tmmob makina mühendisleri odası 21. YÜZYILA DOĞRU DENİZLİ SANAYİİ SEMPOZYUMU 17-18-19 EKİM 1997 BİLDİRİLER Bildiriler kitabında yer alan her türlü görüş, fikir, bilimsel sav ve alıntılar, tablo ve şekiller bildiri yazar / yasarlarına aittir. Bunlardan ötürü düzenleme kurulu sorumlu tutulamaz. Bu kitaptan yapılacak alıntılarda kaynak göstermek zorunludur. EDİTÖR Cemalettin Çağdaş Yılmaz Arslan YAPIM Deha Ajans Ltd. Şti. Tel: 263 14 84 BASKI Deha Mat Ltd. Şti. mmo yayın no: 199 ISBN 975-395-243-0
DÜZENLEME KURULU YÜRÜTME KURULU ÖmerGÜLEKEN Remzi ERİŞLER Süleyman EVCİLMEN Tarık DEMİRAY Cemal GENCER Uğurcan NAZLI T.Hikmet KARAKOÇ Turhan ONGEN Hasan CEBİROĞLU Dinçer METE Metin ALBEYOĞLU Selahattin SAPMAZ Hakkı ÖZÜTOK Prof.Dr. Mehmet ATILGAN Faruk İNCEOĞLU Fatih YAŞA Ö.Faruk YÜKSEL Servet TETİK Yaşar YIKICI Ahmet SİNKİL MMO Başkan Vekili MMO Bursa Şube Sekreteri MMO Antalya Şube Başkanı MMO Ankara Şube Sekreteri MMO Ankara Şube Y.K.Ü. MMO Adana Şube Y.K.Ü. MMO Eskişehir Şube Y.K.Ü. MMO İzmir Şube Y.K.Ü. MMO İstanbul Şube Bşk. Vekili MMO Edirne Şube Bşk. Vekili MMO Aydın İl Temsilcisi MMO Muğla İl Temsilcisi MMO Fethiye İlçe Temsilcisi Şube Y.K.Ü. Şube Y.K.Ü. >ube Sekreteri jube Saymanı Şube Y.K.Ü. >ube Y.K.Ü. jube Üyesi Ufuk ABALIOĞLU M.Gülşen GÜNGÖR İsmail ÇELİK İnci İLGAZ MevlütÇELİKBİLEK Erdoğan KİRİŞ Ali DENİZ Mehmet SARICA Fatih DİLBAZ Ali Rıza YAZGAN İskender ERBİL SEMPOZYUM SEKRETERYASI Fatih YAŞA Erkin PALAMUTÇU SEMPOZYUM YERİ Çatalçeşme Oda Tiyatrosu Denizli Belediyesi Meclis Salonu DANIŞMANLAR KURULU ABALIOĞLU Ali ABALIOĞLU İsmet ACAR Mehmet ADA H. Tekin AKŞAHİN Yalçın AKŞİTProf.Dr.M.Arif AKYÜREK Faruk ALTUNTAŞ Turgay ALYANAK Prof. Dr. İbrahim ASLANOĞLU Doç.Dr. Mehmet ATICI Sait ATMACA Mehmet AYDEMİR Mehmet AYDINLI Osman BAŞÇİFTÇİ Feyzullah BAYSAL Ali BEŞTAŞ Tanju CEYLAN Yrd.Doç.Dr. Tülay CONTAY Gürol ÇELİKOK Bülent ÇETİŞLİ Prof. Dr. Halil ÇİZMECİ Hasan ÇOPUR Süleyman DEĞİRMENCİ İsmail DEMİREREN İbrahim DEVELİ Hilmi DOĞUAltan DURMAZ Prof. Dr.Ali DUYSAL Ömer DÜLGEROĞLU Prof. Dr. Ercan ECE İsmail EDEM Ali EMİR Cahit ERDUYAN Tamer EREN Prof. Dr. Aslan ERGUN Yaşar Oğuz ERHAN Ramazan ERTÜRK Necati ESEN Hasan EVRAN Vedat GERELİOĞLU İ. Hakkı GÖKALP Prof. Dr. Hüsnü Yusuf GÖKSU Yusuf Ziya GÖKŞİN Ahmet GÜLSÖZ Doç. Dr. Alper GÜN Yücel GÜN ALP Sezai GÜRGÜN Ertan GÜVENALAli HAZER Şeref İLGERİ Süleyman KALEMCİ Nail KARABACAK Doç. Dr. Rasim KARAMANLI A. İhsan KASAPOĞLU Kemal KATRANCI Zafer KAYA Ramazan KAYNAK Mustafa KEÇECİ Müjdat KIVANÇ Behçet KOCABAĞ Durali KOCAMAZ Hasan KONYALIOĞLU Hilmi KÖSEOĞLU Cevdet KUTLU R. Erhan MARIMAli NİZAMOĞLU İsmail OKTİK Prof. Dr. Şener ÖNCEL Abdi ÖZDEMİR Mehmet ÖZEK Doç Dr. Ziya ÖZEKMEKÇİ Nejdet ÖZPINAR Doç. Dr. Yahya PANAYIR İlter RENDE Prof. Dr. Hikmet SALGAR Gültekin Okay SARAÇOĞLU Önder ŞENEL Yavuz SİVRİ Esat SÖZKESEN Nuri SÜZÜK Lerzan TAŞKIRAN Cihan TERZİBAŞOĞLUAli TOSUN İsmail TOKER Emin TÜRKÖZ Hüseyin ÜLKÜ Turhan ULUKAYA Halil URGANLIOĞLU Bekir USLU M. Abdulkadir YALÇIN Cengiz YAVUZ Mehmet YILDIRIM Veli YUSUMUT Şah İsmail YÜKSEL Prof. Dr. Mehmet ZEYTİNCİ Cüneyt İRTİBAT BÜROSU TMMOB Makina Mühendisleri uını Kal:2 DENİZLİ Tel & Fux:
DENİZLİ TEKSTİL VE KONFEKSİYON SANAYİNDE ÇALIŞAN İŞÇİ VE ARA ELEMAN (USTA-KALFA) SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Yılmaz KASAPOĞLU, BASİAD (Babadağlı'lar Sanayici ve İş Adamları Derneği Bşk, I. Yardımcısı ÖZET Denizli ilinden yapılan testil ve konfeksiyon ihracatı Denizli Sanayi Odası verilereine göre, 1987 yılından 15.09.1997 tarihi itibari 239 000 000 USD. dır. Organize Sanayi'de 50 ve üzerinde işçi çalıştıran 77 tekstil kuruluşu bulunmaktadır. 50 ve üzerinde işçi çalıştıran bu kuruluşlarda 14 600 kişi istihdam edilmektedir. Denizli il merkezinde tekstil sektöründe çalışan içi sayısını resmi olmayan kayıtlara göre 34 422 civarında olmalıdır. Tekstil sektöründeki hızlı gelişme bir takım sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu sorunlardan en önemlisi işçi, usta-kalfa(ara elemen) sorunudur, tekstil ve konfeksiyon sektöründe meslek öncesi, meslek içi eğitim verilememektedir. Uluslararası rekabette standart üretim ancak eğitilmiş personelle karşılanabilir. Devletin bu konudaki desteği yok denecek kadar azdır. Tekstil ve konfeksiyon sanayicisi kendi eğitim kurumlarını kurabilir, ancak gerekli kanuni düzenleme hemen yapılmalıdır. Meslek öncesi ve meslek içi eğitim programı ve süresi, eğitilecek elemanın eğitim süresi, sosyal ve psikolojik durumu, görgüsü, teknolojiye adeptasyonu, dokumacılık kültürü almış bir aileden olup olmaması gibi bir çok faktör gözönüne alınarak yatapılmalıdır. Işci sorunları, işçi sağlığı, meslek içi ve meslek öncesi eğitimi etki eden faktörler, gelişen teknolojideki konulan, verimlilik, standart üretim, pazarlamadaki zorluk ve proplemler, kamu ve özel kuruluşlardaki işbirliğini engelliyen konulan araştıran ve bunların çözümünde yardımcım olan AR-GE merkezlerinin kurulması gereklidir.. GİRİŞ 2000 'li yıllarda Denizli'de güçlü ve sağlam temellere oturmuş tekstil ve konfeksiyon sanayisinin oluşması için tekstil ve konfeksiyon sektöründe işçi ve ara elemen sorunun acilen çözülmesi gerekmektedir. Bunun için başta kamu kuruluşları ve demoktratik kuruluşlar olmak üzere sanayiciye de büyük sorumluklar düşmektedir. Sorunun çözümünde sanayici her türlü işbirliğine hazırdır. Denizli sanayicisi, nitelikli eleman yetersizliğinin, başta rekabet gücü olmak üzere, verimlilik ve kapasite düşüklüğü üzerinde önemli etkisi olduğunun farkına varmıştır. Sanayici yeniden yapılanmaya girmek istemektedir. Başta, çalışanlara sağlıklı çalışma ortamının sağlanması olmak üzere, sosyal ve kültürel aktiviteler katılması konusunda istekli ve heveslidir. Hılzı kentleşme, insanlarda bazı psikolojik rahatsızlıklar yaratmıştır. Sanayici çalışanların beden sağlığı yanında ruh sağlığını da düşünmektedir. Bu makalede işçi ve ara eleman sorunları ele alınmakta bu problemin çözümü için öneriler getirilmektedir. 1. DENİZLİ'DEKİ TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN DİĞER SEKTÖRLER ARASINDAKİ YERİ Denizli ili Ülkede nüfus bakımından 23., nüfus atrış hızı bakımından 19. aktivite bakımından 13- ve sanayi bakımından da 9. ve Ege Bölgesi'nin 8 ili arasında % 19'luk GSMH payı ile de 2. sırada yer almaktadır (1, 2). Denizli tekstil ve konfeksiyon sektöründeki sanayileşme ile dikkatleri çeken bir ilimizdir. Denizli ilinden yapılan testil ve konfeksiyon ihracatı Denizli Sanayi Odası verilereine göre, 1987 yı- 104
i5.o9.i997 tarihi itibari ile yılllara göre dağılımı aşağıda (çizelge 1) verilmektedir. Çizelge 1. Denizli tekstil ve konfeksiyon ihrtacatının yıllara göre dağılımı YILLAR İHRACAT TUTARI(USD ) 1987 36 000 000 1988 71 500 000 1989, 80 000 000 1990 83 000 000 1991 115 500 000 1992 112 500 000 1993 145 500 000 1994 170 000 000 1995 322 500 000 1996 289 500 000 15.09.1997 239 500 000 1996 Denizli Ticaret Odası verilerine göre(3), teskstil ve konfeksiyon ihracatı diğer madde gruplarına göre, 1995 yılında %76.38, 1996 yılında % 76.69 oranında gerçekleşirken, mutfak eşyaları ve diğer madde grupları 1995 yılında 23.62, 1996 yılında %23-31 oranında gerçekleşmiştir. Genel olarak ele alındığında tekstil ve konfeksiyon ihracatında % 0.31 lik bir artış meydana gelmiştir. 1996 yılı verilerine göre havlu ihracatında %3.08 oranında bir artış olurken bornoz, çarşaf ve nevresim, gömlek, pijama, gecelik, bluz ve pantolan ihracatında ise bir gerileme olmuştur (çizelge 2). Çizelge 2. Tekstil-konfeksiyon ve tekstil-konfeksiyon dışındaki diğer madde gruplarının 1995 ve 1996 yılına göre ihracattaki yeri Tekstil - Konfeksiyon ve Diğer Madde Grupları Bornoz Havlu Çarşaf ve Nevresim Gömlek Pijama ve Gecelik, Bluz ve Pantolon Diğer Madde Grupları 1995 yılı verilerine göre % 41.73 23.49 4.61 3.89 2.76 23.62 1996 Yılı verilerine göre % 40.08 26.57 3.42 3.27 3.35 23.31 2. DENİZLİ KENT MERKEZİ TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN İŞÇİ SAYISI Denizli Sanayi Odası verileri göre, Organize Sanayi'deki faal fabrika sayısı 120 dir. Bunlardan 93 tanesi tekstil ve konfeksiyon sektöründe 27 tanesi de diğer sektörlerde faaliyet yapmaktadırlar. Organize Sanayi'de 50 ve üzerinde işçi çalıştıran 77 tekstil kuruluşu bulunurken 50'nin altında işçi çaktıran 17 tekstil kuruluşu bulunmaktadır. Ticaret odası verilerine göre 50 ve üzerinde işçi çalıştıran işyerlerinin sektörlere göre dağılımı şöyledir: Tekstil sektörü, 14 600 kişi ile % 62.26 lık bir payı, tekstil dışındaki diğer sektörleri ise, 7 886 kişi ile %37.26'kk payı bulunmaktadır. 105
1993 itibariyle Denizli'de %92.2'si faal 10 909 adet tezgaha sahiptir(l). % 89'u faal 4 450 küçük ve orta ölçekli dokuma işletmesi mevcuttur. Bu işletmelerde 11 86l kişi çalışmaktadır(l). Bunların %34.2'si iş sahibi ve ortaklardan, %47'.7'si ücretsiz aile fertlerinden, % 18.1'i ücretli çalışanlardan oluşmaktadır(l). Resmi verilere göre Denizli kent merkezindeki tekstil sektöründe istihdam edilen işçi sayısı bilinmemektedir. Denizli kent merkezindeki küçük ve orta boy dokuma işletmeleri genellikle havlu, nevresimlik ham bez ve çarşaf üretmektedirler. Bunların dışında, Denizli il merkezinde yaygın olarak konfeksiyon atelyeleri bulunmaktadır. Her sokakta 30 işçi çalıştıran en az bir atelye yer almaktadır. Tekstil sektöründe çalışan işçi sayısının resmi kayıtlara geçen sayının çok çok üzerine olduğu düşünülmektedir. Olasılıkla bu sayı resmi kayıtlara geçen sayının %65'inden daha fazladır. Bu duruma göre kabaca Denizli il merkezinde tekstil sektöründe çalışan içi sayısını resmi olmayan duruma göre 34 422 civarında olmalıdır. Denizli kent merkezine dış göç oranı %52.2 ve iç göç oranı ise, %55.7 'dir(3). Denizli kent merkezine %107.9 oranında göç alan bir il olduğu anlaşılmakta ve 1990 nüfus sayımı ile 204 118 olan kent merkezi nüfusunun bugünkü verilere göre kabaca 400 000 civarındadır.ancak, 1994 yılı tahminlerine göre Denizli, %45 'i kent merkezinde oturanlardan oluşmak üzere 810 897 nüfusa sahiptir. Buna göre Denizli kent merkezi 364 903 nüfusa sahip olmalıdır(l). Sonuç olarak Denizli kent merkezinde tekstil sektöründe çalışan işçi sayısı kent merkezi nüfusunun yaklaşık % 10'nunu oluşturmaktadır. 2. DENİZLİ TEKSTİL SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN İŞÇİNİN CİNSİYETİ, ORTALAMA YAŞI VE TAHSİL DURUMU 2.1. Denizli Organize Sanayi'deki Tekstil Sektöründe Çalışan işçi, ara eleman ve idari Personelin cinsiyeti, ortalama yaşı ve Tahsil Durumu. Denizli organize Sanayide en az 4 seneden beri faaliyet gösteren tekstil fabrikalarından 1618 kişi çalıştıran 9 fabrika seçilmiş ve BASYAD Personeli ile bir araştırma yapılmıştır(5). Fabrikaların değişik bölümlerine göre çalışan personelin cinsiyeti, ortalama yaşları, tahsil durumları ortaya çıkarılmıştır. Organize Sanayindeki tekstil fabrikalarında tüm mevcut personelin %71.86'sı kadınlardan oluşurken, %38.90'nı da erkeklerden oluşmaktadır. Ençok kadın işçi çalıştıran bölüm, %47.02 lik oranla konfeksiyon bölümüdür(çizelge 3 ve 4). Hiç kadın işçi çalıştırılmayan bölüm ise haşıl bölümüdür. Haşıl bölümünde çalışan personelin yaş ortalamalar 23 olurken idari personelde çalışan bölümde ise yaş ortalamaları 32 olmaktadır. Diğer taraftan çalışan personelin tahsil durumları ise çok farklılık göstermektedir. Tüm bölümlerde çalışan, %1.48 oranında tahsilziz işçiler yer alırken, %78.80 oranındada ilk okul tahsili işçiler yeralmaktadır.yüksek tahsilli kişilerin tüm bölümlerdeki oranı ise, % 4.45 dir. Çizelge 3- Organize Sanayideki tekstil fabrikalarında çalışan personelin fabrikanın değişik bölümlerindeki dağılımları ve ortalama yaşları. BÖLÜM KADIN % ERKEK % BÖLÜMLERDE ÇALIŞAN PERSONEL YAŞ ORTAL. HAŞIL KONFEKSİYON DOKUMA İDARİ 47.02 12.86 1.98 4.94 15.84 9.40 7.92 4.94 62.87 22.27 9.9 23 25 26 32 TOPLAM " 1 Sn 100-106
Çizelge 4. Denizli Organize sanayideki tekstil fabrikalarında çalışan personelin tahsil durumları BÖLÜM CAHİL % İLK OKUL% ORTA OK.% LİSE % Y.OKUL % HAŞIL KONFEKSİYON DOKUMA İDARİ 0.49 0.99 16.83 47.52 4.45 4.45 2.97 9.44 0.49 0.99 ' 3.96 2.97 0.99 0.99 2.47 TOPLAM 1.48 72.80 12.90 ' 7.92 ' 4.45 Organize sanayideki 50 kişinin üzerinde işçi çalıştıran tekstil fabrikalarında ortalama işçi yaşının 23' ün üzerinde ve yüksek tahsillilerin oranının da % 4.45 olması bazı sonuçlar çıkarmamıza yardımcı olmaktadır. Örneğin, -Tekstil sektöründeki ihracat artışı ve kapasite arttırımını, büyümeyi getirmiş, bunun sonucu olarak da müesseler, aile işletmeciliğinden kurumlaşmaya doğru kaymaktadırlar. - Mevcut çalışan işçiye, asgari ücret dışı ücret ödenmeye başlanmış ve ayrıca bazı sosyal olanaklar hazırlanmaya başlanmıştır. - işçilik dışında usta ve kalfalık müessesesi çalışamaya başlamış ve bunların başına da en üst düzeyde yüksek tahsilli elemanlar yerleştirilmeye başlanmıştır. 2.2. Denizli Kent Merkezindeki Küçük ve Orta ölçekli Tekstil ve Konfeksiyon işletmelerinde Çalışan işçi, Ara Elenem ve idari Personelin Cinsiyeti, Ortalama Yaşı ve Tahsil Durumu 3 932 küçük ve orta ölçekli dokuma işletmelerinde çalışanların %34.2'si iş sahibi ve ortaklardan, %47.7'si ücretsiz aile fertlerinden ve %18'i ücretli çalışanlardan oluştuğu değinilmişti(l). Dokuma işletmelerindeki bu düzensizlik, çalışanların özelikle cinsiyetine ve ortalama yaşlarına etki edecektir. Küçük konfeksiyon işletmelerinde yaş ortalaması 20'nin altına düşebildiği gibi, %95'inin üzerinde de kadın işçi çalışabilmektedir. 3. DEVLETİN DENİZLİ TEKSTİL SEKTÖRÜNE KALFALIK VE USTALIK EĞİTİMİ YÖNÜYLE YAPTIŞI KATKILAR Çıraklık Eğitim Merkezi, okulda 3308 sayılı yasa kapsamında 42 meslek dalında eğitim vermektedir. Dokumacılık da bu meslek dalından bir tanesidir. Denizli'deki çıraklık eğitim merkezinden 1982 yılından beri 23 667 kişi kalfalık ve ustalık belgesi almıştır. Çıraklık merkezinden "dokumacılk" dalında kalfalık ve ustalık belgesi alan kişi sayısı 750'nin çok altında olmaktadır. Tahminen 34 422' nin üzerinde tekstil işçisi çalıştıran Denizli kent merkezi için bu sayı çok çok azdır. Buradan da şu önemli sonuçlar çıkmaktadır: Tekstil esktörü ya çok vasıfsız işçi çalıştırmaktadır ya- da elemenların eğitimini kendi olanakları ile vermektedir. Niteliksiz işçi çalıştırılması, üretimi düşürecek ve üretim maliyetlerini arttıracaktır. Eğitimi kendi olanaklarla vermeğe çalışması da usta çırak ilişkisi içinde olacağından, iş gücü kaıbı oluşacak ve bu da maiyetlere etki edecektir. Usta çırak ilşkisi içinde yapılan eğitimlerde ustada görülen hatalar çırağada yansıdığı için bu kez kalıcı ve sürekli hatalar zincıride meydana gelebilmektedir. Tüm bunların sonucu olarak ela, başta verimlilik azalmakta ve kapasite düşüklüğüne meydana gelmektedir. 4. TEKSTİL VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNDEKİ İŞÇİ SORUNLARI VE BUNLARIN ÖZEL DURUMLARI Yukarıdaki bölümlerde Denizli ihracatında önemli yer tutan tekstil ve konfeksiyon sektörünün rıev- 107
cut durumu özetler halinde verilmiş ve elde bazı bulgularda kısaca değinilmişti. Genel olarak yıllara göre tekstil ve konfeksiyon ihracatında bir artış olmasına rağmen bu sektörün bazı kalemlerinde düşüş görülmektedir, şüphesizki bunun bir çok nedenleri vardır. Bu nedenlerin içinde en önemlisinin işçi ve ara elemen (kalfa ve usta) sorunudur. Nitelikli işçi ve ara elemanın bu sektörte yeterli sayıda olmaması sektöründeki verimliliği düşürmekte ve her geçen gün de maliyetlerin artmasına neden olmaktadırlar. Denizli kent merkezine olan %107.9'luk göç bu sorunun artmasında önemli rol oynamaktadır. 50 ve 50'ni üzerine işçi çalıştıran tekstil ve konfeksiyon sektöründeki işçilerde karşılaşılan özel durumlar aşağıda maddeler halinde verilmektedir: 1.Eğitim a. Eş Eğitim Süresi Aynı süre eğitim almış (örneğin; ilk okul mezunu) kişiler arasında -işe intibak süresi, -iş makinalarına uyumluluğu, -işteki verimliliği, -Beraber çalıştıkları arkadaşları ile olan uyumu, amirlarine karşı davranışları, -Bir iş yerinde veya çalıştığı iş kolundaki bölümlerdeki sürekliliği gibi konularda farklılıklar oluşturmaktadır. b. Eğitimin Alındığı Bölge Eğitimin alındığı bölgenin kırsal alan olması, büyük bir yerleşim alanı olması aynı eğitim almış kişiler arasında farklı sorunların doğmasına neden olmaktadır. - iş makinaları ve çevreye uyum, -Yaptığı işin bilinci ve işindeki titizlilik, -işe devamlılık, -Amirlerine meşgul etme ve zaman kavramını ayarlayamama, -iş makinalarına intibak süresi. c. Farklı Eğitim Süresi işçinin eğitim süresinin 5 yıldan 8 yıla çıkması durumunda yukarıda maddeler halinde verilen sorunların bazıları ortadan kalkmakta, işe ve iş makinalarına uyum daha kısa sürede olmaktadır. d.dokumacıbk Görgüsü Dokumacı bir aileden olan işçiler, belli bir dokumacılık görgüsü ve kültürü olduğundan, ekip çakmasına uyumlu olmakta ve fabrikada verimlilik artmaktadır, işe intibak veya iş makinalarına intibak daha kısa sürede olmaktadır. 2. Meslek Öncesi ve Meslek içi Eğitim Meslek öncesi veya meslek içi eğitimin uygulanmadığı ya da çok az uygulandığı sektör tekstil ve konfeksiyon sektörüdür. Resmi kayıtlarda, gerek halk eğitim merkezi ve gerekse de çıraklık eğitim merkezi kurslarına katılanlardan dokumacılık meslek dalında eğitime tabi tutulanlar tekstil sektöründeki elemen istihdamına göre önemsiz derecede azdır. 3. Fabrikalar Arası Transferler Tekstil sektörü Denizli ihracatında lokmatif görev görmesi, dokumacılık sektörü ile uğraşmamış başka meslek sahibi kişilerin de tekstil sektörüne yatırım yapmasına neden omuştur. Bu da fabrikalar ara- 108
sı işçi ve elemen transferini hızlandırmıştır. Ustalık ve kalfalık düzeyine erişmemiş kişiler usta ve kalfa olarak isthdam edilmiş ve beraberinde de bir takım sorunların oluşmasına yol açmıştır. Örneğin-. -Standart ve kaliteli mal üretimi düşmüştür. - Haksız dış ve iç rekabetin doğmasına neden olmuştur. -İşçi, kalfa usta ücretlerinin düzensiz dağılımına neden olmuştur. -Personelini kaybeden firmaların bazı bölümlerinde üretim düşmüştür. -Fabrikasına, patronuna, usta ve yöneticisine karşı saygı ve iş ciddiyeti azaltmıştır. 4. NELER YAPILABİLİR Tekstil sektöründe hızlı gelişme, her geçen gün bilgsayar donanımlı iş makinalarının sanayimize katılması, Denizli kent merkezine hızlı göç, gereksiz rekabet, gerek tekstil sanayicisinin ve gerekse de Devletin bazı tedbirler alması ve bazı konularda öncülük etmesinin gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Tekstil sanayicisi, çalışanların eğitilmesi konusunda önemli ve ciddi adımların atılması gerektiğine inanmaktadır. Çalışanların, -İş yerindeki hal ve davranışları, -Çevreye uyumu, -Disiplinli çalışmanın öneminin kavranmasını, -İş yeri ve çevre temizliliğinin gerekliliğini, -Malzeme israfının önlenmesi gibi konulan farkına varmasını ve bu konularda eğitim almasını istemektedir. Ayrıca sanayici, çalışanların sosyal aktivitelere katılmasını da arzu etmektedir. Çalışanların, -Spor karşılaşmaları yapmalarını, -Görgü ve bilgi arttırımı açısında kısa süreli geziler yapmalarını, -Tiyatro, konser gibi kültürel etkinlerde bulunmalarını ve/veya bunlara katılmalarını istemektedir. Sanayici, çalışanlara sağlıklı bir çalışma ortamı sağlamaya, sosyal ve kültürel etkinlikler oluşturacağı mekanlar hazırlamaya hazırdır. Tekstil ve konfeksiyon sektöründe nitelikli işçi ve ara yetiştirmek oldukça zor ve karmaşık bir sorundur. Nitelikli eleman yetiştirme konusunda gerek kamu kuruluşlarına ve gerekse de sanayiciye büyük işler düşmektedir. Aşağıda tekstil ve konfeksiyon sanayicisinin yüksek sesle her kurvarda söylediği konular sıralanmaktadır. a. Çıraklık Eğitim Merkezinin Yeniden Yapılandırılması Çıraklık Eğitim Merkezi, "Dokumacılık" dalında 16 senede yaklaşık 750 kişi eğitebilmiştir.tekstil ve konfeksiyon sektörünün mevcut durumu göz önüne alındığında Çıraklık Eğitim Merkezi, başlangıçta senede 750-1000 kişiye eğitim verebilecek yapılanma içine girmelidir. Teknolojiye uygun olarak yapılanmalı ve bilgisayarlı eğitime başlamalıdır. "Genel Dokumacılık" kapsamı dışında, tekstil ve konfeksiyonun alt bölümlerinde de sertifika verebilmelidir. Bunun için mekan ve finasman sorunu ortaya çıkabilir, ilk etepda mekan sorunu, -Mesleköncesi ve meslek içi eğitilmiş insana ihtiyacı olduğunu belirten sanayicinin fabrikasından faydalanılabilir ve onun temin edeceği alet, teçhizat ve sınıflarda bu eğitim sağlanabilir. Böylece Devlet vatandaş işbirliği de gerçekleşebilir. -Tekstil sektörünün en yoğun olduğu bölgelerde "Çıraklık Eğitim Merkezi" "Dokumacılık" şubeleri açarak meslek kollarına göre yapılanmaya gidilebilir. Bunun için odaların, sanayicinin desteği alınabilir. 109
4. Tekstil sektöründeki hızlı gelişme beraberinde rekabeti getirmiş ve elemen transferini kolaylaştırmıştır. Bu da işçi ücretlerinde hem artışa ve hem de ücretlerde dengesizliğe neden olmuştur. Bu yöndeki gelişme verimliği artıracağı yerde azalmasına neden olmuştur. 5. Uluslararası rekabette standart üretim en önemli konudur. Eğitimsiz personelle standart üretilen mal sayısı azalmakta ve üretimdeki verimlilik gittikçe düşmektedir. Bu da uluslararası rekabeti azaltmaktadır. Bugün tekstil sektörğünde zor günler yaşamaktayız. Bu sektörün önünün tıkanmaması ve iş yerlerinin kapanmaması için kamu ve özel kurtuluşları ile elbirliği edip işçi ve ara eleman sorununu çabucak çözme zamanı geşmiştir ve hatta geçmektedir. 6. Bölgemizdeki kamu kuruluşları ve eğitim kuruluşları bu sorunun çözümünde yavaş kalmaktadır. 7. Tekstil sanayicisi kendi eğitim kurumlarını kurabilir ancak gerekli kanuni düzenleme hemen yapılmalıdır. Bunun için Devletin de eğitim ve öğretim konusunda desteği şartır. 8. Meslek öncesi ve meslek içi eğitim programı ve süresi, eğitilecek elemanın eğitimi, eğitim süresi, sosyal ve psikolodik durumu, görgüsü, teknolojiye adeptasyonu, dokumacılık kültürü almış bir aileden olup olmaması gibi bir çok faktör gözönüne alınarak yapılmadır. Tüm faktörler önceden bir kuruluşa yaptıralacak istatistiki çalışmalarla saptanmalıdır. 9- Işci sorunları, işçi sağlığı, meslek içi ve meslek öncesi eğitimi etki eden faktörler, gelişen teknolojideki konuları, verimlilik, standart üretim, pazarlamadaki zorluk ve proplemler, kamu ve özel kuruluşlardaki işbirliğini engelliyen konuları araştıran ve bunların çüzminde yardımcım olan AR-GE merkezlerinin kurulması gereklidir. AR-GE merkezi, tekstil sektöründeki sanayi tarafından kurulması halinde büroktatik engeller kalkacağı için işlerlik kazanması ve promlemin zamanında çözümü mümkün olacaktır. FAYDALANILAN KAYNAKLAR 1. Erary, E, Denizli Tekstil Sektörünün Yeri, Önemi ve Sorunlarına Yönelik Çözüm Önerileri, Detma'97 Biletirler Kitabı, 96-110,1997. 2. D.I.E, II ve Bölge İstatistik Yıllığı, 1995, D.I,E Yay., No: 1845, 1996. 3. Ekonomik Yönüyle Denizli, 1997., Denizli Ticaret Odası Yayınları., 107 s., 1997. 4. Denizli Valiliği Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü, 1994 Yılı Denizli İlinin Ticari ve Ekonomik Durumu Hakkında Rapor., 23 s., 1995. 5. BASYAD Seminer Çalışması (Yayınlanmamış), 10 s, 1997. 111