TÜRKİYE CUMHURİYETİ NİN İLK HÂKİM VE SAVCILARI Hazırlayanlar: Av. Soner ALPER Av. E. Hande MUTLU Av. Özlem Nur YAPRAK
Cumhuriyet Savcısı Hakan Kılıç ın Anısına İ lkler yazı dizisi Türkiye Cumhuriyeti nin İlk Hâkim ve Savcıları ile devam ediyor. Adalet Bakanlığı Arşiv Müdürlüğü bünyesinde tarafımızca yapılan araştırmalar sonucu, sicil numarası 5200 den önce olan tüm Adalet Bakanlığı personelinin özlük dosyalarının Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ne devredildiği tespit edilmiştir. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü ve Adalet Bakanlığı Arşiv Müdürlüğü ile yapılan görüşmeler sonucunda mevzuat gereği daha eski özlük dosyalarına erişebilmek için belirli izinlerin alınması gerektiği tarafımıza bildirilmiştir. Ancak bu izinlerin alınabilmesi ve ilgili yazışmaların tamamlanabilmesi, belirli bir süreci gerektirmektedir. Açıklanan nedenle, bu sayımızda Adalet Bakanlığı arşivindeki özlük dosyalarına ulaşılabilen hâkim ve savcıların meslek yaşamları sizlerle paylaşılabilecektir. Adalet Bakanlığı arşivi, Bakanlık bünyesinde çalışan tüm personel için tek bir sicil sistemi uyguladığından, 5200 sicil numarasından başlayarak yapılan incelemelerde sadece hâkim ve savcıların özlük dosyalarının değil aynı zamanda bakanlık bünyesinde çalışan cezaevi müdürü, icra memuru, zabıt kâtibi, sekreter vb. personelin de bu sicilde yer aldığı tespit edilmiştir. Bu durum da bakanlık arşivinde yapılan araştırmayı bizim için bir hayli zorlaştırmıştır. Bu çalışmalarımızda bize yardımcı olan Adalet Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü Dosya ve Arşiv Bürosu na ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı na teşekkür ederiz. Bakanlık arşivinde tespit edilen ilk hâkimlerin ve savcıların mesleki yolculuklarına, özlük dosyalarındaki bilgi ve belgelere dayanarak, birlikte göz gezdirelim. 2012/1 Hukuk Gündemi 11
Mehmet Remzi UĞUR (Sicil No: 5205) Mehmet Remzi UĞUR 1899 (1316) yılında Alaiye (Alanya) de doğan UĞUR, İstanbul Adliye Mektebi ni 1911 (1328) yılında bitirmiştir. 2556 sayılı Hâkimler Kanunu nun ilgili maddesi mucibince Ankara Hukuk Fakültesince seçilen imtihan heyeti huzurunda yapılan imtihanda iyi derece ile muvaffak olmuştur. Daha sonra sırasıyla, 1912 1913 (1330 1331): Alaiye (Antalya) Bidayet (İlk Derece) Mahkemesi Kalem Mülazımlığı (Stajyerliği), 1913 1914 (1331 1332): Alaiye Bidayet Mahkemesi Müstantik (Sorgu Hâkimliği) Kitabeti (Kâtipliği) Vekâleti, 1914 1916 (1332 1336): Alaiye Bidayet Mahkemesi Müstantik Kitabeti, 1922 1923 (1340 1341): Alaiye Mahkemesi Asliye Zabıt Kitabeti, 1923 (1341) yılında Alaiye İcra Memurluğu, 1928 1939: Kemah (Erzincan) Sorgu Hâkimliği, 1939 yılında Ayvalık Sorgu Hâkimliği yapmıştır. Özlük dosyasındaki kayıtlara göre 13.11.1958 tarihinde emekli olmuştur. Mümtaz YILMAZOĞULLARI (Sicil No: 5206) 1904 (1321) Edremit doğumlu olan Yılmazoğulları, 1341 yılında İstanbul 3. Hukuk Mahkemesi Kâtipliği, İstanbul 5. Ceza Mahkemesi Kâtipliği ve Finike Müstantikliği yapmıştır. 1928 yılında Ankara hukuk Fakültesi nden mezun olmuş ve sonra sırasıyla; 1928-1934: Mardin Müddeiumumî Muavinliği (Savcı yardımcılığı), 1934-1935: Muş Müddeiumumîliği, 1935-1936: İzmir Sorgu Hâkimliği, 1936-1937: Giresun Azalığı, 1937-1940: Gürün (Sivas)Hukuk Hâkimliği, 1940-1944: Çiçekdağı (Kırşehir) Hâkimliği görevlerinde bulunmuştur. 1944 yılında Ankara Hâkimliği görevi sonrasında Temyiz Yüksek Mahkemesi 4. Ceza Dairesi Raportörü olarak görev yapmış ve 25 Temmuz 1944 tarihinde sağlık nedeniyle istifa etmiştir. Bir dönem Toprak Mahsulleri Ofisi nde müfettişlik yapan YILMAZOĞULLARI 1947 yılında tekrar mesleğe dönmek istemiş ancak bu talebi reddedilmiştir. Mehmet Vehbi TETİK (Sicil no: 5207) 1895 (1312) yılında Çankırı da dünyaya gelen TETİK İngilizce ve Fransızca bilmektedir. 1928 yılında Hukuk Fakültesi nden mezun olmadan önce 13311340 yılları arasında öğretmenlik yapmıştır. Ayrıca Ankara Müddei Umumi, İstintak Dairesi, Ağır Ceza Mahkemesi Zabıt Kâtipliği görevlerinde bulunmuştur. Mezuniyeti sonrasında 1928-1934: Yabanabad (Kızılcahamam) Müddeiumumîliği 1934-1938: Haymana Hâkimliği 1938-1939: Balıkesir Azalığı 1939 yılında Ankara İcra Muavin hâkimliği görevlerinde bulunmuş ve 31.10.1940 tarihinde Maliye Vekâleti Tahsilât Müdürlüğü Kontrolörlüğü ne tayin edilmiştir. 12 Hukuk Gündemi 2012/1
Ömer ASIM (Sicil no: 5208) Gaziantep Orta Mektep Türkçe muallimi olan Ömer Asım ın doğum tarihi ve hangi hukuk fakültesinden mezun olduğu özlük dosyasında bulunan bilgi ve belgeler dâhilinde tespit edilememiştir. 1928-1930 arası Nizip (Gaziantep) Müddeiumumîliği görevinde bulunan ASIM 1930 da yeniden muallimliğe atanmasını talep etmiş ve talebi kabul edilerek Gaziantep Lisesi Türkçe Muallimliği ne atanmıştır. Öğretmenlikten sonra bir dönem Gaziantep te serbest avukatlık yapmıştır. Mustafa Nazif ÖZADA (Sicil No: 5209) 1901 (1318) yılında Rodos ta dünyaya gelen ÖZADA, 1928 yılında Ankara Hukuk Fakültesi nden mezun olmuştur. Mezuniyetin sonrasında sırasıyla 1929 1930: Koçhisar (Ankara/Şereflikoçhisar) Müddeiumumîliği 1930 1931: Mardin Ağır Ceza Mahkemesi Aza Mülazımlığı, 1931 1933: Derik (Diyarbakır) Hâkimliği, 1933 1942: Sürmene (Trabzon)Hâkimliği, 1942 1943: İspir (Erzurum)Hâkimliği, 1943 1946: Gediz (Kütahya) Ceza Hâkimliği, 1946 1948: Uşak Sulh Yargıçlığı, 1948 1949: Uşak Hukuk Yargıçlığı, 1950 1952: Nevşehir Asliye Yargıçlığı görevlerinde bulunmuştur. Büyük ve Değerli Sözler (1946 Eskişehir) ve Muhtarlara Kolaylık (1946 Eskişehir) isimli iki de eseri bulunan ÖZADA 12.06.1952 tarihinde kendi isteği ile emekli olmuştur. Mehmet Emin Halim ERGUN Mehmet Emin Halim ERGUN (Sicil No: 5210) 1898 (1315) yılında Ankara da doğan ERGUN 1928 yılında Ankara Hukuk Fakültesi nden mezun olmuştur. Mezuniyeti öncesinde TBMM Zabıt Şefi olan ERGUN, 1929 1930 yılları arasında Menemen Müddei Umumisi olarak görev yapmıştır. 30.11.1930 tarihinde meslekten istifa ettikten sonra Ankara Barosu na kaydolarak serbest avukatlık yapmıştır. 1938 de Ankara Barosu Genel Sekreterliği, 1940 ta Baro Yönetim Kurulu üyeliği, 1941 yılında Barosu Başkan Yardımcılığı, 1944 ve 1945 te Baro Yönetim Kurulu Üyeliği ve 1945 1946 yılları arasında Ankara Barosu Başkalığı yapmıştır. Ankara Barosu Dergisi (o zamanki adı Hukuk Dergisi) ilk defa ERGUN döneminde çıkartılmış olup, derginin tüm hakları ERGUN tarafından Ankara Barosu na devredilmiştir. 1946 yılındaki genel seçimlerde Ankara dan 8. Dönem CHP milletvekili olarak seçilmiş ve 1950 yılında kadar milletvekilliği yapmıştır. 1961 1963 yılları arasında Çocuk Esirgeme Kurumu 2. Başkanlığı, 1963 1968 yılları arasında da Çocuk Esirgeme Kurumu Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur. 2 Ocak 1969 tarihinde kalp krizi geçirerek yaşamını yitirmiştir. İbrahim Kemal ORAN (Sicil No: 5211) 1901 (1317) yılında Ankara da doğan ORAN, 1920 (1338) yılında TBMM de zabıt kâtibi olarak görev yapmıştır. Ankara Hukuk Fakültesi nden 1928 yılında mezun olduktan sonra, 1928 1929 Söke (Aydın) Müddeiumumîliği,1929 1930 Foça (İzmir) Müddeiumumîliği görevlerinde bulunmuştur. 26.11.1930 tarihinde Avrupa da hususi tahsil ve tetebbuatta (incelemelerde) İbrahim Kemal ORAN 2012/1 Hukuk Gündemi 13
bulunmak üzere memuriyetten istifa etmiştir. 1940 ile 1941 yılları arasında Orman Genel Müdürlüğü Merkez avukatlığı görevi yapmış, 1950 1952 yılları arasında Merkez Bankası İdare Meclisi üyeliği yapmıştır. 22.07.1961 tarihinde yaş haddinden emekli olmuştur. Abdülkadir Rauf DİZDAR (Sicil No: 5218) Abdülkadir Rauf DİZDAR 1909 (1326) yılında Diyarbakır da dünyaya gelen DİZDAR, 1928 yılında Ankara Hukuk Fakültesi nden mezun olmuştur. Mezuniyeti sonrasında sırasıyla, 1928 1929: Sındırgı (Balıkesir) Müddeiumumîliği, 1929 1932: Eskişehir Hâkimliği Müddeiumumîliği, 1932 yılında Osmangazi (Bursa)Müddeiumumîliği, 1932 1934: Seferihisar (İzmir) Hâkimliği, 1934 1936: İzmir Azalığı, 1936 yılında Eskişehir Hukuk Hâkimliği, 1936 1939: İstanbul Sulh Hâkimliği, 1939 yılında İstanbul İcra Muavin Hâkimliği, 1939 1941: Üçüncü Sınıf Adliye Müfettişliği, 1941 1943: Üsküdar Hâkimliği, 1943 1945: Kadıköy Hukuk Hâkimliği, 1945 1946: İstanbul İcra Yargıçlığı, 1946 1952: Yargıtay Üyeliği (6. ve 4. Hukuk Dairesinde) 1952 1954 yılları arasında Yargıtay 2. Başkanlığı yapan DİZDAR, 04.05.1954 tarihinde emekliye ayrılmıştır. Esat Tevfik ERPAK (Sicil No: 5219) 1 Şubat 1901 (11 Şevval 1318) tarihinde İstanbul da dünyaya gelen ERPAK, 1928 yılında Ankara Hukuk Fakültesi nden mezun olmuştur. Fakültede yatılı okuduğu için 8 sene zorunlu hizmete tabi olmuştur. Sırasıyla, 1928 1936: Tirebolu (Giresun)Müddeiumumîliği, 1936-1941: Sarıkamış (Kars) Müddeiumumîliği, 1941 1948: Ağrı Müddeiumumîliği, 1948 1951: Kars Hukuk Yargıçlığı, 1951 1955: Sinop Yargıçlığı, 1955 1959: Sinop Ağır Ceza Mahkemesi Reisliği görevlerinde bulunmuştur. ERPAK, Yaş haddinden 1959 yılında emekliye sevk edilmiştir. Nurettin HAMİT (Sicil No: 5220) 1904 (1321) yılında İstanbul da dünyaya gelen HAMİT, elyevm (halen) Hukuk Mektebinde iken Elazığ Müddeiumumî Muavinliğine atanmış ancak savcılık görevine başlayamadan genç yaşta 2 Ocak 1929 tarihinde apandisit ameliyatında vefat etmiştir. Ahmet Necati DESEL (Sicil No: 5221) Nurettin HAMİT 14 Hukuk Gündemi 2012/1 1896 (1313) yılında İzmir de doğan DESEL, Konya ve İzmir deki çeşitli okullarda 1919 1922 (1337 1340) yılları arasında Fransızca öğretmenliği yapmıştır. Özlük dosyasında mezuniyetine ilişkin bir bilgi yer almamaktadır. İlk olarak Bayındır (İzmir) Müddeiumumîliğine atanan DESEL sırasıyla, 1943 yılında dek Ereğli (Karaman) Müddeiumumîliği, Aynı dönemde Bor Hukuk ve Ceza Hâkimliği (Vekâleten),
1943 1944: Salihli (Manisa) Hukuk Hâkimliği, 1944 1949: Konya Sulh Hâkimliği, 1949 1952: Konya Asliye Hukuk Hâkimliği, 1952 1956: Ankara Yargıçlığı, 1956 1960: Temyiz Mahkemesi İcra İflas Dairesi rapotörlüğü, 1960 1964: Yargıtay Üye Yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur. Temyiz Mahkemesi İcra İflas Dairesi rapotörlüğü yaptığı dönemde Ankara İcra Muavin Hâkimliği yapmış, sonrasında raportörlük görevine geri dönmüştür. 42 yıldan fazla devlete hizmet etmiş olan DESEL 05.05.1964 tarihinde sağlık sorunları sebebiyle kendi isteği ile emekli olmuştur. DESEL emekli olduktan sonra Ankara Barosu na kayıt olarak serbest avukatlık yapmıştır. Adalet Bakanlığı Arşivinde inceleyebildiğimiz özlük dosyalarına göre hâkimlik ve savcılık yapan ilk kadınlar arasında yer alan, Nezahat GÖRELİ Nezahat GÖRELİ (Sicil No: 5590) 1906 (1321) yılında İstanbul da doğan GÖRELİ, İstanbul Hukuk Fakültesi nden mezun olmuştur. Sırasıyla, 1927 1928: İstanbul 1. Hukuk Dairesi 2. Sınıf kâtipliği, 1928 1929: İstanbul 1. Hukuk Dairesi 3. Sınıf kâtipliği, 1929 1930: Ankara Hukuk Mahkemesi Zabıt Kâtipliği, 1930 1936: Ankara Aza Mülazımlığı, 1936 1945: Ankara Sulh Hâkimliği, 1945 1950: Ankara Yargıçlığı, 1951 1954: Ankara 1. Asliye Hukuk Hâkimliği, 1954 1959: Yargıtay 7. Hukuk Dairesi Üyeliği, 1960 1966: Yargıtay 2. Hukuk Dairesi Üyeliği, 1967 1970: Yargıtay 3. Hukuk Dairesi Üyeliği görevlerinde bulunmuştur. 9 Temmuz 1954 yılında Helsinki Milletlerarası Kadın Hukukçular Kongresi nde Türkiye yi temsil eden GÖRELİ, 13.07.1970 tarihinde yaş haddinden emekliye ayrılmıştır. Fatma Beyhan NİL TİPİ (Sicil No: 5591) 1903 (1320) yılında Midilli de dünyaya gelen TİPİ, İstanbul Hukuk Fakültesi mezunudur. Hâkimlik görevinden önce sırasıyla, 1926 1927: Tadili Kavanin Komisyonları (Kanunları Değiştirme Komisyonu: Atatürk ün o dönemde yeni hazırlanacak kanunların, çağdaş esaslara uymayan maddelerden arındırılmasını, medeni esaslara uygun kanunlar hazırlanmasını istemesi üzerine 1924 Mayısında Tadili Kavanin Komisyonları teşekkül ettirildi.) Kitabeti, 1927 1928: İstanbul Asliye Mahkemesi 1. Hukuk Kâtipliği görevlerinde bulunduktan sonra istifa edip, 1928 yılında İstanbul Barosu na kaydolarak İstanbul Barosu nun ilk kadın avukatı olma unvanını kazanmıştır. Daha sonra Baro levhasından kaydını sildirip; 1930-1939: İstanbul Aza Mülazımlığı, 1935 yılında aynı zamanda İstanbul 2. Ticaret Mahkemesi Aza Muavinliği, 1939 1941: İstanbul Ticaret Mahkemesi Azalığı yapmıştır. 29 Temmuz 1941 te istifa eden TİPİ, 28.05.1942 tarihinde Ankara Barosu na kayıt olup serbest avukatlık yapmaya başlamıştır. 22.02.1944 tarihinde ise kaydını yeniden İstanbul Barosu na naklettirmiştir. Fatma Beyhan NİL TİPİ 2012/1 Hukuk Gündemi 15
Mesleğe olan hizmetleriniz ve adınız adalet toplumunda daima anılacaktır. Bu yazımızda, ülkemizin zorlu coğrafyası ve Cumhuriyet in ilk yıllarının getirdiği maddi manevi güçlüklere rağmen, adaleti tesis etmek için sağlıklarını dahi bir kenara atmayı göze alabilmiş, hâkimlerin ve savcıların, bütün meslek hayatları doğruluk ve feragat ile geçen, ilk temsilcilerinin mesleki yaşamları sizlerle paylaşılmıştır. Gerekli izinler alındıktan sonra, adaletin savunuculuğunu yapmış, Adalet Bakanlığı Sicil kayıtlarındaki 5200 sicil numarasından önce yer alan hâkimlerimizin ve savcılarımızın hukuk serüvenlerini de sizlerle paylaşmaya çalışacağız. Adaletin savunucusu olmuş mümtaz ve güzide bu şahsiyetlerin adları, adalet toplumunda daima anılacak ve asla unutulmayacaktır. 16 Hukuk Gündemi 2012/1