2.9 Bölgesel Düzeyde Seçilmiş Özet Göstergeler Bu bölümde gerek İBBS Düzey-2, gerekse İBBS Düzey-3 e göre seçilmiş olan özet göstergeleri çok daha yalın bir şekilde yorumlayabilmek üzere, sınıf sayısı standart olacak biçimde 7 sınıf oluşturulmuş ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yaklaşımı ile hazırlanmış olan Türkiye haritaları üzerinde de sonuçlar verilmiştir. CBS kısaca; bilgilerin bir yer ile ilişkilendirilmesidir. İlişkilendirmede de, haritalar kullanılmaktadır. Bu haritalar, alanın belirli bir ölçeğe göre küçültülmesiyle oluşturulmaktadır. Ölçek, harita ile arazi arasındaki matematiksel ilişki olup, harita üzerinde iki nokta arasındaki mesafenin, yeryüzündeki gerçek mesafelere olan oranıdır. Bu ifade matematiksel eşitlik olarak; Ölçek =Haritadaki Uzunluk/Arazideki Uzunluk biçiminde ifade edilmektedir. CBS, en geniş tanımıyla, verilerin belirli bir sisteme göre toplanıp işlenmesi, kullanılır hale dönüştürülmesi, transferi ve görüntülenmesi işlevlerinin yerine getirilmesi için mevcut tüm araç ve teknolojilerin kullanılarak, analizlerin yapılması işidir. Burada da, CBS nin en önemli fonksiyonlarından biri olan görüntüleme özelliği analizlerin ve çalışmaların sonucunu göstermek için kullanılmıştır. Bilgilerin ilişkilendirildiği haritalar 1/1.000.000 ölçekli 3 grup haritadan oluşmaktadır. Bu haritalar; il, ilçe ve göl haritalarıdır. Haritaların koordinat sistemi Lambert Konformal Konik tir. Bir yerin koordinat sistemi, o yerin dünya üzerindeki konumunu belirleyen paralel ve meridyenlere göre olan konumudur. Her bir değişken için oluşturulan sınıf aralıklarını, ilgili yıldaki değişkenlerin sahip olduğu değerler belirlemiştir. Ancak, belirlenmiş olan değişkenler için verilerin en son mevcut olduğu yılda bir standart yoktur, bazı değişkenler için 2011 yılı verileri, bazıları için de 2010 yılı veya daha önceki yıl verileri mevcuttur. 2.9.1 İstatisiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 Bazında 2.9.1.1 Belediye Sayıları 2011 yılında ülkemizde toplam 2.934 belediye bulunmaktadır. İBBS Düzey-2 bazında oluşturulan belediye sayısı sınıflarına göre; belediye sayısı 38 ve altında olan sadece bir bölge bulunmaktadır ve bu bölge de TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) dır. İBBS Düzey- 2 ye göre 26 bölgeden 9 unun belediye sayısı 39-74 arasında değişirken, 26 bölgeden 7 sinin belediye sayısı da 75-110 arasında değişmektedir. Belediye sayılarına yönelik olarak oluşturulan sınıfların üst sınıf değeri 219 ve üzeri belediye olup, belediye sayısı 219 ve üzerinde olan iki bölge bulunmaktadır. Bu bölgeler de TR33 (Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak) ile TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) dir. Genel olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin belediye sayısı 39-110 bandında değişim gösterirken, Marmara bölgesi 75-110 bandında ve Orta Anadolu bölgesi de 111-218 bandında değişim göstermektedir (Bkz, Grafik 70). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr 307
Grafik 70. 2011 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Belediye Sayıları 2.9.1.2 Ekilen Alanın Toplam İşlenen Alana Oranı 2010 yılında İBBS Düzey-2 ye göre ekilen alan büyüklüğünün, toplam işlenen alan büyüklüğüne oranı olarak tanımlanan gösterge incelendiğinde; bu oranın en alt sınıf değeri olan %20,98 ve altındaki bölge TR90 (Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane) dir. 26 bölgeden 3 ünde ekilen alanın, toplam işlenen alana oranı %42,51-53,26 bandında değişim göstermektedir. 26 bölgeden 11 inde bu oran %64,03-74,78 aralığında değişim göstermektedir. Ekilen tarla alanının, toplam işlenen alana oranı %74,79 ve üzeri olan bölge sayısı 6 dır. Bu bölgeler de; TR21 (Tekirdağ, Edirne, Kırklareli), TR10 (İstanbul), TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır), TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis), TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkâri) ve TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) dır (Bkz, Grafik 71). Grafik 71. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Ekilen Alanın, Toplam İşlenen Alana Oranı 308 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr
2.9.1.3 Nüfus Yoğunluğu 2011 yılında bölgelerin sahip olduğu nüfus büyüklüğü ve bölgenin toplam arazi büyüklüğü esas alınarak hesaplanan Km 2 ye düşen nüfus yoğunluğu için oluşturulan 7 sınıf bazında; TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) bölgesinde Km 2 ye düşen nüfus 26 ve altında olup, en alt sınıf değeri olarak dikkati çekmektedir. 26 bölgeden 9 unun nüfus yoğunluk değeri 27-69 kişi arasında değişirken, 8 bölgenin ise nüfus yoğunluğu 70-112 kişi arasındadır. Km 2 ye düşen nüfus yoğunluğu 242 kişi ve üzerinde olan bölge sayısı da TR10 (İstanbul) ve TR31 (İzmir) bölgeleri olmak üzere ile ikidir (Bkz, Grafik 72). Grafik 72. 2011 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Nüfus Yoğunluğu 2.9.1.4 Cinsiyet Oranları 2011 yılında bölgelerdeki cinsiyet oranları analiz edildiğinde; cinsiyet oranının en alt sınıf değeri olan %98,04 ve altı orana sahip tek bölge bulunmaktadır ve bu bölge de TR83 (Samsun, Tokat, Çorum, Amasya) dır. 26 bölgeden 9 unda ise cinsiyet oranı %98,05-99,66 bandında değişim göstermektedir. Cinsiyet oranı %99,67-101,28 aralığında değişim gösteren bölge sayısı 5 tir. Cinsiyet oranı için en üst sınıf değeri olan %106,16 ve üzeri sınıfında iki bölge yer almaktadır. Bu bölgeler de; TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) ve TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) dir (Bkz, Grafik 73). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr 309
Grafik 73. 2011 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Cinsiyet Oranları 2.9.1.5 Erkeklerin İşgücüne Katılım Oranı 2010 yılında 15 yaş ve üzeri kurumsal olmayan erkek nüfustan işgücüne katılım oranları için oluşturulan 7 sınıftan, en alt sınıf değeri olan %58,70 oranı ve altına sadece TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) bölgesi sahiptir. Erkeklerin işgücüne katılım oranlarının İBBS Düzey-2 ye göre pek çok bölge için %70,0 oranının üzerinde olduğu dikkati çekmektedir. 26 bölgeden 11 inde 15 yaş ve üzeri erkeklerde işgücüne katılım oranı %71,41 ve üzerinde bir orandadır (Bkz, Grafik 74). 2.9.1.6 Erkeklerin İşsizlik Oranı 2010 yılında 15 yaş ve üzeri kurumsal olmayan erkek nüfus için oluşturulan 7 sınıfın en alt sınıf değeri olan %6,80 ve altı işsizlik oranına sahip olan bölge TR82 (Kastamonu, Çankırı, Sinop) tur. 26 bölgeden 6 sında erkek işsizlik oranı %6,81-8,39 aralığında değişmektedir. İşsizlik oranı %13,17-14,75 aralığında değişen bölge sayısı 3 tür. İşsizlik oranı için oluşturulan sınıfların en üst sınıf değeri olan %14,76 ve üzeri orana sahip olan bölgeler de; TR62 (Adana, Mersin) ile TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) bölgeleridir (Bkz, Grafik 75). 310 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr
Grafik 74. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Erkeklerin İşgücüne Katılım Oranı Grafik 75. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Erkeklerin İşsizlik Oranı 2.9.1.7 Kadınların İşgücüne Katılım Oranı 2010 yılında 15 yaş ve üzeri kurumsal olmayan kadın nüfustan işgücüne katılım oranları için oluşturulan 7 sınıftan en alt sınıf değeri olan %9,80 oranı ve altına sadece erkeklerde olduğu gibi TRC2 (Şanlıurfa, Diyarbakır) bölgesi sahiptir. Kadınların işgücüne katılım oranlarının erkeklerde olduğu gibi çok homojen bir yapı sergilemediği görülmektedir. Kadın işgücüne katılım oranı %9,81-14,89 aralığında değişen bölge sayısı 1 olup, kadınların işgücüne katılım oranı için oluşturulan sınıfların en üst sınıf aralığı olan %35,26 ve üzeri oranına sahip olan bölge sayısı 5 tir. Oysa erkeklerin işgücüne katılım oranları için oluşturulmuş olan 7 sınıfın en alt sınıf değeri dahi, kadınların en üst sınıf değerinden daha büyüktür (Bkz, Grafik 76). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr 311
Grafik 76. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Kadınların İşgücüne Katılım Oranı 2.9.1.8 Kadınların İşsizlik Oranı 2010 yılında 15 yaş ve üzeri kurumsal olmayan kadın nüfus için oluşturulan 7 sınıfın en alt sınıf değeri olan %3,20 ve altı işsizlik oranına sahip olan bölge TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) dır. Yine kadınların işsizlik oranları bölge düzeyinde erkekler gibi homojen bir yapı göstermemektedir. Kadın işsizlik oranı %5,60-7,98 bandında değişen bölge sayısı 3 tür. Kadın işsizlik oranı %12,77-15,15 aralığında değişen bölge sayısı 3 olup, en yüksek sınıf değeri olan %15,16 ve üzerinde kadın işsizlik oranına da; TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova), TR51 (Ankara), TR31 (İzmir), TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat), TR62 (Adana, Mersin) ve TR10 (İstanbul) olmak üzere 6 bölge sahiptir (Bkz, Grafik 77). Grafik 77. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Kadınların İşsizlik Oranı 312 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr
2.9.1.9 Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer 2008 yılı için var olan verilere göre kişi başına gayri safi katma değer için oluşturulan 7 sınıftan en alt sınıf değeri olan 3.450 $ ve altında gelire sahip bölge TRB2 (Van, Muş, Bitlis, Hakkari) dir. Kişi başına gayri safi katma değeri 3.451-5.046 $ aralığında değişen bölge sayısı 4 tür. Yine üç bölgede kişi başına düşen gayri safi katma değer 5.047-6.642 $ aralığında değişim göstermektedir. 26 bölgeden 7 sinde kişi başına düşen gayri safi katma değer 8.239-9.834 $ arasında değişmektedir. Kişi başına gayri safi katma değer için oluşturulan 7 sınıfın en üst sınıf değeri olan 13.027 $ ve üzerinde gelire; TR10 (İstanbul) ve TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) olmak üzere sadece iki bölge sahiptir (Bkz, Grafik 78). Grafik 78. 2008 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Kişi Başına Gayri Safi Katma Değer 2.9.1.10 Girişim Sayısı 2010 yılı için girişim sayılarına yönelik olarak oluşturulan 7 sınıftan en alt sınıf değeri olan 27.832 girişim ve daha altında olan bölge sayısı 1 olup, bu bölge de TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) dır. Girişim sayısı 27.833-50.709 arasında değişen bölge sayısı 5 tir. Bölgeler arasında girişim sayısına göre homojen olmayan bir yapı dikkati çekmektedir. Girişim sayısı için oluşturulan sınıfların en üst sınıf değeri olan 142.218 girişim ve üzerinde girişime sahip olan bölgeler; TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik), TR51 (Ankara), TR31 (İzmir), TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) ve TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) olmak üzere 5 tir (Bkz, Grafik 79). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr 313
Grafik 79. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Toplam Girişim Sayısı 2.9.1.11 Dış Ticaret Hacmi 2011 yılı için dış ticaret hacmine yönelik olarak oluşturulan 7 sınıftan en alt sınıf değeri olan 107 milyon $ altında dış ticaret hacmine sahip tek bölge TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) tur. Dış ticaret hacmi 108-4.226 milyon $ arasında değişen bölge sayısı 15 tir. Dış ticaret hacmi 4.227-8.344 milyon $ arasında olan bölge sayısı 2 dir. 26 bölgeden sadece 3 ünün dış ticaret hacmi 20.701 milyon $ ve üzerinde olup, bu bölgelerde; TR10 (İstanbul), TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) ile TR41 (Bursa, Eskişehir, Bilecik) tir (Bkz, Grafik 80). Grafik 80. 2011 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Dış Ticaret Hacmi 314 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr
2.9.1.12 Temel Gereksinim Harcamalarının, Toplam Harcamaya Oranı 2010 yılı için temel gereksinim harcamalarının, toplam harcamaya olan oranı %71,7-72,6 arasında değişen bölge sayısı 6 dır. Temel gereksinim harcamalarının, toplam harcamaya oranı %72,7-73,6 arasında olan bölge sayısı ise 4 tür. Temel gereksinim harcamasının, toplam harcamaya oranı %76,7 ve üzerinde olan bölge de sadece TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) tir. Bunu TRC1 (Gaziantep, Adıyaman, Kilis) bölgesinde yapılan toplam harcamaların, temel gereksinimler dışında çok da değişik harcama türlerini içermediği biçiminde okumak da mümkündür (Bkz, Grafik 81). 2.9.1.13 Yıllık Ortalama TÜFE Değişim Oranları 2011 yılı için yıllık düzeyde TÜFE değişim oranları için en alt sınıf değeri olan %5,55 ve altında değişim gösteren bölge TR10 (İstanbul) dur. Yıllık TÜFE değişim oranı %6,37-6,76 arasında değişen bölge sayısı 7 dir. Yıllık TÜFE değişim oranı %,5,56-5,95 arasında olan tek bölge TR42 (Kocaeli Sakarya Düzce, Bolu, Yalova) dır. 2011 yılında yıllık TÜFE değişim oranı en yüksek olan iki bölge de; TRA1 (Erzurum, Erzincan, Bayburt) ve TRA2 (Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan) dır (Bkz, Grafik 82). Grafik 81. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Temel Gereksinim Harcamalarının, Toplam Harcamaya Oranı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr 315
Grafik 82. 2011 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Yıllık Ortalama TÜFE Değişim Oranları 2.9.1.14 Belediye Belgeli Tesislerde Vatandaşların Ortalama Geceleme Sayısı 2010 yılı için belediyelerden belge almış konaklama tesisinde geceleme yapan vatandaşlarımızın ortalama geceleme sayısı bölgelere göre irdelendiğinde; 26 bölgeden 16 bölgede vatandaşlarımız 1,33-1,52 aralığında değişen geceleme yapmışlardır. TR22 (Balıkesir, Çanakkale) ile TR33 (Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak), TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) ile TR10 (İstanbul) bölgelerinde vatandaşlarımızın geçirdiği geceleme sayısı 1,75-1,96 arasında değişmektedir. TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) bölgesinde ise vatandaşlarımız en uzun gecelemeyi yapmaktadır. Bu bölgede vatandaşlarımız 2,42 ve üzerinde geceleme yapmıştır. Vatandaşlarımızın genel olarak belediye belgeli konaklama tesislerinden Ege ve Akdeniz sahillerini tercih ettikleri de bu sonuçlardan görülmektedir (Bkz, Grafik 83). Grafik 83. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Belediye Belgeli Konaklama Tesislerinde Vatandaşların Ortalama Geceleme Sayısı 316 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr
2.9.1.15 Belediye Belgeli Tesislerde Yabancı Ziyaretçilerin Ortalama Geceleme Sayısı 2010 yılı için belediyelerden belge almış konaklama tesisinde geceleme yapan yabancı ziyaretçilerin ortalama geceleme sayısı bölgelere göre irdelendiğinde; yabancıların üç bölge dışındaki bölgelerde ortalama geceleme sayısı 1,24-3,73 gece arasında değişmektedir. 26 bölgeden 12 sinde yabancı ziyaretçiler 1,24-1,83 arasında değişen geceleme yapmaktadırlar ve bu bölgelerin tamamına yakını Orta Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri olarak dikkati çekmektedir. TR31 (İzmir) ve TR32 (Aydın, Denizli, Muğla) bölgesinde ise yabancı ziyaretçiler belediye belgeli konaklama tesislerinde 3,74-4,36 arasında değişen ortalama geceleme yapmaktadır. TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) bölgesinde ise yabancı ziyaretçiler, vatandaşlarımızda olduğu gibi en yüksek gecelemeyi yapmaktadır ve yabancı ziyaretçilerin bu bölgedeki ortalama geceleme sayısı 4,37 ve üzeridir (Bkz, Grafik 84). Grafik 84. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-2 ye göre Belediye Belgeli Konaklama Tesislerinde Yabancı Ziyaretçilerin Ortalama Geceleme Sayısı 2.9.2 İstatisiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-3 Bazında 2.9.2.1 İşgücüne Katılım Oranı 2010 yılında 15 yaş ve üzeri kurumsal olmayan nüfusun işgücüne katılım oranları için oluşturulan 7 sınıftan en alt sınıf değeri olan %31,8 oranı sadece TRC22 (Diyarbakır) ilinde görülmektedir. İl düzeyinde işgücüne katılım oranının en düşük olduğu ilimiz Diyarbakır dır. İşgücüne katılım oranı %31,81-36,09 aralığında değişen il sayısı da ikidir ve bu illerimiz; TRC21 (Şanlıurfa) ile TRC34 (Siirt) tir. İşgücüne katılım oranı %36,10-40,37 arasında değişen il sayısı 4 tür. İşgücüne katılım oranı için oluşturulan 7 sınıfın en üst sınıf değeri olan %53,24 ve üzeri orana sahip olan il sayısı da 21 dir (Bkz, Grafik 85). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr 317
Grafik 85. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-3 e göre İşgücüne Katılım Oranı 2.9.2.2 İşsizlik Oranı 2010 yılında 15 yaş ve üzeri kurumsal olmayan nüfus için oluşturulan işsizlik oranına yönelik 7 sınıfın en alt sınıf değeri olan %4,70 ve altı işsizlik oranına sahip olan tek il TRA13 (Bayburt) tur. İşsizlik oranı %4,71-6,76 arasında değişen il sayısı 14 tür. İşsizlik oranlarının; TR621 (Adana), TRB22 (Muş), TRB23 (Bitlis), TRB21 (Van) ve TRB24 (Hakkari) illerinde %15,00 ve üzeri bir orana sahip olduğu görülmektedir (Bkz, Grafik 86). Grafik 86. 2010 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-3 e göre İşsizlik Oranı 318 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr
2.9.2.3 Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Sayısı 2011 yılı Aralık ayı itibarı ile KOBİ sayısının en az olduğu il 187 ile TRA13 (Bayburt) tur. İllerimizin büyük bir çoğunluğunda toplam KOBİ sayısı 188-1.987 aralığında değişmektedir. KOBİ sayısı 9.188 ve üzerinde olan il sayısı 6 dır ve bu illerde; TR100 (İstanbul), TR411 (Bursa), TR310 (İzmir), TR510 (Ankara), TR611 (Antalya) ve TR621 (Adana) illeridir (Bkz, Grafik 87). 2.9.2.4 İhracatın İthalatı Karşılama Oranı 2011 yılı için ihracatın ithalatı karşılama oranı TRA12 (Erzincan) ve TRB14 (Tunceli) illerinde %8,70 ve altı değeri ile en düşük olan illerimizdir. İhracatın ithalatı karşılama oranının en yüksek olduğu %231,0 ve üzerinde orana sahip olan il sayısı 18 dir. Özellikle bu illerin Doğu, Güneydoğu ve Doğu Karadeniz bölgelerindeki iller olması da dikkati çekmektedir (Bkz, Grafik 88). Kaynak: TÜİK ve GİB. Grafik 87. 2011 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-3 e göre Toplam Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Sayısı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr 319
Grafik 88. 2011 Yılı için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması Düzey-3 e göre İhracatın İthalatı Karşılama Oranı 320 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr