YAKIN DÖNEM TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI RECENT PERIOD TURKISH STUDIES ISSN 1304-9720 e-issn 2547-9679 CİLT/VOLUME:15 YIL/YEAR: 2016 / 2 SAYI/ISSUE: 30 Yılda İki Kez Yayımlanan Ulusal Hakemli Dergi National Peer Reviewed Journal Published Two Times Yearly Baskı Tarihi: Aralık 2016
Yakın dönem Türkiye araştırmaları = Recent period Turkish studies.-- İstanbul : İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2002- c.: resim, tablo; 24 cm. Yılda iki sayı. ISSN 1304-9720 Elektronik ortamda da yayınlanmaktadır: http://dergipark.gov.tr/iuydta Baskı: Kültür Sanat Basımevi www.kulturbasim.com Sertifika No: 22032
YAKIN DÖNEM TÜRKİYE ARAŞTIRMALARI RECENT PERIOD TURKISH STUDIES CİLT/VOLUME: 15 YIL/YEAR: 2016 / 2 SAYI/ISSUE: 30 Sahibi / Owner: İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü adına Prof. Dr. Cezmi ERASLAN Yayın Kurulu / Editorial Board: Prof. Dr. Cezmi ERASLAN (Başkan, Editör) Prof. Dr. Mustafa BUDAK Doç. Dr. Önder KOCATÜRK (İngilizce Dil Editörü) Yrd. Doç. Dr. Nilüfer ERDEM Yrd. Doç. Dr. Ö. Kürşad KARACAGİL Birim Yayın Komitesi / Publishing Unit Committee: Prof. Dr. Cezmi ERASLAN (Başkan) Prof. Dr. Mustafa BUDAK Yrd. Doç. Dr. Nilüfer ERDEM Posta Adresi / Post Address: İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Süleymaniye Cad. Takvimhane Sok. No: 19 Kat: 4 Beyazıt / İSTANBUL Telefon / Telephone: 0212 440 00 00 Dahili / Internal: 10598/10056 Faks / Fax: 0212 440 03 45 e-posta / e-mail: ata.enst@istanbul.edu.tr yakindonemturkiye@hotmail.com
BU SAYININ HAKEMLERİ /REFEREES FOR THIS ISSUE Prof. Dr. Mustafa BUDAK İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Prof. Dr. Cezmi ERASLAN İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Prof. Dr. İhsan GÜNEŞ Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Ahmet KANLIDERE Marmara Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Hikmet ÖKSÜZ Karadeniz Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Doç. Dr. Abdurrahman BOZKURT İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Doç. Dr. Şerafettin Can ERDEM Marmara Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi Doç. Dr. Önder KOCATÜRK İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. Nilüfer ERDEM İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. Okkeş Kürşad KARACAGİL İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yrd. Doç. Dr. İbrahim KELAĞA AHMET Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi
İÇİNDEKİLER/CONTENTS Editörden Mektup Editor s Message Prof. Dr. Cezmi ERASLAN...vii Makaleler/Articles Kaşgar Emirliği nin Osmanlı Devleti ne Tâbiiyeti The Ottoman Protection over Kashgar Emirate Çağatay GÖNDER...1-30 Birinci Dünya Savaşı nda Trabzon Araklı da Yaşanan İşgal Olayları ve İşgal Acıları (1914-1918) Occupation Incidents and Sufferings in Araklı, Trabzon during the First World War (1914-1918) Mehmet Akif BAL...31-58 Mütareke Döneminde İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetleri Arasında İthalat Gümrük Vergisi Problemi (1918-1922) The Import Customs Tax Problem between the Allied States and the Ottoman Empire in the Armistice Period (1918-1922) Murat AYDOĞDU...59-88 Çeviriler/Translations Pontusluların Türk Millî Mücadelesi ne Karşı Yeni Bir Cephe Oluşturabileceklerine Dair Muhtıra Memorandum about the Possibility of the Pontian Greeks to Create A New Front against the Turkish National Struggle Nilüfer ERDEM...89-98 19. Yüzyıla Ait Karamanlıca Anatol Ahteri Dergisi nde Yer Alan Rodokanakis Ruhban Okulu na İlişkin Yazı The Writing in the 19th century Karamanli Turkish Anatol Ahteri Journal about the Rodokanakis Clergy School Dilek Kübra GÜRGÜL...99-107 Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisinin Amacı ve Yayın İlkeleri...109-116
vii EDİTÖRDEN MEKTUP Değerli Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dostları, Dergimiz bu yıl itibarı ve elinizdeki 30. sayıyla artık zamanında çıkmayı başarmıştır. Katkı sunan değerli meslektaşlarıma ve mesai arkadaşlarıma gönülden teşekkürler ediyorum. Kaliteden ödün vermeden günü yakalamak çabamızın son ürünü olan elinizdeki sayıda üç makale ve iki çeviri yazı ile karşınızdayız. İlk makalemiz, Kaşgar Emirliği nin Osmanlı Devleti ne Tâbiiyeti Çağatay Gönder tarafından kaleme alındı. Bu yazıda Osmanlı Devleti nin son döneminde yaşanan bütün sıkıntılara, askerî ve ekonomik bunalımlara karşın Türk dünyasının en büyük ümit ışığı olmaya devam ettiği belgeleriyle ortaya konulmuştur. Yazar, Osmanlı arşiv belgeleri, yerli ve yabancı basında yer alan haberler ışığında Sultan Abdülaziz döneminde başlayıp II. Abdülhamid ile devam eden tabiiyet ilişkisine döneme ait çalışmalarda gereken önemin verilmediği sonucuna ulaşmıştır. Önerisi, Osmanlı Devleti ile Kaşgar Emirliği ilişkisinin ferman, hutbe ve para ile sabit olmasından hareketle Kaşgar ın Osmanlı yapısın dâhilinde değerlendirilmesidir. Dikkatinize sunuyoruz. İkinci makale Mehmet Akif Bal tarafından hazırlanan Birinci Dünya Savaşı nda Trabzon Araklı da Yaşanan İşgal Olayları ve İşgal Acıları (1914-1918) dir. Yüzüncü yılında birçok ilmî etkinlikle yeniden değerlendirdiğimiz büyük savaşın Trabzon ve Araklı ilçesinde gösterdiği yüzü bu çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Süreci yaşayan, yaşayanlardan dinleyenlerin de şahitliğiyle bölge halkının Rus işgaline karşı ortaya koyduğu direniş ele alınmıştır. Aslında gerek Balkan Savaşları, gerekse Birinci Dünya Savaşı nın askerî yüzünden çok günümüzde sivil insanları nasıl etkilediğini, ne tür değişikliklere sebep olduğunu ortaya koymaya ihtiyacımız vardır. Bu çalışmanın bunlara bir katkı olması dileğiyle ilginize takdim ediyoruz.
viii Dergimizin 30. sayısında yer alan son makale Mütareke Döneminde İtilaf Devletleri ve İstanbul Hükümetleri Arasında İthalat Gümrük Vergisi Problemi (1918-1922) başlığını taşımaktadır. Dr. Murat Aydoğdu tarafından kaleme alınan makale, Osmanlı arşiv belgeleri ışığında konuyu ele almaktadır. Konu işgal altındaki Osmanlı yönetiminin adeta daha önce aldığı kapitülasyonları ilga kararının hesabını sorma girişimleri karşısındaki tutumu etrafında şekillenmektedir. Varlığını korumayı ancak galiplerin adalet anlayışına sığınmakta gördüğünü ifade eden İstanbul hükümetlerinin muhataplarıyla yüzleşme sırasındaki tutumlarını huzurunuza getiriyoruz. Bu sayıda iki çeviri yazısı yer almaktadır. İlki Yunan arşiv kaynaklarından orijinal belgeleri dikkatimize sunan Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Erdem e aittir ve Pontusluların Türk Millî Mücadelesine Karşı Yeni Bir Cephe Oluşturabileceklerine Dair Muhtıra başlığını taşımaktadır. Yunanistan daki Pontuslular Merkez Komitesi başkanının Yunan Genelkurmayı na sunduğu muhtıra ülkelerin içerisinde yer alan farklı unsurların savaş zamanlarında nasıl bir tehlike potansiyeli taşıdıklarını düşündürmektedir. Muhtırada Yunan ordusunun ileri harekâtı sırasında Anadolu daki Pontus kökenlilerin ve onlarla işbirliği yapma ihtimali olan gayrimemnunların potansiyeli abartılarak ortaya konmuş görünmektedir. Çeviri yazı devletlerin savaş zamanında farklı unsurları kontrol etmek için yaptıkları düzenlemelerin mantığının biraz daha anlaşılır olmasına katkı sunacaktır. İkinci çeviri yazımız Dilek Kübra Gürgül e aittir. 19. Yüzyıla Ait Karamanlıca Anatol Ahteri Dergisinde Yer Alan Rodokanakis Ruhban Okulu na İlişkin Yazı da dergi hakkında tanıtıcı bilgiler verildikten sonra okula adını veren Rodokanakis ailesi tanıtılmıştır. Ailenin adını taşıyan okulun kuruluş sebebi ilginçtir: Anadolu daki misyonerlik faaliyetleri. 19. asrın başlarından itibaren Anadolu nun her yanında görülmeye başlayan Katolik ve Protestan misyonerlerin faaliyetleri yüzyılın ortasında Anadolu Ermenileri arasında Katolik ve Protestan cemaatlerini ortaya çıkarmıştı. Bu gelişmeyi kendileri için tehlikeli addeden Karamanlıların okullar açarak din ve kültürlerini muhafaza etmeye çalıştıkları anlaşılmaktadır.
Değerli yakın tarih dostlarımız, tarihten öğrenmeye dayalı öğrenciliğimizin en keyifli yanı daima yeni ve faydalı bilgiler öğrenerek kendimize yeni değerler katmak olmuştur. Bu sayımızda öğrenerek zenginleşme keyfinize olumlu katkılar sağladığımıza inanıyorum. Siz değerli dostlarımıza bir güzel haber vererek sözlerimi bitirmek istiyorum. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergimiz uluslararası akademik endekslerde taranmak adına gereken başvuruları yapmış bulunmaktadır. Bir yıllık bir süre içinde başarıyla tamamlayacağımıza olan inancımızla hepinize sevgiler, saygılar sunuyoruz. Birlikteliğimiz ve desteğinizin daim olması dileğiyle ix Aralık 2016 Prof. Dr. Cezmi ERASLAN Editör