan Ukrayna Uluslararası Havayolları kurulmuştur ve halen yurtdışında 150 şehirle bağlantılı olarak hizmet vermektedir. Kiev şehir merkezine 10 km uzaklıkta bulunan Borispol Havaalanı yenilenmiştir. Ukrayna'da pist uzunluğu 3,047 metreden uzun 14 havaalanı vardır. Uluslararası uçuşlar Kiev dışında Odessa, Simferepol, Lviv ve Donetsk'e de yapılmaktadır. Demiryolu ile 313,1 milyon ton yük taşınmış ve taşıma hacmi %5,8 oranında artmıştır. Kara yolları yük taşıma miktarı 8,2 milyar ton olup, 2005 yılında (bir önceki yıla gore) %7,1 oranında artmıştır.
Sovyet Bloku nun çoğu yerinde olduğu gibi haberleşme altyapısı Ukrayna da da oldukça zayıftır. 2005 yılı itibariyle Ukrayna her 100 kişi için 27 telefon hattına sahiptir; oysa bu rakam batıda 50 dir. Bazı bölgelerde yeni teknoloji ürünleri kullanılsa da çoğu yerdeki altyapı oldukça eskidir. Telekom kuruluşu olan Ukrtelekom, TeleDanmark, Deutsche Telecom ve PTT Nederland gibi kuruluşların ortaklığıyla Ukrayna Mobil Telefon Hizmetleri ni (UMC) de sağlamaktadır. 2005 yılındaki %23 lük sabit telefon hattı oranı Rusya Federasyonu ve Romanya ile aynı düzeyi ifade etmektedir. Ancak çağdaş standartların yakalanması için 10 milyar dolarlık yatırım gerekmektedir. Haberleşme sektöründe tekel durumda bulunan devletin, UkrTelekom un özelleştirilmesi, özelleştirme politikalarının merkez noktasını ouşturmaktadır. İlk öncelerei ortak bir girişim olarak kurulan ve daha sonra Ukrtelekom tarafından alınan Utel in ana amaçlarından biri uluslararası ve uzun mesafe haberleşmesini iyileştirerek bu alanda yatırımda bulunmaktır. Ancak Golden Telekom (GT) gibi özel şirketler bu konuda hemen hemen Utel kadar iyi hizmet vermektedir. Bu durum şirketler arası rekabeti artırmanın yanında uluslararası tarifeleri şimdiki yüksek sevisinden alt seviyelere düşürecektir. Telekom sektörüne yapılan yatırımların çoğu GSM sektörüne yapılmaktadır. Zira mobil telefon kullanmak için yapılan başvuru sayısı 2005 yılında %50 oranını geçerek 6.5 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Ukrayna nın en büyük 2 GSM şirketi olan Kyivstar ve UMC pazarın önemli bir kısmının kontrolünü ele geçirmiştir. Sabit hatlı telefonların gelişme sürecinin yavaş olması internet sektörüne de etkilemiş ve bu durum kişisel bilgisayar (PC) kullanımını sınırlamaktadır. Birleşmiş Milletler verilerine göre Ukrayna şu anda 300 internet servis sağlayıcı vardır. Bilgisayar kullanan nüfüs ise toplam nüfusun %4 ünü oluşturarak 2 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Ancak internet kullanımına başvuru sayısının önümüzdeki deönemde artacağı tahmin edilmektedir. Ukrayna da, Rusça, Ukranca olarak yayımlanan dergi ve gazete sayısı 5500 civarındadır. Ayrıca, 25 bölgesel 2 milli olmak üzere 27 televizyon kanalı ve radyo istasyonu vardır. Enerji Kaynakları Ukrayna da, bağımsızlık elde edildikten sonra, 1990 lı yıllardan itibaren ekonomik gerilemenin de etkisiyle enerji tüketimi yarı yarıya azalmıştır. Bununla birlikte Ukrayna da enerji tüketimi hâlâ önemli ölçüde fazladır çünkü Ukrayna Sovyetler Birliği nden enerji yoğun sektörleri miras olarak almıştır. Ukrayna nın sahip olduğu enerji kaynakları yönünden tüketim ihtiyacının ancak %20 si petrol ve petrol ürünleri tarafından karşılanmaktadır. Geri kalan kısım ise kömür üretimi ve doğal gaz ithali ile karşılanmaktadır. Ukrayna endüstrisinin temelini diğer Sovyet Cumhuriyetlerinden özellikle Rusya ve Azerbaycan dan aldığı ucuz petrol ve doğalgaz kaynakları oluşturur. İthal edilen bu kaynakların fiyatları dünya pazarlarındaki fiyatlara yaklaşınca tüketimi başka enerji kaynakları bulmaya çalışarak azaltmaya çalışmıştır. Yine de Ukrayna Avrupa Birliği ülkelerinin iki katı kadar enerji harcamaktadır. Birikmiş birçok borç da sektörü oldukça olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuz durumlar Ukrayna nın 28 bölgesel distribütörünün ve 4 büyük şirketinin özelleştirilmesinin tamamlanmasıyla çözümlenmesi beklenmektedir. Ayrıca Ukrayna tüketimi azaltmanın yanı sıra Rusya nın kaynak teminindeki tekeline son vermeye
çalışmakta ve bu amaçla Orta Asya ve Kafkas Cumhuriyetleri yle ticari ortaklıklar kurmaktadır. Ancak bu ortaklıklarda Kafkasya Karadeniz arası petrol boru hattı ve Odessa da yeni bir rafineri gibi oluşumlar gerektirmektedir. Enerji İstatistikleri 1999 2000 2001 2002 2003 Doğal Gaz Üretimi (milyar m³) 18,1 18,0 18,3 17,9 18,4 Kömür Üretimi (milyon ton) 62,7 62,4 61,6 62,0 64,2 Elektrik (milyar kwh) 172,1 172,1 169,5 174 180 Petrol (000 ton) 2 485 2 124 3 610 4 588 n/a Kaynak: The Economist Intelligence Unit,Ukraine country Profile,February 2006 Turizm Kaynakları Ukrayna nın doğal ormanlar, mineral sular, tedavi çamuru, akarsular, göller ve deniz kıyısının bulunduğu bütün bölgeleri, turizm için değişik imkanlar sunmaktadır. Zaporojye, Donetsk, Nikolayev, Odesa, Herson ve Kırım Özerk Cumhuriyeti nin denize yakın alanlarından oluşan güney bölgesi; Poltava Bölgesini kapsayan kırsal bölge turizm imkanları bakımından en zengin bölgelerdir. Sözkonusu bölgeler turizm, dinlenme tesisleri ve sağlık hizmetleri alanlarında yatırım yapmak isteyenler için dikkatle incelenmesi gereken bölgelerdir. 2003 yılı itibariyle ülkenin doğusunda kimi sanatoryum olarak adlandırılan ve sağlık turizmine yönelik olarak çalışan tesisler faaliyete geçmiştir. Özelleştirme Ukrayna Devlet İstatistik Bakanlığı verilerine göre firma ve tesislerin % 20 si kamu sektörüne, % 80 i özel sektöre aittir. Başkan Kuchma nın stabilizasyon programı işe yarasa da özelleştirme programı başarısız olmuştur. Birçok özelleştirme politikası büyük bir istekle parlamentoya sunulsa da siyasi muhalefet bunları geri çevirmiş ve uzun bir süre tekrar tartışılmasını engellemiştir. 1992 yılından bu yana, 37 797 si küçük ölçekli, 8 617 si orta ve büyük ölçekli, 286 sı inşası bitmemiş binalar olmak üzere, yaklaşık 45 bin kuruluş ve tesis özelleştirilmiştir. Ancak birçok küçük ve orta ölçekli şirketler özelleştirilse de büyük şirketlerin özelleştirme faaliyetleri oldukça yavaş ilerlemektedir. 2005 yılı ile başlayan Yuşçenko döneminin de bu konuya yeni bir ivme kazandırdığını söylemek güçtür. Yabancı Sermaye Ukrayna nın sahip olduğu büyük potansiyel Yabancı Sermaye Kanunu nun yürürlüğe konulduğu Mart 1992 den bu yana eski Sovyet Cumhuriyetleri için belirsizliklerin sürdüğü bir ortamda azımsanamayacak yabancı sermayeyi çekmeyi başarmıştır. Ukrayna daki yatırım %50 si ilk dört sırada yeralan ABD, Almanya, Rusya ve İngiltere tarafından gerçekleşmiştir. 2003 yılı başı itibariyle toplam yabancı sermayenin %16,8 lik bölümü ABD firmalarına (900 milyon $), %10 luk bölümü İngiliz firmalarına (500 milyon $) ve %6 lık bölümü Rus firmalarına (350 milyon $) aittir. IMF nin 2006 yılında yayımladığı 2004 verilerine gore,
kambiyo rejiminin yeterince açık olmaması gibi nedenlerle ülke 4,2 milyar$ finansal açık vermesine rağmen, carî işlemler hesabı +6,8 milyar$ noktasındadır. Bunda, 4 milyar$ a yaklaşan ticaret fazlasının önemli rolü olmuştur. Sektörler Bazında Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (2004 Ocak) Milyon $ % Gıda Sanayi 740,5 18,9 Dahili Ticaret 518,8 13,2 Mühendislik 330,6 8,4 Finans ve sigortacılık 301,8 7,7 Ulaşım 252,8 6,4 Kimya ve petrokimya 221,4 5,6 Metal ve metal işleme 169,9 4,3 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile Ukrayna kanunları uyarınca kurulan ve kuruluş sermayesinde yabancı yatırım payı en az %10 olan hukuki şekillerdeki şirket ve yabancı yatırımlar yabancı sermaye yatırımı sayılırlar. Ukrayna'da ekonomik ve ticari faaliyetlerde bulunan yabancı yatırımcılar, Ukrayna Kanunlarında ve Ukrayna'nın uluslararası anlaşmalarında aksi belirtilmedikçe, Ukraynalı kişilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahiptir. Ukrayna'da yabancı sermaye yatırımları millileştirmeye tabi değildir. Devlet organları, tabii afet, kaza, salgın hastalık ve salgın hayvan hastalığı durumlarında tahlisiye tedbirlerinin alınması durumları haricinde yabancı yatırımları istimlak edemez. Söz konusu istimlak yalnız Ukrayna Bakanlar Kurulu'nca yetkilendirilen devlet organları kararları ile yapılabilir, Yabancı yatırımın istimlaki ve tazminat koşulları ile ilgili karar mahkeme yolu ile temyiz edilebilir. Yabancı yatırımcılara vergi, resim ve diğer mecburi fonların ödenmesinden sonra yatırımlarının gerçekleştirilmesi sonucu kanuni yollardan elde edilen gelir, kar ve diğer fonların engelsiz ve hemen yurt dışına döviz cinsinden transfer edilmesi garanti edilmiştir. Yabancı sermayeli şirket, Ukrayna mevzuatınca getirilen sınırlamalar dikkate alınarak şirket statüsünde belirtilen amaçlara uygun olan tüm faaliyetlerde bulunabilir. Ukrayna ilgili makamlarınca tescil edilmemiş yabancı yatırımlar ilgili Kanun'da belirtilen imtiyaz ve garantilerden faydalanma hakkına sahip değildir. Yabancı sermayeli şirketin yabancı ortağı, kuruluş sermayesi olarak taahhüt ettiği miktardan payına düşen kısmın bir bölümünü Ukrayna'ya yatırım malı olarak getirdiği takdirde gümrük vergisi ödemez. Ancak, yabancı yatırımcı, şirketin kuruluş sermayesindeki payına karşılık getirmiş olduğu malı, yabancı yatırımın şirket bilançosuna kaydedildiği tarihten itibaren 3 yıl içinde satması, devretmesi veya şirketin faaliyetine son vermesi halinde gümrük vergisini ödeyecektir. Yabancı yatırımcılara toprak mülkiyet hakkı hariç, her türlü bina için mülkiyet hakkı tanınmıştır. Yabancı sermayeli şirketler Ukrayna mevzuatı uyarınca vergi öderler.
Yabancı sermayeli şirketler için döviz işlemleri yürürlükteki Ukrayna mevzuatı gereğince gerçekleştirilir. Ukrayna sınırları içerisindeki tek ödeme aracı Ukrayna milli parası Grivnya dır. Doğrudan yabancı sermayeyi ülkeye çekmek hükümetin öncelikli politikaları arasında olmasına rağmen Ukrayna'nın yüzölçümü ve nüfusu göz önüne alındığında bugüne kadar gerçekleşen toplam yabancı yatırımlar düşük seviyede kalmıştır. Ukrayna'ya yatırım yapan ülkeler arasında ABD ilk sırayı almaktadır. ABD'nin ardından en önemli yatırımcı ülkeler İngiltere, Hollanda, Rusya ve Almanya'dır. 2005 yılı Haziran ayı itibariyle, toplam kümülatf 9,1 milyar$ yabancı sermaye çekebilen Ukrayna, kişi başına 200$ lık yabancı sermaye miktarı ile bu alanda çok düşük bir performans elde etmiştir. Başta IMF olmak üzere uluslararası kaynaklar, bu performans düşüklüğünü ; siyasi istikrarsızlık, şeffaf olmayan bürokratik yapı ve yaygın yolsuzluk uygulamarına bağlamaktadır. DIŞ TİCARET Dış Ticaret Politikası Ukrayna nın dış ticaret dengesini Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetleri nden ithal ettiği yakıt ve enerji kaynakları belirlemektedir. BDT ülkeleri dışındaki ticarette fazla verilmesinin nedeni de budur. AB ve DTÖ üyelikleri yolunda yoğun çaba harcayan Ukrayna nın en büyük ticaret partnerleri, başta Rusya Federasyonu olmak üzere BDT ülkelerinden müteşekkildir. Bu durumda ise, BDT ülkeleri arasında mevcut bulunan gümrük birliği uygulamasının önemli payı bulunmaktadır. Anılan nedenlere bağlı olarak, Ukrayna nın ihraç pazarları eski Sovyet Birliği ülkelerindeki alım gücünün azalmasından büyük ölçüde etkilenmiştir. Ülkenin eski ticaret ortakları her ne kadar ekonomik durgunluktan kurtulsalar da COMECON un (Ortak Ekonomik Yardım Konseyi) lağvedilmesinden sonra Ukrayna lı üreticiler Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya gibi ülkelerin daha yüksek kaliteli mallarıyla yarışmakta güçlük çekmişler ve eski pazar paylarını yakalamakta başarısız olmuşlardır. DTÖ ve AB standartlarına uymaya çalışan ve uluslararası ekonomik ve ticari kuruluşlara dahil olma yolunda en fazla gayret gösteren Ukrayna'da, fazla devletçi ve reform karşıtı Parlamento ile hükümet arasındaki sorunlar nedeniyle dış ticaret rejiminde istenilen serbestliğe ulaşılamamıştır. Sık sık yapılan mevzuat değişiklikleri, bazı lisans zorlukları, ürün kotaları, gümrük vergilerinin yüksekliği ve ithalatta alınan %20 KDV yabancı firmaların Ukrayna'ya yönelik ticaretini olumsuz etkilemektedir. Ukrayna'nın dış ticaretinde, eski SSCB ülkeleriyle olan ticaretin payı büyüktür. Ukrayna'nın enerji konusunda dışa bağımlı olması nedeniyle, ithalatının büyük bir kısmını ham petrol ile Rusya ve Türkmenistan'dan ithal edilen doğalgaz oluşturmaktadır. Rusya Federasyonu, Ukrayna'nın en önemli ticaret ortağıdır. 2005 yılında ithalatının %35,5 ini bu ülkeden, ihracatının % 21,9 unu bu ülkeye yapmıştır. Kırgızistan ve Tacikistan hariç, Ukrayna ile eski SSCB ülkeleri ve Baltık ülkeleri (Estonya, Litvanya, Letonya) arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde, lüks tüketim vergisine tabi mallar hariç, sözkonusu ülkeler menşeli ürünlerin ithalatında karşılıklı olarak gümrük vergisi alınmamakta, sadece KDV tahsil edilmektedir. Ukrayna nın Rusya
Federasyonu ve Beyaz Rusya ile yapmış olduğu özel anlaşma çerçevesinde bu ülkeler menşeli ürünlerin ithalatında karşılıklı olarak KDV de tahsil edilmemektedir. Ukrayna Bakanlar Kurulu nun, bavul ticaretini önlemek amacıyla aldığı karara göre, Ukrayna vatandaşları ve yabancılar tarafından Ukrayna ya getirilen, gerçek kişiler tarafından refakatlı bagajda (sözlü şekilde beyan edilirse) ve refakatsız bagajda ve vatandaş adreslerine uluslararası posta gönderileri ile gönderilen gümrük değeri 200 Euro'yu ve ağırlığı 50 kg'ı geçmeyen malların, Ukrayna gümrük sahasına getirilmesi vergiye tabi bulunmamaktadır. Ancak, Ukrayna gümrük topraklarına herhangi bir araç vasıtasıyla, gerçek kişiler tarafından refakatlı/refakatsız bagajla getirilen veya toplam gümrük değeri 1000 Euro'yu ve toplam ağırlığı 100 kg' ı geçmeyen uluslararası posta gönderileri ile gönderilen mallar, gerçek kişiler için belirlenen esaslara uygun olarak gümrük organlarında mecburi yazılı beyana, gümrük değerinin %20'si oranında gümrük vergisine, KDV'ye ve mevzuatta belirlenen durumlarda tüketim ve diğer vergilere tabidir. Ukrayna, bazı tarım ve hayvancılık ürünleri ile madenler ve kimyasal maddelerde asgari ihraç fiyatı ve ön izin uygulamaktadır. 2 Ekim 1999 tarihinde alınan karar gereğince de ayçiçeği tohumu ihracında % 17 ihraç vergisi uygulanmaktadır. IMF'nin ve yerli üreticilerin, ayçiçeği ihracatında uygulanan ihraç vergisinin kaldırılması yönündeki taleplerine rağmen, hükümetin bu konudaki kanun teklifleri çabalara rağmen henüz Parlamento'dan geçirilememiştir. Sonuç olarakta Ukrayna ihracatı makine ve diğer nihai ürünlerden yarı işlenmiş ürünlere ve hammaddeye doğru bir değişiklik göstermiştir. 2004 yılında sağlanan dış ticaret fazlası, ülkenin girdiği ekonomik durgunluk sonucunda hem ihracatın hem de ithalatın azalması ancak ithalattaki azalmanın ihracattaki azalmadan daha fazla olmasından ileri gelmiştir. Dış Ticaret Göstergeleri (milyon $) Yıllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 İhracat (fob) 13 699 12 463 15 722 17 091 18 669 23 739 33 432 35 024 İthalat (cif) 16 283 12 945 14 943 16 893 17 959 23 221 29 691 36 159 Hacim 29 982 25 408 30 665 33 984 36 628 46 960 63123 71 183 Denge 2584 482 779 198 710 518 3 741 1 135 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile 2006 2004 yılından sonra 2005 yılında verilen ticaret açığı, iç pazardaki tüketim eğiliminin harekete geçmesi (ve beraberinde gelen %13,5 lik enflasyon) çerçevesinde sürpriz olarak nitelendirilmemiştir. Ürün Bazında İhracat ve İthalat Ukrayna nın en büyük ithalat kalemini; petrol, petrol türevleri ve doğal gaz teşkil etmektedir. Bunu, makinalar ve cihazlar, kimyasallar, yiyecek içecek ve gıda ürünleri, plastik, tekstil, hava, yol ve su taşıtları ile kağıt ve seluloz ithalatı izlemektedir. Bu konuda Batı Avrupa malları piyasadaki paylarını süratle artırmaktadır. Ukrayna nın sanayi üretiminde ilk sırada yer alan demir çelik mamülleri, ihracatında 6,5 milyar dolar ile birinci sırada gelmektedir. Bunu; kimyasallar, makina ve ekipman ile gıda, yiyecek ve içecek kalemleri izlemektedir.
Ukrayna nın diğer ihraç kalemlerini, kömür, metal cevherleri, kimyasal maddeler, gübre ve gübre hammaddeleri, şeker, ayçiçeği çekirdeği ve ham ayçiçeği yağı, et ve demir dışı metaller oluşturmaktadır. İhracat % İthalat % Metaller 41 Petrol&Gaz 31,4 Makine ve Ekipman 13,5 Makine&Ekipmanlar 27,9 Maden Cev.&Enerji 12,8 Kimyasallar 8,6 İşlenmiş Gıda 12,6 İşlenmiş&İşlenmemiş Gıda 7,4 kimyasallar 8,7 Metaller 6,8 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Ukraine Country Profile 2006 Dış Ticarette Başlıca Partnerler (2006) 2006 yılı başı itibariyle dış ticaret partnerlerine bakıldığında, 2001 yılından itibaren yaşanan temel göze çarpan gelişmenin, Türkiye ile ticaret artarken (özellikle ülkemizin bu ülkeye olan ihracatı bakımından) Rusya Federasyonunun toplam ticari (hem ihracat hem de ithalat yönünde) payının gerileme gösterdiğidir. Aynı eğilim 2006 yılının ilk ayları itibariyle de devam etmektedir. CIS ülkelerinin aralarındaki tercihli ticarete rağmen ülkemizin bu ülkeye olan coğrafi yakınlığı, ikili ticarette tavizli oranlar uygulanması ve daha kaliteli malların ihracatına yönelinmesi bu gelişmenin itekleyicileri olmuştur. İhracatta İlk 4 Ülke (2005 yılı :%) İthalatta İlk 4 Ülke (2005 yılı ; %) Rusya Federasyonu 21,9 Rusya Federasyonu 35,5 Türkiye 5,9 Almanya 9,4 İtalya 5,5 Türkmenistan 7,4 Almanya 3,8 İtalya 2,8 Kaynak : www.bisnis.com Ukrayna, yukarıda da ifade edildiği üzere, Rusya ile Serbest Ticaret Anlaşması ve 1994 yılında Avrupa Birliği ile en çok kayırılan ülke (MFN) uygulamasını sağlayan Ortaklık ve Yardımlaşma Anlaşması imzalamıştır. Ukrayna devlet ticaretini kaldırarak ve ithalat ihracat tarifelerini düşürerek prensipte dış ticaretini liberalize etmiştir. Ancak birçok devlet adamı iç ticaretin korunması için ihracatın geliştirilmesini ve ithal ikamesi yoluna gidilmesini savunmaktadır. Bu yüzden yönetim bazı açılardan serbest ticareti engellemektedir. İhracatı yönlendiren fiyatlar, rahatsız edici ve keyfi yönetim kontrolleri gibi bazı engeller ortaya sürülmektedir. Ancak bazı ürünlere yeniden konan ihraç tarifelerinin Avrupa Birliği nin önerisi üzerine kaldırılacağı bildirilmiştir.
TÜRKİYE İLE TİCARET Genel Durum Türkiye nin Ukrayna ya İhracatı ve İthalatı( 1000$ ) İhracat İthalat Dış Ticaret Denge Hacmi 1992 35 842 90 003 125 845 54 161 1993 39 453 472 706 512 159 433 253 1994 76 285 535 071 611 356 458 786 1995 198 534 856 340 1 054 874 657 806 1996 267 043 744 531 1 011 574 477 488 1997 337 045 917 760 1 254 805 580 715 1998 274 317 988 781 1 263 098 714 464 1999 225 821 773 686 999 507 547 865 2000 244 161 965 714 1 209 875 721 553 2001 287 668 757 484 1 045 152 469 816 2002 309 408 969 448 1 066 892 660 040 2003 444 967 1 331 505 1 776 472 886 538 2004 575 071 2 482 077 3 0571 148 1 907 006 2005 821 033 2 641 160 3 462 193 1 820 127 2006* 266 017 915 706 1 181 723 649 689 Kaynak: T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü 2006 *Ocak nisan 2006 dönemi Ukrayna, yeni bağımsız devletler içinde Rusya Federasyonu'ndan sonra ikinci önemli ticaret ortağımızdır. İkili ticaretimiz süratle artmış, 1992 yılında 126 milyon Dolar düzeyinden 2005'de 1.263 milyon Dolara ulaşmıştır. Diğer yandan, ikili ticaretimizde denge, (bu ülkeden büyük ölçekte hammadde ithal ediyor olmamızdan dolayı) sürekli Türkiye aleyhinde olmuş ve Ukrayna ile ticaret açığımız son iki yılda neredyse 2 milyar dolara yakın seyretmiştir. T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü'nün verilerine göre, 2005 yılı itibariyle bu ülkeye olan ihracatımız 821 milyon $, bu ülkeden ithalatımız ise yaklaşık 2,6 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Türkiye, Ukrayna'nın ihracatında 5. sırada, ithalatında 20 nci sırada, toplam dış ticaret hacminde ise Rusya, Almanya ve Türkmenistan dan sonra 4 ncü sırada yer almaktadır. İki ülke arasındaki dış ticarette Türkiye aleyhine süre gelmekte olan dış ticaret açığının başlıca nedenlerinden birisi, Ukrayna nın ithalatta uyguladığı yüksek gümrük vergisi ve tüketim vergisi oranları ve bu ülkeden daha çok hammadde ithal ediyor olmamızdan kaynaklanmaktadır.
Türkiye nin İhracatında Önem Arz Eden Ürünler (2005) GTİP ÜRÜN DEĞER ($) 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 107.015.638 08 YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER,TURUNÇGİL 77.855.973 84 KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI 72.108.139 85 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI 59.523.591 87 MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR 41.109.041 73 DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA 35.261.360 25 TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO 34.921.544 58 ÖZEL DOKUNMUŞ MENSUCAT,DANTELA, 31.869.177 57 HALILAR VE DİĞER YER KAPLAMALARI 31.517.048 34 SABUNLAR,YÜZEY AKTİF ORGANİK MADDELER, 27.470.043 48 KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT 25.441.743 33 UÇUCU YAĞLAR,REZİNOİTLER,PARFÜMERİ,KOZMETİKLER 20.406.712 62 ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 19.448.777 63 MENSUCATTAN MAMUL DİĞER EŞYA, 16.748.497 94 MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK 14.433.395 69 SERAMİK MAMULLERİ 13.124.331 59 EMDİRİLMİŞ,SIVANMIŞ,KAPLANMIŞ MENSUCAT, 12.833.790 54 DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER 12.582.597 61 ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 11.825.249 60 ÖRME EŞYA 11.607.475 76 ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA 10.940.767 70 CAM VE CAM EŞYA 10.478.205 20 SEBZE,MEYVA,BİTKİ PARÇALARI,SERT KABUKLU YEMİŞ 10.175.433 32 BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR 9.557.739 24 TÜTÜN VE TÜTÜN YERİNE GEÇEN İŞLENMİŞ MADDELER 7.313.699 27 MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MUMLAR 7.257.162 68 TAŞ,ALÇI,ÇİMENTO,AMYANT,MİKA VB MADDELERDEN EŞYA 6.517.748 83 ADİ METALLERDEN ÇEŞİTLİ EŞYA 6.244.372 72 DEMİR VE ÇELİK 6.150.962 55 SENTETİK VE SUNİ DEVAMSIZ LİFLER 6.044.026 52 PAMUK 4.954.838 2005 yılında, Türkiye nin Ukrayna ya ihraç ettiği mal grupları arasında ilk sırayı plastik eşya almaktadır. Önemli ihraç ürünleri; sebze ve meyvalar, tekstil ürünleri, tütün ve mamülleri, elektrikli makina ve cihazlar ile şeker ve şekerli mamüller v.b. dir. Son dönemde içerisinde, Ukrayna halkının satınalma gücünde meydana gelen relatif artışa paralel olarak tüketim maddeleri ile motorlu kara taşıtları ihracatımızda bir kıpırdanma gözlenmektedir. Ayrıca, yapılan ihracatın ad valorem (değer bazındaki) büyüklüğünün spesifik (miktar bazındaki) büyüklüğünden daha fazla artıyor olması, bu ülke vatandaşlarının artık daha ucuz mallara değil, daha kaliteli mallara yöneliyor olduğu yolundaki tezimizi de destekler niteliktedir.
İthalatta Önem Arz Eden Ürünler (2003) GTİP ÜRÜN DEĞER ($) 72 DEMİR VE ÇELİK 1.473.791.578 27 MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR,MUMLAR 325.278.613 31 GÜBRELER 209.455.473 44 AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ 113.986.738 28 İNORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR,ORGANİK BİLEŞİKLER 111.093.395 15 HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR 54.356.247 74 BAKIR VE BAKIRDAN EŞYA 49.974.233 29 ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR 44.847.859 12 YAĞLI TOHUM,SANAYİ BİTKİLERİ, HAYVAN YEMİ 38.408.742 23 GIDA SANAYİİ KALINTI,HAZIR HAYVAN GIDALARI 36.198.438 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 30.693.190 73 DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA 23.529.603 25 TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO 19.740.868 76 ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA 18.503.689 54 DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER 17.835.305 32 DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN 12.803.187 HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR 84 NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE 6.724.617 CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI 08 YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER, 6.663.173 10 HUBUBAT 6.330.031 26 METAL CEVHERLERİ,CÜRUF VE KÜL 6.143.880 04 SÜT VE SÜT MAMULLERİ,KUŞ VE KÜMES 5.001.543 HAY.YUMURTALARI,BAL VB. 17 ŞEKER VE ŞEKER MAMULLERİ 3.760.203 48 KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE 3.090.526 KARTONDAN EŞYA 41 HAM POSTLAR,DERİLER (KÜRKLER HARİÇ) VE KÖSELELER 2.724.689 Türkiye nin Ukrayna dan ithal ettiği en önemli ürünler, demir ve çelik sanayiine hammadde teşkil eden hurda ile yağlı tohumlar ve sanayi bitkileri ile gübreler ve diğer kimyasallardır. Önemli Anlaşma ve Protokoller Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (4 Mayıs1992 ) Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması ( 30 Mayıs 1994 ) Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması ( 27 Kasım 1996 ) Yatırımların Teşviki ve Korunması Anlaşması ( 27 Kasım 1996 ) Gümrük İşbirliği Anlaşması ( 27 Kasım 1996 ) Karma Ekonomik Komisyon 1. Dönem Protokolü ( 27 Kasım 1996 ) Hükümetlerarası Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu İkinci Dönem (15 Aralık 2000) Toplantısı Protokolü Hükümetlerarası Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu Üçüncü (30 Ocak 2002) Dönem Toplantısı Protokolü
2004 yılı itibariyle Türkiye'nin ukrayna'daki doğrudan yatırımları (Sektörel Bazda) (milyon $) 01.01.2003 01.01.2004 SEKTÖR ADI TOPLAM YATIRIM HACMİ % TOPLAM YATIRIM HACMİ % UKRAYNA GENEL YATIRIM TOPLAMI 5 471,8 6 657,6 TÜRKİYE YATIRIM GENEL TOPLAMI 37,8 100,0 47,9 100,0 Gıda Sanayi ve Zirai Ürünler İşleme Sanayi 6,0 15, 9,7 20,3 Hafif Sanayi (Tekstil, Konf.,Deri ve Ayakkabı) 0,4 1,1 0,4 0,8 Makina İmalatı Sanayii 0,7 1,9 0,7 1,5 Kimya ve Petrokimya Sanayii 9,9 26,2 13,2 27,6 Ağaç İşleme Sanayii 0,4 1,1 0,5 1,0 Ulaşım araçları satışı ve onarımı 0,2 0,5 1,4 2,9 Ulaştırma 1,0 2,6 1,4 2,9 Toptan Ticaret 6,2 16,4 7,4 15,4 Perakende Ticaret 1,1 2,9 1,1 2,3 İnşaat 1,4 3,7 1,0 2,1 Tarım ve Avcılık ve Buna İlişkin Hizmetler 1,7 4,5 2,2 4,6 Otel ve Restoran Hizmetleri 0,6 1,6 0,6 1,3 Finans Hizmetleri 7,7 20,4 7,7 16,1 Kaynak: TC Kiev Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Büyük çoğunluğu KOBİ niteliğinde olan Ukrayna'daki firmalarımız ağırlıklı olarak gıda ve içecek, temizlik malzemeleri, hazır giyim, orman ürünleri, maden ve metal, inşaat ve inşaat malzemeleri alanında faaliyet göstermektedirler. Son dönemde bazı büyük Türk firmalarının da Ukrayna'da yatırıma ilgi duymaya başlamaları dikkat çekici bir gelişme teşkil etmektedir. Şubat 2001 de Efes Pilsen Bira Grubu, Ukrayna nın Odesa şehrinde bulunan Chernomor Bira Fabrikası nın %51 hissesini alarak bu fabrika ile ortak yatırım gerçekleştirmiş bulunmaktadır. Başer Kimya A.Ş. de, Dnipropetrovsk şehrinde Olvia Beta firması ile ortak yatırım gerçekleştirerek, sabun, deterjan, kimyasal temizlik ürünleri, hijyenik ürünler üretimi yapmaktadır. Aynı sektörde, Evyap A.Ş. de, Illıschevsk şehrinde, sabun, traş kremi, diş macunu üretimi yapmak amacıyla yatırıma başlamıştır. Ukrayna'daki Türk inşaat firmalarının faaliyetleri, Ukrayna'nın içinde bulunduğu finansal imkansızlıklar nedeniyle istenilen düzeyin çok gerisinde kalmaktadır. Bu finansal imkansızlık müteahhit firmalarımız ile Ukraynalı işverenler arasında zaman zaman problemler yaşanmasına sebep olmaktadır. 1 Mayıs 2002 tarihi itibariyle Türk müteahhit firmaların Ukrayna'da üstlendikleri müteahhitlik hizmetlerinin toplam tutarı 558 milyon ABD Doları civarındadır. Bu miktarın 343 milyon Dolarlık kısmı tamamen gerçekleştirilmiştir. Toplam 215 milyon Dolarlık kısmının inşaatı halen devam etmektedir.
Büyük Projeler: Türkiye ile Ukrayna arasında, gerçekleştirilmesi yolunda işbirliği protokolu imzalanan büyük projelerin başında, Orta Doğu petrolünün Ceyhan Samsun arasında kurulacak boru hattı ile Türkiye üzerinde Ukrayna nın Odesa limanına, oradan da merkezi ve doğu Avrupa ülkelerine taşınması projesi gelmektedir. Bu proje için öngörülen toplam fiziki yatırım tutarı 1,3 milyar Dolar dır. Diğer büyük ortak proje ise, Rusya Federasyonu'ndan ithal edilmekte olan doğal gazın Türkiye ye naklinde kullanılan Ukrayna Romanya Bulgaristan boru hattına paralel bir boru hattının tesisidir. Bu proje için öngörülen toplam fiziki yatırım tutarı yaklaşık 1 milyar Dolar dır. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Ulaşım Ülke içinde şehirlerarası ulaşımda en çok kullanılan ulaşım şekli demiryolu ulaşımıdır. Karayolu daha çok kısa mesafeli taşımacılık amacıyla kullanılmaktadır. Ancak demiryolu taşımacılığındaki aksaklıklar karayolunun daha çok tercih edilmesini sağlamaktadır. Ukrayna ya olan karayolu taşımacılığı Romanya ve/veya Moldova üzerinden gerçekleştirilmektedir.30.05.1994 tarihinde Başkent Kiev de imzalanan Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması uyarınca toplanan Kara Ulaştırması Komisyonunun son toplantısı 25 27 Eylül 1996 tarihlerinde Ankara da yapılmıştır. Söz konusu toplantı neticesinde kabul edilen Protokol metni uyarınca, Ukrayna tarafınca eşya taşımacılığı amacıyla ülkemize 1 200 adet geçiş belgesi verilmiştir. Buna mukabil ülkemiz tarafından bu ülkeye eşya taşımacılığı için 200 adedi üçüncü ülke taşımalarına yönelik olmak üzere toplam 1 200 adet geçiş belgesi verilmiştir. Ülkenin hem deniz hem de bir çok nehir yolu olmasına rağmen suyolu taşımacılığı çok gelişmemiştir ancak gelecek vaad etmektedir. Ülkeye havayolu ile ulaşılmak istenirse ; 2004 Nisan ayından itibaren Motor Sich (Motorsiç) adlı Ukrayna şirketi Kiev Ankara arasında direkt uçuşlara başlamıştır. Uçuşlar Çarşamba ve Pazar günleri olmak üzere haftada iki kez yapılmaktadır. Ukrayna da 0038 0612 65 40 32 veya 0038 044 296 71 86, Ankara da 466 30 00 nolu telefonlardan bilgi alınıp, rezervasyon yaptırılması mümkündür. THY nin Pazartesi, Çarşamba ve Cumartesi günleri saat 09:15 de İstanbul dan Kiev e; çarşamba ve pazar günleri ise 22:15 de İstanbul dan Simferopol e uçuşu bulunmaktadır. Ülkeye ayrıca British Airways ve Lufthansa gibi uluslararası şirketlerle de uçmak mümkün olduğu gibi Ukrayna havayolları ile de ülkeye ulaşılabilir. Vergi Oranları Ukrayna da vergiler çok çeşitli ve yüksektir. Örneğin kambiyo rejimine göre ithalat veya ihracat işlemi için pasaport adı altında bir dosya açılmakta ve bu işlemler bu dosyaya bağlı yürütülmektedir. Bu dosyanın açılışında da, kapanışında da vergi alınmaktadır. Bir diğer örnek, yabancı sermayeli şirketlerin karının %60 90 ının vergi olarak alınmasıdır. Daha önceki vergi mevzuatına göre yabancı sermayeli şirketler kayıtlı yabancı sermaye miktarına göre 1 5 yıl arası vergi ile 1 Ocak 1995 den sonra getirilen yabancı sermaye için bu hak kaldırılmış, şirketlerin brüt karı üzerinden alınan %22 lik vergi ise net kar üzerinden alınan %30 vergiye dönüştürülmüştür.
Bankacılık Sistemi Ukrayna da bankacılık sektörüne, ikisi halen devletin elinde bulunan (Ukreximbank ve Oschabank) beş adet Sovyet döneminden kalma banka ve Sovyet dönemi sonrası kurulan iki banka (Avalbank ve Privatbank) olmak üzere yedi adet banka egemen durumdadır. Bu yedi adet banka, sektördeki toplam aktiflerin yarıdan fazlasına sahiptirler. Bunların dışındaki 20 adet orta ölçekli banka ise sektörün küçük sermayeli kuruluşlarıdırlar. Ukrayna da bankacılık sisteminin, dengesiz finansal koşullarda geliştiğini söylemek gerekir. Sözkonusu sistemin karakteristik özelliği, zararına çalışan veya güçlü olmayan bankaların çok sayıda bulunmasıdır. Bununla birlikte son zamanlarda, kuruluş sermayelerini arttıracak bankacılık piyasasında itibar kazanmaya başlayan bankaları da görmek mümkündür. Yaşanan ekonomik sıkıntılar tüm sektörleri olduğu gibi bankacılık sektörünü de olumsuz etkilemiştir. Bankalar, özkaynaklar ve diğer finansal kriterler bakımından AB ortalamalarının son derec gerisindedir. Ukrayna da ticari bankacılık faaliyetinde bulunan Türk bankası henüz mevcut değildir. Bankalarımızın Ukrayna da banka kurarak ya da şube açmak suretiyle bankacılık faaliyetinde bulunma konusundaki araştırmaları ve çalışmaları devam etmektedir. Tarife Dışı Engeller İthalat Lisansları: Çeşitli dönemlerde getirilen müsaade zorunlulukları, tarife dışı engeller kümesinin başlıcalarını oluşturmakta ve dönemlere gore değişmektedir. Bu hususta yaşanan aksaklıkların Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü ne bildirilmesi gerekmektedir. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları: Ukrayna 1993 ten bu yana buluşlar, endüstriyel dizaynlar, tohumlar, sığır yetiştiriciliği vb. üzerine patentlerle ilgili yasal düzenlemeler yanında markalar, telif hakları ve düzenlemeleri yapmıştır. Paris ve Madrid Birliklerine üye olan Ukrayna, Patent İşbirliği Anlaşması ile Evrensel Telif Hakları Konvansiyonuna taraftır. Edebi ve Sanatsal Eserlerin korunmasına dair Bern Konvansiyonunu da onaylamıştır. İş Adamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Ukrayna nın yabancı yatırımlara ihtiyaç duyduğu tarıma dayalı sanayi, imalat sanayi, elektronik sanayi ve haberleşme sektörlerinde, Türk girişimcileri ile Ukraynalı firmalar arasında işbirliği imkanları mevcuttur. İki ülke arasındaki teknik ve bilimsel işbirliğinin geliştirilmesi de, uzun dönemde ticari ve ekonomik ilişkilerimize çok büyük katkıda bulunacaktır. Bu çerçevede, inşaat malzemeleri, elektrikli ve elektronik ev eşyaları, haberleşme sistemleri, oto yan sanayii mamulleri sektörlerinde faaliyet gösteren Türk firmalarının Ukrayna pazarına daha ciddi şekilde yönelmeleri, ofis ya da mağaza açarak satış ve dağıtım zincirleri oluşturarak ve hatta Ukraynalı firmalarla ortak yatırıma giderek bunu gerçekleştirmeleri her iki ülke çıkarları açısından önemlidir. Türk Ukrayna İş Konseyi DEİK bünyesinde faaliyetlerini sürdürmektedir.