GÜNDEM [ Deniz Çaba Şan ]
Fuad Kavur: Benim senaryom Atatürk ün en tehlikeli düşmanlarının dışarıda değil, içeride olduğunu anlatıyor. Adeta bugünlerde olduğu gibi Çekimlerine Macaristan da Nisan 2014 ün ilk haftasında başlanacak ve prömiyeri 29 Ekim 2014 de Türkiye de olacak. Film, opera yönetmeni ve yapımcısı olan Fuad Kavur, uzun zamandır bu proje üzerine çalışıyor. Filmin yapımcılığını, Bond filmlerinin de yapımcısı olan Anthony Wayne üstleniyor. Atatürk'ü aktör Jack Fox, Latife Hanım ı da Charlie Chaplin'in torunu ve çok hızlı yükselen uluslararası bir yıldız olan Oona Chaplin canlandıracak. Lisanı pek kıvıramadım Fuad Kavur Londra da yaşayan bir film yapımcısı Yaşadığı ev, bir zamanlar Amcası Kemal N. Kavur un da görev yaptığı Londra Türkiye Büyükelçiliği ne birkaç dakika mesafede olduğu için ona söylemiyle bir ayağı Türkiye de. 1963 yılında Londra ya sadece İngilizce yaz okuluna katılmak için gelen Fuad Kavur, "Aradan tam yarım yüzyıl geçti ama hala Belgravia'da (Londra nın chique semtlerinden biri) takıldığıma bakarsanız, herhalde daha lisanı pek kıvıramadım ki buradayım" diyor. Aile geleneği Öğrenimini Londra'da South Kensington'da, Lycée Charles de Gaulle, Fransız Lisesi nde devam eden Kavur, daha sonra University College London'da Uluslararası İlişkiler okudu. Kavur un o zamanki düşüncesi amcaları Kemal ve Sadi Kavur'un izinde aile geleneğini devam ettirmekti. Söz konusu olan "aile geleneği" o zamanlar "hariciye" denilen, dış işleri bakanlığıydı. Kavur'un iki amcası Helsinki, Sofya, Moskova, Londra, Bern, Belgrad, Stockholm ve Lizbon da Büyükelçilik yapmıştı. Dolayısıyla ailesi Fuad'dan bunu bekliyordu. Londra da yaşayan Türk yapımcı ve yönetmen Fuad Kavur bir süredir Gezi sürecinde The Times gazetesine verilen ilanla ilgili konuşuluyor. Ancak ona sorulacak çok ama çok daha önemli bir konu var: Atatürk filmi Figaro nun Düğünü nden Don Giovanni ye Ancak üniversitenin üçüncü yılında Kavur diplomasi dışında bambaşka bir dünya ile tanıştı. Kafka nın romanından uyarlanan ve aynı adı taşıyan Gottfried von Einem in Dava Operası nın Londra Prömiyerini yönetti. Bu operanın İngiliz basınında yankı uyandırınca Kavur için Türkiye Dış İşleri Bakanlığı nda yapılacak bir kariyer başlamadan bitti. Kavur, Kraliyet Operası nda Yönetmen Yardımcısı olarak işe başladı. Burada dünyaca tanınmış opera rejisörü John Copley'in asistanı olarak Cosi Fan Tutte, Figaro nun Düğünü, Don Giovanni ve La Boheme gibi birçok yapımlarda çalıştı. İnce Memed 1975 yılında tesadüf eseri Peter Ustinov ile tanışması Kavur'a yeni bir ufuk açtı: Bu tesadüf Ustinov ile uzun yıllar sürecek bir işbirliğinin de başlangıcı oldu. Kavur Edinburg, Paris, La Scala Milano, Salzburg ve Berlin opera sahnelerinde, daha sonra çeşitli belgesel filmlerde Ustinov ile birlikte çalıştı. Bu işbirliği nihayet bir sinema filmi MEMED MY HAWK (İnce Memed) ile neticelendi. Yaşar Kemal in Nobel Edebiyat Ödülü ne aday gösterilen romanından uyarlanan filmin yapımcılığını Kavur üstlendi. Filmin Kraliyet Prömiyeri Londra da Kent Prens ve Prensesi nin katılımıyla gerçekleşti. ZM RLIFE EYLÜL 2013 29
GÜNDEM Anthony Waye, Bruno Peter ve Vilmos Zsıgmond Atatürk filminin sahneleri üzerine konuşuyorlar. Kavur ile 2014 Nisanında Macaristan da çekimleri başlayacak olan Atatürk filmi üzerine konuştuk. Atatürk filmi çekme fikri nasıl oluştu? Size tuhaf gelebilir ama bu fikir benden çıkmadı: Bu, benim eski bir arkadaşım, Branko Lustig in fikridir. Onunla MEMED MY HAWK (İnce Memed) filminde birlikte çalışmıştık. Branko Auschwitz den kurtulan muhteşem biri Daha sonra, "Schindler in Listesi" ve "Gladiator" filmleri ile iki Oscar kazandı. Branko "İyilik" ve "Kötülük" mevhumlarını derince anlamış biridir: Bana, Atatürk filminin "İyilik" kuvvetinin "kötülük" kuvvetini yenmesini anlatan mükemmel bir hikâye olacağını söyledi ve ATATÜRK projesi böyle doğdu. Bunu biraz açar mısınız? "Kötülük" nasıl tarif edilir? İnsanoğluna bir dogma atın ve onlara bunu denenmiş, yüzde 100 doğru bir hakikat olduğuna inandırın, onlara istediğinizi yaptırabilirsiniz. Buna en iyi örnek Nazizm dir. Nazizm insanları dogmalar ile yönlendirmiştir. Atatürk ise hiçbir dogmaya itibar etmemiş, kendini halkının iyiliğine adamış bir liderdir. Atatürk ün büyüklüğü, onun kendi milletini aldatmamış olması, onlara gerçekleri olduğu gibi söylemiş olmasıdır. Atatürk, Türk milletinin sadece kendilerine güvenen bireyler olmasını istedi. Öte yandan dogmalar ile halkını aldatan ve kendisini takip etmelerini isteyen bir şahıs ise, küçük bir lider ve her şeyden önce "Kötü" bir insandır. Arkadaşım Branko Lustig bunu şahsen yaşamış bir insandır. O Auschwitz de geçirdiği üç yılın sonunda "iyi" ve "kötü" mevhumlarının arasındaki farkı bütün ayrıntıları ile anlamıştır. Branko "Schindler's List" için Oscar aldığında onu alkışlamak hayatımın en mutlu anılarından biriydi. Esasen Shindler ve Atatürk arasında birçok benzerlik var: Her ikisi de dogmalara karşı savaşmış insanlar. Filmin esas mesajı bu mudur? MGM kurucusu Sam Goldwynd şöyle derdi: 30 ZM RLIFE EYLÜL 2013 "Ben mesaj yollamak işini Western Union Telgraf Şirketi ne bırakıyorum." Bir yapımcı olarak ben de Sam Goldwyn gibi, "Filmler esasen eğlendirmek için yapılır" gerekçesine katılıyorum. Ancak ATATÜRK filiminde ille de bir mesaj arıyorsak, bu da bireysel ve toplumsal özgürlüktür. Zaten bireysel özgürlüğün olmadığı yerde toplumsal özgürlük de olmaz. Tüm insanlık tarihi, bir özgürlük mücadelesi hikâyesidir. Bu evrensel bir temadır. Jean Jacgues Rousseau nun dediği gibi İnsan özgür doğar ama her yerde zincire vurulmuştur." Bundan dolayı insanoğlu doğduğu günden beri özgür yaşama uğraşında. İşte Kemal Atatürk ün milletimiz için istediği de budur: Özgür bir Türk yaratmak. Her kişinin dogma'dan uzak, erkek veya kadın olsun, kendi kişisel yaşamını özgürce seçebilme hakkına sahip olması. Bugünün Türkiye'si için bir Atatürk filminin önemi nedir sizce? 2013 Türkiye Cumhuriyeti'nin 90 ıncı yıldönümüdür. Eğer H.G Welles'in romanında değindiği "zaman yolculuğu" mümkün olsaydı ve biz Ekim 1923 Türkiye'sine geri gidebilseydik ne bulurduk? Yüzde 95 i okuma yazma bilmeyen bir millet! Böyle bir ortamda, popülerlik arayan bir politikacı için en kolay yol, dini kullanarak toplumu uyuşturmak. Ancak Mustafa Kemal kolay yolu değil, zor yolu seçti. Milletine şunu söyledi: Tahsil ve eğitimden başka hiç bir yol sizi esaretten kurtaramaz. Kitap kapaklarında yer aldığı gibi, Bir Millet Uyanıyor ve kadınlı erkekli eşit olarak eğitime gönül veriyordu. Onun istediği buydu Tabii ki bu zorlu yolda önüne düşmanları da çıktı. Bu da Az zamanda çok ve zorlu işler yapma senaryosunun bir sonucuydu. Tabii bir senaryo yazarı olarak bu benim çok işime yaradı: Unutmayın ki her senaryonun temelinde "çatışma" yatar. Senaryoda Atatürk biyografisinin yazarı Andrew Mango ile bir işbirliği yapıldı mı? Andrew benim derin bir sevgi ve saygı duyduğum bir dostumdur. Fakat senaryo ve biyografi yazımında tamamen farklı teknikler kullanılır. Bu bakımdan Andrew Mango ile beraber bir çalışma yapmadık. Buna rağmen şunu da belirtmek isterim ki, ben bu senaryoyu yazarken Atatürk ile ilgili sayısız eser okudum. Mango nun Atatürk biyografisi ise bu konuda okuduğum kitaplar arasında hepsinin üzerinde bir değer taşır: Bu, büyük titizlikle yapılmış, yazarının Türkiye tarihi üzerindeki sınırsız bilgisi ile harmanlanmış bir biyografi Bundan dolayı da geçtiğimiz haftalarda onun hakkında Sorulsa haritada Türkiye nin yeri- ni dahi gösteremez şeklindeki karalamalar beni gerçekten üzdü... Oyunculara gelirsek, neler söylersiniz? Kemal Atatürk'ü çok yetenekli bir İngiliz aktör Jack Fox oynuyor. Sarışın ve mavi gözlü Jack, İngiliz oyunculuk hanedanı diyebileceğimiz bir ailenin üyesi. Babası James Fox, amcası Edward Fox ve kuzeni Emilia Fox da dünyaca tanınmış oyuncular. Filimizin kadın oyuncusu, Kanada yıldızı Sarah Gadon. David Cronenberg in keşfettiği ve Tehlikeli Yöntem filmindeki başarısı
ile öne çıkan Gadon, Atatürk filminde genç ve çekici bir Amerikalı gazeteciyi oynayacak. Sarah ile konuşurken, ona 1920 lerdeki Anadolu yu, Mustafa Kemal in sadece yabancı düşmanlarla değil, başına ödül koymuş bir İstanbul Hükümeti ile de mücadele ettiğini, yaşananların ezilen bir halkın savaşı olduğunu özetlediğimde bana Bu tam bir Katherine Hepburn rolü dedi. İşte o zaman Sarah'ın bu rol için ideal bir oyuncu olduğunu anladım. Bildiğiniz gibi Katherıne Hepburn beyaz perdede canlandırdığı özgür ve kuvvetli kadınların rolleri ile Hollywood'da büyük bir star olmuştur. Jack Fox, Atatürk rolünde (Üstte) Sarah Gadon, Genç Amerikalı gazeteci (Ortada) Oona Chaplin, Latife Hanım rolünde (Yan sayfada) Edmund Kingsley, M.Kemal'in düşmanı (Yanda) Terence Stamp (Altta) Peki ya diğer isimler Filmde "muhalif", yani tiyatro dilinde "antagonist" denilen (Mustafa Kemal'in düşmanı) olan karakteri de Edmund Kingsley canlandırıyor. Edmund, RADA (Kraliyet Drama Sanatları Akademisi) mezunu bir sanatçı. Edmund, "Gandhi" rolü ile Oscar kazanmış olan ünlü İngiliz aktör Sir Ben Kingsley in oğlu. Charlie Chaplin'in torunu ve çok hızlı yükselen uluslararası bir yıldız Oona Chaplin de, Atatürk'ün eşi, Latife yi oynayacak. Bunu kaderin tuhaf bir dönüşü olarak görüyorum; çünkü Atatürk Chaplin filmlerine adeta âşıktı. Hatta bir gece Altına Hücum filmini izlerken, Ben hayatımda hiç bu kadar güldüğümü hatırlamıyorum" demiş. Şimdi Chaplin in torunu Latife yi oynuyor. Hayat bir yerde izah edilemez. Bu adeta bir "alın yazısı". Terence Stamp ve Lord Fellowes diğer ünlü oyuncularımız. Terence Stamp halifeyi oynarken, Fellowes da 1920'lerde Türkiye deki İngiliz Büyükelçisini oynayacak. Lord Fellowes ayrıca "Gosford Park" filmi ile Oscar kazanmış bir yazardır. Türk oyuncu var mı? Filmimizde tek Türk oyuncu Esin Alpoğan Harvey. Esin Londra da en prestijli tiyatro okulu LAMDA da eğitimi aldı. İngilizce, Fransızca ve Yunancayı da ana dili gibi konuşuyor. Aynı zamanda Eski İngiltere Büyükelçisi Yiğit Alpoğan ın kızı. Kavur Atatürk biyografisi yazarı Andrew Mango ile Kraliçe ile Çankaya'da Peter Ustinov ile Kavur Fuat Kavur, Atatürk filminin yapımcısı Anthony Waye ile Dolmabahçe Sarayı'nın önünde Kavur, Branko Lustig ile Prenses Michael of Kent ile İnce Memed galasında ZM RLIFE EYLÜL 2013 31
GÜNDEM Julian (Lord) Fellowes, filmde İngiliz Büyükelçisi rolünde Filmi neden Türkiye de çekmiyorsunuz? Macaristan da çekim kararını yapımcımız Anthony Waye verdi. Türkiye de hem "World is not enough" hem de "Skyfall" filmlerinin parçalarını çekmişti. Fakat Macaristan da stüdyo ve teknik olanakları daha uygun buldu. Anthony dünyanın en deneyimli yapımcılarından birisidir. Portföyünde sekiz James Bond filmi var. Bugünlerde Budapeşte Avrupa da önemli bir film yapım merkezi olarak öne çıkıyor. Geçenlerde oradaydım ve kullanacağımız stüdyonun yetkilileri, o günlerde Budapeşte de çok fazla yabancı film ekibi bulunduğu için bana otelde oda bulmakta zorlandılar. Filmi ne zaman izleyeceğiz? Çekime Nisan 2014 ün ilk haftasında başlamayı planlıyoruz. 12 hafta sürecek, 1 hafta da İstanbul da dış çekimleri yapacağız. Bu, Haziranın sonunu bulacağız demektir. Tabii ki bir de "post-production", yani montaj / müzik safhası var. Hollywood'da bir tabir vardır: Filmler montaj odasında yapılır. Sonuç, Atatürk prömiyeri 29 Ekim 2014 de Türkiye de olacak. Film nerelerde izlenecek? Ben yarım yüzyıldır İngiltere'de yaşıyorum. Dolayısıyla Anglo-Sakson izleyicilere hitap eden bir tarzım olması doğal. Öte yandan şanslıyız, çünkü hikâyeleri Anglo Sakson 32 ZM RLIFE EYLÜL 2013 olmasa da, Hollywood sinemaseverlere çok çeşit filmler üretiyor. Dr. Jivago buna klasik bir örnektir: Filimde rol alan oyuncular, Ömer Şerif hariç, tümü ya İngiliz ya da Amerikalı oyuncular idi; fakat herkes Rus karakterleri canlandırıyordu... Geçen yıl da Anna Karenina yapıldı, Keira Knithley ele... Atatürk filminde de hedefimiz dünya izleyicileri. Türkiye de ise Özen Film ile işbirliği yapıyoruz. Türk devletinden bir katkı aldınız mı? Bir hükümet film prodüktörü değildir. Filmcilik ticari bir iştir. Dolayısıyla bir film kendi ayakları üzerinde durabilmeli. Hiç kuşkusuz her film para kazanmaz Hollywood yapımcıları bir yılda birçok filme yatırım yapar. Bunlardan bazıları çok kazanır, bazıları maliyetini kurtarır ve bazıları da zarar eder. Bu zar atmaya benzer Bazen en yükseğini atarsınız, bazen de kaybedersiniz. Önemli olan kayıpları dengelemektir. 1950'lerden beri çeşitli "Atatürk filmleri" hakkında girişimler oldu ama her zaman günün hükümetleri tarafından çekimi ya durduruldu ya da izin verilmedi. Sizce bunun sebebi neydi? "Bir hükümet film prodüktörü değildir" dedim. Fakat bir hükümetin film prodüktörü olmaması ile bir filme aktif olarak sabotaj yapması arasında büyük fark var. MEMED MY HAWK (İnce Memed) bu duruma tam bir örnektir: Ben bu filmi hikâyenin geçtiği yerde, yani Çukurova da çekmek istemiştim. Filmin görüntü yönetmeni, iki defa Oscar kazanmış Freddie Francis idi. Yaşar Kemal in romanda çok güzel anlattığı Çukurova'yı Freddie bütün doğal ve vahşi güzelliği ile beyaz perdeye aktarabilirdi. Bu ayrıca turistik bakımdan da Türkiye için büyük bir reklam olacaktı. Ancak zamanın hükümeti Komünizm propagandası savıyla filmin çekimine izin vermedi. Oysa ki film "Twentieth Century Fox" tarafından üstlenilmişti ve ne Fox ne de Fox'un o zamanki başkanı Daryl Zannuck'a "komünist" demek son derece komik kalırdı. Hollywood Amerikan kapitalizminin en başarılı bir örneğidir. Nedense 1963 de Ankara bunu bu şekilde görmemiş... Sonra ne oldu, yani film nerede çekildi? Daha sonra 1980'li yıllarda, Peter Ustinov ile İNCE MEMED'i biz yapmaya karar verince Ankara ya müracaat ettim. Fakat ben de Türkiye de çekmek için izin isteyince aynı sorunla karşılaştım. Demirel hükümeti bizi reddetti. Filmi o zamanın Yugoslavyasında çektım. Ve İNCE MEMED'in Londra da UNİCEF yararına yapılan galasına 35 Büyükelçi katıldı. Eksik olan sadece Türkiye Büyükelçisiydi Hazin bir hikâye Sorunuza geri dönersek, 1950 den beri uluslararası bir Atatürk filmi neden yapılamıyor? Bunun esas nedeni Türk Hükümetlerinin paranoyasından kaynaklanıyor: Türkiye de konuşma özgürlüğü olmadığı için hala birçok gazeteci hapishanelerde yatıyor. Uluslararası bir Atatürk filmi yapılmasına izin verilmemesinin nedeni de basittir: Çünkü hiçbir batılı senarist dikte edileni yazmayacağı için böyle bir prodüksiyon gerçekleştirilemedi. Atatürk filmini Macaristan a götürmemin sebebi biraz da budur: Dersimizi İNCE MEMED ile aldık.
Ne olur, ne olmaz dediniz.. Türkiye de yönetim kademesi, çocuklarının büyümesine izin vermeyen, "possesive", adeta "çocuklar benim malımdır ve büyümeleri yasaktır" felsefesine dayanan bir ebeveyn tutumu içerisinde Bu tür obsesif davranışlar bana Tennessee Williams ın oyunlarındaki karakterleri hatırlatıyor. Türkiye de büyük bir kesim Atatürk ve Cumhuriyet Reformları nı tehlike altında görüyor. Siz çekeceğiniz filmin Atatürk ün mesajlarını bize yeniden hatırlatacağını düşünüyor musunuz? Bu filmde olan biteni şimdi açıklarsak kimse sinemaya bilet alıp gitmez! Ancak "drama" sanatının ilk kuralının "çatışma" yaratmak olduğunu bilirsiniz. Bu bağlamda senaryomuz Atatürk'ün askeri hayatı üzerine konsantre olmuyor. Benim senaryom Atatürk ün en tehlikeli düşmanlarının yabancılar değil, içerdekiler olduğunu anlatıyor. Adeta bugünlerde olduğu gibi Fakat Atatürk bir dahiydi. O ileride olabilecekleri daha önceden görmüştü. Atatürk'ün Türk gençliğine hitabesi bunun en sarih misalidir. Atatürk bu hitabede şunu der: "...memleketin dâhilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler." Atatürk'ün bizlere verdiği tek vazife, bu şartlar dâhilinde bile Türkiye Cumhuriyetini korumaktır. Hiç Türkiye ye dönüp yaşamayı düşündünüz mü? Özellikle şu günlerde hiç düşünmüyorum. Ama geleceğin yaşamımıza neler getireceğini kim bilir? 1963'de İngiltere ye iki-üç aylığına İngilizcemi öğrenmek için geldiğimde, bana burada yarım yüzyıl geçireceğimi söyleselerdi gülerdim. Fakat bu yaşa geldim ve yaşam hakkında bir tek şey öğrendim; "Yarın"ı hiç bir zaman önceden göremeyiz. Bu da yaşam dediğimiz yolculuğu son derece büyüleyici kılan bir şey...