TÜRKİYE DE ŞEBEKE SEKTÖRLERDE GENEL REKABET SORUNLARI SEMPOZYUMU Istanbul, 18 Ocak 2008 Mehmet Yükselen- AccessTurkey Capital Group
Mevcut Durum Enerji Sektöründe Rekabet
Mevcut Durum Elektrik ve Gaz Piyasası Oyuncuları Elektrik Piyasası Üretim 85% Devlet + YİD + Yİ 15% Otoprodüktörler Dağıtım % 95 Devlet % 5 Özel Doğalgaz Piyasası İthalat ve Toptan Satış 100% BOTAŞ iken %10 kadarı el değiştirme sürecinde (4 oyuncu) Dağıtım 5 Belediye + 51 ihale edilmiş bölge (bir kısmında gaz verilmeye başlandı)
Elektrik Piyasası Üretim Devlet, YİD, Yİ piyasanın büyük bir bölümünü oluşturmakatdır (%85) İHD (2%) Çayırhan (Park Enerji) Bilgin Hazar I-II Mobil (2%) Kartet... OP(13%) Enerjisa Akenerji Zorlu Enerji Yİ (16%) Enka + Intergen (Adapazarı, Aliağa) Sugözü (Steag, Oyak, RWE) Baymina (Tractabel, Mimag) Doğa Elektrik Ova Elektrik YİD(6%) Trakya Elektrik Unimar Birecik Other hydro and wind EÜAŞ Devlet (61%) Other partnerships (Yatağan, Yenikök, Kemerköy,...) Entek Bisenerji Çolakoğlu... AccessTurkey Capital Group 4
Elektrik Piyasası Dağıtım 20 bölge devletin elinde olup, özelleştirmeyi beklemektedir Distribution Region Mio MWh % % 1. 2. 3. 11,2 2,0 1,9 9,9 1,8 1,7 64,3 62,1 31,7 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Diyarbakır, Batman,Siirt,Mardin, Sanlıurfa, Sırnak Van, Bitlis, Muş,Hakkari Erzurum, Erzincan,Bayburt, Kars, Ağrı, Ardahan, Iğdır Artvin, Giresun, Gümüşhane, Rize,Trabzon Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli Sivas, Tokat, Yozgat Adana, Mersin, Osmaniye, Hatay, Gaziantep,Kilis Kırşehir, Nevşehir,Niğde, Aksaray, Konya, Karaman Ankara, Kırıkkale, Zonguldak, Bartın, Karabük, Çankırı, Kastamonu Antalya, Burdur, Isparta İzmir, Manisa Gross 1,9 1,7 1,9 1,7 1,7 1,5 11,5 10,2 4,7 4,1 9,0 4,4 10,2 8,0 3,9 9,0 Theft/Loss 14,4 14,3 10,3 13,1 7,1 11,1 9,3 7,1 Gross Distribution Region Mio MWh % % 12. 13. 14. 15. 16. Balıkesir, Bursa, Çannakale, Yalova Edirne, Kırklareli, Tekirdağ İstanbul Anadolu Yakası Sakarya, Bolu, Düzce, Kocaeli Afyon, Bilecik, Eskişehir, Kütahya, Uşak 6,6 3,4 7,0 4,7 3,7 5,9 3,0 6,2 4,2 3,2 10,1 9,9 10,4 12,3 6,9 17. 18. İstanbul Rumeli Yakası Kayseri 16,8 14,8 16,2 19. 20. 21. Aydın, Denizli, Muğla Adıyaman, Kahramanmaraş Amasya, Çorum, Ordu, Samsun, Sinop 4,5 2,7 3,4 3,9 2,3 3,0 9,1 10,7 11,8 Total 113,4 100 17,8 AccessTurkey Capital Group 5
Elektrik Piyasası Kanun ve Reformları Mevzuat Elektrik Piyasası Kanunu 4628, 2001 yılında Doğalgaz Piyasa Kanunu 4646, 2001 yılında Üretim, Dağıtım ve iletim ayrıştırılması Serbest müşteri limitlerinin getirilmesi (ayrı tüzel kişilkler- EÜAŞ, TEDAŞ, TEİAŞ) BOTAŞ ın bütünleşik sisteminin 2009 yılı Buna ek olarak hesap ayrışmasının yapılması itibarı ile ayrıştırılması Erişim yükümlülüğü BOTAŞ ın piyasadaki yerinin 2009 yılına Serbest müşteri limitlerinin her yıl kadar hacim/ihale devir yöntemiyle %20ye düşürülmesi çekilmesi Arz tarafında lisansa dayalı yeni oyuncu Belediyelerin elinde bulunan dağıtım girişleri bölgelerinin özelleştirilmesi Devletin yeni kapasite yapamaması Yapısal Sınırlar Üretim Şirketleri Piyasa Payı <20% Toptan Ticaret Şirketleri Piyasa Payı <10% Dağıtım şirketinin iştirakinin üretim şirketin -den aldığı elektrikte kısıtlama <20% (dikey bütünleşme sınırı)
Hedeflenen Piyasa Yapısı İkili Anlaşmalar Piyasası Tedarikçilerle- Tüketicilerin Karşılıklı olarak özgürce, rekabetçi anlaşma yapmaları Dengeleme Piyasası Arz ve Talep Dengesizliğini giderecek bir son an piyasası (Şu anda %10 lara yakın bir hacim bu piyasada alınıp, satılıyor) Şu anda spot piyasa olarak çalışıyor Gün Sonrası Piyasası Arz ile talep Futures - İleri Vadeli İşlemler Piyasası İleriye doğru fiyat öngörülerinin yapılabilmesi keyfiyeti
Mevcut Durum Enerji Sektöründe Rekabet AccessTurkey Capital Group 8
Rekabetin Sağlanması İçin Gerekenler Elektrik Piyasaları Üretim ve dağıtım özelleştirmelerinin ivedilikle yapılması Piyasaya daha fazla oyuncu girmesinin sağlanması için fiyat mekanizmalarının oluşması Gün Sonrası Piyasası, İleri Vadeli İşlemler Piyasası, Dengeleme Piyasası Piyasa ekonomisini bozacak çok uzun vadeli (örneğin 5 yıldan fazla) alım garantilerinin verilmemesi EPDK nın oluşan piyasa ortamında piyasa oyuncularını (dağıtım şirketleri) denetleyerek servis hizmet maliyetlerini aşağı çekilmesi AccessTurkey Capital Group 9
Rekabetin Sağlanması İçin Gerekenler Doğalgaz Piyasası Botaş ın tüzel ve muhasebe olarak ayrıştırılmasının yapılması Botaş ın piyasa tekelinin zaman içinde azaltılması (hangi tarihe kadar, yüzde kaça?) Kalan 3 dağıtım şirketinin özelleştirilmesinin yapılması EPDK nın oluşan piyasa ortamında piyasa oyuncularını (dağıtım şirketleri) denetleyerek servis hizmet maliyetlerini aşağı çekilmesi Gaz piyasasının oluşturulması AccessTurkey Capital Group 10