Sakarya Pamukva Bölgesinden Alınan Yapay Agrega (Kırmataş) İçerisindeki Kil - Silt Miktarının Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkisi SAKARYA PAMUKOVA BÖLGESİNDEN ALINAN YAPAY AGREGA (KIRMATAŞ) İÇERİSİNDEKİ KİL - SİLT MİKTARININ DENEYSEL OLARAK BETON BASINÇ DAYANIMINA ETKİSİ Metin İPEK, Ziya MERAL, M. Haluk ÇELİK Özet - Bu çalışmada, Sakarya Pamukva bölgesinden alınan agreganın içerisinde bulunan kil-silt ranının deneysel larak betn basınç dayanımı ile ilgili ilişkisi araştırılmıştır. Bu çalışmada değişik ranlarda kil-silt içerikli numuneler hazırlanarak 7 ve 28 günlük betn basınç dayanımları ölçülmüştür. Yapılan deneylerde BS20 betn sınıfı elde edilmiş ve hedeflenen her ran ıçın hazırlanan betn numunelerinde aym granülmetrili agrega ve aynı cins çiment kullanılmıştır. Her numune için su/çiment ranı 0.60 larak sabit tutulmuştur. Agrega 0-4 mm ve 4-16 mm lmak üzere iki sınıfa aynlmış 0-4 mm için % O, 2, 4, 6 ve 4-16 mm için ise% O, 0.25, 0.5, 0.75 ranlarında kil-silt ilave edilmiştir. Snuç larak düşük ranlar için kil-silt miktan betn basınç dayanımı fazla etkilemezken, % 2'den yüksek ranlarda basınç dayanımını yaklaşık % 25 ranında düşürdüğü görülmüştür. Ana/ıtal' Basınç dayanımı. Kelimeler -Yapay agrega, Kil, Silt, Betn, Abstract - in this research, the eff ect f the rati f the clay-silt mixture n the cncrete cmpressive strength was studied by experimental way taken frm Pamukva Sakarya regin. The cncrete samples were prepared by using clay-silt mixture and the cmpressive strengths f samples btained 7 and 28 days curing cnditins. Same kind f clay-silt mixture, aggregate and cement were used t btain C20 class cncrete. The water/cement rati fixed as 0.60. Tw different classificatin f aggregate, categries as 0-4 mm and 4-16 mm. M. İpek ; Sakarya Üniversitesi, Teknik Eği tim Fakültesi, Yapı Eğitimi Bölümü, Esen tepe Kampüsü, 54187, Adapazarı Z. Meral; Sakarya Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Esentepe Kampilsü, 54187, Adapazarı M. H Çelik; Gazi Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakülti, Yapı Eğitimi Bölümü, Teknikkullar, 06500 Ankara The mixture f clay-silt f O - 2-4 and 6% has been added t 0-4 mm, whereas clay-silt f O - 0.25-0.50 and 0.75 % has been added t 4-16 mm. Categries as a result, the clay-silt amunt did nt much effect the cncrete cmpressive strength fr lw ratis, whereas it decreased the cmpressive strength by 25%, fr ratis higher than 2%. Key wrds - Artificial aggregate, Clay, Silt, Cncrete, Cmpressive Strength. ı. GİRİŞ Betn hacminin yaklaşık %70'ini luşturan agregalann kalitesi betnun perfrmansını ve durabilitesini büyük ölçüde etkilemektedir. İyi betn elde edebilmek için uygun agrega kullanılması gerektiği bilinen bir gerçektir. Agreganın kimyasal bileşimi, mineraljik ve petrgrafık yapısı, özgül ağırlığı, dayanımı, fiziksel ve kimyasal kararlılığı, bşluk yapısı, rengi gibi özelikleri elde edildiği kayacın özeliklerine bağlıdır. Bu kayacın özelliklerinin bilinmesi, betn i;erisinde kullanılan agreganm kntrlü için önem taşımaktadır. Bütün bu özelikler betn kalitesi üzerinde önemli etkiye sahip lmasına rağmen yapılan çalışmalarda genellikle agreganın tane şekli ve byutu, yüzey yapısı ve su emmesi gibi özellikleri göz önüne alınmaktadır [1-4]. Bu özelliklerin dğal agregalarda kntrl altında tutulabilmesinin zrluğu göz önüne alındığında yapay (kınnataş) agreganın önemi rtaya çıkmaktadır. Betn üretiminde birçk farklı caktan sağlanan değişik türde agregalar kullanılmaktadır. Taş caklarından çıkartılan taşların, çeşitli araçlarla kırılarak istenilen byutlara getirilmesiyle luşan agregalara kımıataş (yapay) agrega denilmektedir [5]. Genellikle agrega içerisinde, kil-silt dğal agregalar için büyük bir prblem luşturmaktadır. Bu prblemi rtadan kaldınnak ıçın dğal agregalar çeşitli yıkama işlemlerinden geçirilir ve kullanıma hazır hale getirilir. Oysa yapay (kınnataş) agregalar için yukarıda zikredilen işlemler yapılmamaktadır. Zira yapılan deneysel çalışmalar snucunda yapay agregalarda da betnu lumsuz yönde etkileyecek miktarda kil-silt bulunduğu 197
Sakarya Pamukva Bölgesinden Alınan Yapay Agrega (Kırmataş} İçerisindeki Kil - Silt Miktarının Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkisi Sakarya Pamukva Bölgesinden Alınan Yapay Agrega (Kırmataş) İçerisinde. Kil - Silt Miktarının Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkısı tespit edilmiştir. Kil-silt miktarı TS 706 da sınırlanmış lmasına rağmen genellikle yapay agregalann içerisinde bulunan kil-silt miktarı dikkate alınmamaktadır. I.1 Literatür Taraması TS 706 da agrega içerisindeki kil-silt miktarı yapay ve dğal agrega larak ayırmadan tane sınıfına göre verilmiştir. Tabl 1. Agrega içerisinde kil-silt miktarının sınır değerleri Agrega Tane Sınıfı (mm) Kil-silt Miktarı Ağırlıkça% 0/1, 0/2, 0/4 4,0 1/2, 1/4, 2/4 3,0 4/16, 4/32, 8/16, 8/32, 16/32, 0,5 16/63, 32/63 Tabl 1 'de agrega içerisinde bulunan kil-silt miktarının ağırlıkça yüzde sınır değerleri verilmiştir [6]. Betn agregalannda fazla miktarda kil bulunmasının, karışım suyunu ve priz süresini artırdığı (hidratasynu geciktirdiği), çiment hamuru ile agrega ara yüzeyi arasındaki aderansı azalttığı, yük etkisinde betnun bu ara yüzeyden çatlamasına yl açtığı, kilin bünyesine su işledikçe hacinı genişlemesi yaparak betnu çatlattığı ve ayrıca bazı kil türlerinin çiment bileşikleri ile zararlı kimyasal reaksiyna girerek betnu lumsuz yönde etkilemektedir [7]. Kadirğlu yaptığı çalışmada; betn kanşıımnda kuljanılacak lan suyun, içerisinde betna zarar verecek derecede kil, silt, rganik madde, asit, sülfat, klrür, yağ, endüstriyel atıkları v.b yabancı maddeleri bulundurmaması gerektiğini, karışım suyunun içerisinde betna zarar verecek randaki kil-siltin, çiment hamuru ile agregalar arasındaki aderansı zayıflattığını ve bunun dayanımı lumsuz yönde etkilediğini yine su içerisinde fazla miktarda kil bulunmasının hacim değişikliklerine yl açabildiğini ve bunun betnun "dürabilite"sini lumsuz yönde etkilediğini tespit etmiştir [8]. Krstulviç yaptığı çalışmada; puzlan karakterinde lmayan kalker taş ununu, betn içerisine değişik ranlarda ilave ederek basınç dayanımı üzerindeki etkilerini araştırmış ve betn basınç dayanımını lumsuz etkilediğini rtaya kymuştur [9]. Bnavetti ve Irassar, ince kumun yerine % O - % 20 arasında taşunu kullanarak harçtaki etkisine bakmışlar ve ince kumun yerine kullanılan taşunu miktarı arttıkça, su miktar]annın ve su enune yüzdelerinin dğru rantılı larak arttığını gözlemişlerdir [ 1 O]. Ramyar, Çelik ve Marar' da, ince agreganın yerine taşununu, altı değişik randa betnda kullanmışlar ve taşunu ranı arttıkça kıvamın azaldığını, havanın, taşunu miktanyla ters randa azaldığını, taşunu ikamesinin % 1 O lduğu durumda basınç ve eğilmede çekme dayanımında maksimuma ulaşıldığını ve su errunenin nrmal betnun değerine yakın lduğunu saptamışlardır [11]. Şimşek ve Erdal yaptıkları çalışmada; çimentnun yerine (ağırlık larak) %10 - %15 - %20 - %25 ranlarında andezit ve kalker taşunu ikame edilmesi suretiyle üretilen betnların 7, 28 ve 90 günlük basınç dayanımlarının, şahit larak hazırlanan betn numunelerin basınç dayanım değerlerinden önemli miktarda düşük lmadığı saptamnışlardır [12]. 1.2 Amaç Bu çalışmada kırmataş agreganın içerisinde bulunan kilsilt ranlarının BS20 sınıfındaki betnun basınç dayanımına etkisi araştırılmıştır. Bunun için kullanılan agrega 0-4 ve 4-16 lmak üzere iki sınıfa ayrılmış ve iki sınıfa değişik ranlarda kil-silt katılmıştır. Bu ranlar 0-4 için O, 2, 4, 6 larak, 4-16 için ise O, 0.25, 0.5, 0.75 larak agrega içerisine katılmıştır. Bu şekilde elde edilen basınç dayanımlarındaki değişimler tespit edilmiştir. Deney snuçlarının dğruluğu kısıtlayıcısız tek etkenli özel düzeyli deneyler kategrisinde tek yönlü varyans çözümlemesi yapılarak ölçülmüştür. Dik dğrusal bağıntılar kurularak düzeylerin birbiriyle lan etkileşimleri, "kil-siltin betn basınç dayanımına etkisi yktur" hiptezi ile de srgulanmıştır. Deneysel çalışmalar, "Arıdil Betn" santralinin betn labratuarında yapılmıştır. il. 1 Malzeme 11.1.1 Agrcga 11. MATERYAL VE METOD Agrega larak, Sak.arya ili, Pamukva ilçesi sınırk: içerisinde bulunan Ozay Taş Ocağında, kaya kütlelerinin patlatma yluyla parçalara ayrılarak ve daha snra knkresörde kırılarak eleme yluyla istenilen tane byutuna getirilmesi ile luşmuş agregadan TS707 Betn Agrega l arından Numune Alma ve Deney Numunesi Hazırlama Yöntemine uygun larak alınan agragalar kullanılmıştır. 11.1.2 Çiment Deneylerde çiment larak Arıdil betn firmasının çiment sillarında deplanan Eskişehir çiment fabrikası tarafından üretilen PÇ 42,5 çimentsu kullanılmıştır. 11.1.3 Kil ve Silt Deneyde kullanılan kil-silt, labratuarda agregaru 0:03 mm elekten yıkanarak elenmesi ile elde edılmıştır. Elekten geçen malzeme etüvde kurutulduktan sma hazır hale getirilmiştir. 11.1.4 Karışım Suyu Karışım suyu larak Sakarya Şehir şebekesi suyu kullanılmıştır. 11.2 Mett Betn üretiminde kullanılan agrega ile taze ve sertleşmiş betn örnekleri üzerinde uygulanan test mettları sırasıyla (Bölüm 3) verilmiştir. Araştırmada kullanılan agreganın hangi ranlarda karışıma gireceğinin tespitinde TS 802'deki A eğrisi kullanılmıştır. Agrega üzerinde; tane büyüklüğü dağılımı tayini (TS 3530), özgül ağırlık ve su emme ranı tayini (TS 3526), kil-silt miktarı tayini (TS 3527), için mettlar uygulanmıştır. Betn karışım hesabı, "TS 802 Betn Karışım Hesap Esası" standardına göre yapılmıştır. Karışımda kullanılan agrega maksimum tane çapı 16 mm, çökme miktarı 75 mm, s/ç=0,60 ve betn sınıfı BS 20 larak.ab!ll edilmiştir. Kil ve silt miktarı, agrega tane sınıfına gr larak belirlenmiş ve Tabl 2'de verilmiştir. Her ran ıçın üçer adet numune hazırlanmış ve bu numunele 4 saat snra kalıplardan ç ıkarılarak basınç dayanım testının yapılacağı güne kadar 20 C sıcaklıktaki kirece dygun u içinde bekletilmiştir. Basınç deneyi için 150 rnm'lık küpler kullanılmıştır. Tabl 2. Agrega Tane Sınıfına Göre, İlave Edilen Kil ve Silt Miktarı Agrega tane sınıfi. Kil ve Silt Miktarı % 0-4mm, 2, 4, 6 4-16 mm O, 0,25, 0,5, 0,75 Tabl 2 'de verilen kil-silt miktan, agreganın ağırlık cinsinden% 'si larak verilmiştir. Taze betn deneyleri; kıvam belirleme deneyinde (TS 2871), hava miktarının tayininde (TS 2901) ve birim ağırlığın tayininde ise (TS 1941) standardı esas larak alınmıştır. Sertleşmiş betnun basınç dayanımının saptanmasında (TS 3114) standardı kullanılmıştır. 111.1 Agrega Deneyleri 111.1.1 Elek Analizi Tabl 3. Agrega Elek Analizi Snuçları ve En Uygun Agrega Karışım Oranlan Elek Göz Açıklığı İnce Agrega (mm) İnce Kum İri Kum (0-2) (2-4) - 16.0 100 100 8.0 100 100 4.0 100 100 2.0 100 15 1.0 9 0.50 3 0.25 6 0.125 3 Oranlar 21 15 Tabl 3 'te verilen değerler tplam agrega ağırlığının % si cinsinden ifade edilmiştir. Agreganın elek analizi eğrisi III. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Agrega üzerinde yapılan yukarıda standart numaraları verilen deneyler snucunda, agregaların betn yapımına uygun lduğu görülmüş, agreganın granülmetri eğrisi TS 802 de verilen Dnıax= 16mm ye göre A eğrisine uygun hale getirilmiştir. Agreganın karışım ranları tane sınıfına göre Tabl 3'te verilmiştir. Geçen% İri Agrega İnce Çakıl Orta Çakıl (8- (4-8) 16) 100 100 100 40 24 24 40 Şekil 1 'de verilmiştir. Tane şekli yönünden değerlendirilen, dğal agrega tanelerinin, şekilce kusurlu tane ranmm ldukça az lduğu rtaya çıkmıştır. 198 199
Sakarya Pamukva Bölgesinden Alınan Yapay Agrega (Kırmataş) İçerisindeki Kil - Silt Miktarının Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkisi Sakarya Pamukva Bölgesinden Alınan Yapay Agrega (Kırmataş) İçerisindeki Kil - Silt Miktannın Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkisi 100 00 ffi ı::ı il) (.),. cu c., 2) 0,25 0,5 2 4 8 16 ElekPçkbfJ ( Şekil 1. Agrega elek analizi eğrisi (TS 802 A Eğrisi Dına=== 16 mm) Şekil 1 'de A eğrisine göre, 0-4 mm agrega sınıfı için, tplam agrega ağırlığının %36'sı, 4-16 mm agrega sınıfı için ise tplam agrega ağırlığının %64'ü kullanılmıştır. -+- A Eğisi III.1.2 Agrega Fiziksel Özellikler Tayini Agrega üzerinde yapılan deneylerin fiziksel özelliklerini ihtiva eden snuçları alınrmş ve standartlara uygunluğu Tabl 4' de karşılaştırılmıştır. malzeme bileşenlerinin miktarı ve taze betn özellikleri Tabl S'de verilmiştir. Tabl 5. Taze Betnun Malzeme Bileşenlerinin Miktarı ve Taze Betn Özellikleri Kil ve Silt 1 m' 5 Betnda Kullanılan Malzeme Miktarları Taze Betn (%) Özellikleri Agrega Tane Sınıfı (mm),-..,... -.. fs Cl.l"' "'s -... l) ı g '-' e ;:s Cl.l. 0-4 0-16 0-2mm c.> mm mm 293.63 176 389.58 2 0.25 293.63 16.07 176 381.79 4 0.50 293.63 31.46 176 373.99 6 0.75 293.63 56.23 176 366.21 III.2.2 Sertleşmiş Betn Özellikleri Basınç dayanınu betnun önemli bir özelliğidir ve basınç dayanım deneyi, betnun kalitesini kntrl etmekte Kum(kg) Çakıl (kg) 'Ô' 1 ıs..._, a:: '-'. l) cıs ] '-' > cıs : ::ı::: 2-4 mm 4-8mm 8-16 c.> i mm < 278.27 460.59 767.64 75 2365 2.0 272.70 459.44 765.73 70 2365 1.9 267.14 458.28 763.80 68 2366 1.8 261.58 457.13 761.89 55 2366 1.75 kullanılan önemli bir metttur. Deney numunelerinden elde edilen 7 ve 28 günlük basınç dayanım snuçları Tabl 6'da verilmiştir. Tabl 4. Agregaların Bazı Fiziksel Özelikleri Agrega Özgül ağırlık Sınıfı Kg/dm 3 0-4mm 2,61 4-16mm 2,70 TS Değeri I İri 2,65 İnce 2,60 Buna göre yukarıda verilen tabl incelendiği zaman kullanılan numunenin fiziksel özelliklerinin standartlara uygun lduğu tespit edilmiştir. Kil-siltin kntrllü bir şekilde betna katılabilmesi için agrega 0,063 mm'lik elekten yıkanarak elenmiştir. Snuç larak 0,063 ınm'lik elekten malzeme geçmediği görülerek kil-silt kntrlü fiilen sağlanmıştır. III.2 Betn Deneyleri 111.2.1 Taze Betn denyleri Taze betnun literatüre göre, yeterli derecede sıkışması, ayrışma lmaksızın taşınması, yerleştirilmesi ve yüzeyine gerekli işlemlerin yapılabilmesi için, kıvam ve işlenebilirliği istenilen düzeyde lması gereklidir. Bu özelliklerin kntrlü için aşağıdaki deneyler yapılmıştır. III.2.1.1 Kıvam (Çökme Metdu) Deneyi Kil ve silt ilave edilen betnda, kil-silt miktarı arttıkça çökme miktarı azalmaktadır (Tabl 5). Ki]-silt ile çökme miktarı arasında ters rantı söz knusudur. Yani agrega Su emme Yıkanabilir ince madde (%) ranı(%) 0,5 3,5 0,8 0,4 1,0 0,5 <2,0 4,0 tane byutu küçüldükçe kaıışımdaki malzemenin yüzey alanının arttığı, özgül ağırlığı büyük lan çimentnun yerine özgül ağırlığı daha küçük lan kil-siltin yer değişmesi nedeniyle hacim artışının lduğu bilirunektedir. Yüzey alanı arttıkça gereksinim duyulan su miktarı artmaktadır. Burada ise su miktarı sabit tutulduğu içi 1 çökme miktarı az lduğu tespit edilmiştir. III.2.1.2 Hava Muhtevası Yapılan araştırmada kil-silt miktarı arttıkça hava miktarının azaldığı görülmilştür. Yani taze betnda sıkışmış hava miktarı kil-silt miktarına ters ranla azalma göstermiştir. Bu durum, kil-silt tanelerinin betn bşluklarını belirli bir derecede dldurmasına bağlanabilir. Kil ve silt için Tabl S'de bütün ranların hava yüzdeleri veıilmiştir. III.2.1.3 Birim Ağırlığı Kil ve silt miktarının artmasıyla birlikte kil-silt için taze betn biıim hacim ağırlığına önemli bir etkisinin lmadığı görülmüştür (Tabl 5). Deneyde kullanılan betnun Tabl 6. 7 ve 28 Günlük Basmç Dayanım Değerleri (Mpa) Referans Numune 0-4 1 4-16 0-4 ı 2 25,3 7 günlük 26,3 26,4 Ortalama (Mpa) 26,2 38,9 28 günlük 39,1 38,1 Ortalama (Mpa) 38,7 Kil ve siltli betnunun 7 ve 28 günlük basınç dayanım değerleri, kil-silt miktarları ile ters randa azalmıştır. Referans betnda 7 ve 28 günlük basınç dayanım değerleri 26,2, 38,7 MPa iken, %6 + %0,75 kil-silt ilaveli betnda basmç dayanım değerleri 13,7 ve 19,8 MPa dır. Numunelerin 7 ve 28 günlük basınç dayanım değerlerini Basınç Dayanımları Kil ve Silt ranı % 1 4-16 0-4 1 4-16 0-4 1 4-16 1 0.25 4 1 0.50 6 1 0.75 20,1 14,7 14,1 19, 1 13,9 13,9 18,7 14,6 13,1 20,3 14,1 13,7 30,2 26,2 20,9 31,4 25,3 19A 30,5 28,3 19,1 30,7 26,6 19,8 gösteren grafik Şekil 2 'de verilmiştir. Şekil 2 'deki grafikte betn basınç dayanımlarının kil-silt miktarı ile ters rantılı lduğu görülmektedir. Numunelerde kil-silt miktarı arttıkça, dayanım testindeki yüke yenilmelerinin ani lduğu gözlenmiştir. - 200 201
7.Cilt, 3. Sayı (Eylül 2003) Sakarya Pmuva.Bölgesinden Alınan Yapay Agrega (Kırmataş) İçerisindeki Kil - Sılt Miktarının Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkisi Sakarya Pamukva Bölgesinden Alınan Yapay Agrega (Kırmataş) İçerisindeki Kil - Silt Miktannın Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkisi 45 40 35 '-"' 30 s 25 c " 20 s ti) C'G :, ö :, 15 10 5 7 -..,... - ----... - -.-- -- _.....,,,,.........-.,,,,....... -... - -.. -.- "' -...... -.,.... -.. 14 Betnun Yaşı(Gün) Şekil 2. Farklı ranlarda katılan Kil ve Siltin 7 ve 28 günlük basınç dayanımı değişimini gösteren grafik iv. KİL-SİLTİN BETON BASINÇ DAYANIMINA AİT ANALİZ Tabl 7. 28 Günlük Basınç Dayanım Değerleri (MPa) Referans Kil ve Silt ram % Numune 0-4 1 4-16 0-4 1 4-16 0-4 1 4-16 0-4 1 4-16 ı 2 ) 0.25 4 1 0.50 6 / 0.75 38,9 30,2 26,2 20,9 28 39,1 31,4 25,3 19,4 günlük 38,1 30,5 28,3 19,1 21 28 Kil ve Silt Oram %0 (Referans) - %2, %0,25 - <>- /4, %0,50 O %6, %0,75 Agrega içerisindeki kil-silt miktarının betn basınç dayanımına etkisine ait veriler Tabl 6'daki değerler göz önüne alınarak Tabl 7'de luşturulmuştur. Tj 116,1 92,1 79,8 59,4 T=347,40 nj 3 3 3 3 N= 12 ııj k nj LY/ 4493,63 2828,25 2127,42 1177,98 I I:j 2 j =l = 10621,2s j I Yukarıdaki tablyu analiz etmek için, matematiksel mdel.dnklemi (14); Yu =µ+rij+ı:: larak kurulmuştur. Bunun ıçın aşağıdaki işlemler yapılmıştır. Tabl 7'den yararlanarak, genel kareler tplamı; KTgeneı= 570,05 larak hesaplanır. J-l larak bulunur. Bulunan bu değerlerden yararlanarak, Genel Kareler Ortalaması; KOgen e ı=187,37 larak bulunur. Hata Kareler Ortalaması ise; KOhata=0,99 larak hesaplanır ve buradan elde ettiğimiz verilere "F testi" ile Fhesap aşağıdaki gibi hesaplanır. Tabl 8. l(jl ve Siltin Betn Basınç Dayanımına Ait Varyans Çözümleıi Kaynak Kil ve Silt KTdeneme Denemeler Arası 3 562, 11 Denemeler İçi 8 7,94 Tplam 11 570,05 a=0,05 anlamlılık düzeyi dikkate alınırsa "F" dağılım tablsundan F3, 8 =4,07 larak bulunur. "Kil-siltin betn basınç dayanımına etkisi yktur" hiptezi red lduğu için IV.1 Kil ve Siltin Uetn Basınç Değerlerine Ait Dik Dğrusal Bağıntıların Kurulması ve Test Edilmesi Varyans analizinin kntrlü için, deneyimizde serbestlik derecesi 3 lduğundan numuneler arasında üç adet dik dğrusal bağlantı kurulabilir. Buna göre; Cı=Tı -T4 C2= Tı -T3 C3= Tı -T 2 -T3 +T 4 larak dik dğrusal bağıntılar kurulmuştur. Bu bağıntılardan yararlanılarak; k Cm= I cjm T_jııı j =I kullanılıp, C 1 =56,7 Cı=12, 3 C 3 =3,6 değerleri hesaplanmıştır. L cjm = ifadeleri Bunlara ilişkin kareler tplamı; KTcm - ifadesi kuljarularak hesaplanırsa; KTcı= 535,82, KT c3= 1,08 larak bulunur. KTc2=25,22, KOl!enel F 187,37 Fhesap=l88,79, Fıabl=95F3, s=4,07 0,99 Fhesan > Ftabl 188,36 Hiptez Red Olur Kil ve Silt ilavesinin betn basınç dayanımına etkisi lduğu kabul edilmiştir. İlgili anlamlılık grafiği Şekil 3 'teki gibi lur. Kabul 1 4.07 188.79 Şekil 4. "F testi" grafiği (a.= 0,05) c2 k m nlc j =l Her bir kareler tplamı rtalamasıyla test edilebilir. 8 serbestlik dereceli hata 9 sfı, s=s,32 larak tabldan bulunur. H 1 : Tı=T4 -+ Fı,s=539,87>5,32 -+Hı red lur. H 2 :T2=T3 -+ Fı,s=25,41>5,32 H 2 redlur. H 3 : Tl+T 3 =T2+T4Fı, 8=1,09<5,32-1'H 3 red lmaz. Yapılan "F testi" neticesinde ilk iki hiptez red edilir, üçüncüsü red edilmez. Birinci ve dördüncü betnları rtalama dayanımları arasında önemli farklılık vardır. Aynı şekilde ikinci ile üçüncü arasında da öneli farklılık vardır. Ancak birinci ve dördüncü betn numunelerin luşturduğu kümenin rtalaması (29,25) ile ikinci ve uçuncü betn numunelerin luşturduğu kümenin rtalaması (28,65) arasında önemli farklılık yktur [13]. Analiz snucu larak kil-silt ilavesinin betn basınç dayanımını etkileyerek düşürdüğü göıülmüştür. V. SONUÇ VE ÖNERİLER Yapılan çalışmalar snucunda kil-sil tin betn basınç dayanımını düşürdüğü görülmüştür. Bundan dlayı betn içerisinde kullanılan agregaların ne şekilde elde edildiğine bakılmaksızın agrega içerisindeki kil-silt miktarı belirlenmeli ve bu miktarın standarda uygunluğuna bakılmalıdır. Denemeler arası kareler tplamı; KTdeneıne=562,11 larak bulunmuştur buradan, Hata kareler Tplanır KT =7 94, hata, F=l88,79 Bulunan bu değer Tabl 8'deki varyans çözüm tablsuna aktarılır. Burada her bir dik dğrusal bağıntı için hiptez testi yapılmış ve elde edilen snuçlar aşağıda verilmiştir. Deneme kareleri tplamı ; KTc ı + KTc 2 + KTc3=562, 12 Agregadaki kil-silt ranının artması snucunda betn içerisindeki kil-siltin suyun etkisi ile hacimsel larak artış göstermektedir. Bunun snucunda da betnda çatlaklar luşmuştur. 202 203
Sakary21 Pamukva Bölgesinden Alınan Yapay Agregu (Kırmataş) İçerisindeki Kil - Silt Miktarının Deneysel Olarak Betn Basınç Dayanımına Etkisi Agregadaki kil-silt ranının fazla lması çökme miktarını 75 mm' den 58 mm düşürerek betn işlenebilirliğini azaltmaktadır. Bu durumda işlenebilirliği arttırmak için betna su jlave edilmesi gerekmektedir. İlave edilen su s/ç ranını değiştirerek betnun basınç dayanımını lumsuz yönde etkilemektedir. Kırmataş agrega caklarında kayaçların tplanması sırasında kayaçların üzerindeki dğal zemin örtüsü kayaçlar ile birlikte kırılma işlemine girmekte ve fuetilen agregaya karışmaktadır veya agregalar dep yerlerinde kil-silt ve rganik maddelerle karışmaktadır. Bunların snucunda agrega içerisindeki kil-silt ranı aıtarak a greganın kalitesini düşürmektedir. Agrega üretimi ve deplanması sırasında bu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Kil-silt çk ince taneli bir yapıya sahip lduğu için agreganın içerisindeki kil-silt miktarının tayini deney yapılmadan anlaşılamaz. Bundan dlayı deneysel çalışmalar snucu kil-silt miktarı belirlenmelidir. Sn yıllarda hazır betn kullamınının arttığı ülkemizde, betn santrallerinde kullanılan agregaların sürekli kntrllerinin yapılarak standartlara uygunluğu denetlenmelidir. VI.KAYNAKLAR [1]. Neville, A.M., Cncrete in the Year 2000, Advances in Cncrete, Technlgy, V.M. Malhtra (Ed.), CANMET, Ottawa, Secnd Editin, pp.1-17., 1994. [2]. Neville, A.M., Prperties f Cncrete, Pitmann Publishing, Lndn, 197 5. [3]. Taşdemir, M.A., Taşdemir, C., Akyüz, S., Jeffersn, A.D., Lydn, F.D. and Barr, B.I.G., Evaluatin f Strains at Peak Stresses in Cncrete : A Tbree Phase Cmpsite Mdel Appprach, Cement and Cncrete Cmpsites, V.20, pp.301-308, 1998. [4]. Aitcin, P.C. and Mehta, P.K., Effect f Carse Aggregate Characteristics n Mechanical Prperties f High Strength Cncrete, ACI Materials Jurnal, V.88, N.2, pp.103-107, 1990. [5]. Şimşek, O., Yapı malzemesi II, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 2000. [6]. TS706 Agregalar "Türk standaıilan Enstitüsü" Ankara, 1980. [7]. B., Küçük, "Betnun Dayanım ve Durabilitesini Sağlayan Parametreler" Pamukkale Üniv. Müh. Bilimleri Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, Denizli, 2002. [8]. İ., KADİROÖLU, "Deniz Suyunun Betn Karma Suyu Olarak Kullanılabilirliği", Hazır Betn Birliği Dergisi, Sayı 41, Ankara, 2001. [9]. Krstulviç, P., "A New apprach in evaluatin f stne pwder effect f cement II. The Effect n strength and wrkability f mrtar and cncrete", Cement and Cncrete Research, vl 24 n 5, pp 931-936, 1994. [10]. Bnavetti, V.L., and Irassar, E.F., "The effect f stne pwder cntent in sand" Cement and Cncrete research, vl 29, n 3, pp 580-590, 1994. [11]. Ramyar, K., Çelik, T., Marar, K., "Taş tzunun betn özelliklerine lan etkisi", T.M.M.O. Endüstriyel Atıkların İnşaat Sektöründe Kullanılması, Bildiriler Kitabıı s 227, Ankara, Kasım, 1995. [12]. Şimşek, O., Erdal, M., "Kalker Ve Andezit Taşunlarının Betnun Basınç Dayanıımna Etkisi", T.M.M.O. Endüstriyel Atıkların İnşaat Selçtöründe Kullanılması, Bildiriler Kitabı.1 s 227, Ankara, Kasım 1995. [ 13]. M. H.. ÇELİK, "Deney Düzenleme ve Çözümleme Mettları Lisans Üstü Ders Ntları, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yapı Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara, 2002. 204