Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR 25 Mayıs 2006, ANKARA

Cumhuriyetin ilk 18 yılı içinde Türkiye yi coğrafi bölgelere ayırmak için 1941 Birinci Coğrafya Kongresinden önce de birtakım girişimler olmuştur. Rahmetli hocam Prof.Dr. Cevat Rüştü Gürsoy un 1950 yılında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisinin 15. Cilt, Sayı:1-3, 219-239.sayfalar arasında yayınlanmış olan TÜRKİYE NİN COĞRAFİ TAKSİMATINDA YAPILMASI İCABEDEN BAZI TAHSİSLER adlı makalesinde belirttiği üzere:

Hamit Sadi Selen, 1921 senesinde hazırlamış olduğu ANADOLU YARIMADASININ COĞRAFİ NAHİYELERE TAKSİMİ adlı incelemesinde, Türkiye yi ilk defa olmak üzere idari taksimatın da etkisiyle, 1.KUZEY ANADOLU (KARADENİZ MAİLESİ), 2. MARMARA MINTAKASI, 3. BATI ANADOLU, 4. GÜNEY ANADOLU, 5. ORTA ANADOLU, 6. DOĞU ANADOLU, 7. GÜNEYDOĞU ANADOLU (CEZİRE-İ ULYA) adlarıyla yedi bölgeye ayırmıştır.

Abdulkadir Sadi nin 1926 yılında basılmış olan MİLLİ COĞRAFYA kitabındaki bir haritada Türkiye nin, Sakarya Irmağı ağzı - Antalya Körfezi ucu ; Samsun-İskenderun Körfezi ucu arasında çizilecek kuzey-güney doğrultulu iki çizgi ile üç bölgeye ayrıldığı görülmektedir.

Bu haritada, 1. Sakarya ırmağı ağzı-antalya Körfezi hattının batısında kalan kesime Garbi Anadolu (Batı Anadolu), 2. Samsun-İskenderun Körfezi hattının doğusunda kalan kesime Şarki Anadolu (Doğu Anadolu), 3. Her iki hat arasında kalan kesime de Orta Anadolu adı verilmiştir.

Abdulkadir Sadi nin Milli Coğrafya Kitabı nda Türkiye nin Garbi (Batı) Anadolu, Orta Anadolu ve Şarki (Doğu) Anadolu şeklinde bölümlenmesi. 1926-İstanbul

Abdulkadir Sadi (Kazancıoğlu), daha sonra 1930 yılında yayınlanan MEMLEKET COĞRAFYASI kitabında Türkiye yi daha kapsamlı ve sistemli bir şekilde 10 bölgeye ayırmıştır. Bu bölgelemenin 1926 yılında yapılanla çok farklı bir boyut kazandığı görülmektedir.

1. KUZEYDOĞU ANADOLU, 2. DOĞU ANADOLU YAYLASI, 3. DİYARBEKİR YAYLASI, 4. KUZEY TABİİ MINTAKASI, 5. ORTA ANADOLU YAYLASI, 6. AKDENİZ MINTAKASI, 7. MARMARA MINTAKASI, 8. ADALAR DENİZİ MINTAKASI, 9. MENTEŞE MINTAKASI, 10. TRAKYA MINTAKASI

Türkiye nin doğal bölgelerinin belirlenmesi hakkındaki çalışmalar kapsamında Danyal Bediz tarafından 1932 de Türkiye de yapılmış inceleme seyahatlerine dayanarak çizilen ve 1935 de İzmir e dair doktora tezinde yayınlanan haritayı da unutmamak gerekir.

Bu haritada Türkiye, 1. İÇ ANADOLU, 2. KARADENİZ BÖLGESİ, 3. GÜNEY ANADOLU, 4. BATI ANADOLU, 5. DOĞU ANADOLU, 6. GÜNEYDOĞU ANADOLU adlarıyla altı büyük doğal bölgeye ayrılmış ve ayrıca gerekli yerlerde tali geçiş sahaları gösterilmiştir.

Danyal Bediz e göre Türkiye nin Tabii Bölgeleri-1935 (C.R.Güsoy dan alınmıştır.)

Faik Sabri Duran, 1938 yılında yayınlanan TÜRKİYE COĞRAFYASI kitabında Türkiye yi bugünkü coğrafi bölgelere çok benzeyen bir bölge sistematiği içerisinde ele almıştır.

1. MARMARA VE TRAKYA MINTAKASI, 2. KARADENİZ MINTAKASI, 3. ADALAR DENİZİ MINTAKASI, 4. AKDENİZ MINTAKASI, 5. MERKEZ YAYLASI MINTAKASI, 6. ŞARK YAYLASI MINTAKASI olmak üzere altı coğrafi bölgeye ayırmıştır.

TÜRKİYE NİN TABİİ MINTIKALARI (F.S.DURAN A GÖRE) Faik Sabri Duran a e göre Türkiye nin Tabii Mıntakaları-1926 (C.R.Güsoy dan alınmıştır.)

Bu kısa örneklerden de anlaşılacağı üzere, Türkiye nin coğrafi bölgelere ayrılması ilk defa 1941 yılında ele alınmış bir konu değildir. 06-21 Haziran 1941 tarihleri arasında Ankara'da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde (Coğrafya Bölümü Piri Reis Dershanesi nde) toplanan Birinci Coğrafya Kongresi, ülkemizi yakından tanıyan coğrafyacı veya coğrafya ile ilgili sahalara mensup bilim ve yönetim adamlarını bir araya toplayarak konuyu akademik bir hava içerisinde, derinliğine ve genişliğine ele almak suretiyle büyük hizmetler yapmıştır.

Türkiye nin coğrafi bölgelerini tespitle görevli Türkiye Coğrafyası Komisyonunun üyeleri, 1. Albay Raşit GÜRGEN Genelkurmay Başkanlığı temsilcisi 2. Albay Ömer Kadri KORAY - Harita Umum Müdürlüğü temsilcisi 3. Tevfik GÖYMEN - Meteoroloji İşleri Umum Müdürü 4. Prof. Celal AYBAR- İstatistik Umum Müdürü 5. Celal YARMAN - Ticaret Bakanlığı temsilcisi 6. Hadi YENER - İktisat Bakanlığı temsilcisi 7. Prof. Şevket BİRAND - Ziraat Bakanlığı temsilcisi 8. Kemal VARINCA - İçişleri Bakanlığı temsilcisi 9. Profesör İbrahim Hakkı AKYOL 10.Profesör Alexander RUSTOV (Mazereti nedeniyle kongreye katılmamıştır)

11. Profesör Herbert LOUIS 12. Profesör Hamit Nafiz PAMİR 13. Profesör Besim DARKOT 14. Profesör Hamit Sadi SELEN 15. Doçent Ahmet ARDEL 16. Doçent Ali TANOĞLU 17. Doçent Cemal Arif ALAGÖZ 18. Doçent Niyazi ÇITAKOĞLU 19. Doçent Danyal BEDİZ

Bu kapsamda o günkü olanaklar ölçüsünde ciddi çalışmalar yapan 19 kişiden oluşan TÜRKİYE COĞRAFYASI KOMİSYONU doğal ve beşeri kriterlere bağlı kalarak Türkiye'yi 7 BÜYÜK COĞRAFÎ BÖLGEYE; 22 TÂLİ (ALT) BÖLGEYE ayırmıştır.

I- KARADENİZ MINTAKASI : Doğu Bölgesi Orta Bölge Batı Bölgesi II- MARMARA MINTAKASI : Istranca Bölgesi Ergene Bölgesi Çatalca-Kocaeli Bölgesi Cenup Marmara Bölgesi III- EGE MINTAKASI : İç Batı Anadolu Bölgesi Ege Bölgesi IV- AKDENİZ MINTAKASI : Antalya Bölgesi Adana Bölgesi

V- İÇ ANADOLU MINTAKASI : Yukarı Sakarya Bölgesi Konya Bölgesi Orta Kızılırmak Bölgesi Yukarı Kızılırmak Bölgesi VI- DOĞU ANADOLU MINTAKASI : Erzurum-Kars Bölgesi Yukarı Murat -Van Bölgesi Yukarı Fırat Bölgesi Hakâri Bölgesi VII- CENUPDOĞU ANADOLU MINTAKASI : Dicle Bölgesi Orta Fırat Bölgesi

COĞRAFİ BÖLGELERİN BELİRLENMESİNİN İKİ TEMEL AMACI BULUNMAKTADIR 1. Öncelikle ilk ve orta öğretimde okutulan Türkiye Coğrafyası derslerinin belirlenen yeni coğrafi bölge sistematiğine göre daha verimli bir şekilde işlenmesi, (Burada coğrafi bölgelere daha çok pedagojik bir unsur olarak yaklaşılmış olup öncelikle birinci derecedeki büyük bölge sınırları belirlenmiş daha sonra alt bölgeler tespit edilmiştir).

2. Daha önceden coğrafyacılar tarafından münferit olarak yapılmış bölge ayrımlarının bilimsel tabana oturtularak jeolojik yapıya, yer şekillerine, iklime, bitki örtüsüne, hidrografyaya, beşeri ve iktisadi faaliyetlere göre belirlenmesi ve bölge ayrımı konusunda süre gelen kargaşanın önlenmesi.

COĞRAFİ BÖLGELERİN SINIRLARININ BELİRLENMESİNDE BİRİNCİ COĞRAFYA KONGRESİ ÖZELLİKLE HANGİ HUSUSLAR ÜZERİNDE DURMUŞTUR?

Genelde doğal unsurlar; Jeolojik yapıyla birlikte yeryüzü şekilleri, İklim, Bitki örtüsü, Hidrografik koşullar belirleyici olmuştur.

Beşerî faaliyetlerin şekillenmesi temelde doğal faktörlere bağlı olduğu için, 1941 yılında coğrafî bölgelerinin taksimatıyla ilgili çalışmalar yapan coğrafyacılar ağırlıklı olarak doğal unsurları esas almışlardır.

COĞRAFİ BÖLGE SINIRLARININ BELİRLENMESİNDE HANGİ HUSUSLAR ÜZERİNDE DURULMAMIŞTIR?

Coğrafi bölge sınırlarının belirlenmesinde beşeri ve iktisadi faaliyetlerin önemli bir kriter oluşturduğu belirtilirse de bu hususa fazlaca dikkat edilmemiştir. Bölge ayrımı yapılırken sistematiğin temelini oluşturan yörelere inilmemiş olup Darkot un belirttiği gibi, sonradan bölgelerin içinde yöreler aranmaya başlamıştır (Darkot, 1955: 145-146).

Mülki idare alanlarına (il ve ilçelere) ait sınırların bütünüyle coğrafi bölge sınırları ile çakıştırılmaması yüzünden, mülki idarede ve planlamada coğrafi bölgeler kullanılamamıştır. Ülkemizde Avrupa Birliği standartlarına uygun planlı bir idari bölünüş yapılmadığı için, mevcut 81 ilden 53 ü bütünüyle bir coğrafi bölge içinde kalırken 28 ilin idari alanı birden fazla coğrafi bölgede yer kaplamaktadır. Coğrafi bölgeler aynı zamanda 15 ilçenin idari alanını uygun olamayan biçimde ikiye bölmektedir

TÜRKİYE NİN İDARİ VE COĞRAFİ BÖLGELERİ

İLiN ADI İL MERKENİN VE İLİN İDARİ ALANININ BÜYÜK BİR KISMININ İÇİNDE YER ALDIĞI COĞRAFİ BÖLGE İLE ÂIT IDARI ALANA YER VEREN KOMŞU COĞRAFI BÖLGE-BÖLGELER 1.ÇANAKKALE Marmara Ege 2-BALIKESİR Marmara Ege 3-BURSA Marmara Ege 4-BİLECİK Marmara Karadeniz-Orta Anadolu-Ege 5-SAKARYA Marmara Karadeniz 6-ESKİŞEHİR Orta Anadolu Karadeniz 7-ANKARA Orta Anadolu Karadeniz 8-ÇANKIRI Orta Anadolu Karadeniz 9-YOZGAT Orta Anadolu Karadeniz 10-ÇORUM Karadeniz Orta Anadolu 11-TOKAT Karadeniz Orta Anadolu 12-SİVAS Orta Anadolu Doğu Anadolu-Karadeniz 13-ERZİNCAN Doğu Anadolu Karadeniz 14-ERZURUM Doğu Anadolu Karadeniz 15-MUĞLA Ege Akdeniz 16-DENİZLİ Ege Akdeniz 17-AFYON Ege Akdeniz-Orta Anadolu 18-KONYA Orta Anadolu Akdeniz 19-KARAMAN Orta Anadolu Akdeniz 20-NİĞDE Orta Anadolu Akdeniz 21-KAYSERİ Orta Anadolu Doğu Anadolu-Akdeniz 22-KAHRAMANMARAŞ Akdeniz Doğu Anadolu 23-GAZİANTEP Güneydoğu Anadolu Akdeniz 24-ADIYAMAN Güneydoğu Anadolu Anadolu-Akdeniz 25-DİYARBAKIR Güneydoğu Anadolu Doğu Anadolu 26-BATMAN Güneydoğu Anadolu Doğu Anadolu 27-SİİRT Güneydoğu Anadolu Doğu Anadolu 28-ŞIRNAK Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu

İLÇENİN ADI BAĞLI OLDUĞU İL İLÇE MERKEZİYLE BİRLİKTE İLÇE ALANININ BİR KISMININ YER ALDIĞI 1. COĞRAFİ BÖLGE İLÇE ALANININ GERİYE KALAN KISMININ YER ALDIĞI 2.COĞRAFİ BÖLGE 1.NALLIHAN ANKARA KARADENİZ ORTA ANADOLU 2.KIZILCAHAMAM ANKARA KARADENİZ ORTA ANADOLU 3.TOKAT MERKEZ İLÇESİ TOKAT KARADENİZ ORTA ANADOLU 4.REFAHİYE ERZİNCAN KARADENİZ DOĞU ANADOLU 5.BEYPAZARI ANKARA ORTA ANADOLU KARADENİZ 6.ZARA SİVAS ORTA ANADOLU KARADENİZ 7.KANGAL SİVAS ORTA ANADOLU DOĞU ANADOLU 8.YAHYALI KAYSERİ ORTA ANADOLU AKDENİZ 9.KARAMAN MERKEZ İLÇESİ KARAMAN ORTA ANADOLU AKDENİZ 10.GÜNEYSINIR KONYA ORTA ANADOLU AKDENİZ 11.BOZÖYÜK BİLECİK ORTA ANADOLU EGE 12.GERGER ADIYAMAN DOĞU ANADOLU GD.ANADOLU 13.BOLVADİN AFYON EGE ORTA ANADOLU 14.ÇAY AFYON EGE ORTA ANADOLU 15-GÖKSUN K.MARAŞ AKDENİZ DOĞU ANADOLU

BİRİNCİ COĞRAFYA KONGRESİNCE BELİRLENİP HARİTAYA İŞLENEN COĞRAFİ BÖLGE SINIRLARININ VE ALT BÖLGELERİN ORİJİNAL BİÇİMİ KORUNMUŞ MUDUR?

Hayır, korunmamıştır. Orijinal haritada Kilis, Güneydoğu Anadolu bölgesinde bırakıldığı halde, Faik Sabri Duran ın Büyük Atlas ında Akdeniz Bölgesine dahil edilmiştir. Akdeniz Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu bölgesini ayıran coğrafi sınırın geçirildiği yer, kongre kitabının 90. sayfasında HATAY ÇUKURUNUN DOĞU KENARI şeklinde tanımlanmış ve bu şekilde çizilmiştir. Gerçekte, Kilis iline ait idari alanın bütünüyle Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer almasına rağmen Akdeniz bölgesinde kalıyormuş gibi gösterilmesi coğrafyacılar arasında ve kamu oyunda tartışmalara yol açmıştır.

Faik Sabri Duran ın Büyük Atlası na göre Akdeniz- Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırı

Büyük coğrafi bölgelerin içinde yer alan alt bölgeler hiçbir gerekçe gösterilmeden sonradan COĞRAFİ BÖLÜM olarak adlandırılmıştır. Aslında Kongrede kabul edildiği şekliyle tâli bölgelerin alt coğrafi bölge (sub- region) kapsamında ele alınması doğru bir yaklaşımdır. Örneğin, 7 büyük coğrafi bölgemizden biri olan Karadeniz Bölgesi içinde yer alan Orta Karadeniz Bölgesini veya diğerlerini coğrafi bölüm olarak ele aldığımızda doğrudan yörelere ayırmak mümkün değildir. Çünkü, Orta Karadeniz Bölgesi Kıyı Kuşağı, Canik Dağları, Canik Dağları Güneyindeki Tektonik Depresyonlar şeklinde bölümlere ayrılmakta; her bölüm de kendi içinde farklı özellikteki yörelere yer vermektedir. Aynı özellik sistematik olarak diğer alt bölgeler için de geçerlidir.

COĞRAFİ BÖLGELER GÜNÜMÜZDE YAYGIN OLARAK NERELERDE KULLANILMAKTADIR?

Gerek alt bölgelerin, gerekse büyük bölgelerin sınırları çizilirken çok yerde il ve ilçelerin idari alanları parçalandığı için coğrafi bölgelerle mülki idari bölgeleri arasında büyük uyumsuzluklar meydana getirilmiştir. Coğrafi bölge sınırlarının tespiti sırasında AB ülkelerinde olduğu gibi, beşeri fonksiyonu olan mülki idare bölgeleriyle büyük ölçüde uyum sağlanmış olsa idi T.C. Devletinin yönetim ve planlamayla ilgili bölgeleri coğrafi bölgelerle örtüşmüş olacaktı.

Türkiye de bu hayalin gerçekleşmesi için her şeyden önce devletin gerekli yasal düzenlemelere giderek ülke arazisini coğrafi bölgelerle uyumlu bir idari bölünüşe kavuşturması gerekmektedir. Bugünkü koşullarda söz konusu durum gerçekleşmeyeceği için coğrafi bölgelerin yönetimle ve planlamayla ilgili işlerde kullanılması mümkün görünmemektedir. Bu nedenle coğrafi bölgeler Türkiye Coğrafyası derslerinde pedagojik bir araç olarak yerini korumakta ve yaygın olarak TV kanallarındaki hava raporlarının sunumunda kullanılmaktadır.

BİRİNCİ COĞRAFYA KONGRESİNCE BELİRLENEN COĞRAFİ BÖLGELERİN SINIRLARINDA VE ADLARINDA DEĞİŞİKLİKLER YAPILMIŞ MIDIR?

1940'lı yılların Türkiye'sinde büyük zorluklar ve olanaksızlıklar içinde çizilen coğrafî bölge sınırları o zamanki kısıtlı araştırmaların ve bilimsel yaklaşımın sonuçlarına dayanmaktadır. Aradan geçen 65 yıllık uzun bir süre içinde yapılan çok sayıdaki coğrafî araştırmalar Türkiye'nin coğrafî bölge sınırlarında birçok değişiklik yapılmasını zorunlu kılmıştır. Ancak, bu konuda yapılan çalışmalara resmiyet kazandırılmadığı için, halen Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu nca onaylanan ders kitaplarında ve atlaslarda eski bilgilere dayalı bölge sınırları yer almaktadır.

Daha önce belirttiğimiz gibi, Birinci Coğrafya Kongresi kitabının 77. sayfasının 2. paragraf, 15. satırında Türkiye Coğrafyası Komisyonu nun bölge hudutları ve isimleri üzerinde son söz söylenmiş olmadığını, fakat şimdiden elde edilen neticenin bugünkü bilgi derecesine göre varılmış bir merhale olarak telâkki edilebileceği şeklinde açık bir ifadesi bulunmasına rağmen, sonraki yıllarda coğrafi bölge sınırlarının hatalı olduğu yerleri tespit edip düzeltme önerisinde bulunanlar büyük tepkiyle karşılaşmışlardır.

Doğruluğu tartışılmayacak alt (tâli) coğrafi bölgelerin kimler tarafından, hangi gerekçe ve yetkiyle coğrafi bölüm şeklinde değiştirildiği; Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Kilis in Birinci Coğrafya Kongresinin hilafına Akdeniz Bölgesi ne dahil edilmesi, üzerinde önemle durulması gereken hususlardır. Sonradan yapılan bu yanlış düzeltmelerin sorgulanmayıp, aksine sahiplenilmesi, haklı ve isabetli düzeltmelerin ise eleştirilmesi geçmişte yapılan en önemli hatalardır. Bu türlü olumsuz yaklaşımlar ve kısır tartışmalar nedeniyle Birinci Coğrafya Kongresince belirlenen coğrafi bölgeler sonraki yıllarda günün ihtiyaçlarına göre revize edilip mülki idare alanlarıyla örtüştürülmediği için devlet işlerinde ve planlamada kullanılamaz hale getirilmiştir!

Türkiye deki coğrafyacılar adına bir öz eleştiri yapmak gerekirse, coğrafi bölgelerle ilgili sınır düzeltmelerine ve ad değişikliği yapılmasına sürekli karşı çıkılmıştır. Anayasaların bile değiştirildiği günümüzde halen yanlışta ısrar edilmektedir.

HALEN COĞRAFİ BÖLGELERİN DÜZELTİLMESİ GEREKEN TARAFLARI VAR MIDIR?

Kullanım alanı sınırlı da olsa yapılan araştırmalar doğrultusunda coğrafi bölge sınırlarının bazı kısımlarda düzeltilmesi gerekli olmuştur.

BATI KARADENİZ-YUKARI SAKARYA BÖLGELERİ ARASINDA ÇAYIRHAN-NALLIHAN CİVARINDA

ORTA KARADENİZ BÖLGESİ İLE DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNİ AYIRAN SINIRDA ORDU ŞEHRİ İLE MELET ÇAYI DOĞUSUNDA ESKİ SINIR YENİ SINIR

İÇBATI ANADOLU BÖLGESİ İLE ORTA ANADOLU BÖLGESİ ARASINDAKİ SINIRDA EMİRDAĞ CİVARINDA

ADANA VE ANTALYA BÖLGELERİNİ AYIRAN SINIRDA ESKİ SINIR YENİ SINIR

AKDENİZ BÖLGESİ İLE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ ARASINDAKİ SINIR F.Sabri Duran ın Büyük Atlası ndaki sınır I.Coğrafya Kongresince çizilen doğru sınır

İç Anadolu Bölgesi adının birinci coğrafya kongresinden önce yapılmış adlandırmalara uyarak halkın ve pek çok resmi kurumun kullandığı biçimiyle hacimsel anlam bildirmeyen tarzda Orta Asya, Orta Avrupa, Orta Afrika örneklerinde olduğu gibi Orta Anadolu Bölgesi şeklinde değiştirilmesinin uygun olacağı kanaatini taşımaktayız. Değerli hocamız Prof.Dr. Talip Yücel in bu konudaki açıklamalarına mutlaka önem verilmelidir (yücel,1987:153.)

DPT YE GÖRE COĞRAFİ BÖLGELERİN KAPLADIĞI ALANLAR İLE GERÇEK COĞRAFİ BÖLGELERİN SINIRLARI

DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE YER ALDIĞI HALDE DPT CE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNE DAHİL EDİLEN ŞIRNAK

Coğrafi bölge adı kullanılarak düzenlenen Güneydoğu Anadolu Projesi(GAP), Doğu Anadolu Projesi (DAP) ve Doğu Karadeniz Bölgesi Projesi (DOKAP) ne âit planlama bölgelerinde coğrafi bölge sınırlarına uyulmadığı görülmektedir. Proje bölgesi veya plan bölge olarak adlandırılan bu bölgelerin oluşumunda da il alanları baz alınmış olup, iller idari sınırları içindeki arazinin hangi coğrafi bölgelerde yer tuttuğuna bakılmaksızın bütünüyle planlama bölgesi içine dahil edilmişlerdir. Coğrafi bölge adı kullanıldığı halde, bu coğrafi bölgelerin sınırlarıyla uyumlu olmayan proje bölgelerinin içinde yer alan iller aşağıda gösterilmiştir: Güneydoğu Anadolu Proje Bölgesi (GAP): Gaziantep, Kilis, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Şırnak. Doğu Anadolu Proje Bölgesi (DAP): Erzincan, Erzurum, Ardahan, Kars, Iğdır, Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis, Ağrı, Van, Hakkâri, Gümüşhane*, Bayburt*. Doğu Karadeniz Proje Bölgesi (DOKAP): Ordu, Giresun, Trabzon, Rize, Artvin, Gümüşhane*, Bayburt*.

PLAN BÖLGELER

Devlet hizmetlerinin planlanmasında illerin idari alan bütünlüğünün korunması esası kabul edildiğinden, idari alanları coğrafi bölge sınırları tarafından parçalanan iller uyum konusunda sorun yaratmışlardır. Coğrafi bölgelerin illerin idari sınırlarına göre yeniden düzenlenmesi, coğrafi kriterlerden vazgeçilmesi ve tamamen yönetsel çizgilere bağlı bir revizyon olacağı anlamına geleceğinden coğrafyacıların haklı itirazlarına sebep olmuştur. Birinci Coğrafya Kongresince belirlenen coğrafi bölgelerin mimarlarından olan Prof.Dr. Besim Darkot, 1955 yılında yazmış olduğu makalesinde coğrafi bölge sınırlarıyla mülki idare sınırlarının birbiriyle çakıştırılması konusunda Ümit edebilir miyiz ki idareciler, coğrafi bölgelerin dayandığı ilmi esaslara saygı göstererek vilayet hudutlarını bölgeler içine alsınlar? Fakat idarecilerin, tam bir zihniyet değişmesi olmadan, şimdiki vilayet hudutlarını değiştirmeyi göze alacaklarını tasavvur etmek güçtür..burada şu nokta unutulmamalıdır ki, türlü vesilelerle idari hudutlarda o kadar değişiklikler yapılıyor ki, bugün biz coğrafyacılar böyle bir fedakarlığı göze alacak olsak bile, mülki taksimatta bundan sonra yapılacak değiştirmeler yüzünden ileride bölgelerimizin yine idari bölümlerden ayrı düşmesi mümkün olabilir. şeklinde bir açıklama yapmıştır (Darkot, 1955: 144).

Darkot un 51 yıl önce ortaya koyduğu bu sorun daha sonraki yıllar içinde de köklü bir çözüme kavuşturulmadığı için devlet kuruluşlarının ülke sathında oluşturdukları hizmet bölgelerinin belirlenmesi ve planlama çalışmalarında coğrafi bölgeler kesinlikle dikkate alınmamıştır.

Türkiye için yapılan İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (Nomenclature of Territorial Units for Statistics =NUTS) Avrupa Birliği ne uyum sürecinde, Türkiye den AB ülkelerinin pek çoğunda olduğu gibi coğrafi bölgelerle uyumlu bir istatistik bölge sistematiğine kavuşması istenmiş olup bu direktif doğrultusunda 2002 yılında DPT ve DİE de hummalı bir çalışma başlatılmıştır. Çok aceleci bir yaklaşımla yapılan bu çalışmalar sırasında, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya Bölümü Türkiye Coğrafyası Anabilim Dalı öğretim üyeleri Prof.Dr. Mesut Elibüyük ile Prof.Dr. Ali Özçağlar sadece bir toplantıya davet edilerek görüşleri alınmış, ancak bu kişiler tarafından ileri sürülen önerilerin hiçbiri dikkate alınmamıştır.

RESMİ GAZETE - 22 EYLÜL 2002 - SAYI 24884 28/8/2002 TARİHLİ VE 2002/4720 SAYILI KARARNAMENİN EKİ KARAR Madde 1- Bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine uygun karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması tanımlanmıştır. Madde 2- İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasında iller "Düzey 3" olarak tanımlanmış; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri ile dikkate alınarak "Düzey 1" ve "Düzey 2" olarak gruplandırılmak suretiyle hiyerarşik İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması yapılmıştır.

Madde 3 "Düzey 3" kapsamındaki İstatistiki Bölge Birimleri 81 adet olup il düzeyindedir. Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tanımlamaktadır. "Düzey 2" İstatistiki Bölge Birimleri, "Düzey 3" kapsamındaki komşu illerin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 26 adettir. "Düzey 1" İstatistiki Bölge Birimleri ise "Düzey 2" İstatistiki Bölge Birimlerinin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 12 adettir.

DÜZEY 1 BÜYÜK İSTATİSTİK BÖLGELER DÜZEY 2 ALT İSTATİSTİK BÖLGELER DÜZEY 3 ALT İSTATİSTİK BÖLGELERİ OLUŞTURAN İLLER İSTANBUL İSTANBUL İstanbul BATI MARMARA EGE DOĞU MARMARA BATI ANADOLU AKDENİZ ORTA ANADOLU BATI KARADENİZ DOĞU KARADENİZ KUZEYDOĞU ANADOLU ORTADOĞU ANADOLU GÜNEYDOĞU ANADOLU TEKİRDAĞ BALIKESİR İZMİR AYDIN MANİSA BURSA KOCAELİ ANKARA KONYA ANTALYA ADANA HATAY KIRIKKALE KAYSERİ ZONGULDAK KASTAMONU SAMSUN TRABZON ERZURUM AĞRI MALATYA VAN GAZİANTEP ŞANLIURFA MARDİN Tekirdağ, Edirne, Kırklareli Balıkesir, Çanakkale İzmir Aydın, Denizli, Muğla Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak Bursa, Eskişehir, Bilecik Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Ankara Konya, Karaman Antalya, Isparta, Burdur Adana, Mersin Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir Kayseri, Sivas, Yozgat Zonguldak, Karabük, Bartın Kastamonu, Çankırı, Sinop Samsun, Tokat, Çorum. Amasya Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Erzurum, Erzincan, Bayburt Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli Van, Muş, Bitlis, Hakkâri Gaziantep, Adıyaman, Kilis Şanlıurfa, Diyarbakır Mardin, Batman, Şırnak, Siirt

"Düzey 3" kapsamındaki İstatistiki Bölge Birimleri 81 adet olup il düzeyindedir. Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tanımlamaktadır.

"Düzey 2" İstatistiki Bölge Birimleri, "Düzey 3" kapsamındaki komşu illerin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 26 adettir.

TÜRKİYE DE DÜZEY 1 BÖLGELERİ ADLANDIRMALARA DİKKAT!???? "Düzey 1" İstatistiki Bölge Birimleri ise "Düzey 2" İstatistiki Bölge Birimlerinin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 12 adettir.

Madde 4- (Bağlayıcı karar!) Tüm kamu kurum ve kuruluşlarınca; bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyoekonomik analizlerinin yapılması ve bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi gibi çalışmalarda, bu Karar ile belirlenen İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması esas alınacaktır.

Madde 5-( Ortaya çıkacak tereddüt ve sorunları giderecek Yetkili Kuruluşlar) Bu Kararın uygulanmasında ortaya çıkacak tereddütleri gidermeye Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı (Yeni adı Türkiye İstatistik Kurumu=TÜİK) yetkilidir. Madde 6- Bu Karar yayımı tarihinde (22 EYLÜL 2002) yürürlüğe girer. Madde 7- Bu Karar hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.

12 büyük istatistik bölgesinden 6 sının (Ege, Akdeniz, Orta Anadolu, Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu) halen kullanılan coğrafi bölge adlarını taşıdığı görülmektedir. Bu bölgelerden sadece Ege, Akdeniz, Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri genel hatlarıyla coğrafi bölgelerle uyumlu olduğu halde, Orta Anadolu ve Batı Karadeniz bölgesi uyumsuzdur!

İdari alanlarının büyük bölümü Orta Anadolu bölgesi içinde yer alan Ankara, Konya ve Karaman illerinin Batı Anadolu, Orta Karadeniz bölgesi içinde yer alan Samsun, Tokat, Çorum, Amasya illerinin Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Sinop illeriyle birlikte Batı Karadeniz bölgesi olarak gösterilmesi; Marmara Bölgesinin İstanbul, Batı Marmara, Doğu Marmara şeklinde üçe, Doğu Anadolu bölgesinin Kuzeydoğu ve Ortadoğu şeklinde ikiye bölünmesi tamamen suni bir yaklaşımdır. Bu yolla Marmara, Orta Anadolu (İç Anadolu), Orta Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgeleri ortadan kaldırılmıştır!

Avrupa Birliği normlarına uygun istatistik bölge oluşturmak maksadıyla aceleye getirilerek sadece illerin gruplanmasıyla elde edilen ve birçoğuna coğrafi bölgelerle uyumlu olmadıkları halde coğrafi bölge adı verilen istatistik bölgeler karmaşa yaratmıştır. İstatistik bölge oluşturulmasında coğrafi bölge temeli gerekmiyorsa, sadece benzer kriterlere sahip illerin gruplanmasıyla bu işlem hallediliyorsa neden başka bir isimlendirme yapılmayıp ısrarla coğrafi bölge adı kullanılmıştır?

AB normlarına göre belirlenen istatistik bölgelerde tabanı iller (DÜZEY 3) oluşturmuştur. Mülki idare bölünüşü içinde illerin alt bölümleri durumunda olan İlçe alanlarına (DÜZEY 4), İlçeleri oluşturan kentsel idarî alanlar ile köy idarî alanlarına (DÜZEY 5) yer verilmemiştir. Göz ardı edilen DÜZEY 4 ve DÜZEY 5 ler veri elde etmede asıl temel alanları yani kaynağı oluşturmaktadırlar.

İLLERİN (DÜZEY 3) İHMAL EDİLEN ÜNİTELERİ DÜZEY 3 DÜZEY 4 DÜZEY 5 MÜLKİ İDARE BÖLGELERİ MÜLKİ İDARE BÖLÜMLERİ TABANI OLUŞTURAN İDARİ ALANLAR İLLER İLÇELER KÖY VE KENTLERİN İDARİ ALANLARI İLE HAZİNE ARAZİLERİ

ÖRNEK -DÜZEY 3 AFYONKARAHİSAR İLİ

ÖRNEK DÜZEY 4 AFYONKARAHİSAR İLİ MERKEZ İLÇESİ

ÖRNEK DÜZEY 4 EMİRDAĞ İLÇESİ

ÖRNEK DÜZEY 4 ANAMUR İLÇESİ

SONUÇ VE ÖNERİLER *Zamanında gerekli yasal düzenlemeler yapılmadığı için, idari üniteler coğrafi bölgelerle uyumlu hale getirilmemiştir. Bu yüzden hizmet yönetimi, planlama, ve istatistik veri toplamaya yönelik çalışmalarda ihtiyaca göre birbiriyle örtüşmeyen fonksiyon bölge, plan bölge, istatistik bölge gibi bölgeler türetilmiştir. *Ülkemizin doğal ve beşeri kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirmek, yönetmek ve planlamak için coğrafi ve idari yönden birbiriyle bütünleşmiş bölge sistematiğine gereksinim vardır.

*Bölge konusunda yaşanan sıkıntıların giderilebilmesi ve ülke bütününde her konuda güvenilir, sağlıklı istatistik verilere dayalı planlama yapılabilmesi için başta DPT, TÜİK, İçişleri Bakanlığı, Harita Genel Komutanlığı olmak üzere üniversitelerin coğrafya ve bölge planlama bölümlerinin bir araya gelerek ortak çalışma yapmaları gerekmektedir.

*Özellikle birbiriyle ilişkili veya benzer kamu hizmetlerinin ülke genelinde planlanmasında, birbirinden farklı sınırlara sahip bölgelere göre işlem yapılması, devlet kuruluşları arasında görev ve yetki alanı konusunu gündeme getirmekte ve bu durum görev paylaşımı bakımından karışıklık yaratmaktadır. Bu türlü olumsuzlukları yok etmek amacıyla Türkiye için bilimsel standartlara dayalı bölge ayrımı çalışmalarına başta devlet kuruluşları olmak üzere, konuyla ilgili herkesin mutlaka sahip çıkması ve desteklemesi güzel ülkemiz Türkiye nin yararına olacaktır.

GÜZEL ÜLKEMİZ TÜRKİYE NİN KALKINMASI İÇİN ÇALIŞMAK VATAN BORCUDUR TEŞEKKÜRLER