Türkiye den bir eşitsizlik fotoğrafı daha: Yaşlanmadan ölenler! / Kayıhan Pala Yeni açıklanan 2015 yılı ölüm istatistikleri Türkiye nin eşitsizliklerle dolu karnesini bir kez daha gündeme getiriyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2015 yılında Türkiye de 405.218 kişi yaşamını yitirmiş; bunlardan 183.272 si kadın ve geriye kalan 221.946 sı erkek[1]. Ölenlerin %30,35 ini 65 yaşını göremeden yaşamını yitirenler oluşturuyor. Her ölüm erkendir aslında, insana yaşamak yakışır. Ancak yaşlanamadan yaşamını yitirenler, canımızı bir başka acıtır. Bu nedenle tıbbın temel iki amacı yaşam süresini ve yaşam süresi içerisindeki sağlıklı geçen süreyi eşitçe uzatmak olarak tanımlanır. Temel amaç, herkesin belli bir yaşa kadar sağlıklı yaşayabilmesini sağlamaktır. Bu nedenle de tıp bebek ve çocuk ölümlerinde olduğu gibi yaşlanamadan ölenleri engellemek için özel bir çaba harcar. Erken ölümlerin önlenmesi, ölümün yılına ve nedenine bağlı olarak uygulamaya konulacak çok sektörlü politikalarla ilişkilidir. Örneğin sağlık personeli eliyle gerçekleştirilen doğumların artması, doğuma bağlı erken ölümleri büyük ölçüde önleyebilirken; hava kirliliği nedeniyle akciğer kanserine yakalananların erken ölümlerinin önlenmesinde sağlık hizmetlerinin etkisi söz konusu değildir. Dolayısıyla erken ölümleri önlemede tıbbın alabileceği rol sınırlıdır. Erken ölümler ancak eğitim, iş, gelir dağılımı, istihdam, barınma, beslenme, toplumsal cinsiyet gibi sağlığın sosyal belirleyicileri üzerinden önlenebilir. Genel olarak doğumda beklenen yaşam ümidinden önce yaşamını yitirenler erken ölüm olarak tanımlanmaktadır. Doğumda beklenen yaşam ümidi kişinin doğduktan sonra, eğer yaşadığı toplumdaki güncel ölüm eğilimi benzer bir biçimde sürerse, ortalama olarak kaç yıl yaşamasının beklendiğini gösteren önemli bir sağlık durumu göstergesidir. Ülkelere göre önemli farklılıklar göstermektedir. Erken ölüm tanımı bazı ülkelerde 70 bazı ülkelerde ise 75 yaşından önce yaşamını yitirenler için kullanılmaktadır. Biz ülkemizde doğumda beklenen yaşam
ümidinin batı toplumlarından düşük olduğunu da göz önüne alarak erken ölümler için 65 yaşını göremeden ölenler tanımını kullanabiliriz. TÜİK 2015 ölüm istatistiklerinde erken ölümlerde iller arasındaki farklılık dikkati çekiyor. Genç yaşta yaşamını yitirenler bazı illerde çok azken, bazı illerde yüksek oranlar hemen göze çarpıyor. Örneğin Kastamonu, Çankırı ve Sinop ta erken ölümler tüm ölenler içerisinde %20 nin altında iken; Van, Hakkari, Şanlıurfa ve Şırnak ta ölenlerin yarısından fazlasını erken ölümler oluşturuyor. İL Yaşlanmadan ölenler (%) TRC33 Şırnak 57,08 TRB24 Hakkari 56,37 TRC21 Şanlıurfa 52,95 TRB21 Van 50,28 TRA21 Ağrı 48,80 TRB23 Bitlis 45,74 TRB22 Muş 45,00 TRC22 Diyarbakır 44,15 TRC32 Batman 43,34 TRC34 Siirt 42,68 TRC11 Gaziantep 42,17 TRC31 Mardin 40,65 TRC13 Kilis 37,09 TRA23 Iğdır 36,88 TR621 Adana 36,67 TRB13 Bingöl 35,82 TR631 Hatay 35,31 TR633 Osmaniye 34,97 TR100 İstanbul 34,39 TR622 Mersin 34,08 TR611 Antalya 33,96
TR421 Kocaeli 33,25 TR632 Kahramanmaraş 32,35 TR211 Tekirdağ 32,08 TRC12 Adıyaman 32,02 TRA22 Kars 31,89 TR510 Ankara 30,88 TR721 Kayseri 30,35 TR422 Sakarya 29,79 TRA11 Erzurum 29,58 TR712 Aksaray 29,35 TR411 Bursa 28,71 TR423 Düzce 28,57 TR521 Konya 28,41 TR212 Edirne 28,16 TR811 Zonguldak 28,01 TR310 İzmir 27,79 TR831 Samsun 27,46 TR522 Karaman 27,36 TRB12 Elazığ 27,10 TRA24 Ardahan 27,06 TR412 Eskişehir 26,64 TR713 Niğde 26,64 TR714 Nevşehir 26,52 TRB11 Malatya 26,48 TR425 Yalova 26,27 TR331 Manisa 26,16 TR323 Muğla 26,11 TR711 Kırıkkale 25,84 TR213 Kırklareli 25,74
TR321 Aydın 25,74 TR322 Denizli 25,74 TR904 Rize 25,49 TR332 Afyonkarahisar 25,08 TR715 Kırşehir 24,88 TR413 Bilecik 24,51 TR723 Yozgat 24,26 TR832 Tokat 24,16 TR834 Amasya 23,51 TR221 Balıkesir 23,42 TR334 Uşak 23,38 TR333 Kütahya 23,31 TR722 Sivas 23,29 TR902 Ordu 22,85 TR812 Karabük 22,07 TR813 Bartın 21,99 TRA13 Bayburt 21,96 TR222 Çanakkale 21,91 TR612 Isparta 21,89 TR901 Trabzon 21,82 TR424 Bolu 21,77 TRB14 Tunceli 21,57 TR833 Çorum 20,98 TRA12 Erzincan 20,85 TR905 Artvin 20,82 TR903 Giresun 20,69 TR906 Gümüşhane 20,31 TR613 Burdur 20,08 TR823 Sinop 19,77
TR822 Çankırı 19,63 TR821 Kastamonu 18,80 Türkiye de erken ölümlerin illere göre farklılığının epidemiyolojik ölçütlere göre ayrıntılı olarak incelenmesi gerekiyor. Şırnak ta sevdiklerini erken yaşta yitirip Niye Kastamonu da yaşayanlar bu acıları bizim kadar yaşamıyor diye soranlara Hepimiz aynı ülkede eşit koşullarda yaşıyoruz yanıtını verebilecek olan var mı? [1] TÜİK Ölüm İstatistikleri, 2015 http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=21522