HER YERİM AĞRIYOR ACABA NEDEN? Her yerim ağrıyor diyen ne kadar çok insan var çevremizde. Kimisi bunu yıllardır çekiyor kimisi ise yeni yakalanmış. Doktor doktor dolaşıp çare bulamayanlar birkaç defa ameliyat olup aynı sorunlarla hatta daha fazlasıyla yaşayanların olduğunu biliyor muydunuz? Belki bazılarınız bu yukarıda yazılanın hastalık olduğundan haberiniz yok bir kısmı da hayatını altüst eden bu hastalıkta yeni bir umut ışığı mı doğdu diye heyecanlı! Evet sizlere Fibromiyalji adını alan çağdaş bir hastalıktan bahsedeceğim. Yerimiz kalmazsa bir başka yazıda da bu hastalığın tedavisinden konuşacağız. Çağdaş hastalık da olur mu? Böyle bir şey de ilk defa duydum diyenleriniz olacak. Haklısınız ama bu hastalık çağdaş başka deyişle yeni moda bir hastalık. Niye böyle? Önce bu hastalık bu isimle 1990 yılından beri anılıyor. Yani yeni. Ondan önce adale romatizması bazen kulunç diyerek geçiştirilen bir hastalık olarak bilinirdi. Modern dünyanın illetlerinden biri. Yani adına modern yaşam denilen yeni hayat tarzı var ya! İşte bu yaşamın hediyesi olan hastalıklardan belki bir örneği. Fakat bu sadece adale ağrılarından ibaret basit bir hastalık değil. Neler yok ki içerisinde uyku bozukluğundan baş dönmesine ellerde uyuşmadan midedeki gaza kadar yok yok. O yüzden hastalar bir türlü bu hastalığı kime anlatacak hangi doktora gidecek bilemiyor. Doktorların bir kısmı tahliller filimler derken sende bir şey yok diyerek eve gönderiyor. Hasta bu sıkıntıların nerden kaynaklandığını öğrenemiyor bir türlü. Sonunda bu bana Allah tan gelen bir vergi herhalde benim yapım bu diyerek kaderine razı oluyor. Fakat hemen hepsinin içlerinde nice fırtınalar kopuyor doğrusu kelimelerle anlatılamaz. Gördüğünüz gibi bir romana benziyor fibromiyalji hastalarının dramı Evet bu hastalık nedir? Bilim dünyası da bu konuda kararsız. Bazıları bu bir hastalık değildir bile diyor ve uygar ülkelerin bazılarında sağlık sigorta sistemleri fibromiyalji tanısını kapsam dışı tutuyor. Yani bu hastalığa ait hiçbir masrafı üslenmiyor. Fibromiyalji; 3 aydan uzun süren inatçı adale ağrıları yorgunluk ve vücutta bazı hassas ağrılı noktalarla karakterize bir hastalıktır. Ağrılar günden güne saatten saate değişebilir. FM eklemlerde hareket kısıtlılığına yol açan bir hastalık değildir. Fakat hastanın yaşam kalitesini ciddi derecede bozan kronik bir hastalıktır. Evet bilimsel tarifi kısaca böyle. FİBROMİYALJİ (FM) KİMLERDE GÖRÜLÜYOR? Amerikan verileri (ACR) yaklaşık 4 milyon Amerikalının bu hastalığa tutulmuş olduğunu gösteriyor. Bazı Amerikalı araştırmacılar bunun 10 milyona ulaştığını bildirmektedirler. ABD de ayaktan başvuran dahiliye hastalarının % 5.7 de romatizma polikliniklerinde ise % 10 dan fazla kişide bu hastalığa rastlanmakta. FM Amerika da romatizmal hastalıklar içerisinde kireçlenme ve bir iltihaplı eklem hastalığı olan romatoid artritden sonra en sık görülen 3 hastalıktır. Amerikan kaynakları böyle diyor. Peki Türkiye de durum ne? Her zamanki gibi sağlam istatistik veriler olmayınca diğer araştırmalardaki oranlardan esinlenerek genel nüfusun % 2 sinde bir başka deyişle Türkiye de 1.4 milyon insanda bu hastalık var deniliyor. En çok doğurganlık çağındaki veya çalışma hayatındaki kadınlarda görülmesine rağmen çocuktan yaşlıya her yaşta hatta erkeklerde bile bu hastalık görülebiliyor. 10 kadına karşılık 1 erkek yakalanıyor. Çok sayıda ve birbirlerinden çok uzak birçok belirtinin FM de bulunması onun birçok hastalıkla karışmasına sebep oluyor. O yüzden biz bu yakınmaları daha yakından öğrenmek gerek. SORUNLAR YUMAĞI Yaygın vücut ağrısı ve sızılar: Vücudun hem sağ hem sol yarısında göbekten hem yukarıda hem aşağıda ayrıca omurganın çevresinde kısaca tepeden tırnağa vücudun her yerinde ağrı ve sızı görülmesine YAYGIN VÜCUT AĞRISI denilir. Ağrı biraz tuhaftır. Çok derinlerde sanki yanma veya burkulma şeklinde hissedilmekte. Hassas noktaların mevcudiyeti: Bu hastalarda muayene sırasında anlaşılan bir temel bulgu vardır.vücudun çeşitli bölgelerinde 18 simetrik nokta vardır ve üzerlerine biraz kuvvetli basılırsa hasta yüzünü buruşturur hatta neredeyse bağırır. Bunların yerleri (çift) şöyledir. 1. Artkafa bölgesinde (1-2) 2. Boyunun ön ve altında (3-4) 3. Sırt kasının üst ve ortasında (5-6) 4. Kürek kemiği çıkıntısı civarında (7-8) 5. 2. kaburganın öne uzanan çıkıntı üzerinde (9-10) 6. Dirsek dış yanında (11-12) 7. Uyluk üstü ve dış yanında (13-14) 8. Kalçanın üst dış yanında (15-16) 9. Dizlerin iç yan kısmında (17-18)
Yorgunluk bitkinlik: Hemen her hastada rastlanılan bir diğer sorun da budur. Hastalar bir pilin tükenmesi gibi sanki enerjim çekiliyor diye tarif ederler. Bazıları bunu kol ve bacaklarıma beton bloklar bağlanmış gibi şeklinde anlatır. Uyku bozuklukları: FM hastaları sabah uyandığında henüz hiç uyuyamamış sanki tüm gece yorucu bir iş yapmış gibi yani hiç dinlenmemiş olarak kalkarlar. FM liler geceleri sık sık uyanırlar ve buna rağmen uykuya da çok kolay dalarlar. Uyku laboratuarlarında yapılan araştırmalarda bu hastaların derin uykuya geçemedikleri gösterilmiştir. Uykuda diş gıcırdatılması istemsiz kol bacak hareketleri yapılması oldukça sıktır. Sabah tutukluğu: Sabah yataktan kalkarken başlayan ve tüm vücutta uzun süre devam eden bir tutukluk hali bu tutukluk. Hastalar havanın nemindeki değişikliklerden etkilenir. Güneşsiz günler soğuk havalar hastaların perişanlık yaşadığı günlerdir. Baş ve yüz ağrıları: FM başlamadan önce de mevcut olabilen bu ağrılar FM nin başlamasıyla daha da artar. Hassas barsak sendromu: İshal ve kabız nöbetleri sık sık gaz çıkaran veya geğiren kişiler düşünün. Ne kadar korkunç değil mi? Aniden gelen tuvalet ihtiyacı karında gerginlik ve ağrılar söz konusu. Karındaki bu gaz nedeniyle kendini balon gibi şişmiş kalbi ve göğsü sıkışıyor. Bu durum bazı hastalarda belli gıdalara karşı tepkisel olarak ortaya çıkabilir. Uyuşma ve karıncalanmalar: Vücudun belli belirsiz yerlerinde ani gelip gidebilen derinin sanki üzerinde böcek dolaşıyormuş gibi hisler duyulabilir. Eller ve ayaklarda uyuşmalar kişiyi canından bezdirebilir. Hatta bu nedenle ameliyatlardan çare arayabilir. Soğuğa tahammülsüzlük: Eller ve ayaklarda normalden fazla üşüme soğukla karşılaşınca morarma hatta soğukla birlikte tüm ağrıların arttığından yakınırlar.evde eldivenle dolaşan bu kişileri herkes hayretle karşılar. Psikolojik sorunlar: Çeşitli derecelerde psikolojik sorunları olan bu hastalar iç ve dış uyarılara karşı son derecede hassas kişilerdir. FM genellikle kendisinden veya çevresinden beklentileri fazla olan kişilerde görülür. Stresle baş edemeyen hastaların hastalığıdır bir ölçüde. FM li hastalarda çağımızın yaygın psikolojik sorunlardan biri olan panik ataklarda sık görülmektedir. Tanı ve tedavisinde oldukça güçlük çekilen bu sorunun çözümüne mutlaka bir hekimle uzun işbirliği sonucu ulaşılabileceği unutulmamalıdır. Hastalarda devamlı sinirlilik bazen heyecan hali gözlenir. Hafıza boşluğu ve herhangi bir olaya konsantre olmakta eksiklik vardır. Hatta bazen konuşurken kelimeleri bulmakta güçlük çekerler. Huzursuz bacak sendromu: FM hastalarının % 31 de ayaklarda hareket halinde veya istirahatte ayak uzatılsa bile bir hassasiyet huzursuzluk ve istemsiz hareketler görülür. Bazen bu duruma uykuda dahi rastlanır ve devamlı ayaklarını hareket ettiren bu hastaların şikayetleri yanındakilere rahatsızlık verecek boyutlara gelebilir. Bu hastalığa başka bir yazıda ayrıntılarıyla yer vereceğiz. Ağız ve göz kuruluğu: Bunun nedeni bilinen bazı hastalıklar değildir. Şeker değil iltihaplı romatizma değildir bunun nedeni ama bu yakınmalar bazen hastaları çok rahatsız etmekte. Çene eklemi sorunları: FM hastaları bazen çene sorunları yaşarlar (%25). Burada çiğnemede ağrı ağzı açmakta güçlük geceleri diş gıcırdatılması gibi sorunlar söz konusu olabilir. Kaslarda krampların görülmesi: Hastalarda kol bacaklar veya herhangi bir vücut kısmında zaman zaman değişik derecelerde bazen tik şekline dönüşen atipik kramplar söz konusudur. Aniden gelen bir kramp bazı hastaları bağırtır ve kıvrandırabilir. Adet öncesi gerginlik veya ağrılı adet görülmesi: Normalde görülenden daha fazla gerginlik söz konusu olabilir. Ani idrara çıkma hissi: Mesanede beklenmeyen bir gerginlik sonucu hastalar süratle idrara çıkma ihtiyacı hissederler. Bazen de maalesef idrar kaçırmalar bile söz konusu olur.
Baş dönmesi işitme kaybı: Baş dönmesi nöbetleri olduğunda hastanın dünyası aşına yıkılabilir. Bu konu daha önce bu sütunlarda yazılmıştı. Görme bozuklukları: Göz adalelerinin FM den etkilenmesi sonucu visual confüsion denilen görmede denge kayması şeklinde anlatabileceğimiz bir problem ortaya çıkar.bu hastalar araba kullanmada kitap okumada sorunlar yaşarlar. Parlak ışıklı ortamlarda rahatsızlık çeken (fotofobi) hastalar bu tip ortamlardan kaçınma arzusundadırlar. Deri bulguları: Deride kuruluk renk değişikliği kaşıntı parmaklarda terleme gibi sinir bozucu sıkıntılar görülebilir. Göğüs ağrısı: Göğüs ağrıları kalp hastalıkları ile karışabilir. Bazen belirtisi oldukça az olan kalp kapakçık sorunları da olabilir. Eklemlerde aşırı hareketlilik (Hipermobilite sendromu): Bu durum eklemlerin normalden çok daha fazla hareket edebilmesi olup bu durumun FM hastalığı ile birlikte görülme olasılığı yüksektir. İştah artması veya azalması: Sebepsiz yere yani tıpkı hamileler gibi iştahın aniden aşırı artması veya tersine azalması durumu ortaya çıkabilir. Bir nevi aş erme nöbetleri görülebilir. Diğer anormal yakınmalar: Mantıksız yere terleme çeşitli koku ve gürültülerden haddinden fazla düzeyde rahatsız olma durumu söz konusu olabilir. Bazı besinler kimyasal maddeler hatta bazı lar bu tip belirtileri tetikleyebilir. BU KADAR DEĞİŞİK YAKINMALARLA GELEN FM HASTASINDA TANI NASIL KONULACAK? 3 aydan daha uzun süren vücutta yaygın ağrı ve 18 hassas noktadan en az 11 de üzerine bastırmakla aşırı hassasiyetin meydana gelişi FM tanısının olmazsa olmaz ilk şartıdır. Ayrıca yukarıda sıralanan bulgulardan bir kısmının birlikte bulunması tanıyı destekleyecektir. Bu yakınmalar sabahları hareketsiz kalmada soğukta nemde kasvetli kapalı havalarda ve aşırı aktivitelerde mutsuzluk hallerinde artar sıcak havalarda masaj veya sıcak uygulamalarda hatta tatilde azalır. Aslında bu tip belirtilerin başka hastalıklarda bulunanlarla yakın benzerlikler göstermesinden dolayı FM tanısı oldukça zordur. Doktor hastanın tıbbi gelişmesini tam olarak sorgulamak zorundadır. Eğer benzer şikayetlerle doktora başvuran bir hastada sorunlar 3 aydan fazla sürmüşse doktor FM i sorgulamalıdır. Unutulmasın ki bu hastalığın laboratuar röntgen gibi herhangi bir tanı yöntemi yoktur. Bunlar ancak başka hastalıklarla ayırıcı tanı yapmak için değer taşıyabilir. Bu amaçla tam kan sayımı idrar tahlili tiroid hormon testleri romatizma testleri istenebilir. FİBROMİYALJİDE AYIRICI TANI FM belirtilerinden herhangi biri başka bir hastalıkta da görülebilir. Fakat hastalıklarda tek bir belirtiyle hemen tanıya varılmayacağı akıldan çıkarılmamalıdır. Doktora gidildiğinde eğer hekim psikiyatristte bu belirtilere depresyon nörolog ise gerilim baş ağrısı dahiliyeci ise guatr pratisyen ise bu basit bir kulunç tur diyerek tedaviye girişebildiklerini görüyoruz. Hasta hiç söz edilmeyen diğer belirtileri kendisine tanrıdan verilmiş bir ceza olarak görüyor ne doktor bunları soruyor nede hasta bunlardan doktora bahsediyor. Belki de uzun uzun anlatmaya kalktığında için ve tam tarif edemediği için dinlemiyorlar onu. Böylece boşa gitmiş ızdıraplarla dolu uzunca bir zaman geçiriliyor. Bu zaman hastayı öylesine yıpratıyor ki sanki yaşayan bir ölü gibi hissediyor çok kez kendini. Öte yandan tek bir hastalık belirtisiyle en ayrıntılı tetkiklere tabi tutulan hatta yine tek bir belirtiyle ameliyata alınan çok sayıda FM hastası olduğu unutulmamalıdır. Örneğin el uyuşmasında KTS tanısı koyup opere edilen boyun bel fıtığı operasyonlarına alınan sayısız örnek vardır. Prof.Dr.Turgut Göksoy ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------- Tedavi Fibromiyalji tedavisi oldukça güç bir hastalıktır. Bunun çok sayıda nedeni vadır. Herşeye rağmen bu hastalıkla mücadele edilebileceğini söylemek istiyoruz. Bu amaçla yaptığımız birçok yedavi yöntemleri var.ilerleyen satırlarda bu yöntemlere ait bazı açıklamalar göreceksiniz. Fakat daha önce bizim FM tedavisinde güttüğümüz amacın net olarak ortaya konması gerekir. FM tedavisinde amaç: 1. Hastalar tüm problemlerine rağmen hayattan elini eteğini çekmemeli ve katılımlı bir yaşam sürmelidir. 2. Hastanın kısıtlanmış olan yaşamsal tüm fonksiyonlarının yeniden artırılması gerekir. 3. Hastalara başta ağrı ve diğer sorunlarla baş edebilme stratejilerinin etaplar halinde öğretilmesi temel amaç
olmalıdır. FM tedavisinde hekim hasta işbirliği son derece önemlidir. O halde tedavinin ilk basamağı hastanın ve yakınlarının eğitimidir. 1- Hasta ve çevresinin eğitimi 2- Egzersiz tedavisi 3- İlaç tedavisi 4- Fizik tedavi yöntemleri 5- Lokal enjeksiyonlar 6-Ozon terapi 7- Uygun diyet ve düzenli su içme 8- Kaplıca tedavileri 9- Güneşlenme ve deniz tedavileri 10- Meditasyon 11- Alternatif tedavi seçenekleri (Akupunktur,Hipnoz,Thai-Chi, Reiki, Shiatzu masajı vb) 12- Yeni tedavi yöntemleri (mutlu olma çabaları, kognitif davranış terapisi- refleksoterapi-masaj ve aromaterapi-sıcak taş tedavisi vs.) Fibromiyalji Sendromu Do.Dr.Turan Uslu Fibromiyalji sendromu (FMS) nedir? FMS; yaygın kas ağrıları, yorgunluk, bitkinlik ve uyku bozukluğu ile seyreden kronik bir hastalıktır. Toplumun % 2 kadarında görülür. Hastalık kadınlarda çok daha sık görülür.çocukluk çağında bile görülebilir. Kaslarda, fibroz dokuda, bağlarda ve kirişlerde ağrı vardır. Sık rastlanan ve sebebi bilinmeyen bir kronik ağrı sendromudur. FMS de röntgen filmleri, kan tahlilleri ve kas biyopsileri normaldir. Teşhis tamamen hastanın ifadesine ve doktorun muayenesine göre konulur. Bir hastaya FMS demek için ağrıların en az 3 ay sürmesi, sabah yorgunluğu ve vücutta belli sayıda hassas noktaların olması gerekir. Belirtileri nelerdir? Yaygın kas iskelet sistemi ağrıları hastaların en önemli şikayetidir. Ağrı, genellikle hastanın bir bölgesinden başlar ve bütün vücuduna yayılır. Boyun, kürek kemikleri arası, bel, baldırlar, sırt ağrının en çok yerleştiği yerlerdir. Ağrı, yanıcı, kemirici ve sızlayıcı olarak tanımlanır. Ağrı günün saatleri içinde fiziksel aktivite, uyku ve stres durumuna göre değişir. Ağrı bazen çok şiddetli olabilir. Nemli hava, soğuk, yorgunluk ve uykusuzluk ağrıları artırır. Hastanın genel durumunun değerlendirilmesinde bir bozukluk yoktur, ancak hassas noktalar adını verdiğimiz ağrı noktaları vardır. FMS li hastaların % 90 ında orta veya ileri derecede yorgunluk, dayanıklılıkta azalma ve bir çeşit tükenmişlik hali vardır, bazen yorgunluk ağrıdan daha önemli olabilir. FMS li hastaların büyük çoğunluğunda uyku problemleri vardır. Bunlar derin uyku uyuyamazlar ve gece boyunca sık sık uyanırlar ve sabahları yorgun kalkarlar. Bazı hastalarda ise fazla uyku vardır. Firomiyalji sendromlu hastalarda, uykunun süresinden çok dinlendirici olmaması önemlidir. Uykusuzluk ve yorgunluk, keyifsizlik, ilgisizlik, dayanıklılık azalması ve tükenmişliğe yol açar. Ruhsal yapıyı nasıl etkiler? Ruh halindeki değişiklikler, FMS da sık görülen bir bozukluktur. Hastaların çoğunda bir hüzün, bir yıkılmışlık vardır. Hastaların 1/4 de belirgin bir depresyon bulunur. Ancak hastaların çoğunda depresyona ait belirtiler vardır. FMS li hastalar aynı zamanda asabi ve tahammülsüz insanlardır. Bu hastaların bir işe yoğunlaşma ve basit problemleri çözme kabiliyetleri azalır.
Diğer belirtileri nelerdir? Baş ağrıları, karın ağrıları, kabızlık, ishal, mide ağrıları, göğüs ağrıları, sık idrara çıkma ve acil idrar yapma isteği sık görülen şikayetlerdendir. Ayrıca cinsel isteksizlik ve erken boşalma görülebilir. Cinsel isteksizlik özellikle kadınlarda aile içi huzuru bozacak kadar şiddetli olabilir. FMS de çene eklemi ağrıları, kramplar ve kulak çınlamaları olabilir. Hastalık kimlerde görülür? Hastalık daha çok kadınlarda görülür. Erkeklerde ve küçük çocuklarda bile görülebilir. Menopoz döneminde görülme sıklığı ve şikayetler artar. Sebepleri nelerdir? Fiziksel ve ruhsal travmalar, ekonomik kayıplar, bir yakının kaybedilmesi, enfeksiyon hastalıkları, hormonal bozukluklar fibromiyalji sendromuna sebep olabilir. Ayrıca genetik faktörlerin de hastalığın gelişiminde rolü vardır. İklimin fibromiyalji sendromu gelişiminde etkisi yoktur, ancak soğuk ve nemli hava fibromiyalji sendromunda şikayetleri artırır. Fibromiyalji sendromu hangi hastalıklarla birlikte görülebilir? * Kronik yorgunluk sendromu * Migren ve diğer baş ağrıları * İrritabl kolon sendromu (kolit) * Miyofasial ağrı sendromları * Huzursuz bacak sendromu * Diğer romatizmal hastalıkların seyri esnasında görülebilir. Fibromiyalji sendromu nasıl tedavi edilir? İlaçlar : Fibromiyalji sendromu tedavisinde kullanılan ilaçlar daha çok, uykuyu düzenlemek ve depresyonu tedavi etmek, yorgunluğu gidermek amacıyla kullanılır. Antidepresan ilaçlar etkili dozda kullanılmalıdır, ve uzun süreli kullanılmalıdır. En uygun ilacı bulmak bazen zor olabilir. Hastanın şikayetleri 2-4 haftadan sonra azalmaya başlar. Ayrıca kas gevşetici ve ağrı kesiciler kullanılabilir. Düzenli ve yeterli uyku : Bu hastalar aynı saatte yatmaya alıştırılmalıdır, yatmadan önce uykuyu etkileyecek alkol, sigara, çay, kola, kahve gibi maddeler alınmamalıdır. Egzersiz: Günlük aerobik egzersizler ve germe egzersizler çok önemlidir. Ancak hasta yorucu egsersizlerden kaçınmalıdır. Egzersizler günün erken saatlerinde ve akşam yapılmalıdır. Fiziksel ve ruhsal zorlanmalardan kaçınma: Stres ve aşırı çalışma FMS belirtilerinde artmaya yol açar. Ancak bu insanlar mutlaka günlük sorumluluklarını da yerine getirmelidirler. Diğer uyku bozukluklarının tedavisi : Huzursuz bacak sendromu, horlama, eşin horlaması, kafein alma, obezite (şişmanlık), alkol gibi uykuyu engelleyici faktörler tedavi edilmeli veya bunlardan kaçınılmalıdır. Fibromiyalji remisyona girse (iyileşse) bile tekrarlama riski çok yüksektir. Bu sebeple bu hastalar hep olumlu bir tavır almalı ve bu hastalığın günlük hayatlarını berbat etmelerine izin vermemelidir. Fizik tedavi, kaplıca kürleri, çevre değişiklikleri, yumuşak doku enjeksiyonları iyileşmeye katkıda bulunabilir.