İZMİR TİCARET ODASI BENİN İŞ VE İNCELEME GEZİSİ

İZMİR TİCARET ODASI BENİN İŞ VE İNCELEME GEZİSİ 23 26 HAZİRAN 2014 Hazırlayan: Ekin Sıla EKE AB ve Uluslararası Organizasyonlar Masası Uzman Yardımcısı 1

BENIN İŞ VE INCELEME GEZISI 23-26 HAZIRAN 2014 Odamız Yönetim Kurulu ve Meclis üyelerinden oluşan bir heyet ile 23 26 Haziran 2014 tarihleri arasında Benin Cumhuriyeti'ne iş ve inceleme gezisi düzenlenmiştir. Geziye Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, Meclis Başkanı Rebii Akdurak, Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Akın Kazançoğlu, Yönetim Kurulu Sayman Üyesi Cüneyt Güleç, Yönetim Kurulu Üyesi Ali Yılmaz, Mert Pala ve 17 Meclis üyemiz katılmıştır. 23 Haziran 2014 tarihinde heyetimiz Türk Havayolları'nın (THY) Benin'e gerçekleştirdiği ilk uçuş ile Cotonou'ya seyahat etmiştir. Heyetimiz havaalanında Benin Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Jean Baptiste Satchivi tarafından karşılanmıştır. Türk Havayolları nın Cotonou ya gerçekleştirmiş olduğu ilk sefer olmasından kaynaklı havaalanında THY tarafından kutlama yapılmıştır. HEYETİMİZİN TÜRKİYE - BENİN İŞ FORUMU'NA KATILIMI 24 Haziran 2014 tarihinde heyetimiz Benin Sanayi ve Ticaret Odası organizatörlüğünde gerçekleştirilen İkinci Türkiye Benin İş Forumu'na katılmıştır. Benin Ankara Büyükelçisi Moise Kerekou, Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, Benin Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Jean Baptiste Satchivi, Eğitim ve Bilimsel Araştırmalardan Sorumlu Devlet Bakanı François Adebayo Abiola Benin Sanayi, Ticaret, Orta ve Küçük İşletmeler Bakanı Naomie Azaria Honhoui, İzmir Vali Yardımcısı Mustafa Harputlu, Odamız Meclis Başkanı Rebii Akdurak İş forumunun açılışında Benin Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Jean Baptiste Satchivi, Benin Sanayi, Ticaret, Orta ve Küçük Ölçekli İşletmeler Bakanı Naomie Azaria Honhoui, Benin Eğitim ve Bilimsel Araştırmalardan Sorumlu Devlet Bakanı François Adebayo Abiola ve Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş açılış konuşması gerçekleştirmiştir. Açılış konuşmasında Jean Baptiste Satchivi Türkiye ile Benin arasındaki ilişkilerin son yıllarda hızla gelişim kaydettiğini, Benin de düzenlenen iş forumunun ikili ilişkilere büyük katkısı olacağına inandığını belirtmiştir. Türk ve Beninli işadamları arasındaki ticari ilişkilerin, her iki tarafın tam ekonomik potansiyelini keşfetmesi ve başarılı iş ilişkileri kurması adına faydalı olacağına inandığını aktarmıştır. Sayın Satchivi, Benin in gelişen bir ekonomi olduğunu, Benin in büyüme stratejisinin kamu özel sektör ortaklığı sayesinde yoksulluğu ortadan kaldırarak, sürdürülebilir bir büyüme üzerine kurulu olduğunu dile getirmiştir. İzmir Vali Yardımcısı Mustafa Harputlu yapmış olduğu açılış konuşmasında, Benin ile İzmir arasındaki ilişkilerin önemine değinmiştir. Benin Cumhurbaşkanı nın Türkiye ye gerçekleştirdiği ziyaret sonrasında, Benin de düzenlenen iş forumunun yatırımcılar açısından önem teşkil ettiğini aktarmıştır. 2

Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş gerçekleştirmiş olduğu açılış konuşmasında, Odamızın 3. bin yılın potansiyel kıtası olan Afrika ile uzun yıllardır yakın ilişki içerisinde olduğunu ve Afrika ülkeleri ile üst düzey görüşmeler ve karşılıklı ziyaretlerle birlikte olmaya çalıştıklarını dile getirmiştir. Benin Cumhurbaşkanı Boni Yayi yi de 13 Aralık 2013 tarihinde İzmir de ağırlama onurunu yaşadıklarını ve kendisi onuruna geniş katılımlı bir çalışma yemeği organize ettiklerini aktararak Sayın Cumhurbaşkanı nın bu yemekte Odamızı Benin e davet ettiğini belirtmiştir. Bu kapsamda Odamızın Benin e Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş geldiğini ve görmüş oldukları yakın ilgi ve sıcak misafirperverlik nedeniyle teşekkür ettiklerini aktarmıştır. İki ülke arasında devamlı gelişen bir ilişki olduğunu, ülkemiz Cumhurbaşkanı ve Benin Cumhurbaşkanı arasındaki dostluğun altını çizmiştir. Devletlerimiz arasında, ticaretten tarıma, kültürden teknolojiye birçok alanda imzalanmış anlaşma olduğunu, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı nın TİKA Projeleri ile Benin e destek olduğunu dile getirmiştir. Türkiye nin Batı ülkelerinden farklı olarak Afrika ya sadece almaya değil, gelişimine ve ekonomisine katkı koymaya geldiğini açıklamıştır. İlişkilerin karşılıklı olduğunun en güzel örneğinin EXPO 2020 oylamasında Benin in İzmir e verdiği destek olduğunu aktarmıştır. Odamızın Benin e 22 işadamıyla, tekstil, gıda, otomotiv, inşaat, kimyasallar, optik, canlı hayvan gibi sektörlerden temsilcilerden oluşan bir heyetle geldiğini belirtmiştir. Sonrasında, Cumhurbaşkanı temsilcisi olarak İş Forumu na katılan Eğitim ve Bilimsel Araştırmalardan Sorumlu Devlet Bakanı François Adebayo Abiola açılış konuşması gerçekleştirerek, İzmirli işadamlarını Benin de görmekten büyük memnuniyet duyduklarını aktarmış, Benin in dış yatırımlara açık olduğunu belirtmiştir. Yatırım olanaklarının geliştirilmesi için son zamanlarda büyük reformlar yürütüldüğünü dile getirmiştir. Ardından heyetimize Benin in tanıtılması için kültürel sunum gerçekleştirilmiştir. İş forumunun ikinci oturumunda, Benin Ticaret Teşvik Ajansı Benin'de bulunan potansiyel iş fırsatları ve Benin Hükümeti tarafından yürütülen Kalkınma Projeleri hakkında sunum gerçekleştirmiştir. Sunumda ülkede yapılan reformlar ile ekonominin hızlı bir büyüme kaydettiğini belirterek, pamuk, ananas, yağ ve mısır gibi tarım ürünlerinde yapılan yeni tarımsal denemeler aracılığıyla verimliliği arttırmak için çalıştıklarını, bu kapsamda ihracat güdümlü büyüme hedeflediklerini belirtmiştir. Tarım ürünlerinin yanı sıra, Benin'in doğal kaynaklar bakımından oldukça zengin olduğunu, ülkede maden kaynakları, kalker, mermer ve çakıl bulunması dolayısıyla yapı malzemeleri sektöründe büyümeye uygun bir altyapıları olduğunu aktarmıştır. Buna ek olarak, altın, demir ve gümüş kaynaklarının da bulunduğunun altını çizmiştir. Son olarak ülkede enerji 3

alanında yenilikler yapılmasının planlandığı ve bu sayede üretilecek enerjinin hem ülke içerisinde, hem de Afrika içerisinde bulunan alt bölgelere satılacağını açıklamıştır. Bu alanlardaki yatırımların arttırılması amacıyla yatırımcılara belli başlı teşvikler verildiğini, vergilendirme, şirket kurulumları gibi alanlarda yenilikler yapıldığını belirtmiştir. Bu kapsamda Benin'de 8 saatlik bir süre içerisinde şirket kurmanın mümkün olduğunu açıklamıştır. Hükümetin kalkınma projeleri yürütmekte olduğunu, bunların arasında, uluslararası fuar inşaatı, yeni bir liman inşaatı, Cotonou'da antrepo kurulumları, turistik bir alan olan "Balıkçı Yolu"nun yenilenmesi, sanayi ve serbest bölge oluşturulması, sulama ve baraj projeleri olduğuna değinmiştir. Benin'in balık avlama sanayisi, meyve suyu üretim fabrikası, ambalaj üretim fabrikası, ananas dönüştürme tesisi, susam ve meyve, sebze sanayi birimlerinin kurulması konusunda desteğe ihtiyacı olduğunu aktarmıştır. Daha sonra Benin Sanayi ve Ticaret Odası Genel Sekreteri Hyppolyte Koukou sunum gerçekleştirerek Benin Sanayi ve Ticaret Odası nı tanıtmıştır. Benin'in tek ticaret odası olan Odanın 1908 yılında kurulduğunu, Benin de bulunan bütün şirketlerin Odadan kurulum için onay alması gerektiğini aktarmıştır. Oda nın kamu kurumu olduğunu ve ekonomik bir özerkliğe sahip bir yapısı olduğunu aktarmıştır. Oda nın görevinin Beninli yatırımcılara bilgi, öneri vererek, ticaret ve sanayi alanında bilgi destekleri sağlamak olduğunun altını çizmiştir. Türkiye nin 2002 ile 2012 yılları arasında %5 ekonomik büyüme yakaladığını belirterek, Benin Cumhurbaşkanı nın Türkiye yi bir referans ülke olarak gördüğünü aktarmıştır. Aralık 2013 de Türkiye de düzenlenen iş forumu sayesinde Benin in kendini Türk yatırımcılara tanıttığını belirtmiştir. Benin'in konumu sayesinde Batı Afrika'nın girişi olduğunu ve dolayısıyla Benin üzerinden Togo, Gana, Fildişi ve Burkina Faso ya ulaşmanın çok kolay olduğunu belirtmiştir. Benin'in nüfus olarak küçük bir ülke olmasına rağmen konumu sayesinde 300 milyon tüketiciye açılan bir kapı olduğunu aktarmıştır. Bu kapsamda liman ve yeni yapılması planlanan antrepolara çok önem verdiklerini dile getirmiştir. Tarımın ülkedeki en önemli ikinci sektör olduğunu, bu kapsamda ülkede yabancı yatırımcılar için büyük tarım alanları satın alıp tarıma dayalı sanayi işletmeleri kurmalarının kolaylıklarından bahsetmiştir. Buna ek olarak, turizm ve otelcilik, enformasyon ve teknoloji, enerji ve ulaşım alanlarında Benin in yatırım için uygun olduğunun altını çizilmiştir. Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş Üçüncü olarak Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş İzmir'in yatırım olanaklarını tanıtmak üzere bir konuşma yapmıştır. Ekrem Demirtaş konuşmasına, Benin'de kadınların önemli bir yere sahip olduğunu, işadamları kadar iş kadınlarının da ekonomide önem taşıdığını açıklayarak başlamıştır. Bu kapsamda Odamız bünyesinde bulunan İş Kadınları Konseyi ile Beninli işkadınlarının işbirliği yapabileceklerini aktarmıştır. 4

İzmir ile Benin arasında işbirliği ve dostluğun çok geliştiğini, Türk Havayolları nın da İstanbul Cotonou direkt uçuşları ile ilişkilerin daha da gelişeceğinden emin olduğunu, Beninli işadamlarını İzmir e davet ettiğini açıklamıştır. Yapılan sunumlar ve konuşmalardan, ülkenin ciddi bir konut eksikliği, ulaşım ve taşımacılık konusunda yatırıma ihtiyacı olduğu noktalarını çıkardığını belirterek, Odamız heyetinde bulunan işadamlarının bu konularda Benin ile işbirliği içerisinde bulunacağını sözlerine eklenmiştir. Türkiye'nin pamuk ithalatı yapmak istediğini, bunun Benin'den yapılabileceğini aktarmıştır. Daha sonra İzmir in Beninli yatırımcılara tanıtılması için İzmir tanıtım filmi gösterimi gerçekleştirilmiştir. Odamız bünyesinde geliştirilmekte olan bir proje kapsamında Benin de bulunan çocuklara göz muayenesi yapılabileceğini, göz bozukluğu olan çocukların tedavi edilebileceğini dile getirmiştir. İzmir Ticaret Odası tarafından kurulan İzmir Ekonomi Üniversitesi nde 28 kadar Afrikalı öğrenci olduğunu ama Benin'den hiç öğrencileri olmadığını belirterek, en kısa zamanda Beninli bir öğrenciyi İzmir'e beklediklerini açıklamıştır. İzmir de 2 adet serbest bölge ve 13 adet organize sanayi bölgesi bulunduğunu bu sebeple, Benin e serbest bölgesini geliştirmesi için gerekli bilgi desteğini sağlayabileceğini aktarmıştır. Sunumlardan sonra, Odamız ile Benin Sanayi ve Ticaret Odası arasında Kardeş Oda Anlaşması imzalanmıştır. İmzalanan anlaşma ile Benin Sanayi ve Ticaret Odası Odamızın 86. Kardeş Odası olmuştur. Daha sonra, Odamız Üyeleri ile Beninli işadamları arasında ikili görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Benin Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Jean Baptiste Satchivi, Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, Benin Ankara Büyükelçisi Moise Kerekou, Benin Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Jean Baptiste Satchivi, Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, Benin Sanayi, Ticaret, Orta ve Küçük İşletmeler Bakanı Naomie Azaria Honhoui 5

HEYETİMİZİN BENİN DIŞİŞLERİ, AFRİKA ENTEGRASYONU, FRANKOFONİ VE YURTDIŞINDA YAŞAYAN BENİNLİLER BAKANI NI ZİYARETİ Heyetimiz Benin Dışişleri, Afrika Entegrasyonu, Frankofoni ve Yurtdışında Yaşayan Beninliler Bakanı Nassirou Bako Arifarı yi makamında ziyaret etmiştir. Dışişleri Bakanı Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş ı makamında karşılayarak heyetimizi görmekten büyük bir memnuniyet duyduğunu belirtmiştir. Sonrasında, Dışişleri Bakanı ile birlikte heyetimiz Cumhurbaşkanlığı Sarayı na hareket etmiştir. Benin Dışişleri, Afrika Entegrasyonu, Frankofoni ve Yurtdışında Yaşayan Beninliler Bakanı Nassirou Bako Arifari ve Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş 6

HEYETİMİZİN BENİN CUMHURBAŞKANINI ZİYARETİ Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, Benin Cumhurbaşkanı Boni Yayi, Odamız Meclis Başkanı Rebii Akdurak Heyetimiz Benin Cumhurbaşkanı Boni Yayi yi makamında ziyaret etmiştir. Cumhurbaşkanı heyetimizi konuk etmekten mutluluk duyduğunu, Türkiye ile Benin arasındaki ilişkilerin gün geçtikçe daha sıcak hale gelerek ilerlediğini belirtmiştir. Benin'in son yıllarda ekonomik olarak büyüme kaydettiğini, yurtdışından gelecek olan yatırım ve destekler sayesinde daha da büyüyeceklerini, hedeflerinin dünya çapında lider ekonomilerden biri olmak olduğunu belirtmiştir. Türkiye ile birlikte başarıyı yakalayacaklarını düşündüğünü aktarmıştır. Hali hazırda, TİKA'nın verdiği maddi destekler ve eğitimler sayesinde ekonomik yapılandırmayı başlattıklarını, Türk işadamlarını Benin'e davet ettiklerinin altını çizmiştir. Geçtiğimiz yıl Aralık ayında Türkiye'ye bir ziyarette bulunduğunu, bu ziyarette Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan ve Cumhurbaşkanımız Abdullah Gül tarafından kabul edildiğini belirterek ülkeler arasındaki işbirliğinin artması için birlikte çalıştıklarını aktarmıştır. Benin in kalkınma projelerini tamamlamak için toplamda 6 milyar dolar tutarında kaynağa ihtiyacı olduğunu belirtmiştir. Yapılan reformlar sonucunda kamu özel sektör ortaklığına çok önem verildiğini bu ortaklığın fonksiyonel olması durumunda kendilerine gelecek fonları iki katına çıkarabileceklerini açıklamıştır. Benin de güvenlik, demokrasi, politika ve yolsuzluğa karşı mücadelenin çok önem taşıdığını, bu sayede iş dünyasını daha başarılı hale getirdiklerini belirtmiştir. Yaptıkları reformlar ile 8 saatte şirket kurulumunu başardıklarını aktarmıştır. Kalkınma için çok çalıştıklarını, demiryolları ve enerji konusuna çok önem verdiklerini belirtmiştir. Bu kapsamda 2 bin Megavatlık enerjiye ulaşmayı hedeflediklerinin altını çizmiştir. Benin Cumhurbaşkanı Boni Yayi daha sonra heyetimizin onuruna bir akşam yemeği vermiştir. Yemek esnasında Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş'a Benin ile İzmir arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi adına gerçekleştiği çalışmalar için Benin Cumhuriyeti Ulusal Onur Nişanı takdim edilmiştir. 7

HEYETİMİZİN BENİN SERBEST BÖLGESİNİ ZİYARETİ Benin İstanbul Fahri Konsolosu Ichola Saliou, Benin Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Jean Baptiste Satchivi, Benin Sanayi, Ticaret, Orta ve Küçük İşletmeler Bakanı Naomie Azaria Honhoui, Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş Heyetimiz 25 Haziran 2014 tarihinde Benin Serbest Bölgesi ni ziyaret etmiştir. Benin Sanayi, Ticaret Orta ve Küçük İşletmeler Bakanı Naomie Azaria Honhoui, Benin İstanbul Fahri Konsolosu Ichola Saliou ve Benin Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Jean Baptiste Satchivi ziyarette heyetimize eşlik etmiştir. Fahri Konsolos Serbest Bölge nin 230 hektar büyüklüğünde bir alana kurulduğunu, Nijerya sınırına 4 km, Cotonou Limanı na ise 20 km mesafede bulunduğunu aktarmıştır. Serbest bölgenin inşası için milli bütçeden pay ayrıldığını, yönetimin ise kamu özel sektör ortaklığı ile yürütüldüğünü belirtmiştir. Devletin serbest bölge için altyapı sağladığını, Benin Kalkınma Ajansı nın ise yönetimini yürüttüğü serbest bölgenin dünyanın her ülkesi ile çalışma fırsatı olduğunu açıklamıştır. Yer tahsisinin 90 yıllık kira anlaşmalarıyla yapıldığını, m 2 için yıllık kiranın 0,3 dolar tutarında olduğunu aktarmıştır. Odamızdan serbest bölge için girişimci ve yatırımcı istediklerini belirterek, Gana da Hindistan ın yerleşerek yatırım yaptığını, Türkiye nin de benzer bir modeli Benin de uygulayabileceklerini belirtmiştir. Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş Türkiye de bahsi geçen bir model olmadığını, fakat TİKA ve TOBB işbirliği aracılığıyla yeni bir yatırım destekleme sistemi gerçekleştirilebileceğini aktarmıştır. İzmir Ticaret Odası olarak, serbest bölgede işletmecilik yapacak olan şirkete danışmanlık yardımında bulunulabileceğini belirtmiştir. İzmir e gelerek Ege Serbest Bölgesi ni ziyaret edebileceklerini, işletmecilere eğitim verilebileceğini aktararak Benin Serbest Bölgesi ne destek olunabileceğini bildirmiştir. HEYETİMİZİN COTONOU TÜRK OKULU İNŞAATI ZİYARETİ Heyetimiz 25 Haziran 2014 günü Cotonou da inşaatı yürütülmekte olan Türk Okulu nu ziyaret etmiştir. Okul yetkilileri Benin Cumhurbaşkanı Boni Yayi ile Cumhurbaşkanımız Abdullah Gül arasında yapılan görüşmeler sonucunda, Türk Okulu inşaatı için Cotonou da 9 dönüm arsa tahsis edildiğini, inşaatın bu arsa üzerinde bir yıl önce başladığını belirterek, okulun Eylül 2014 de faaliyete gireceğini belirtmişlerdir. 8

Okulun yapımında çalışan ekibin genel olarak İzmir den geldiğini de sözlerine eklemiştir. Okulun hali hazırda 250 öğrencisi olduğunu, amaçlarının 6 bin öğrenciye eğitim vermek olduğunu aktarmıştır. Anaokulundan, liseye kadar eğitim verecek okulun Türkiye den Benin e yatırım yapmak için gelecek olan Türk işadamlarının çocukları için hazır olduğunu belirterek, Benin de bulunan Ufuk Koleji mezunlarının ABD, Nijerya, Kanada, Avrupa ve Türkiye gibi çok çeşitli ülkelerde üniversite okumaya hak kazandıklarını aktarmıştır. HEYETİMİZİN CUMHURBAŞKANLIĞI SARAYINDA ÖĞLE YEMEĞİ Benin Cumhurbaşkanı Boni Yayi, heyetimiz onuruna, Cumhurbaşkanlığı Sarayında öğle yemeği vermiştir. Cumhurbaşkanı Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş a ziyareti için teşekkür ederek konuşmasına başlamıştır. Türkiye nin ekonomik olarak çok dayanıklı bir ülke olduğunu, Benin in ekonomik model olarak Türkiye yi örnek aldığını belirtmiştir. Benin Cumhurbaşkanı Boni Yayi, Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş THY nin artık Benin e direkt uçuş düzenlediğini bunun da Benin in güvenilirliğinin bir kanıtı olduğunu aktarmıştır. THY nin çok kalabalık bir heyet ile ilk uçuşunu gerçekleştirdiğini, bunun da iki ülke arasında dostluk göstergesi olduğunu dile getirmiştir. Ülkenin yürütmekte olduğu reformların dünya çapındaki IMF, Dünya Bankası, Afrika Kalkınma Bankası, Birleşmiş Milletler gibi organizasyonlar tarafından desteklendiğini belirtmiştir. Cumhurbaşkanı konuşması sonrasında, TİKA, Cengiz Holding, Fatih Üniversitesi, Cenka Grubu, Europower Energy Şirketi ve DEİK Afrika Dairesi Benin ile ilgili projelerini paylaşmıştır. Odamız Yönetim Kurulu Başkanı konuşmasında Sayın Boni Yayi nin büyük bir özveri ile ülkesinin gelişimi için çalıştığını ve Benin in geleceğinin aydınlık olduğunu gördüğünü belirtmiştir. Türkiye ile 9

Benin arasındaki ticaretin geliştirilmesi gerektiğini, fakat bunun denge içerisinde olması gerektiğini aktarmıştır. Odamız Yönetim Kurulu Başkanı Ekrem Demirtaş, Benin Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı ve Benin Sanayi, Ticaret, Orta ve Küçük İşletmeler Bakanı nı İzmir Enternasyonal Fuarı na davet ederek kendilerinin de Benin Fuarı na geleceklerini belirtmiştir. Tekstil ve konfeksiyonun İzmir de çok gelişmiş olduğunu, bu meslek grubundan bir heyet ile yeniden bir ziyaret düzenlemeyi planladıklarını aktarmıştır. Serbest bölgenin geliştirilmesi için İzmir Ticaret Odası olarak çalışacaklarını açıklamıştır. 10