rofamariri TMMO makina mühendisleri odası yayını ŞUT 1992
SEÇERKEN DÜŞÜNÜN!.. VN İRKEZ LINIR. % loosızdırmazlık Enerji tasarrufu sağlar. Çevreyi kirletmez kışkan kaybına neden olmaz Çok kısa zamanda kendini amorti etmesi nedeniyle EKONOMİKTİR. MNOMETRE ve DRENJ MUSLUKLRI SEVİYE GÖSTERGELERİ KUNGER YKCIK YKCIK MKİNE FRİKSI DÖKÜM VLF, SNYİ ve TİCRET. Ş. MERKEZ.KemeraltıCd: ankalarhan. K.5 80030Karaköy-ist. Tel: 151 0296(4Hat)Telex: 25304ymftr. Fax: 14934 42 FRİK.nkara sfaltı Üstü KaftaT-istanbul Tel: 377 09 95-96 Fax: 377 28 62 MĞZ. Necatibey Cad. Karantina Sok. N.7 Karaköy-lstanbul Tel: 144 33 71-151 18 23 NKR. Tel: 230 23 75-230 46 36 Fax: 231 04 23 İZMİR Tel: 14 68 52 DN. Tet: 19 22 URS. Tel: 14 14 96
kondenstop ve kontrol cihazlarında dünyada lider.. spirax /sarco KONDENSTOPLR Termodinamik asınç Dengeli Termostatik Şamandralı» Ters Kovalı imetalik i SINÇ DÜŞÜRÜCÜ m TERMOSTTİK VN «NEMLENDİRİCİ ı UHR SYCI m HV TICI (ir vent) IR TRP (Hava Kapanı) ŞİRKET MERKEZİ Kemeraltı Cd. ankalar Han K.5 80030 Karaköy-istanbul Tel : 151 02 96 (4 Hat) Tlx : 25304 ymf tr Fax: 149 34 42 YKCIK MKİNE FRİKSI DÖKÜM, VLF SNYİ ve TİCRET.Ş. FRİK nkara sfaltı Üstü Kartal-İstanbul Tel : 377 09 95-96 Fax : 377 28 62 MĞZ Necatibey Cad. Karantina Sk. No 7 Karaköy-istanbul Tel: 144 33 71 151 18 23 NKR Strazburg Cad. No: 32/3 Sıhhiye-nkara Tel : 230 23 75 230 46 36 Fax : 231 04 23 İZMİR kdeniz Cad. nba iş Hanı No:8 1/107 Pasaport-izmir Tel: 14 68 52 Fax : 41 03 49 DN bidinpaşa Cad. akır iş Hanı Kat: 2 No: 202 dana Tel: 12 03 07 Fax: 19 22 69 URS Ulu Cad. Onur iş Hanı No: 16 Kat: 1 ursa Tel: 14 14 96
LRKODN 50.000 kcal/h ten 550,000 kcal/h'e KDR S 0 Ğ U T M K P SİT E L İ Çok kompresörlü Çok devreli Geniş kapasite alanı akım kolaylığı Minimum yer işgali Montaj kolaylığı Fabrika testinden geçirilmiş Isı gerikazanımlı imdat olanağı Kapasite kontrol olanağı Komple panolu imalat Süpervizyon hizmetleri Sürekli yedek parça temini LFE II Ş LRKO FENNİ MLZEME STIŞ ve İMLT.Ş. İSTNUL ; Necatibey Cad. " No : 84 80030 Karaköy / ist Tel : 151 84 00/PX Fax:144 NKR Sedat Simavi Sok. No : 48 06550 Çankaya / nk Tel : 140 79 10 /10 hat Fax:140 79 30 İZMİR Gazi ulvarı Ege Han No :3/6 35250 izmir Tel :13 25 60/PX Fax:25 25 13 DN Ziyapaşa ulvarı Çelik pt. No:25/5-6 01130 dana Tel: 17 62 23-14 15 81-82 Fax:13 05 84 NTLY nafartalar Cad. No : 151 /1 07050 ntalya Tel : 16 99 46,47 Fax : 16 70 32
ddqalqaz n enerji Şimdi iş yaşamında da doğalgaz cağı başlıyor! "Çevre dostu bir sanayi" düşüncesi artık hayal değil! Çünkü şimdi iş yaşamında da doğalgaz çağı başlıyor. Dumansız ve zehirsiz aoğalgaz, sanayinin doğayla barışmasını sağlıyor. Doğalgaz diğer yakıtlardan daha ekonomik. Kesintisiz bir enerji: İşletmenizi yakıt taşıtma, depolatma ve kül temizletme giderlerinden kurtarıyor. Doğalgazı önce kullanıyor, sonra ödüyorsunuz. Doğalgaz tüm sanayi sektörleri için en uygun enerji. Kazanlarda; proses sıvısı ısıtmada; pişirme, ısıtma ve ergitme fırınlarında; sıcak hava üretimi ve mekan ısıtmasında en kolay, en güvenli yakıt. Dünyanın bu en büyük doğalgaz projesi, büyüklü küçüklü bütün firmaların ve özellikle ısınma/ısıtma cihazları sektörünün katkılarıyla gerçekleşiyor. inalara doğalgaz cihazlarının yerleştirilmesi, eski cihazların doğalgaz dönüşümlerinin yapılması, mühendislerimizin ve firmalarımızın işbirliğini gerektirecek. İGDŞ bu işbirliğine hazırdır. Doğalgaz. Genç enerji. ÎIGDŞ İSTNUL GZ DĞITIM SNYİ VE TİCRET Ş. Tel: 545 78 90, Faks: 564 68 35 IGDS İR İSTNUL UYUKSEHIR ELEDİYESİ KURULUSUDUR
flmhhhhr ^^^H ŞUT/FERURY ^ H H H H M ^ ^ ^ Cilt/Vol.: 33 Sayı/No.: 385 ^ ^ U H U ^ H M.M.O adına Sahibi ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ H (Publisher): ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ 1 İsmet Rıza CEİ ^^I^^^^^^^^^^^^^ Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ^ ^ I ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ H H (Managing Editör): ^ ^ ^ ^ ^ ^ H ^ H ^ ^ H Tülay KRSOY ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ H H Ya y n Sekreteri ^^^^^^^^ ^^ ^ 1 (Publishing Secretary): ^^^^HH^H^Hİ Nihat NGı Yayın Kurulu (Publishing oard): arbaros TUNCER Yusuf TEKİN Müfit GÜLGEÇ Vedat HKSL Yunus YENER Melih ŞHİN Grafik (Grafhist) Orhan ŞPÇI Reklam Yönetmeni (dvertising Representative): Nermin ÖZKİ Dizgi (Type Setti ng) RTILtd- 118 63 80 askı (Priting by) Ersa Matbaacılık Yönetim Yeri (Head Office): Sümer Sokak No : 36/1-06440 Demirtepe/NKR Tel: 231 31 59 Fax: (4) 231 31 65 askı Sayışı: 30.000 Fiatı :15.000.-TL bone (Yıllık): 180.000.-TL Makina Mühendisliği Uzmanlık Dalı; "J Tesisat Mühendisliği - III Üretim Tesisi Tasarımında ilgisayar Kullanımı 13 Türkiye Sanayiinde Kaynak Tekniğinin Yeri ve Durumu Mechanical Engineering Speciality Installations Engineering Computer ided Plant Desing The State of VVelding Technics in Turkey's Industry Kondenstopların Enerji Tasarrufundaki önemi 22 Importance of "Steam Traps" in Energy Conservation Isıtma ve Kurutma maçlı Isı Pompasının Deneysel ve Teorik incelenmesi 35 Yıl Önce Mühendis ve Makina 43 Odadan 45 Experimental and Theoretical Investigation of Heat Pump For Heating and Drying. 35 Years go Mühendis ve Makina From the Chamber YıyımK0 uh:-yazıt«fdaw*)hlwsa6rmal»wa*il«py» fefl. yazı balığıma İnpzcesi, yazarın tasa özgeçmişi, adreste! w totofoa numaralan Ot tf Yazılar 12 daktilo sayfam (yatte* 8000 stagk) geçmemelidir. (12 Mlnde. birturtni izteyıa saydarda, yayım-. kgofimssloafeur) Yazda* kuaaihhn fotoğraflar net V-taife OMIı. semtteraydnger veya bay» kao^çtaımufe^m^ Yazılanla SI birimleri Maraknak, yazsam sonuna yaıariawlan kaynakça ememuelidır Özgün ve derleme yaatatfakl gmiştar yatnna, çevirirden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir ' Yazılar başka bir süren yayın organında yayımlanmış, olmamalı, herhangi bir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunulacak ise bu açık olarak belirtilmehdıı Dsrgids yaysn&s. 1 ; ysstes fer dsrst Ky&Si IÇSI, 0:5ün vs dsrisms ya^ibrds 35.000. TL. çsvi:; yssiards 25.000.- TL net ödeme yapılır. - Dergideki yaabutfan kayaak gösterilmek koşukıyla almn yapılabilir. Yanlara DafartaııdirilMasi Derptre gönderilecek yazılar öncelikle Yaym Kurulu tarafından ön elemeden geçirilmekte daha sonra kumlun belirlediği uzmanlar tarafından degettandiriknektodir. Uzmanlam yaptığı değerlendirme sonuçlan yazara da iletilecek, uzmanlarm önerdiği ve Yayın Kunılu'nun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması yazardan istenecekti r. u düzeltmelerin yazar tarafından yapılması durumunda yazı yayımtanabüecettir. nlara Tel: (4) 231» «8 FSK231318S NKR ŞUESİ Sürat Solak»1 nkn T»I:(4>Î31M2O İSTNUL ŞUESİ tattı cm. m l Fur (1)149 86 74 İZMİR ŞUESİ «itîot 36220 kanah ( 100.YılİT fc:122 01140 SnkmMDMH Td: (71)2725 44 Fu (71)273287 URS ŞUESİ E.*MvMh.S(Wh *MM n«rsk.mhmndw«rlşh*ı Kal :11te: II- 1 KM uru KOCEÜ ŞUESİ OlmiryoluCKLfskI M S k * l) bk. 11/5 41200 latıit Ttt (21) 126847 DİYRKIR b^u t MSt [ÜÖI kat: 10.1 OMMKM Tel: (831)24167-22230 nt K)at*4071ÖÖ Tel: (31) 1177334 P^fMSttcMöi fa**icaılno:35 M-125130 SMSUN ÖLGE TEMSİLCİLİĞİ HaMam Cad. Doktorlar İftara*): 402 Kıt: 2 13083 Tel: (331) KONY ÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Vatan Cad HarMi pt. Kst:4 38010 KYSERİ Tel: (35)117838 TR7ÛN ÖLGE TEMSİLCİLİĞİ Uzun Sok. ESD Çarem Kat: 4 No: 33 61100 Tel: (031) 17769
SUNUŞ Geçtiğimiz dönemlerde, Güney Kore Türkiye'nin gelişimi için sıkça örnek gösterilen ülkelerden biri idi. Gerçekten de G. Kore, çıkmazları dikkate alınması koşuluyla izlenmesi gereken bir model olabilir. 19501i yılların başmda G. Kore'den daha gelişmiş bir ekonomiye sahip olan Türkiye geçen 40 yılda bu ülkenin gerisinde kalmıştır. G. Kore modelinin olumsuz bir yanım oluşturan dış borçlanma açısından da, Türkiye bu ülkenin önündedir. Türkiye ile ilgili değerlendirmeyi sürdürecek olursak, özellikle son 10 yılda sermaye kesiminin ulusal gelirden aldığı pay %40'lardan, %70'lere çıkmış; ücretlilerin payı ise aynı oranda azalmıştır. ncak sermaye kesiminin aldığı bu fazladan pay ne yazık ki yatırımlara dönüştürülememiştir. u nedenle de Türk ekonomisi 19901ı yıllara hem üretim hem bölüşüm anlamında büyük çıkmazlarla girmiştir, imalat sanayii yatırım paylarının azalması ve sanayi kesimine aktarılan paranın rant ekonomisi yaratması mühendis kesimlerini de olumsuz yönde etkilemiş, hem ekonomik hem mesleki anlamda sıkıntılı bir dönem yaratmıştır. u dönemde, sanayiye yatırım yapılmadığı, sanayileşme kaygısı ortadan kalktığı için, çağdaş (günün gerektirdiği) mühendislik hizmetlerine duyulan gereksinimin azalması, mühendislerin ücretlerine de yansımıştır. u döngü, olumsuz etkisini kafa ve kol emeğinin verimliliğini düşürerek göstermiştir. ilinen gerçektir; nitelikli ve yüksek ücretli emek, ileri teknoloji düzeyinde rekabetin belirleyici öğesi haline gelmektedir. Oysa ki durum Türkiye için tam tersidir. Emekçi kesimlerin gelir (ulusal gelirden aldıkları pay) düzeyi düşmektedir. una karşı önemli bir karşı çıkış da görülmemektedir. Mühendislik kesiminde de, ücret ve mesleki formasyonda (mesleğin uygulanmasında) görülen zayıflama karşısında, mühendislerin odalarını aşan bir örgütlülük içinde karşı durmaları beklenirken, bu yüksek örgütlülük düzeyinde sağlanamamıştır. u çelişkili durum; Sermaye kesiminin geniş bir politika yelpazesinde daha etkin hale gelmesine (partilerle sermaye örgütlerinin ilişkileri) karşı duracak politik örgüt ve yapılanmaların noksanlığı, Emeğin verimliliğinin artırılması çabalarının olmayışının ücretlere olumsuz yansımasına dur diyecek tepkinin gösterileceği örgütlenmelerin olmayışı ile açıklanabilir. Çözüm; bir yandan bu çelişkileri sergilerken, sanayileşme çabalarım artırmak, diğer yandan emeğin verimliliğini artırmak için üzerimize düşenleri yapmaktır. u arada mühendislerin ekonomik çıkarlarmı savunan örgütlerin desteklenmesi ve bu örgütlerde bir araya gelişin gerekliliği de gözden uzak tutulmamalıdır. Saygılarımızla Mühendis vemakina
IIIMMIIIllinilllUMrHIIIIIIIIIIIHIIIIINIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMII Makina Mühendisliği Uzmanlık Dalı; Tesisat Mühendisliği - III D ergimizin ğustos'91 sayısında başlattığımız "Makina Mühendisliği Uzmanlık Dalı; Tesisat Mühendisliği" soruşturmamız, konuyla ilgili uzman kişilerin görüşlerini alarak sürmektedir. Tesisat Mühendisliği Makina Mühendisliğinin bir uzmanlık dalı haline gelmeye başlamışsa da, Odamız bugün bunu da yetersiz bulup, konuyu profesyonel tesisat mühendisliğine yöneltme çabasındadır. Genel bir Tesisat Mühendisliği standartı ortaya konulmadan tam olarak tesisat mühendisliği belirlenip, sertifikalandınlamayacağı açıktır. Genel bir tesisat mühendisliği uzmanlık alanının belirlenebilmesi amacıyla; c. Tesisat Mühendisliğinin sorumluluk ve yetkileri, a. Tesisat Mühendisliğinin tanımı ve iş tarifi, b. Gerekli eğitim ve sertifikasyon, d. Gerekli sertifikasyon konuları öncelikle belirlenmeli. u sayı için görüşüne başvurduğumuz meslektaşımız Mak. Yük. Müh. Sn. Nuri Özkol'un ve Prof. Dr. Sn. Macit Toksoy'un tesisat mühendisliği konusundaki görüşlerini, önerilerini yayınlıyoruz. Mak. Y. Müh. Sn. Nuri ÖZKOL'un Görüşleri Tesisat'm lügat anlamı "ir yapıda belli bir işe yarayan araçların uygun yerlere yerleştirilmesi (Tesis edilmesi) ya da bu araçların tümü (Sistem)" şeklinde verilmektedir. Mühendis'in anlamı ise Hendese-Hesap damı olduğuna göre Tesisat Mühendisliğinin tanımı; "ir yapının ihtiyacı olan ve ona kullanılırlık sağlayacak olan araçların hesap ve deneyimlere dayanılarak Tesis Edilmesi işi" şeklinde özetlenebilir. Tabiidir ki yapıyı da onun tesisatını da kullanacak olan unsur İNSN'dır ve burada ana hedef insanların daha iyi, daha rahat, daha sağlıklı, emniyetli ve huzurlu yaşamasını sağlamaktır. u bakımdan, tesisat konusunun insan yaşamının ayrılmaz bir parçası olduğunu söylemek hiç de yanlış olmayacaktır. İnsan'a bütün bunları sağlarken, beklenen en önemli hususların başında tesisatın ekonomik olması ve çevreye mümkün olduğu kadar az zarar verecek tarzda tesis edilmiş olması (Çevre kirliliği, Gürültü, Dış-estetik görünüm gibi konuiar)gelmektedir ki bunlar da gene bizzat insan'ın kendi yararına olan şeylerdir. Diğer yandan, tesisat bir yapı ile birlikte olmak durumunda olduğundan ina'nın öncelikle Mimarisi ve statik yapısı ile ve insanın diğer ihtiyaçlarını kapsayan tesisatlarıyla (Elektrik, Telefon, Otomotik Kontrol tesisatları gibi) ye İç mimarisi, menfruşatı ile de yakından ilgilidir. Örneğin, tesisat elemanlarının gerektirdiği hacimler, tavanüstü boşlukları, tesisat şaftları mimariyi, ağır tesisat elemanları bina taşıyıcı sistemini (Statiğini), büyük güç gerektiren elektrik tahrik motorları ve elektrik dirençli ısıtıcılar Elektrik tesisatını çok etkileyecektir. yrıca, yapının kullanım amaçları da (Konut, Ticari, Endüstriyel, Kamu, vs.) tesisatın tertiplenmesinde belirli farklılıklar ortaya koymaktadır. Tesisat konusuna giren faaliyetler, Makina Mühendisliğinin diğer dallarında olduğu gibi hayli geniştir. aşta, Tesisat Projeciliği olmak üzere, Uygulama-Tesis Kurma, imalat ve Konstrüksüyon, raştırma-geliştirme, İşletme-akım, Eğitim ve Öğretim, Dağıtım-Pazarlama, Teknik literatür hazırlama, gibi daha bir çok çalışma sahası Tesisat'm kapsamına girmektedir. ncak, Tesisat Mühendisliği denilince en büyük ağırlığı Tesisat Projeciliği oluşturmaktadır ve daha sonra çıkabilecek aksaklıklardan projeci sorumlu olmak durumundadır. Projeci, yapıya en uygun tesisatı seçerek, kapasiteleri yeterli ve doğru tayin edip ekipmanı buna uygun şekilde seçip projesine yerleştirerek, kullanıcının beklentilerini iyi anlayıp bunları sağlayacak şekilde hareket ederek ve Mimari, Statik ve Elektrik projecileriyle yakın bir işbirliği kurarak Mimar'ın koordinatörlüğünde yapının tümüyle beklentilere/ihtiyaçlara cevap verecek şekilde yapılmasının temel taşını oluşturmaktadır. unun sonucunda, daha az ısı/eneıji şartıyla, verimli ve ekonomik bir çalışma sağlayan, aynı zamanda da istenilen konfor veya endüstriyel proses şartlarını sağlayan, Ses-Gürültü-Titreşim gibi rahatsız edici etkilerden arınmış, rıza-servis-akım sorunları minimuma indirilmiş, verimli çalışma ömrü Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı 385 ŞUT 1992
ıı mıı t m ııııııı ııııııı ı ıııııııı ı ı MıHıM ı <)!!'"!!!!!!!!!!!!!!!!!!! uzun, kuruluş ve işletme masrafları mümkün olduğunca azaltılmış bir tesisat oluşabilecektir, işletmede tam olarak yararlanılmayan bir cihaz veya tesisat, harcanan paranın karşılığını vermeyeceği gibi hiç konulmamış gibi etki yaparak sadece kuruluş masraflarının artmasına neden olacaktır. Diğer yandan, projeci şartnamelerde belli standartlara uygunluğun istenmesi suretiyle kalite ve kapasite hususlarının imalatçı-uygulayıcı firmalar arasında aynı baz'da saptanmasını, istenen/yeterli kalite seviyesinin teminini, kısacası, kullanıcının amaç ve yararlarına en uygun tesisatın yapılmasını sağlayacak, ayrıca da uygulayıcı ve imalatçı firmalar arasında haksız rekabeti, haksız kazançları önleyebilecektir. Her meslekte olduğu gibi, iyi bir tesisat projecisi olmanın ilk şartı da gene şüphesiz iyi bir eğitimden geçmektedir. Eğitimin önemini burada tam olarak vurgulamak mümkün değildir. İnsan bu eğitimini önce aileden, sonra okuldan ve okul sonrası işyerinden ve her aşamada toplumdan alacaktır ve bu eğitim/öğrenme hiç durmaksızın insanın yaşamının sonuna kadar sürecektir, sürmelidir. Diğer yandan, memleketimiz insanının asırlardan beri gelen kültürel bağları ve alışkanlıkları vardır. unlar bazen amaç için üstün vasıf, bazen da zayıf noktalar oluşturmaktadır. Ülkemizin sosyal yapısını oluşturan bu özellikler, bugünkü ekonomik konum ve gücümüzle birleştiğinde yönetimlerin vereceği yön ve etkinliğe göre başarıya ulaşacaktır. Tesisat Mühendisliğini meslek edinmek isteyen ve buna gönül vermiş gençlerin eğitiminde öncelikle okudukları okullarda, bu konunun temel derslerine ilaveten, konunun uygulamasına yönelik proje, tesis kurma, işletme bakım gibi seçmeli deslerden mümkün olduğunca geniş bir şekilde yararlanması sağlanmalıdır. yrıca, tesisatla ilgili şartname hazırlama, maliyet hesabı, malzeme dökümü ve fiyatlandırması, teklif verme, sözleşmeler ve bunların hukuki boyutları gibi konular öğretilip benimsetilmelidir. Makina Mühendisliği diploması alacak olan bu gençlerin tesisat konusunda ağırlıklı yetiştiğini gösteren ayrıca bir ön sertifika verilebilir. urada, gerekli eğitimin kapsamını daha iyi görebilmek bakımından şöyle bir soru düşünülebilir: "Tesisat mühendisinden beklenen nedir?" u soruya: 1. ugün dünyanın da eh önemli sorunu olan Enerji ve enerjiyi iyi-verimli kullanma, bundan en iyi şekilde yararlanma. unun için Tesisat Mühendisinin Isı-enerji ve bunlarla ilgili temel kavramlar iyi hazmetmiş-anlamış olması, 2. Kullanıcının beklentilerini iyi değerlendirmek ve bunları yerine getirecek önlemleri almak, 3. Kuruluş ve işletme masrafları birlikte irdelenip en ekonomik tesisatın seçimi, 4. Çevre kirliliğine meydan vermeyen bir tesisat, 5. iç hava kalitesi'nin insan ihtiyaçlarına yeterli seviyelerde olmasını sağlayan bir tesisat (Oksijen ihtiyacı, havadaki zararlı maddeler, Radon Gazı, sigara dumanı ve mefruşatla diğer yapı malzemelerinden gelen sağlığa zararlı maddelerin arıtılması), 6. asit, Servis-akımı kolay, arıza yapma olasılığı en aza indirilmiş bir tesisat, 7. Yapının mimarisiyle uyumlu ve estetiği bozmayan bir tesisat, 8. Gürültü ve ses seviyeleri asgari seviyede olmalı, titreşimlerin yaşam/kullanım hacimlerine intikali önlenmeli, 9. Tesisatın ekonomik kullanım ömrü uzun olmalı, işletmesi, servis-bakımı kolay ve az masrafı gerektirmen, 10. Memleketimiz sanayiine dayalı, 11. Sistemi kuracak ve işletecek olan memleketimiz işçisinin eğitim, bilgi ve beceri seviyeleri göz önünde bulundurularak tesisat türlerinin buna göre seçilip uygulanması," şeklinde cevaplar bulmak mümkündür: ir de, bugün memleketimizde kurulmuş ve halen çalışmakta olan tesisatlarda en çok görülen aksaklıklar ile noksanlık ve sorunlara da kısaca bakmak yararlı olacaktır; görüleceği gibi bunların da tamamı eğitim ve yetişmiş eleman yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. 1. En büyük ve başta gelen sorun servis-bakım (ilhassa peryodik koruyucu bakımlar) yetersizliklerinden ve zamanında müdahale edilmeyen arızaların büyümesinden kaynaklanan ve tesisatın kısmen veya tümüyle devre dışı kalmasıyla sonuçlanan aksaklıklar, 2. Kullanıcının beklentilerini vermekten kısmen veya tamamiyle uzak, uygun olmayan sistem seçimihatalı projelendirme sonucu ortaya çıkan aksaklıklar, 3. Verimsiz, düşük kaliteli cihaz seçimi nedeniyle normalin üstünde, bazan da çok aşırı enerji sarfı, 4. Isı'nın geri kazanımı-atık ısıdan yararlanma, güneş enerjisinden yararlanma gibi konuların yeterince veya hiç uygulanmayışı, 5. Yapının durumu ve kullanıcının istekleri doğrultusunda, alışılagelmiş sistemlerin dışında Total/ Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 385 ŞUT 1992
MiııidiııııtııııııııııııiııırtıııtiFFrııııı ıııııııııııııtııı tııı jriııijiiııııııim jııifiııııııııııııııııııjııtııııı ııı JıııııııJIıIıııııııııııIIıJ ııııııııııııııııııırıııııııııııııııııııııııııııiitrfiııı Topyekün enerji sistemleri, buz kütleleriyle soğutma akümülasyonu (Ice-bank systems), atık ısı veya güneş enerjisi gibi ısı kaynaklarına dayalı ısı pompaları, Evaporatif (Direkt ve indirekt) soğutmadan yararlanma, geri kazanılan veya o anda kullanılmayan ısının depolanması gibi ısı ve enerji tasarrufu sağlayan tesisat uygulamalarına henüz rastlanmamaktadır, 6. Ömrü kısa, kalitesi düşük imalatların kullanılması sonucu enerji israfı, tamir-bakım ve işletme masrafları aşırı sayılabilecek seviyededir. Standartlaştırmanın yaygınlaşması ve yakinen takibi ile bu gittikçe azalacaktır. ncak burada TSE'nin çalışmalarının da ötesinde uygulayıcı ve imalatçı firmaların kendi yararlarını olduğu kadar kullanıcının yararlarını da koruyacak, haksız rekabet ve kazançları önleyecek organizasyonlara giderek bunların ortaya koyacağı standartlarla sonuca gitmeleri gerekir ki bunların benzeri kuruluşlar, örneğin D'de onlarla ifade edilen sayıdadır, 7. Yetersiz bir sistemin neden olduğu; işletme ve üretim/proses kayıpları, bozulup atılan maddeler, prestij kaybı (ki bugün yurdumuz ihracatında daha da önemli bir yer almaktadır) çok sık rastlanan durumlardır. Yaptığı veya yapması beklenen işler bu kadar önemli ve memleket ekonomisinde etkin olan tesisat mühendisinin sorumluluk yönünden yeterince yüklenmediği düşünülebilir ki bu kanımca doğrudur. ncak, bu sorumlulukları yüklenmesi beklenirken tesisat mühendisinin aynı paralelde yetkilerle, ama etkin yetkilerle donatılması da gerekir ki işte Tesisat Mühendisliği sertifikasyonunun bu yetkileri içermesi gerekir, tabi hukuksal eksikliklerin tamamlanması şartıyla. Kabul etmek gerekir ki bugün MMO bile tek başına bir çok konuda yaptırım etkinliği gösteremezken tesisat konusundaki yaptırım yetkileriyle tesisat mühendislerini donatabilmesi kolay olmayacaktır. Yaptırım gücü olmayan bir sertifikasyonun ise bir yararının olmayacağı kesindir. u bakımdan yaptırım gücü yüksek bir kuruluşun da bu konuya yardımcı, hatta ortak olması gerekir ki bunların en başında akla gelen elediyelerdir. Hem yetki, hem organizasyon ve eleman, hem de halkla yakın ilişkileri bakımından elediyeler Tesisatla ilgili yaptırımları hızla gerçekleştirebilir kanısındayım ve zaten, halen de bu etkinlikleri kısmen kullanmaktadır. una paralel olarak valiliklerle onların kuruluşları mevcuttur ki bunların başında ayındırlık-iskan Müdürlükleri gelmekte, teknik eleman kadrolarıyla, yapı niteliklerini ve özelliklerini bilen elemanlarıyla çalışır vaziyette bulunmaktadır. MMO burada organize edici ve yönlendirici olarak görev almalı ve noksanları tamamlayıp Tesisat Mühendisliği sertifikasyonunun esaslarını yani yetki ve sorumluluklarının kapsamını ortaya çıkararak sertifikanın veriliş şeklini saptayıp verilmesini gerçekleştirmelidir. urada akla şu soru gelecektir; Tesisat Mühendisliği sertifikası "kime, hangi koşullarla verilmelidir?" Tesisat Mühendisliği bir ek bilgi ve eğitimi gerektirdiğine göre aday bu bilgi ve beceriyi kazandığını tarafsız bir kurul önünde yazılı ve/veya sözlü bir sınavla kanıtlamalı ayrıca bu sınava girmeden önce belirli bir süre uygulamada çalışmış olması ön koşul konulmalı ve bu çalışmayı belgelemesi istenmelidir. öyle bir uygulama D'de Profesyonel Mühendislik (PE) adı altında ve sadece Tesisat Mühendisliği değil ve fakat Elektrik ve İnşaat (Statik) Mühendislikleri ile Mimarlık (R) konularında uzun zamandan beri sürdürülmektedir. u sertifika eyaletler tarafından ve kendi sınırları içinde mesleki çalışma (bilhassa proje) yapabilmek üzere verilmekte olup bir yapının yapılabilmesi için sertifika sahibi bir mimarın koordinatörlüğünde ve gene sertifika sahibi Mekanik Tesisat ile Elektrik ve İnşaat/Statiker profesyonel mühendislerin imzalarını havi projelerin olması gerekmektedir. Orada bunun ön şartı, üniversiteden mezuniyetten sonra en az 4 sene uygulamada ve konusundaki uzman bir mühendisin denetiminde çalışmış olmak ve sonra da Eyalet sınavı komisyonunda yapılacak sınavda başarılı olmaktır. Eyaletlerin sınav kurulları, bu sınavlarda sorulacak soruları, sınavın yapılış ve sertifikanın veriliş şeklini, yetki ve sorumlulukların kapsamını tayin eder. Profesyonel Mühendislerin kurduğu meslek birliği (NSPE) sertifika alma konusunda mühendislere yardımcı olmak üzere kurs ve seminerler açar, yayınlar hazırlar, sertifika almış olan mühendislerin de peryodik toplantılarla bilgi alış verişi yapmalarını, güncel ve yeni gelişmeleri takip etmelerini sağlar. aşarı ve etkinlikle sürdürülen böyle bir sistemin daha yakından incelenip yurdumuz koşullarına adapte edilmesi yararlı olacaktır kanısındayım. Prof. Dr. Sn. Macit Toksoy'un Görüşleri(*) Profesyonel Tesisat Mühendisliği konusunun Makina Mühendisleri Odasınca gündeme alınması geç kalmış ancak ele alındığı için çok olumlu olarak nitelendirilebilecek bir adımdır. Prof. Dr. Macit Toksoy: Dokuz Eylül Üniversitesi Müh. Mim Fakültesi Makina Mühendisliği ölümü Öğretim Üyesi. Makina Mühendisleri Odası izmir Şubesi Eğitim Komisyonu Üyesi Mühendis ve Makina Cılf 33 Sayı : 385 ŞUT 1992 9
Konu ile ilgili düşüncelerimize geçmeden önce isim konusundaki bir öneriyi sunmak isteriz: "Tesisat Mühendisliği" yerine "Tesisat Uzmanlığı" teriminin seçilmesinden yanayız. Çünkü bu konu Makina Mühendisliğinin bir alt dalıdır, ikinci bir mühendislik kavramının ortaya atılması gerekli olmadığı gibi, ileride subjektij değerlendirmelere dayalı tartışma ve oluşumlara da neden olabilir. Uzun zamandır Odamızda çalışmaları içinde yer almasını sözel olarak tartıştığımız tesisat uzmanlığı konusu Mühendis ve Makina dergisinde tartışmaya açılmıştır. undan sonraki adımlar çok hızlı olmalı ve bir kurum olarak Makina Mühendisleri Odası çalışmaları arasında yer almalıdır. u konuda yapılacak ilk iş, önümüzdeki Makina Mühendisleri Odası Genel Kurulu'nda Profesyonel Tesisat Uzmanlığı kurumunun oluşmasını sağlayacak kararların alınmasıdır. u karar için kişisel önerimiz aşağıda sunulmuştur: "Türkiye'de tesisat alanında yapılacak olan her türlü projelendirilme, taahhüt, kontrol, ekspertiz, hakemlik, bilirkişilik gibi hizmetler, Makina Mühendisleri Odası'nca verilecek "Profesyonel Tesisat Uzmanı" belgesine sahip Makina Mühendisleri tarafından verilir. Profesyonel Tesisat Uzmanlığı alanının, tanımı ve eğitimi, yetki ve sorumlulukları, işleyişi Genel Merkez Yönetim Kurulu'nca oluşturulacak bir komisyonun çalışmaları sonucunda oluşan yönetmeliğin Yönetim Kurulu'nca kabulü ve yayınlanmasından sonra belirlenecektir. u komisyon Yönetim Kurulu'nca seçilen ve ilgili alanda en az son 15 yıl sürekli olarak çalışan Makina Mühendisleri ile Makina Mühendisliği Eğitimi yapan bölümlerin önerdiği öğretim üyelerinden oluşur. Komisyon çalışmalarını Profesyonel Tesisat Uzmanlığının ilk kuruluş çalışmalarını 6 ay içinde tamamlar. Hazırlayacakları yönetmelik 3 ay içinde Yönetim Kurulu'nca değerlendirilir ve son haliyle Resmi Gazete ve Mühendis ve Makina'da yayınlanır. Yönetmelik yayınlanmasından sonra yürürlüğe girer." Konuya verdiğimiz önem, yukarıda önerimizi bu yazının en başında vermemize neden olmuştur. Daha önce belirttiğimiz gibi konu Mühendis ve Makina'da tartışılmaya açılarak çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Sayın Celal OKUTN tesisat uzmanlığı tanımını çok kapsamlı bir alan tarifi ile yeterli ve bize göre eksiksiz bir şekilde yapmıştır'". Sayın Rüknettin KÜÇÜKÇLI ise tesisat uzmanlığı alanındaki eğitim yetersizliğini tüm yönleriyle ortaya koymuştur 121. Sayın KÜÇÜKÇLI'nın analizine somut bir inceleme ile katkıda bulunarak, bu konudaki eğitim eksikliğinin bir kez daha yinelenmesinde yarar görülmüştür. Üniversitelerimizi makina mühendisliği bölümlerinin eğitim programları incelendiğinde tesisat konusundaki derslerin heterojen bir dağılıma sahip olduğu hemen görülmektedir. u dağılımı örneklemek üzere 10 bölümün ilgili dersleri Tablo-1'de verilmiştir. Tabloya her bölümde değişen ders saatlerinde okutulan Termodinamik, Isı Transferi, kışkanlar Mekaniği gibi dersler alınmamıştır. u tabloda tesisat uzmanlığı ile ilgili temel bilgilerin verildiği dersler yer almaktadır. Tablodan görüleceği üzere bölümlerimizin eğitim programlarının yapısı dört ayrı prensibe dayalıdır. azı bölümlerimiz üçüncü sınıftan itibaren iki opsiyona ayrılmakta, opsiyonlarm programı içinde yer alan dersler bu opsiyonu seçen öğrenciler tarafından zorunlu olarak alınmaktadır. u tip bölümlerin tek örneği bilindiği kadarı ile Dokuz Eylül Üniversitesi Makina Mühendisliği ölümü'dür. u bölümde tesisat uzmanlığı ile ilgili 7 ders zorunlu olarak bu opsiyonu seçen öğrenciler tarafından alınmaktadır. una karşılık ayni bölümde Konstrüksiyon - İmalat opsiyonunu seçen bir öğrenci ise bu derslerin hiçbirini okumamaktadır. Opsiyon eğitiminin olduğu bazı bölümlerimizde (İTÜ Sakarya, Selçuk Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi), bazı dersler zorunlu derslerdir, diğerleri ise o opsiyonun seçmeli dersleridir. azı bölümlerimizde ise, Uludağ Üniversitesinde olduğu gibi, tesisat alanı ile ilgili derslerin tamamı seçmeli derstir. Öğrenci dilerse bunlardan bir kısmını seçebilir. Fırat, Trakya, Gazi ve Orta Doğu Teknik Üniversitelerinin örnek teşkil ettiği dördüncü grup üniversitelerde ise bazı dersler zorunlu olarak her öğrenciye okutulmakta diğer dersleri ise öğrenci dilerse almaktadır. Yukarıda verilen profilden görüldüğü üzere ülkemizdeki değişik bölümleri bitirerek makina mühendisi olan öğrencilerin tesisat alanındaki temel bilgiler açısından değişik kazanımları vardır ve eğer Makina Mühendisleri Odası sadece Makina Mühendisliği diplomasını göz önüne alarak bu genç meslektaşla- 10 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 385 ŞUT 1992
lllllll MM MİM MIMIMMIMIMIIIIIIIIIIIIM TLO - 1 Dokuz Eylül Ü. İTÜ Sakarya Fırat U. Selçuk U. Trakya U. Uludağ U. oğaziçi U. Erciyes U. ZORUNLU DERSLER DERS Soğutma Tekniği Isıt. Havai. Klima Isıtma Havalandırma Iklimlendirme uhar Kazanları ST Opsiyona iit seçimli dersler ==» 3+0 4+0 2+0 2+0 3+0 OPSİYON (KOL) DERSLERİ DERS Isıtma Havalandırma Iklimlendirme Isı Değiştirgeçleri Güneş Enerjisi Soğutma Makinaları Yakıtlar ve Yanma uhar Kazanları Isıtma Havalandırma Iklimlendirme Soğutma Tekniği uhar Kazanları Güneş En.veUyg. Isıt. Havai. Klima Soğutma Şist. Tas. Soğutma Teknolojisi Yakıtlar ve Yanma T. (2 veya 3 tanesi zorunlu) ST 2+1 2+1 2+1 2+0 2+1 2+0 2+1 3+0 2+0 2+0 2+0 3+0 3+0 3+0 3+0 3+0 Öğrenci bu derslerden beş tanesini alabilir. ==* Isıtma Havalandırma Isıtma Havalandırma Opsiyona ait seçimli dersler ==> 4+0 2+0 DERS SEÇMELİ DERSLER Sanayide En. Tas. Doğa! Gaz Uygu. Güneş Enerjisi Yanma Isı Ekonomisi (2 tanesi zorunlu) lternatif En. Kay. uhar Kazanları Isıtma Havalandırma Soğutma Tekniği uhar Kazanları Yakıtlar ve Yanma Isı Ekonomisi Güneş Enerjisi Isı Eşanjirleri Iklimlendirme Es. Doğal Gaz Uyg. Isıl Çevre Müh. Enerji Sistemleri Sıhhi Tesisat Isı Eşanjirleri Enerji Ekonomisi (İki Tanesi Zorunlu) Klima Soğutma Yakıtlar Yanma uhar Kazanları (Üç Tanesi Zorunlu) ST 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 3+0 3+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 2+0 ODTÜ GazıU. Isı Mühendisliği Enerji Dönüşüm Sis. 4+0 Seçimli derslerin 6 tanesi alınabilir 3+1 Seçimli derslerin 3 tanesi alınabilir Güneş Ene. Giriş Yanma Teorisi uhar Ür. ve Isı, D.T. Soğutma Mühendisliği Jeotermal En. Kullan. Enerji Dön. Sistem. İst. Havai. Kli.Soğu. Isıl Çevre Sis. Tas. Güneş Ene. Uygu. Enerji Ekonomisi Yanma Teorisi 4+0 4+0 4+0 4+0 4+0 4+0 4+0 3+1 3+1 3+1 3+1 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 385 ŞUT 1992 11
rımıza tesisat alanında çalışma yetkisini büro tescili ile verirse şüphesiz bu çok yanlış olacaktır. unun yanında makina mühendisliği eğitiminde, Dokuz Eylül Ünversitesi örneğinde olduğu gibi, bu derslerin tamamı okutulsa bile öğrenci ancak bu alanın temel bilgilerine sahip olmaktadır. Sadece bu dersleri almak bu alanda profesyonel hizmet verebilmek için yeterli değildir. Neler yapılmalıdır sorusunu, önerdiğmiz kararın Genel Kurulda alınmasından sonra oluşturulacak olan komisyona bırakmamıza rağmen bu alandaki iki prensibi belirtmekte yarar görmekteyiz: Profesyonel tesisat uzmanlığı yapacak meslektaşlarımızın Makina Mühendisliği Eğitiminde veya daha sonra, temel bilgiler konusundaki ilk kazammlarını eşitlemek ve bunlara mesleki tecrübenin kazandırılması için gereken tedbirleri almalıyız. Makina Mühendisleri Odası izmir Şubesi, mevcut yapıdaki eksiklikleri gidermek ve ilgili alanda meslektaşlarına eğitim sağlamak için, önümüzdeki dönemde, bir Isıtma Havalandırma ve Klima Okulu açmanın hazırlığı içerisindedir. Yine önümüzdeki dönemde izmir Şubesi, 1. Ulusal Tesisat Kongresinin gerçekleştirilmesi için hazırlıklara başlamıştır. u çabaların Genel Kurulumuzdan başlayan bir süreç içinde diğer çalışmalar ile birlikte orkestrasyonu Profesyonel Tesisat Uzmanlığının ve hizmetlerinin çağdaş seviyeye çıkmasını mümkün hale getirecektir. KYNKÇ (1) "Makina Mühendisliği Uzmanlık Dalı: Tesisat Mühendisliği" Mühendis ve Makina, Sayfa 27-30, Cilt :32, sayı 379, 1991. (2) "Makina Mühendisliği Uzmanlık Dalı: Tesisat Mühendisliği II", Mühendis ve Makina, Sayfa 19-21, Cilt: 32, Sayı 381, 1991. SUNGURLR KIZGIN YĞ KZNI t Uluslararası standartlarda üretilmiştir. 300-350 C'de atmosferik olarak çalışır. 400.000 Kcal/h ile 6.000.000 Kcal/h arasındaki ısı gücü sayesinde yüksek verim sağlar. u özellikleri ile ülkemizin dört bir yanında, yıllardır, güvenle kullanılmaktadır. Türkiye'nin ilk kızgın yağ kazanı üreticisi Sungurlar.Ş.'nin garantisi altındadır. GENEL MKİN SNYİİ.Ş. ENERJİ LTD. ŞTİ. Merkez: Yıldız Posta Caddesi 23-25 80700 eşiktaş-istanbul Santral: (1) 259 22 53-259 22 54 258 53 29 irtibat Tel: (1) 258 53 26-258 53 27 Telgraf: Sunaş - istanbul irtibat Faks: (1)258 53 30 Fabrika: Fevzi Çakmak Caddesi 109 libeyköy istanbul Tel: (1)563 21 71-545 9143 nkara ürosu: tatürk ulvarı eler pt. 175/22 akanlıklar - nkara Tel: (4) 12546 05 12 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı: 385 ŞUT 1992
ıılılııııııııııııııııııııııııııııılıııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııı ıhımı ıııııııııııııııııııı m ııııınıııııııııııııııı mıııımıııııııı Üretim Tesisi Tasarımında ilgisayar Kullanımı Mehmet POLT (*) MustafaCEECll**) uretim tesisleri (Plent) çeşitli malzemelerin bir çok prosesten geçerek sonuçta bir veya birden çok ürünün elde edildiği yerlerdir. Örnek olarak çimento fabrikalarını, yem fabrikalarını, kırma-elemeyıkama tesislerini, asfalt üretim tesislerini gösterebiliriz. ir üretim tesisi tasarımının oluşum aşamaları akış diyagramında görülmektedir. ilgisayarın her aşamada rolü aşağıda özetlenmiştir. Proses makinaların seçimi: u makinalar genellikle besleyiciler, kırıcılar, değirmenler, elekler, seperatörler, kurutucular, yıkayıcılar, karıştırıcılar v.b. dir. Makinaların karakteristik özellikleri ve yerleştirmeye esas teşkil edecek çizimleri bilgisayar ortamında saklanmaktadır. Makinaların karakteristik özellikleri kullanılarak, bir yazılım aracılığıyla akış diyagramı oluşturulabilir. Trasport yöntemlerinin seçimi: Makinalar arasında malzeme taşınması; bantlı konveyörler, zincirli konveyörler, elevatörler, halisel götürücüler, pnömatik transport v.b. yöntemlerle yapılır. Taşınacak malzemelerin özelliklerine göre transport yöntemi, çeşitli yazılımlar kullanılarak tesbit edilir. Üretim tesisinin yerleştirmesi: Makinalar, transport ve stok elemanları, bilgisayar destekli çizim ("Computer ided Drafting") yazılımı kullanılarak üretim tesisini oluşturacak şekilde yerleştirilir. Elemanlar blok halinde olduğu için kısa zamanda çeşitli varyasyonlar denemek mümkündür. u şekilde en uygun yerleştirmeye karar verildikten sonra, yerleştirme çiziciden alınıp detaylandırma ve montaj çalışmalarında kullanılırken, disketlere alınıp elektrik donanımı, borulama sistemi, beton temel projeleri ve çelik konstrüksiyon projeleri hazırlayacak birimlere gönderilir. Detay projeleri: Transport elemanlarının tasarımı bilgisayar destekli olarak yapılırken, çelik konstrüksiyon tasarımı sonlu eleman yöntemi kullanan paket programı ile yapılmaktadır. Diğer tasarımlar için NCE'de geliştirilen bazı programlar kullanılmaktadır. Örneğin toz tutma sisteminin bir parçası olan dirsek için yapılan çalışmalar şu şekildedir. Dirseğin çapı ve malzeme kalınlığına karar verildikten sonra, yerleştirme üzerinden dirseğin radiyusu ölçülmektedir. unlar basic dilinde yazılmış dirsek açınım programına veri (Şekil- 1) olarak girilmektedir. Dirsek açınımı yazılım aracılığıyla oluşturulmakta, bilgisayar monitöründe görüldükten sonra çiziciden 1/1 ölçekte alınıp optik kesicide şablon olarak kullanılmaktadır. Üretim tesisi tasarımında bilgisayar kullanımı ile hızlı, güvenli, insan hatalarından arındırılmış ve optimal çözümler elde edilmektedir. DİRSEK ÇINIMI (*) Mak. Yük Müh. NCE MK SN. Ş (") Mak. Yük Müh. NCE MK SN. Ş. Şekil - I Mühendis ve Makına Cilt: 33 Sayı : 385 ŞUT 1992 13
M fi 14 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 385 ŞUT 1992
III HIM MIH IMMIMIIIllim MMIIIIIIIIMMIIII IMMIIIMIIIIMMI İMİMİ MMIIIMMIIMMIMMIIMMIIIIMMIIIMMMMIMMMMMMIMIMIMMMMMM MİM I Türkiye Sanayiinde Kaynak Tekniğinin Yeri ve Durumu Selâhaddin NIK* Murat VURL " Vural CEYHUN"* Türkiye Sanayiindr Ka\ıutk Tekniği, \on yıllımla bt.^lı başına fvr.\ekıih halim' ç4irni}tir. Hem her türlü kavnak yöntemi uvçulanmakta. hem de bu kavrıak \/iııiemlermhı un\iklt>$ıiıilmesi için gerekli ulan kaynak t'hikuuı ve,ık\-ımlan ile \aidimrt donanımlını üretilmektidır. ir.ıvtı\ınleıımırdı ha\nak VühemJı.'ıiıjı, anık b'n ) üksek I.ıMM.\ pn^ ola'ıik venıu ahmıktajn İstanbul Teknik l-nıvenitfm bitmesinde Kaynak Miihendulu Yük\ek Uscım programı başlamakta \e örnekleri geliştnıs ülkelerde n'niilen düze\ılt uygulanmaktadır. u bildiride. Türkiye SanavıiıuU kauıak Tekniğindeki alaçanüsıiı çenyneleı. \ekıör Ivzırida ele alınmış ve tüm \iu:urıvlt incelenmiştir. Reccntly, thc w eldın^ ;t. hm. * :n l'urkc\' \ Industrytuıs nccupiedıi>ı upart \n m iuraljuiılin itfrlf. Eve>\ type n( v» eldıng metıu'js m t tihphfd. andthe wcldınn mm iıme.^ and lelau d eşhipnıents are prouurej. The nc'dına etogıneerinj has been.\turted t-> hile ; phıee,:s a.pı>st-graduateprogram in om uımeısııie*. Thc weldıns( ensineerinı: po.\t : ı:rvduate provam has bırn stuıtt d in istanhul 1\\ lınu al Ijnncniry tind put intn prat tn e \ımılaı t t"ws seen in de\ eloped vuuıw ıe\. IH thh w. t»k. the enormvus de\el«pmen '/ :'ıe weldiıi h'.hnu v in Turkcy '.\ ımiu\n \ ha\ bet n ın\e\tıeatıd un / st'ı toı,ı! ba\is. ' Prof. Dr., I.T.Ü. Makina Fakültesi Makina Malzemesi ve İmal Usulleri nabilim Dalı aşkanı 'rş. Gör., I.T.Ü. Makina Fakültesi Makina Malzemesi ve İmalat Teknolojisi nabilim Dalı 'Öğr. Gör., T.Ü. Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Makina Mühendisliği ölümü Konstrüksiyon ve İmalat nabilim Dalı Kav aynak faaliyetlerinin Türkiye'de 72 yıllık bir geçmişi vardır. Ülkemizde kaynak ilk defa 1920 yılında Gölcük ve İstinye tersanelerinde başlamıştır. 1929'da Makina Kimya Endüstrisinde, 1930'da Sümerbank Hereke Fabrikasında, 1931'de Karayolları Merkez tölyesinde, 1933'de Eskişehir Hava İkmal Merkezinde ve 1934'de de Devlet Demir Yolları Eskişehir Fabrikasında kaynak kullanılmıştır. Türkiye'nin ilk kaynakçıları İbrahim Pekin ve çırağı Ziya ltınışık'tır. u ustalar, kaynakçılığı ülkemizde ilk uygulayanlardır. Türkiye'de kaynak konusunda ilk planlı çalışmaya 1937 yılında Devlet Demir Yollarında başlanmıştır. Devlet Demir Yollarının Eskişehir Fabrikasında, 1934 yılında dağınık durumda birkaç kaynak cihazı mevcuttu. Daha sonraları 1937 yılında özerk bir kaynak bölümü kuruldu ve bütün kaynakçılar buraya bağlandı. Türkiye'de kaynağın bilimsel anlamda gelişmesi, 1950'li yılların ortalarından itibaren olmuştur. Örneğin Teknik Üniversite, Kaynak konusunu 1951'de öğretim planına almıştır. Makina Malzemesi ve imal Usulleri Enstitüsü, endüstriye ilk kaynak kurslarını 1955 yılında açmıştır. Yine aynı Enstitü, 1958 yılında lman Kaynak Tekniği Cemiyetinin esaslarına uygun Kaynak Mühendisliği (Uzmanlığı) kursunu da düzenlemiştir. Ülkemizde klasik oksi-esatilen ve elektrik ark kaynağının dışında, halen tozaltı ve gazaltı kaynak usullerinin kullanma alanları büyük bir gelişme göstermiştir. Gemi inşaatı, çelik konstrüksiyon, basınçlı kaplar ve büyük makina konstrüksiyonlarında tozaltı kaynağının klasik tek tel ile yapılan usulü geniş çapta kullanılmasına rağmen, çift telle yapılan tandem, seri ve paralel usullerle ve band elektrot uygulaması henüz yoktur. Gazaltında yapılan MG kaynağı, son on yıl içerisinde, buhar kazanları, gemi inşaatı, çelik konstrüksiyon vb. gibi, endüstrimizin çeşitli alanlarında artan oranda kullanılmaktadır. Soygaz atmosferi altında yapılan TIG/VVIG ve MIG kaynakları, yüksek alaşımlı çelik ve demirdışı metallerde geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Kimya endüstrisi, petrokimya tesisleri, gıda endüstrisi bunların başlıca örnekleri arasındadır. Resim 1,2, 3 ve 4'de, ülkemizde gerçekleştirilen kaynaklı imalatlardan örnekler görülmektedir. Yine bu yöntemlerin uygulanması ile ilgili olarak Petrokimya tesislerinde ve helikopter imalatında titanyum kaynağı tipik örnekleri oluşturur. Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 385 ŞUT 1992 15
IIIIIIIIllimilllllllllllllllllllltlIlMIMIMIIIII Resini - I Elektrik arkkaynağjyla yapılan bir silindirik basınçlı kap. Resim - 3 Haliç tersanesinde yapılan 1077 Gross tonluk bir arabalı vapur Resim - 2 Derbent HES için yapılan hidrolik türbin giriş salyangozu R es i m. 4 ÇYKUR için yapılan 100 n^'lük bir buhar kazanı Laser ve elektron ışınları ile kaynak, Hava kuvvetlerinde ve özel sektör işletmelerinde görülmektedir. Plazma yöntemiyle kesme işleminin kullanıldığı pek çok endüstri dalı mevcuttur. Sürtünme kaynağı matkap imalatında ülkemizde kullanılmaktadır. Çift tabanlı tencereler, difüzyon kaynağına ait verilecek örnekler arasında bulunur. Nümerik kontrollü ve programlı oksijenle kesme makinaları tersanelerimize girmiştir. Ülkemizde kurulmakta olan uçak endüstrisi ister istemez, programlı nokta kaynağı donanımlarını, laser ve elektron ışını ile kaynağı ve yapıştırma tekniğini daha çok kullanacaktır. Şu anda ülkemizde, yapıştırma tekniğinin endüstriyel uygulamasına ait belirgin bir örnek vermek biraz zordur. Kaynak dikişlerinin muayene ve kontrolü da, özellikle 1970'li yıllardan sonra geniş çapta uygulama alanına sokulmuş ve ciddi olarak kendisini hissettirmiştir. u da sevindirici bir uygulamadır. Özellikle dış pazarlara açılan ülkemiz sanayinde kalitenin 16 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı: 385 ŞUT 1992
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIM sağlanması için muayene ve kontrolün ciddi olarak yapılmasının önemi büyüktür. ugün ülkemizde her türlü elektrotlar, tozaltı ve gazaltı kaynak telleri, özlü teller, yumuşak ve sert lehim tel ve alaşımları, bütün kaynak gazları, elektrik ark kaynak makinaları, oksijenle kesme üfleç ve cihazları, kaynak tozları ve lehimleme dekapanları üretilmektedir. KYNK-SEKTÖRÜ Kaynak sektörü, bir ülkede ekonominin, özellikle de sanayinin gelişimini yansıtan en önemli göstergedir. Örneğin kaynak elektrodu, sanayinin her dalında az ya da çok tüketilen bir üründür. Sanayinin diğer sektörlerinde yaşanan ve üretimi etkileyen her dalgalanmadan, kaynak sektörü de benzer şekilde etkilenmektedir. aşta beyaz eşya ve otomotiv olmak üzere çeşitli imalat sanayi kollarının üretim hacminde meydana gelen artış, kaynak sektörünün gelişmesi üzerinde önemli rol oynamaktadır. u olumlu gelişme, sektöre hizmet veren kişi ve kuruluş sayısının artışına ve yoğun bir rekabetin yaşanmasına yol açmaktadır. Türkiye'de kaynak sektörünün, kaynak elektrotları ile başlayan gelişmesi, bilahare tozaltı, gazaltı kaynak telleri ve kaynak makinaları ile devam etmiş, bugün için sektör tüm ürünlerinde kalite, Standard ve fiyat açısından gelişmiş batılı ülkeler ile rekabet edebilir bir düzeye gelmiştir. Elektrot dış ticareti <m 5516 5758 1968 1989 Kaynak HOÎM 1990 1990' 1991' ka\'hik ^c\t<>ni>ijc <lı\ lıcuic! verilen Ocak-Nisan Şekil - 2 Kaynakçılık dış ticareti <m ihracat İthalat 1988 1989 (990 1990' 1991' ** H01M " Ocak-NIsan dönem Kaynak makinaları dış ticaret verileri ncak son birkaç yıldır, ağırlıklı olarak uzakdoğu ülkelerinden, damping özellikleri taşıdığı tesbit edilen ithalatın etkisi ile, yurtiçi üretim ve satış dengesinde, sektör aleyhine bir durum kaydedilmiştir (Şe- Kaynak Yöntemleri a- Oksi-setilen Kaynağı Oksi-asetilen kaynağı, Türkiye'de uygulanan en eski kaynak yöntemidir. ugün için birçok sahada halen uygulanmaktadır. Türkiye'de bugün oksijen, argon, azot, karbondioksit gazları imal edilmekte ve koruyucu gazla yapı- Tablo -1 Şehirler İstanbul nkara ursa '' istanbul nkara ursa Koca* " istanbul ' Türkiye'de bazı sanayi merkezlerinde, 1990 yılında kullanılan 0 :, N : ve r miktarları s* SISI 10» T i. * Gaz 297102 51^63Z 239350 ; 61132 ; 1741J» 62a i 1640 540 ; taçça G*ın cfei OJ^en âjfh 13300 1 çcn 1-1 «3 2i f -0 Mühendis ve Makına Cilt 33 Sayı : 385 ŞUT 1992 17
lan kaynakta kullanılan bütün gaz karışımları da yapılmaktadır. Tablo-1'de Türkiye'de bazı sanayi merkezlerinde 1990 yılı itibariyle kullanılan oksijen, azot ve argon gazlarının miktarları verilmiştir. b- Elektrik rk Kaynağı Şu anda Türkiye'de, alaşımlı ve alaşımsız çelik, demirdışı metal ve alaşımlarının elektrik ark kaynağında kullanılan bütün tiplerdeki birleştirme ve dolgu kaynağı elektrotları imal edilmektedir. 6 adet elektrot fabrikası vardır. Tablo-2'de bu fabrikaların kuruluş yılları ve yılda ürettikleri elektrot sayısı verilmiştir. Tablo - 2 öhler Halkalı s Kartal (Hobart) lfa/kobalt Türkiye'de elektrot imal eden fabrikalar ve ürettikleri elektrot miktarları Kumlu? yılı 1957 1963 1968 1973 1983 1987 Üretim kapasitesi (milyon adet/yıl) 500 300 200 350. 200 100 Şekıl-3'de, son dört yıl içinde ve 1990 yılı ile 1991 yılının ilk dört ayları için karşılaştırmalı şekilde, elektrot dış ticaret verileri gösterilmiştir. Gazaltı kaynak telleri, özellikle SG2 ve SG3 tipleri, Oerlikon, S, öhler, Çelkap, Gündeş, Telsaş tarafından üretilmekte olup, toplam üretim miktarı 10000 ton/yıl'dır. Tozaltı kaynak tellerinin S1, S2 ve S3 tipleri, Oerlikon (500 ton/yıl), S (400 ton/yıl) ve öhler (400 ton/yıl) olarak; kaynak tozları da Oerlikon tarafından aglomere ve erimiş olarak 1000 ton/yıl olarak imal edilmektedir. unun haricinde öhler ve S, kaynak tozlarını ithal etmektedir. Kaynak makinalarının şu anda Türkiye'de imal edilen tipleri, redresörler ve kaynak transformatörleridir. Elektrik ark, TIG/VVIG, MIG/MG kaynak makinaları imal eden firmalar ve imal ettikleri makina cinsleri, Tablo-3'de verilmiştir. Tablo 3 üreticileri FırlMMi MEŞ-,/$ Coşkuna*' 7 (CJoos).^ aykal Nunş Fronıus ûesan Mistas Onarsan fürkiye'de en büyük kaynak makinası TfGMIG ", * * &** ' X I ""l ı^^^^^ - %.ı " (,,«**;< 1 X X MIG/MG ı,*v.t' V- : 'W,* X X t Elektrik ark redresön) % X X X Tozaltı X Kaynak cihazları dış ticareti (in Dolar) unun dışındatürkiye'ye ithal yoluyla Hobart, L- tec, Esab, Messer-Griesheim, Miller, Fronius, Mausfeld ve Eci gibi markalı makinalar büyük çapta girmektedir. Şekil -.' l-'lektror ılış ticaretine ait veriler c- Elektrik Direnç Kaynağı Türkiye'de elektrik direnç kaynağı makinalarından en fâzla kullanılanı, nokta kaynağı makinası olup, bu makinalar 5 firma tarafından üretilmektedir. u firmalar, Coşkunöz, Nuriş, aykal, Mistaş ve Savaş'tır. Dikiş kaynağı ve alın kaynağı makinaları henüz yeni yeni imal edilmektedir. Fakat bu makinalar, çeşitli endüstri dallarında geniş bir kullanım alanına sahiptir. 18 Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı : 385 ŞUT 1992 M
111111 ıı ı ıımm Mı Mı ı ııı Mı ı ıu ıı ı ııı Mı M ı IM ııı ı ıı1111 IM ııı ııı iiı i IM ıı MM ııı ııt IM ı ıı M 11 ıı ı ıı ı ıı Mı i ııı ııı Mı ı ıı ı ıı ı IM in IM ıı ı ııı ı M ııı1111 ıı nn n ı ııt IıMıI ı ıı M ı uı i in ııı ı ıı111 L ıı ı ıu Mı Mı ı ıı ı tıı Mı ı li ı ıı ı ııı Mı Mı ı ıımım n ı ıı ı ıı una bir örnek olarak, Makina Takım Endüstrisinde matkapların imalinde kullanılan alın direnç kaynağı makinasını verebiliriz. Nokta kaynağı makinaları en fazla otomotiv endüstrisi ile buzdolabı ve çamaşır makinası yapan tesislerde kullanılmaktadır. d- Diğer Kaynak ve irleştirme Yöntemleri Laser ve Elektron ışın kaynağı, birkaç işletme dışında pek yaygın değildir. Elektron ışın kaynağı, Renault ve Hava kuvvetlerinde kullanılmaktadır. Plazma ile kesme, geniş bir kullanım alanına sahiptir. Sürtünme kaynağı, matkap imal eden bir işletmede kullanılmaktadır. Yapıştırma, henüz tam anlamıyla endüstrimize girmiş değildir. Çok basit bazı birleştirmelerde tercih edilmektedir. Yumuşak ve sert lehimleme, geniş çapta bir kullanım alanına sahip olup, halen 5 firma tarafından yumuşak ve sert lehim malzemeleri imal edilmektedir (Fantargen, Silox, S, slan ve Kristal Kimya). yrıca UTP, Messer-Griesheim, Gastolin-Eutectic gibi marka mamuller ithal edilmektedir. iki tel ile yapılan tozaltı kaynakları ile band elektrodla yapılan tozaltı kaynakları, henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır. Nümerik kontrollü kesme cihazları, tersanelerde büyük bir yer tutmaktadır Son senelerde kaynak robotları da iki müessesede kullanılmaya başlanmıştır. Kaynaklı ağlantıların Muayene ve Kontrolü Kaynak dikişlerinin muayene ve kontrolü, tahribatlı ve tahribatsız olarak, çeşitli özel ve resmi kuruluşlarda yapılmaktadır, istanbul Teknik Üniversitesi, Yıldız Üniversitesi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Türkiye ilimsel ve Teknik raştırma Kurumu Marmara raştırma Enstitüsünde, bazı kaynak firmalarının laboratuvarlarında ve büyük sanayi kuruluşlarının kalite kontrol kısımlarında, kaynak dikişlerinin standardlara uygunluğu kontrol edilmektedir. u muayene ve kontrollarda daha çok lman, merikan ve Türk Standartları kullanılmaktadır. Türk Standartlar Enstitüsü, özellikle son 10 yıl içerisinde, kaynak standardlarımn çıkarılmasına hız vermiştir. Kaynak konusundaki Türk standardlarımn içeriği, daha çok lman standartlarına yakındır. Tahribatsız muayene konusunda (radyografik ve ultrasonik, manyetik toz, penetran sıvı gibi) kurulmuş pek çok küçük muayene şirketi mevcuttur. unlar radyografide daha çok lr.192'yi tercih etmektedir. yrıca ülkemizde, merikan, Fransız ve İngiliz Loydu ile birlikte, Türk Loydu da, hem denizde ve hem de kara tesislerinin muayene ve kontrolunda aktif rol oynamaktadır. Türk Loydu bünyesinde Norveç, İtalyan, lman ve Kore loydlarını da temsil etmektedir. Son birkaç yıldan beri, ülkemizde TÜV-Stuttgart da bir temsilcilik kurmuş ve çalışmalara başlamıştır. TÜV-Stuttgart, Makina Mühendisleri Odası ve istanbul Teknik Üniversitesi Makina Fakültesi ile ortaklaşa, muayene, kontrol ve öğretim hizmetleri vermektedir. undan başka, 1989 yılı ğustos ayı içerisinde Ortadoğu Teknik Üniversitesi bünyesinde bir Kaynak raştırma Merkezi kurulmuştur. u kuruluş, lman Kaynak Tekniği Cemiyeti ile paralel çalışmakta ve endüstriye eğitim çalışmaları vermektedir. Kaynakçı ve Kaynak Mühendisliği Eğitiminin Gelişimi Kaynakçıların ve. Kaynak Mühendislerinin eğitimi, kaynak teknolojisinin gelişiminde büyük bir rol oynar. Günümüze kadar, ülkemizde bu alandaki etkinlikler şu şekilde özetlenebilir. Devlet Demir Yollarının 1937'de bağımsız bir Kaynak Merkezi kurmasına ek olarak, 1955 yılında istanbul Teknik Üniversitesi Makina Malzemesi ve imal Usulleri Enstitüsü'nde ilk defa kaynakçı eğitim programı uygulanmıştır. u programda, lman Kaynak Cemiyeti (DVS)'nin programı esas alınmıştır. Şu anda, ülkemizde kaynakçı yetiştiren bu gibi ayrı ve bağımsız enstitüler yoktur. Mühendis kademesinde, kaynak derslerini öğretim planına alan tek fakülte, İstanbul Teknik Üniversitesi Makina Fakültesidir. u fakültede 1951 yılından buyana, Kaynak dersleri öğretim planında bulunmaktadır. 1989 yılı içerisinde TÜV-Stuttgart ve Makina Mühendisleri Odası, Prof. Selâhaddin NIK ile birlikte, DVS-1173'e göre yaptıkları, 3 ay süreli Kaynak Mühendisliği kursuna, çeşitli resmi ve özel kuruluşlardan 14 mühendis katılmış ve sertifika almıştır. Mühendis ve Makina Cilt: 33 Sayı ; 385 ŞUT 1992 19