SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI
Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Doç. Dr. Fuat BOYACIOĞLU ISBN 978-975-448-211-9 Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: 0332 241 18 47 Aralık 2015 Ön Kapak Resmi: Sarayönü Pir Hüseyin Cami önü Arka Kapak Resmi: Başhöyük devşirme malzemeli çeşme ve yazıtın içeriği Bildiri kitabında yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazarlara aittir. ii
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI Sempozyum, Türk Tarih Kurumu, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Demirpolat Şirketler Grubu ve Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğünden (Kongre Proje No: 14702011) destek alınarak gerçekleştirilmiştir. iii
iv
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 Ekim 2014 Konya) Sarayönü İlçesinin tarihi Tarihöncesi dönemlere kadar inmektedir. İlçede Pazar Höyük, Başhöyük, S. Karatepe, İrmelik Höyük, Ertuğrul Höyük, Akdoğan Höyük, Konar Höyük, Çesmelisebil Höyük, Gamel Höyük, Kuyulusebil Höyük, Kurşunlu Kale Höyük, İbrahim Dede Höyük, Ladik Höyük, Zengi Höyük gibi yerleşmeler, Kalkolitik çağdan Demir çağına kadar uzanan kültürleri temsil etmektedirler. Hitit, Frig, Roma ve Bizans gibi uygarlıklar ise bölgenin siyasi ve idari tarihinde büyük bir rol oynamışlardır. Laodicea (Combusta) olarak bilinen Ladik, Roma döneminde önemli bir idari merkez olmakla birlikte, Romanın Efes ten başlayarak Melitea ya (Malatya) uzanan doğu askeri yolunun bağlantısını oluşturmaktaydı. Bölge, Türkiye Selçukluları döneminde Türklerin eline geçmiştir. Sarayönü bulunduğu coğrafi yapı itibarıyla batıdan Konya ya geçişin son durak yeri olduğu için, Selçuklular döneminde Haçlıların yağma ve talanına uğramıştır. Sarayönü Selçukluların son döneminde, güney doğusunda Saidili ile, güneyinde Ladik dağları eteğinde Bozok ili (Öziçi) adı ile bilinen iki kasaba halkından oluşmuştur. Bu kasabalardan göç edenler Sarayönü'nün kuruluşunda öncü olmuşlardır. Sarayönü nü Osmanlılar almadan önce, Karamanoğulları ve Turgutoğulları hakim olmuştur. İlçe önceleri Sarayönü Turgut Bey oğlu Pir Hüseyin Bey Camii çevresinde gelişmiştir. Bugünkü şehir merkezine kayması ise II. Abdülhamit zamanında Anadolu-Bağdat-Hicaz Demiryolları yapımı projesi çerçevesinde demiryolunun geçmesi ile sağlanmıştır (1896). İlçeden geçen demiryolu ve binası bir Alman firmasına yaptırılmıştır. Demiryolunun geçmesi ile ilçeye hareketlilik gelmiş bu durum milli mücadele yıllarında kendini göstermiştir. Halk da yeni yerleşim yerine İskele demeye başlamıştır. Sarayönü nün coğrafi yapısı nedeniyle, ilk ahalisi kervancılık yapmak suretiyle geçimlerini temin ediyorlardı. Cihanbeyli yaylası üzerinden geçirilerek Tuz Gölü havzasından alınan tuz, kira ile İzmir e uzanan yol boyunca taşınırdı. İlçede halk geçimini bugün tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Son yıllarda modern büyükbaş hayvancılığın yapıldığı bölgelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca modern tarım araçları ile buğday, arpa, çavdar ve yulafın yanında özellikle devlet teşvikleri ile yem bitkisi olan fiğ ekimi yapılmaktadır. Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu adıyla düzenleyeceğimiz sempozyumumuzda, Sarayönü ilçesinin özelliklerini ve problemlerini bütün yönleriyle istiyoruz. Prof. Dr. Hasan BAHAR (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) v
KONU BAŞLIKLARI 1 Tarih Öncesinden Günümüze Sarayönü Tarihi, 2- Sarayönü nde Folklor, Edebiyat, Kültür, Sanat 3- Sarayönü nde Dini ve Toplumsal Hayat, 4- Sarayönü Bölgesi Florası, 5. Sarayönü nde Tarım ve Ziraat 5- Sarayönü Bölgesi nde Eğitim ve Öğretim, 6- Sarayönü nde Sosyo- ekonomik ve Sosyo- politik, Sosyo- kültürel yapı, SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLIĞI Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü Konya Valiliği Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Türk Tarih Kurumu Başkanlığı SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (Düzenleme Kurulu Bşk. SÜ Türkiyat Araştırmaları Ens. Md.) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Süleyman Soylu (Sarayönü Meslek Yüksekokulu Md.) Harun Yücel (Sarayönü Kaymakamı) Nafiz Solak (Sarayönü Belediye Başkanı) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Dr. H. Gül. Küçükbezci (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yastı (Necmettin Erbakan Ün. Beşeri Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bl.) vi
BİLİM KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Bayram Ürekli (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Sachiho Omura (Japanese Institute of Anatolian Archaeology) Prof. Dr. Rainer Czichon (Freie Universität) Prof. Dr. Thomas Drew Bear (Fransız Anadolu Arş. Enst./French Anat. Search Inst.) Prof. Dr. Lisa Kealhofer (Santa Clara University, America) Prof. Dr. Raşit Hatiev (W. Humboldt Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Şamanov (Rusya Federasyonu) Prof. Dr. Tahsin Cemil (Babes-Bolyai University, Romania) Prof. Dr. Muhittin Tuş (Kıbrıs Uluslararası Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Boran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Kalendar (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Demirci (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ufuk Tavkul (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Hakan Kırımlı (Bilkent Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Taşağıl (Mimar Sinan Üniversitesi) Prof. Dr. Remzi Duran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Baş (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Aydın (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Alaattin Aköz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Varol Kurtoğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İzzet Sak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Özdemir Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Hasan Basri Karadeniz( Dumlupınar Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Öz (Kırıkkale Üniversitesi) Prof. Dr. Fehmi Karasioğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Osman Öztürk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Prof. Dr. Emrullah Eken (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Bayram Sade (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kuddusi Ertuğrul (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kerim Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Solak (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi) Prof. Dr. Yaşar Semiz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ferudun Ata (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Caner Arabacı (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Doç. Dr. Mikail Altan (Selçuk Üniversitesi ) Doç. Dr. Aznavur Demirpolat (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Doç. Dr. Ömür Harmansah (Brown University) Doç. Dr. Ali Temizel (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Osman Kunduracı (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Doğan Yörük (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Sinan Gönen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Ali Meydan (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi) vii
Doç. Dr. Necmi Uyanık (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Hüseyin Muşmal (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Çiğdem Ulusoy (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdemir (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yılmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Sefer Solmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Dinç (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatih Berk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mustafa Arslan (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. A. Deniz Oktaç Beycan (Selçuk Üniversitesi) Öğr. Gör. Ruhi Gül (Selçuk Üniversitesi) Christopher S. Lightfoot (Metropolitan Museum of Art) Gunne Eiche Johnsen ( Asya Lale Floreks İhr. Müd.) Marie- Henriette Gates (Bilkent Üniversitesi) Amélie Royer, (Fransız Anadolu Arş. Enst) İsabella Caneva (Üniversité de Venese) Margaret Arslan (Babes-Bolyai University, Romania) Dariusz Chiocki (Waršova) Linda Murray (Ted Koleji) Kate Clow (Antalya) viii
SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile meslekî alanda eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, yapılan sempozyumlar, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Çeşitli konularda sempozyum, paneller düzenleyerek, araştırma konularının detaylı bir şekilde incelenmesini ve bilim insanlarının bir arada olmalarını sağlamaktadır. Bu vesileyle, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Sarayönü Sempozyumu na katılan ve bu bildiri kitabına katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü ix
x
ÖNSÖZ Türklük Bilimi üzerine çalışmaları amaç edinen Selçuk Üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans, ülke içinde ve dışındaki Türkiyat Enstitüleri ile bilimsel işbirliği çerçevesinde karşılıklı ziyaretler ve işbirliği protokolleri yapmak, Yüksek Lisans ve Doktora programlarının açılması, Türklük bilimi ile ilgili projeleri yönlendirmeyi amaçlamaktadır. 2013 Yılında Romanya Bolyai-Babeş Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü ile karşılıklı bilimsel işbirliği protokolü yapılmış ve ziyaretimize karşılık olarak Üniversitemizi ve Enstitümüzü ziyaret eden Bolyai-Babeş Üniversitesi Rektörü ve Türkoloji Enstitüsü Müdürü ile Üniversitemiz ve Enstitümüz bilimsel işbirliği protokollerine imza atmışlardır. Uluslararası hakemli bir yayın olan dergimiz yılda iki kez güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak yayınlanmaktadır. 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlemeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI-Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlemesi için müracaat edilmiştir ve takibe alınmıştır. Yazışmalar sonuçlandığında TÜBİTAK tarafından kabul edilen Sosyal Bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi. 2003 yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır. 2011 yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı KONYALI adına Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı Armağanı kitabını çıkarmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Dergi ve kitap çalışmalarımızın yanında Enstitümüzün bilimsel bilgi şölen, panel, konferans ve seminer gibi faaliyetleri bulunmaktadır. Çin de Türk Dilli Halklar, ( 28 Aralık 2012), İngiltere de Türkçe Yaşamak (21 Mayıs 2013), Kosova da Türkçe Eğitim, Yurt Dışında, Akraba Topluluklarında ve Balkanlarda Türkçe Eğitimi ve Sorunları (07 Ekim 2013), Prof. Dr. Nejat Göyünç, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür (23 Aralık 2013) xi
Panelleri ve Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından, Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) tarihlerinde düzenlemiştir. Selçuk Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı ve Sarayönü Belediyesi nin katılımlarıyla gerçekleştirdiğimiz Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) nu yayım haline getirmenin mutluluğu içindeyiz. Zira bu tür il, ilçe, kasaba, köy ve küçük yerleşim alanları üzerinde yapılacak yerel, ulusal ve uluslararası bilim heyetlerinin yoğunlaşması fen ve sosyal alanlarındaki farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının belli bir noktada odaklaşmasını sağlayarak disiplinler arası bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle bu tür sempzoyum ve çalıştaylardaki katılımcıları bilim insanı ve izleyenleri ile alana taşımak ve alanla buluşturmak projelerimiz olmaktadır. Uluslararası Sarayönü Sempozyumumuz bu türden çalışmalara iyi bir örnek olmuştur. Bilim insanları önceden alanda çalışmaları desteklenmiş bölgedeki yerel mimari, halk kültürü ve arkeolojik yerleşmeler önceden incelenmiş ve sempozyum sırasında alanla ilgili bilgiler konferans salonlarında ve alanında değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirerek yayımlama mutluluğundayız. Kuşkusuz Bilimsel bir sempozyumun hazırlanmasından uygulanmasına ve yayımına kadar 3 yıllık bir süreç geçmektedir. Bu süreçte bilim insanından öğrencisine, bürokrasiden vatandaşına, sanayicisinden işçisine birçok emekçinin emeği görülmektedir. Burada aklımıza gelenleri söylemekle birlikte daha birçok emeği geçen insan vardır. Burada bir kısım kurum, kuruluş ve kişiden söz etmek istiyoruz. Sempozyumumuzda bize yardımcı olan katılımcı kurumlar Selçuk Üniversitesi, Türk Tarik Kurumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı, Sarayönü Belediyesi ne, İnli Mahallesi Muhtarı Kamil Akmaz ve Demirpolat Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Üyesi Hayrettin Demirpolat a, Sarayönü belgeselini hazırlayan ve sunumunu sempozyum esnasında bizimle paylaşan Öğr. Gör. Ruhi Gül ve ekibine, sempozyum hazırlık aşamasında afiş ve davetiyelerin dizgisini yapan Harun Yıldız a, afiş ve davetiyelerin basımını yapan Mustafa Özer e, sempozyum Boyunca sempozyumumuzu takip eden Sarayönü Kaymakamı Harun Yücel ve Belediye Başkanı Nafiz Solak a, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Alim Gür e, sempozyum katılımcılarının ve izleyicilerinin Ladik ziyaretinde ev sahipliği yapan Prof. Dr. Ahmet Kalender ve her zaman bu çalışmalarda yanımda olan eşim öğretmen Kadriye Bahar a ve Sarayönü nden katılan Belediye mensupları ve sakinlerine gösterdikleri ilgi ve destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Ayrıca alandaki antik Grekçe kitabeleri katılımcılara açıklayan Prof. Dr. Thomas Drew-Bear, Osmanlıca kitabelerin açıklanmasında Prof. Dr. İzzet Sak a, biyolojik botanik açıklamalarında Doç. Dr. Cengiz Akköz e, Rusya Federasyonu Karaçay-Çerkez Özerk Cumhuriyetinden katılan Karaçaylı bilim adamlarının konuşmalarındaki ve yayımlarındaki Karaçay Türkçesindeki ifadeleri Türkiye Türkçesine aktaran Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı ya, Sempozyum Kayıt Kabul ve Organizasyonda görev alan S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim elemanları Doç. Dr. Hüseyin Muşmal ve kayıt xii
kabuldeki fedakâr ekibi öğrencilerime, Arş. Gör. Rahim Kızgut, Arş. Gör. Rıza Özbölük, Arş. Gör. Onur Kabak, Arş. Gör. Hatice Aksoy, Arş. Gör. Hasan Aksoy ve S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Öğrencileri ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü personelinden sempozyum tarihinde enstitüsü müdür yardımcımız olan Doç. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen, Sekreter Cengiz Ateş, Özkan Yorgancılar ve Mustafa Ülük e teşekkür ederiz. Bu kitabın yayım aşamasına gelişindeki çabalarından dolayı yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan Kuyumcu, Yrd. Doç. Dr. Çağatay Benhür e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül Küçükbezci, Arş. Gör. Fatih Numan Küçükballı, Arş. Gör. Murat Turgut a ve Enstitü Personelimiz Mustafa Ülük e teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü xiii
xiv
İÇİNDEKİLER Sunuş Özsöz IX XI Hasan BAHAR İLKÇAĞ DA SARAYÖNÜ 1 Mehmet KURT Hatice Palaz ERDEMİR Mustafa ARSLAN Alaattin AKÖZ Doğan YÖRÜK Ayşe PUL İzzet SAK Mehmet MERCAN D. Ali ARSLAN Sadettin BAŞTÜRK Kadir ULUSOY Gülten ARSLAN HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMLERİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ CLAUDIO LAODICEIA (LAODICEIA COMBUSTA) DAN ELE GEÇEN BAZI ANTİK SİKKELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ANTİK EPİGRAFİK MALZEMELER IŞIĞINDA SARAYÖNÜ ÇEVRESİNİN SOSYO-KÜLTÜREL DURUMU XV. YÜZYILDA ILGIN VE ÇEVRESİNİN İDARESİ, YERLEŞİM VE NÜFUS XVI. YÜZYILDA SARAYİNİ KÖYÜ NÜN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI KUYUCU MURAD PAŞA NIN CELÂLİ MÜCADELESİ SÜRECİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ KONYA ŞER İYE SİCİLLERİNDE BULUNAN SA ÎD-İLİ NÂHİYESİ İLE İLGİLİ BAZI KAYITLAR (1690-1740) 1830 SAYIMINA GÖRE SARAYÖNÜ NÜN NÜFUSU YEREL SEÇİM SONUÇLARI TEMELİNDE, DÜNDEN BUGÜNE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ (KONYA) YÖRESİ BAZI 217 Alparslan SANTUR GELENEKSEL KÜLTÜR DEĞERLERİ İLE İLGİLİ BİR TASNİF DENEMESİ Fatih USLU KONYA VE SARAYÖNÜ ÇEVRESİNDE 225 BULUNAN YÖRÜKLER Melek HİDAYETOĞLU SARAYÖNÜ ÇEŞMELİSEBİL YÖRÜKLERİNDE 231 DOKUMA GELENEĞİ Aynur KARADOĞAN YOKOLAN BİR SANAT: LÂDİK HALISI 247 27 45 59 77 105 123 141 173 189 Ergün VEREN Sefer SOLMAZ SARAYÖNÜ YÖRESİ KÜLTÜRÜNDE SEREN (ÇINGIRAKLI KUYU) BAŞHÜYÜK KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNDE EVLİLİK VE DÜĞÜN GELENEKLERİ xv 259 285
Selma ÇETİNKAYA Necmi UYANIK Murat TURGUT Fatih Mehmet BERK Ali BORAN Şengül BAYAR Atilla KARTAL Sinan GÖNEN Ali Osman ÖZTÜRK Mehmet YASTI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Mehmet YASTI Aziz AYVA Mehmet AKÇAR A. Yasin ÜLKER Gunne Eicke JOHNSEN Yaşar SEMİZ Mevlüt MÜLAYİM İbrahim SARIALTUN Süleyman SOYLU Aliye SEFLEK Burak GÜRBÜZ Mehmet AKÖZ GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SARAYÖNÜ 297 DÜĞÜNLERİ BÜYÜK KONYA ANSİKLOPEDİSİ VE 321 CUMHURİYET ARŞİVİNDEKİ BİLGİLER ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ ÇEVRESİ HİTİT DAĞ VE SU 335 KÜLTÜ KUTSAL MEKANLARI HIRİSTİYANLIĞA YÖNELİK BASKILAR VE 351 MARCUS JULIUS EUGENIUS SARAYÖNÜ DİNİ YAPILARI 367 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ LÂDİKLİ AHMET AĞA İLE İLGİLİ KÜLTÜREL HAYATTA SON YILLARDA GÖRÜLEN ALGISAL DÖNÜŞÜM VE ÇEŞİTLENME KONYA TÜRKÜLERİNDE SARAY KELİMESİNİN ANLAM KATMANLARI ADBİLİM ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ YERLEŞKE ADLARI SARAYÖNÜ YÖRÜK VE TÜRKMEN AĞIZLARININ BELİRGİN DİL SARAYÖNÜ (KONYA) BAŞHÜYÜK KASABASINDA YAŞAYAN KARAÇAY TÜRKLERİNİN HALK EDEBİYATI SARAYÖNÜ MEZAR TAŞLARINA HALK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM ORGANİC AGRİCULTURE DEVELOPMENT AT SARAYÖNÜ REGİON A SHORT EXCURSİON İNTO HİSTORY AND OUTLOOK İNTO FUTURE SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ SARAYÖNÜ NDE ÇAYIR MERA VE YEM BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DURUMU PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ İLÇESİ NİN BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ YERİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ NDE HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM 405 415 433 443 453 485 505 529 533 541 565 581 Bilal ÖZEL Ahmet AY Mustafa GERÇEKER DÜNYADA TURİZM GELİŞMELERİ; TÜRKİYE VE KONYA YA YANSILAMARI xvi 589
Hayati AKMAN Ali TOPAL ARPA VE BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE BAZI KÖK VE SÜRGÜN BÜYÜME PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ Hayati AKMAN SARAYÖNÜNDE TARLA BİTKİLERİ TARIMI 601 Şenol ŞAHİN SARAYÖNÜ İLÇESİNDE FAALİYET 603 GÖSTEREN İŞLETMELERİN YAPISI VE GELİŞİMİ Kenan ARIBAŞ SARAYÖNÜ İLÇESİNİN (KONYA) 605 Ali MEYDAN Şenay GÜNGÖR DEMOGRAFYASI Mehmet YILMAZ TANZİMAT TAN CUMHURİYET E SARAYÖNÜ HAVALİSİNDE NÜFUS 621 HAREKETLERİ Şamil BATÇAYEV BAŞHÜYÜK KÖYÜNÜN GÖÇ HİKAYESİ 657 Raşid HATUYEV KONYA DAKİ KARAÇAY SÜLALELERİNİN 663 ATAYURTLARINDA SUFİLER Vladimir BİCİYEV TÜRKİYE YE GÖÇMÜŞ AİLELERİN 669 KARAÇAY DAKİ ARAZİLERİ Merve Karaçay TÜRKAL KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY-MALKAR 673 TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ Qasımlı Gülnar Vaqif Qızı AZƏRBAYCANLILARIN KÖÇÜRÜLMƏSININ 3 683 POEMADA TƏZAHÜRÜ Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU Necat ÇETİN KONYA DA BİR KIRIM TATAR MUHACİR YERLEŞKESİ: SARAYÖNÜ KONAR KÖYÜ 695 Ömer AKDAĞ ÇEŞMELİSEBİL DE LAKAPLAR VE 1934 725 LAKAP KANUNU 599 xvii
xviii
XV. YÜZYILDA ILGIN VE ÇEVRESİNİN İDARESİ, YERLEŞİM VE NÜFUS Alaattin AKÖZ * GİRİŞ Aralarında Ilgın ın da yer aldığı Beyşehir, Akşehir ve çevresini kapsayan Hamidili topraklarının 1381 de Osmanlı egemenliğine geçmesi ile Karamanoğulları ile Osmanlılar sınır komşusu olmuşlardır. İki beylik arasındaki nüfuz mücadelesine bağlı olarak bu bölge bazen Karamanoğullarının, bazen de Osmanlıların kontrolüne geçmiştir. Bir asırdan fazla süren Osmanlı-Karaman mücadelesi Fatih Sultan Mehmed zamanında yeni bir boyut kazanmıştır. II. Mehmed in 1451 de Osmanlı Devleti nin başına geçmesiyle, Karamanoğlu İbrahim Bey Osmanlılar aleyhine ittifak arayışlarına girişimiş, bunun üzerine Fatih, birinci Karaman seferine çıkmıştır. İbrahim Bey, karşı koyamayacağını anlayınca Mevlâna Veli aracılığıyla barış istemiş, yapılan antlaşmaya göre; Akşehir, Beyşehir ve Seydişehir Osmanlılara bırakılmış, Ilgın ise her iki devlet arasında sınır kabul edilmiştir. * Prof. Dr. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. aakoz@selcuk.edu.tr
78 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI (http://www.alasayvan.com/harita-kadastro/384494-anadolu-beylikleri-14-yuzyil-haritasi) İbrahim Bey, anlaşma gereğince II. Mehmed'in Kastamonu ve Trabzon seferlerine (1461), oğlu kumandasında asker yollamış ve İsfendiyar-oğlu Kızıl Ahmed'in ilticasını kabul etmemiştir. Ayrıca kızını da padişaha vermeye razı olmuştur 1. İbrahim Bey, büyük oğlu İshak'ı anneleri Osmanlı sultanı olan diğer oğullarına 2 tercih etmiş ve daha sağlığında oğullarının taht mücadelesine girişmelerine şahit olmuştur. Nitekim Fatih'in halasının oğlu Pir Ahmed, ağabeyi İshak Bey'in Silifke ve İçel bölgesine hakim olması üzerine 3 kardeşleri ile iş birliği yaparak ve Konya eşrafıyla da anlaşarak Konya'da hükümdarlığını ilan etmiştir 4. 1 Tursun Bey (1977), s.38; Enverî (1928), s.94; Neşrî (1995), s.685-687; Âşık Paşa-zâde (1333), s.139-140; Dukas (1956), s.142; Anonim (1954), s.41;rûhî (1992), s.447; Solak-zâde (1989), s.259-260; Şikâri (1946), s.181; Hoca Sadettin Efendi (1992), II, s.269; Müneccimbaşı (1995), s.235-236; Halil Edhem (1330), s.834-835; Tekindağ (1963), s.43-45; Uzunçarşılı (1988), s.453. 2 Neşrî, "...yedi oğlu kaldı, bunlardan altısı Sultan Mehmed'in kızı Sultan hatundandı amma İshak cariyedendi hem cümlesinin büyüğü idi. İshak, Pir Ahmed, Karaman, Alâüddin, Kasım, Süleyman, Nûre Sufî...", s. 200; Âşıkpaşa-zâde,"... altı oğlu kaldı amma himmeti büyük oğlunda idi ki yerine o beğ ola idi. Hazinesini de Silifke'de onun hükmettiği yere komuştu...",, s. 213 3 Neşrî., s.200; Âşıkpaşa-zâde,, s. 213; Şikârî, yedi oğlu olduğunu söyler, bkz., s. 191; Tac'üt-Tevârih, C.I, s. 498 4 Tursun Bey,,s. 129; Tekindağ, "Son Osmanlı...", s. 48
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI İbrahim Bey'in vefatından sonra, kardeşlerine mukavemet edemeyeceğini anlayan İshak Bey, Silifke'ye çekilerek burada Memlûk Sultanı ile münasebete girmesine ve onun da yardım vaadinde bulunmasına rağmen, Ak-koyunlu hükümdarı Uzun Hasan Bey'in yanına iltica etmiştir 5, oradan aldığı kuvvetlerle gelerek Karaman Beyliğini tekrar ele geçirince, Pir Ahmed Bey, Osmanlı Hükümdarı Fatih Sultan Mehmed'e iltica etti 6. Uzun Hasan'ın askerleri Karaman ülkelerinde her girdikleri yeri tahrip etmiş, soymuş ve yağma etmişlerdi 7, bu da halkın İshak Beyden nefret etmesine sebebiyet vermiştir. Uzun Hasan, buradan ayrılırken bir kısım kuvveti Kızıl Ahmed Bey'le beraber Karaman ülkesinde bırakmıştır. 8 Karaman Beyliğini elde etmiş olmasına rağmen İshak Bey, Osmanlı hükümdarı Fatih Sultan Mehmed'in kardeşi Pir Ahmed'e yardım edeceğini anlayınca, Osmanlı hükümdarına Yakup-oğlu Ahmed Çelebi'yi göndererek 9, Karaman memleketi hakkında pazarlığa girişmiştir. Fatih'in "Çarşamba suyu sınır olsun. Ötesi senin ve berisi bizim olsun. Biz dahi senin kardeşini koyuvermeyelim" 10 cevabını vermesi üzerine, İshak Bey, Uzun Hasan'a da güvenerek bu teklifi kabul etmeyince Fatih, Pir Ahmed'e yardım ederek, Karaman'a bir ordu göndermiştir 11. Ermenek te veya Dağpazarı nda yapılan savaşta İshak Bey mağlup olarak, Silifke'ye çekilmiş ve ailesini orada bırakarak, yardım temin etmek için Uzun Hasan'ın yanına gitmiş, fakat çok geçmeden 1465 yılında, orada vefat etmiştir 12. 79 5 Tekindağ, "Karamanlılar", s. 326; Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri,s.31; Selâhattin Tansel, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed'in Siyâsî ve Askerî Faaliyetleri,Ankara 1985, s. 285 6 Aşıkpaşa-zâde,, s. 214; Neşrî., s.200 7 Neşrî., s.200; Aşıkpaşa-zâde, s. 189 8 Aşıkpaşa-zâde, s. 214 9 Aşıkpaşa-zâde, s. 214; Neşrî,, s. 201; Tâc'üt-Tevârîh, C. I, s. 499 10 Aşıkpaşa-zâde, s. 214 11 Aşıkpaşa-zâde, s. 214; Uzunçarşılı, Anadolu Beylileri,s. 31; Tekindağ, "Karamanlılar", s. 326 12 Neşrî, s. 201; Aşıkpaşa-zâde, s. 215; Tekindağ, "Son Osmanlı...", s. 52; aynı mlf., bir başka makalesinde ölüm tarihini 1465 olarak verir. Bkz. "Karamanlılar", s. 326; Uzunçarşılı da bu tarihi 1465 olarak verir. Bkz. Anadolu Beylileri,s. 32,1 no'lu dipnot
80 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI (Donald Edgar Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu nun Tarihsel Coğrafyası) Fatih in himaye ve desteği ile Karaman tahtına geçen Pir Ahmed, şükran nişanesi olarak Akşehir, Beyşehir, Sıklan Hisar ve Ilgın ın anahtarlarını, kıymetli hediyelerle birlikte Fatih e gönderir 13. Fakat bölgedeki Osmanlı egemenliğinin bu tarihten öncesine dayandığına dair atıflar vardır. Aşağıda tanıtımını yaptığımız MAD 241 de; bazı köylerin daha önce bir sancakbeyi tarafından tasarruf edildiğine dair kayıtlar yer almaktadır 14. Sancakbeyi teriminin Osmanlılara özgü, taşra idaresine dair bir yönetim unvanı olması sebebiyle, bölgedeki Osmanlı hâkimiyetini 1466 öncesine götürmek mümkündür. 13 Osmanlı kroniklerinin bir kısmı bu seferin tarihini 1464 veya 1465 olarak verirken, M. A. Erdoğru, Adnan Sadık Erzi nin yaptığı çalışmalarla Osmanlı kroniklerinde Karaman seferleri üzerine verilen bilgilerin doğru olmadığını ortaya koyduğunu belirterek 1466 tarihini kullanır. Bkz. Erdoğru (1998), s.15-16; Tursun Bey (1977), s.129; Neşrî (1995), s.775-777; Hoca Sadettin Efendi (1992), III, s.80; Hammer (1989), s.79; Âşık Paşa-zâde (1333), s.168-169; Solak-zâde (1989), s.311; Jorga (2005), s.146; İ. H. Konyalı (1997), s.106; Erzi (1954), s.218; F. Babinger (2003), s.238. 14 MAD, 241, s.29a. K. Kurdlar t. Yağan an tahvil-i Sancakbeyi; s.35a. K. Kuyucak t. Kıreli an tahvil-i Sancakbeyi; s.35b. K. Yağlubayat t. Göçi an tahvil-i Sancakbeyi; s.36a. K. Saraycuk t. Göçi an tahvil-i Sancakbeyi; s.36a. K. Candar-badırık t. Göçi an tahvil-i Sancakbeyi; s.29, 30a, 30b, 31a, 31b, 32a, 32b, 33a, 33b, 34b, 36b, 37a, 44a.
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Kaynak (MAD 241) BOA. MAD. 241 numarada kayıtlı olan defter, Karaman eyaletine ait defter serileri içerisinde en eski tarihli olanıdır. Defterdeki en erken kayıt Evail-i Zilhicce 869/ 25 Temmuz-3 Ağustos 1465 (MAD. 241, v.9b, 104a, 131b, 138a ), en geç kayıt ise 17 Muharrem 871/ 29 Ağustos 1466 (MAD. 241, v.55a, 63a, 97b, 98a vd.) tarihlidir. Her ne kadar 3 Muharrem 821/ 10 Şubat 1418 tarihli bir timar (MAD. 241, s.41b.) görülüyorsa da bu tarih 3 Muharrem 871/ 15 Ağustos 1466 yerine sehven yazılmış bir tarih olmalıdır. M. A. Erdoğru, defterin tarihini 870/ 1466 olarak verirken (Erdoğru,1998, s.2), Beldiceanu ise, 29 Ağustos 1466 dan sonra 25 Mart 23 Nisan 1468 den önce düzenlendiğini (Beldiceanu, 1985, s. 103) söyler. Sûret-i Defter-i Müsellemân-ı Vilâyet-i Beğşehri adıyla anılan defter (MAD. 241, v.4b), baştan ve sondan eksik olup, 152 varaktır. Osmanlı-Karamanoğlu mücadelesinin en zorlu ve bir bakıma da son zamanlarına ait olan defter iki devletin ülkelerinin sınırları açısından da önemli veriler içerir. Orijinal varak veya sayfa numarası bulunmadığından sonradan sayfalandırılması yapılmış olan defterin 2-4. varağında Beyşehir - Seydişehir, Beyşehir - Hatunsaray, Beyşehir - Konya, Ilgın - Konya, Ilgın - Said-ili, Zengicek - Konya, Zengicek - Sultan, Zengicek - Said-ili ve İnsuyu vilâyetlerini içine alan Osmanlı - Karaman hudutnâmesi vardır (MAD. 241, v.2a-3b). Yine v.66a da Turgut Kazası ndaki Yaylacuk adlı bir yaylağın Osmanlı Karaman sınırını teşkil ettiği ifadesi yer almaktadır 15. Beyşehir, Ilgın, Akşehir, Zengicek ve İnsuyu kazâlarının tahrir kayıtlarını içeren defteri, Karaman eyaletine ait diğer mufassal defterlerden ayıran en dikkat çekici yanı, mufassal defter özelliklerinin yanı sıra timar defteri özelliğini de taşımasıdır. Defterde; mufassal defterlere mahsus verilere ilaveten; timar başlıkları, her köyün tasarruf sahibi (timar beyi), eski sipahisi, her sipahinin geliri ve ayrıca bürüme, cebelü, tenketür gibi sefer yükümlülükleri de kaydedilmiştir. Defterin birçok yerinde kopukluklar olduğundan, sayfaların ciltlenmesinde çok ciddi hatalar yapılmıştır. Ya da defter, ciltleyenlerin eline son derece dağınık ve bazı kısımları noksan ulaştığından ancak bu kadar biraya getirilebildi. Defter üzerinde yapılan çalışmada birçok yanlış ya da eksik sayfa, dolayısıyla ciltleme hatası tespit edilmiştir. Bilindiği gibi defter olarak nitelenen kayıtlarda, bir varağın b sayfası biterken en alt kısmına genellikle bir sonraki varağın a sayfasının ilk kelimesi kaydedilir. Bu özellik bize sayfaların sürekliliğini veya 81 15 Barcanlu sınurında Yayla-i Bayat-kuyu Pir Beğ e hükm olundu ve Osman ile Karaman ortasında Yaylacuk adlu bir yaylak vardır Kara-oğlu < (?) Beğ yedüği gibi Yapaoğlu Ali Beğ e sadaka olunmuş elinde hükm-i humâyûnı vardır üzerine deftere sebt olundu. MAD. 241, v. 66a.
82 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI farklılığını takip edebilmekte en önemli ipucunu verir. Bu veriden hareketle tespit edilen yanlışlıkları şöylece sıralayabiliriz: v. 29a Cümle hâne diye başlaması gerekirken, öşür, v. 39a oğlu Süleyman (m.) diye başlaması gerekirken, Süleyman veled-i Komarı(ç), v. 47a İvaz veled-i Derviş(nim)? Diye başlaması gerekirken karye, v. 58a bir karyeye ait mükellef ismi veya nüfus verileri ile devam etmesi gerekirken timâr-ı Muhammed, v. 91a yekûn öşr-i vakf diye başlaması gerekirken, karye-i Koçâç, v. 92a timâr-ı Muhammed diye başlaması gerekirken, Hamza veled-i v. 101a mezra a-i Koçâç diye başlaması gerekirken, cem ân hâsıl, v. 111a salârlık diye başlaması gerekirken, mezra a-i Koçâç v.112a cem ân hâsıl diye başlaması gerekirken, salârlık, v. 115a Yekûn diye başlaması gerekirken, timâr-ı Yakub ve İshak, v. 123a ve karye-i Kıraç diye başlaması gerekirken, cümle hâne, şeklinde başlamıştır. Bunlarla bağlantılı olarak da v.29a da olması gereken cümle hâne başlığı v.123a da, v.92a da olması gereken timâr-ı Muhammed başlığı v.58a da, v.101a da olması gereken mezra a-i Koçâç başlığı v.111a da, v.111a da olması gereken salârlık başlığı v.112a da, v.112a da olması gereken cem ân hâsıl başlığı v.101a da ve v.123a da olması gereken ve karye-i Kıraç v.29a da tespit edilmiştir. Defterin tertibine göre; verilerin ilk başlığı Vilâyet-i, sonrasında timâr-ı.., timarı oluşturan karyeler mufassal nitelikte (vergi mükellefleri 4 lü veya 5 li sıralar halinde, nüfusa dair toplamlar, hâsıl başlığı altında vergi kalemleri gibi) kaydedilip(misal v.57b-58a), sonunda timarın cem ânı, vilayet tamamlandığında da vilayetin cem ânı verilmekte ve bir başka vilâyet başlığı ile devam etmektedir. Buna göre: v.65b de Akşehir vilâyeti tamamlanmış olduğundan v.66a da yeni bir vilâyet başlaması gerekirken, buraya nerenin devamı olduğu belli olmayan, hem hudut bilgisi içeren, hem de yörükâna dair dökümleri havi bir sayfa parçası getirilmiştir. Yeni vilâyet başlığı ise (Vilâyet-i Ilgun) v.69b dedir. v.80b de Ilgun vilâyeti tamamlanmış görünürken, v.81a da yine neyin devamı olduğu belli olmayan Göçü vilâyetine ait bir parça getirilmiştir. V.86a. da tekrar Ilgın ile ilgili kayıtlar başlamış ve v. 90b ye kadar devam etmiştir. Araya farklı kayıtlar girildikten sonra; v. 114a da ve v.148a-v.150b arasında da yine Ilgın köyleri kaydedilmiştir.
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 83 (v.69b) -Vilâyet-i Ilgun tâbi-i Beğşehri -Timâr-ı Subaşı Sinan Beğ Veled-i Şamlu Ali Beğ Fi 15 Şa bân fi sene 870 / 2 Nisan 1466
84 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI İskan Ortaçağ Batıda olduğu gibi, Anadolu da da bir geçiş ve değişim dönemidir. Ortaçağ da Anadolu da, Bizans, Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı gibi birçok büyük medeniyetler birbirini takip etmiş ve bu coğrafyada derin izler bırakmışlardır. Türk göçleri ile birlikte ülkenin yalnızca fizikî yapısında değil, demografik yapısında, kırsal alan ve şehirlerde de büyük ölçüde değişiklikler olmuştur. Söz konusu değişimin ilk dönemi hakkındaki bilgiler oldukça yetersizdir. Bizans Devleti nin son dönemi, Anadolu da tarih açısından en büyük değişimlerin meydana geldiği bir evreye tekabül etmektedir. Bizans egemenliğinin Anadolu üzerindeki etkisinin giderek azalması ve birkaç yüzyıl sürecek olan Türk boylarının Anadolu ya olan büyük göçü, X. yüzyılda Anadolu da ciddî toplumsal değişikliklere neden olmuştur. Türklerin Anadolu ya yerleşmeleri sırasında eski yerliler, yani Hıristiyan kır nüfusu yerlerinden edilmediklerinden, o tarihte zaten çok gevşek bir yapıya sahip olan Hıristiyan köyleri arasındaki boş araziler yeni köylerle değerlendirilmiştir 16. Yeni köylere yerleşen göçebe Türk halk, kısa sürede tarla kültürüne yönelerek göçebelikten yerleşik yaşama geçişte büyük bir başarı göstermiştir. Yeni bir yer bulmanın ve yerleşmenin zorlukları gayet iyi bilindiğinden Rum diyarına gelen ve burada yeni bir yerleşim kültürü oluşturan Türkler, önceki halkların birikimlerinden ya da tecrübelerinden yararlanmaktan uzak kalmamışlardır. Bu yüzden Anadolu kırsalında üç farklı yerleşim modeli ortaya çıkmıştır. Bunlardan ilki; mevcut köylere dahil olmak suretiyle Müslim-Gayrimüslim nüfusun birlikte yaşadığı köyler, İkincisi; daha önce yerleşim varken terkedilmiş köy yerlerine konmak suretiyle yeniden şenlendirmek, Üçüncü model ise doğrudan Türkler tarafından kurulan köylerdir. Ilgın bölgesinde 31 köy yerleşimi içerisinde birinci tip yerleşimden söz edilemez. Zira hem XV. Yüzyıl, hem de XVI. Yüzyıl kayıtlarında hiçbir yerleşim yerinde gayrimüslim nüfusa rastlanılmamıştır. İkinci tip yerleşim de son derece az gözlemlenmiştir. Bu tipteki köy sayısı üçtür. Bu durumda en yaygın yerleşim, üçüncü tip olan Türklerin kurduğu köylerdir. Köylerin isimlerinden de böyle olduğu rahatlıkla görülebilir. Bir kısım köy isimleri doğrudan boy ismini taşırken, diğerleri de Türkçe isimlerdir. 16 Necdet Tunçdilek, Türkiye de Yerleşmenin Evrimi, İst. Üni. Yay., İst. 1986, s. 47.
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 85 Ilgın Çift Nim Çift Bennak Mücerred Bive İmam Hane Nefer Tahmini Nüfus 69b 1 Nefs-i Ilgın 50 21 83 10 1 1 161 171 815 71a 2 K. Boduk 16 5 7 8 1 26 36 138 71b 3 Döğer 19 20 25 8 1 65 73 333 72b 4 K.Bübek 7 1 4 2 1 12 14 62 72b 5 K. Ahıröyüğü 4 4 6 1 14 15 71 73a 6 K. Şeyh Nevruz 8 4 3 15 15 75 73b 7 K. Yekdüğü 4 1 2 2 7 9 37 73b 8 K. Çardak ve mez. 4 4 8 8 40 Boynuklu 74a 9 K. Abaz/Ayaz 4 9 13 14 65 74b 10 K. Çimdik 9 5 6 5 1 21 25 110 75a 11 K. Keşirlü 3 4 7 7 35 75a 12 K. 6 1 1 7 8 36 Sülibeğ/Sulubeg 75b 13 K. 11 11 12 55 Şekerlü/Şükürlü 76a 14 K. Ruşen /Ruus 37 9 15 23 2 2 63 86 338 77a 15 K. Gelbi 11 2 1 5 1 14 19 75 77b 16 K. Karalar 1 6 4 1 11 12 56 78a 17 K. Gazi 7 3 3 13 13 65 78b 18 K. Adarus 11 7 3 1 18 21 93 79a 19 K. Sadık 5 3 2 1 10 11 51 79b 20 K. Bayad 3 2 4 9 9 45 79b 21 K. Yuvabaltuk 8 8 4 1 20 20 100 86a 22 K. Mahmudhisarı 28 12 12 4 2 54 58 274 87a 23 K. İnbus (İmnoz) 7 2 1 9 10 45 87b 24 K. Saraycuk 10 1 6 1 17 18 86 88a 25 K. Bulcuk 6 1 1 7 7 35 88a 26 K. Avşar 7 5 1 13 14 66 88b 27 K. Ayazlar 12 2 5 14 19 75 89a 28 K. Yendüğün 26 6 8 8 2 1 42 50 218 90a 29 K. Yenice 14 6 9 2 29 31 147 90b 30 K. Derzi 11 4 8 2 1 24 26 122 114a 31 K. Karacaviran 10 2 6 2 18 20 92 Toplam 355 143 239 96 8 12 752 851 3855 Ilgın bölgesinin büyük oranda Türkler tarafından iskan edildiği belirtilirken, bu iskanın daha çok aşiretler yoluyla gerçekleştirildiği belirtilmelidir. Zamanla aşiretlerin yerleşikliğe geçmesiyle köy oluşumları gerçekleşmiştir. Bölgede yaygın
86 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI olarak bulunan ve sonraları yerleşikliğe geçenler Turgutoğullarına bağlı aşiretlerdir. Kaynaklardan bunların izlerini sürebilmek mümkündür. Köylerin timar kayıtlarında yeni timar sahibi ile eski timar sahibinin isminin verilmesi (an tahvil) Ilgın bölgesindeki egemenliğin kimler elinde olduğunu veya ne şekilde el değiştirdiğini göstermesi bakımından son derece önemlidir. Timar sahipleri içerisinde ilk görülen isimler Turgut beyleri iken, ikincisi ise yine Turgutlu kabilesi içerisinde yer alan bir başka Türkmen aşireti içerisinde önemli yeri olan Yapaoğullarıdır. Aşağıda hem Turgutlu, hem de Yapalu beylerine ait kayıt örnekleri verilecektir. Ayrıca bazı köylerin isimleri bölgedeki yerleşimin yapısını göstermesi bakımından son derece dikkat çekicidir. Bu köyler sadece Türkçe isim taşımanın ötesinde Avşar, Bayad, Döger gibi Oğuz boylarına ait isimleri taşımakla bölgenin Türk iskanı açısından izlerini gözler önüne sermektedir. (v. 71b) Karye-i Döger an tahvil-i Turgud Beğ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 87 (v. 77a) Timar-ı Turgudlu Ali veled-i Hacı Fi 18 Ramazan 870 / 4 Mayıs 1466
88 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI (v.78b) Timar-ı Pirsun Bey veled-i Turgud Bey mülk-i eşkincülü Fi Evail-i Muharrem sene 870 / 24 Ağustos - 2 Eylül 1465
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 89 (v.71a) Karye-i Boduk an tahvil-i Ali Bey veled-i Yapa
90 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI (v.79b) Karye-i Bayat an tahvil-i Ali Veled-i Yapa Akşehir de ulufeci Alinin timarına zam olundu Fi 3 Muharrem sene 871 / 24 Ağustos 1465 (v.79b) Karye-i Yıva Baltuk
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 91 Turgutoğullarını Oluşturan Cemaatlerin Dağılımı Ve Nüfusları (1500-1522) Kaza Adı 1500 17 1518 18 1522 19 Hane Nefer Hane Nefer Hane Nefer Turgud Kazası Cemaatleri 2961 4074 3843 5743 3844 5748 Bayburd Kazası Cemaatleri 1617 2445 2205 3279 2205 3274 Eskiil Kazası Cemaatleri 1218 2110 4447 6492 4339 6418 İshaklu Kazası Cemaatleri 578 866 655 1044 657 1045 Ilgun Kazası Cemaatleri 162 226 153 240 9 12 Larende Kazası Cemaatleri 154 192 168 197 168 197 Belviran Kazası Cemaatleri 31 42 24 37 24 37 Aksaray Kazası Cemaatleri 1437 2805 2559 3534 2559 3534 Ereğli Kazası Cemaatleri 632 1149 1150 1770 1150 1770 Koçhisar/Kuşhisar Kazası Cemaatleri 1257 1697 2653 3548 2645 3551 Niğde Kazası Cemaatleri 961 1881 1891 2801 2005 2952 Anduğu Kazası Cemaatleri 13 17 13 17 - - Ürgüb Kazası Cemaatleri 330 513 451 602 450 602 TOPLAM 11351 18017 20212 29304 20055 29140 Tahmini Nüfus 20 63421 110152 109360 Toplam Aşiret Sayısı 750 Ilgın ve çevresinde, yukarıda da belirtildiği gibi yaygın bir Türkmen yerleşimi gerçekleşmiştir. Fakat Türkmenlerden başka bölgeye yerleşen bir diğer unsur da Moğollardır. Ya da tarihi kaynaklarda geçen isimleri ile Karatatarlar. Yukarıda tanıtımı yapılan kaynak, Moğolların Ilgın bölgesindeki yerleşimlerinin 17 TD. 40 18 TD. 455 19 TD. 387 20 Tahmini nüfus hane x 5 + bekarlar + muaflar şeklinde hesap edilmiştir. Muaflar tahmini nüfus içerisine dahil edilmemiştir.
92 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI izlerini bize göstermektedir. Bu Karatatarların nereden nasıl geldiklerinin açıklanabilmesi için Moğolların Anadolu daki varlıklarının ortaya konulması gerekmektedir. Anadolu da Moğol Varlığı Moğollar, Gıyaseddin Keyhüsrev zamanına kadar Selçuklu devletinin kudretine ve onun anlayışlı siyasetin saygı göstermişlerdi. Moğollar bu dönemlerde başka yerlerle uğraşıyor; Kıpçak ilini ve Orta Avrupa yı fethetmeye çalışıyorlardı. Onlar İran ı istila edip Gürcistan ı da yağmalayıp kendilerine tabi duruma getirdikten ve Irak a akınlar yaptıktan sonra Türkiye sınırları üzerinde dolaşmaya başlamışlardı. 21 Bu sırada Anadolu da,1240 yılında, geniş çapta bir Türkmen ayaklanması meydana gelmişti. Bu ayaklanmayı hazırlayan Türkmen şeyhi Baba İshak özellikle Malatya bölgesindeki yoğun Türkmenler arasında kendisine peygamber dedirtecek derecede büyük bir itibar elde etmişti. Bu durum şüphesiz en başta çoğu Moğol istilası nedeniyle Anadolu ya yeni gelmiş olan Türkmenlerin, devletin kendilerine karşı tutumundan memnun olmamalarıyla alakalıydı. 22 Moğol kağanı Baycu itibarını yükseltmek ve askeri gücünü yüceltmek düşüncesiyle Selçuklu Devleti ni ele geçirmek istiyordu. Otuz bin cenkçi tatar süvarisiyle Erzurum tarafına gitti. 23 Moğollar Erzurum a girdikten sonra Erzurum u tahrip ettiler, şehri katl ve yağmaya uğrattılar. Dönemin kaynaklarına göre bu tahrip ve katilden sonra esir edilenler de şehirden dışarı çıkarıldı ve Moğol adet ve düşüncesine göre işe yarayan sanatkârlar, kız ve erkek çocuklar kendileri için muhafaza edilip kalan erkek, kadın ve ihtiyarlar kılıçtan geçirildi. Daha sonra Moğollar şehri yakıp surları da yıktılar. 24 Baycu, Erzurum istilasının ertesi yılı daha büyük kuvvetlerle batıya doğru ilerledi. Otuz-kırk bin kişilik ordusunun bir kısmını Gürcüler ve Ermeniler oluşturuyordu. Selçuklular tehlikenin büyüklüğünü anlayarak iyice hazırlanmışlar ve silahları mükemmel ve Moğollarınkinden sayıca daha fazla bir ordu meydana getirmişlerdi. 25 Aksarayî nin ifadelerine göre Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev, Baycu ile savaşmaya niyet etti ve Kösedağ da iki taraf karşı karşıya geldi. Ordunun sipehdarı olan Pervane İli nin kardeşi, Muzaffereddin 21 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1971, s. 429 22 Faruk Sümer, Anadolu da Moğollar, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Ankara 1970 s. 8 23 İbn Bibi, Anadolu Selçuki Devleti Tarihi, s. 213 24 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 430 25 Sümer, Anadolu da Moğollar, s. 9
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Mahmud un oğlu, askerin Sultan ın diğer emirlerle birlikte at binmelerini beklemeden, askerin sevk tedbirini almadan ve doğru kararlara varmadan başındaki gurur ve kibirle başkasının sözüne kulak asmadan hareket etti. Sultan sarhoşluktan ağzını bozarak Eğer estağfurullah, Tanrı onlarla olsa bile başka emirlere ihtiyaç duymadan tek başıma Moğol ordusuna saldırırım dedi ve bu sözü üzerine Sultan ın ordusu yenilgiye uğradı. 26 Beauvais ye göre de Türklerin mağlubiyetine hayret etmemelidir. Zira muharebenin başladığı gece sultan tamamiyle sarhoş idi. 27 Anonim Selçuklu tarihi Kösedağ savaşını Moğollar hep bir ağızdan köpek gibi zev zev bağırarak Müslümanları ok yağmuruna tuttular. Öyle bir savaş oldu ki dağlar, dereler, ovalar insan gövdesiyle doldu. Emirlerden birçoğu da bu savaşta öldü. ifadeleriyle tasvir etmiştir.28 Moğollar 1243 yılında Selçukluları yendikten sonra Anadolu nun haraç ödemesini istemişler, Selçuklu sultanlarıyla yöneticilerini istedikleri gibi görevden alıp göreve getirmişler ve sonunda çok sayıda Moğol un hayvanlarını otlattıkları Anadolu yarımadasının yönetimine el koymuşlardı. 29 Moğollar Anadolu da dirlik ve düzenin kurulmasından çok otoriter bir idare tarzı uygulamışlardır. Anadolu da özellikle zalim valileri görevlendirmişler, tahsildarları halkın üzerine musallat ederek mallarını ellerinden aldırmış, şehirleri yağmalatmışlardır. Memurların yaptıkları kötü davranışlar Türkmenleri yoksullaştırırken memleketlerini de harap bir hale getirmiştir. Bu ise kendilerine yeni yerler arama ihtiyacını doğurmuştur. 30 Moğolların Anadolu yu istilasıyla birlikte eskiden Anadolu ya yerleşen Türkmenler batıya ve Bizans İmparatorluğu na doğru göç etmişlerdir. Büyük yolların kavşak noktalarının bulunduğu Orta Anadolu yu ellerinde tutan Moğollara karşı, Türkmenler de periferide örgütlenmişlerdi. 31 Türkmenlerin batı bölgelere göçüyle birlikte bu bölgelerin Türkleşmesi ve medeni gelişmesi sağlanmıştır. 32 Moğolların Anadolu yu istilası kötü sonuçlar doğurmakla birlikte bazı olumlu sonuçları da olmuştur. Bunun en güzel örneği bazı Moğol hükümdarlarının İslamiyet i kabul etmesidir. İlhanlı hükümdarı Teküdar Müslüman olmuş ve Ahmed adını almıştır. 93 26 Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü l-ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2000, s. 35 27 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 438 28 Feridun Nafiz Uzluk, Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, Ankara 1952, s. 32 29 Rudi Paul Lindner, Osmanlı Tarih Öncesi, çev. Ayda Arel, İstanbul 2008, s. 101 30 Turan, XIII. Yüzyılda Orta ve Doğu Anadolu dan Batı Anadolu ya Göçler, s. 30 31 Cahen, Osmanlılardan Önce Anadolu, s. 310; Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 507 32 Sümer, Anadolu da Moğollar, s. 124
94 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Moğollar İslamiyet e girdikten sonra genellikle tuhaf olarak nitelendirilebilecek isimler almışlardır: Ebu Said, Şeyh Hasan, Pir Ali, Hacı Muhammed, Hoca Ali, Şeyh Üveys< Bunlar Müslüman Moğol din adamlarının isimleri olmayıp, Moğol asilzadesine aittir. Bu, Orta Anadolu dan Türkistan içlerine kadar Moğollar arasında bir moda olarak devam edip gitmiştir.33 Moğol oymaklarının Türkiye de uzun süre oturmalarına ve Müslüman olmalarına rağmen hayat görüşlerinde hemen hemen hiçbir değişme ve gelişme olmamıştır. Olca, yani ganimet elde etmek biricik ülküleri olarak devam etmiştir. 34 Moğolların Anadolu daki tahakkümü İlhanlı Devleti zamanında sona yaklaşmış, Ebu Said Bahadır Han ın ölümüyle İlhanlı Devleti dağılmıştır. Onun ölümünden sonra Moğol egemenliği son bulmuş, Sivas eyaleti toprakları biraz daha büyümüş bir şekilde Timurtaş ın eski bir yardımcısı olan Eretna nın eline geçmiştir. 35 Selçuklular devrinde Anadolu da yerleşmiş olan Tatarlar, Ankara Savaşı nda Timur un saflarına geçmişlerse de Timur, Tatarlar için felaket olabilecek bir adım atmış ve onları Maveraünnehir e göç ettirmeye karar vererek Tatarları sürüleriyle birlikte göç ettirmiştir. Timur devri tarihçilerinden Hafız-ı Abru ya göre bunlar 30000 çadırdır. 36 Faruk Sümer e göre Kara Tatarların Türkistan a göçürülmesi şüphesiz Türkiye Türklüğü için önemli bir kayıp olmuştur. Timur bununla da yetinmeyerek Azerbaycan ve Irak-ı Acem den de her devirde insan ihraç eden Türkistan a göçebe Türk halkı göçürmüştür. Kara Tatarların göçürülmesiyle Orta Anadolu da boşalan yerler güneyden gelen Türkmenler tarafından doldurulmuştur. 37 Ilgın ve çevresinde etkili olan Moğol beylerine dair birkaç örneği buraya alabiliriz. 33 Sümer, Anadolu da Moğollar, s. 73 34 Sümer, Anadolu da Moğollar, s. 120 35 Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, s. 650; Cahen, Osmanlılardan Önce Anadolu, s. 308 36 İsmail Aka, Timur ve Devleti, Ankara 2000, s. 30; Sümer, Anadolu da Moğollar, s. 129 37 Sümer, Anadolu da Moğollar, s. 146
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 95 (v. 72b) -Karye-i Bübek tabi-i Ilgun an tahvil-i Mehmed Bey veled-i Samagar amma öşrü Konya da Şeyh Sadreddin evine vakfdır vakfiyet mukarrer olundu örfiyesi timar-ı subaşı-i mezkûr
96 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI (v. 74b) Karye-i Çimdik an tahvil-i Sansöz veled-i Samagar amma öşrü Konya da İbrahim Beğ imaretine vakıfdır vakfiyet mukarrer olundu. örfiyyesi hâssa-i Subaşı-i Sinan Beğ
TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 97 (v.86a) Karye-i Mahmudhisarı an tahvil-i Muhammed veled-i Samagar
98 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Gelirlerin Tasarrufu 1466 tarihli defter; bu tarihte, Ilgın ın Osmanlı sistemine geçmiş olduğunu ve bölgede tamamen Osmanlı timar rejiminin uygulandığını göstermektedir. Defterin verilerinden hareketle hazırlanan tablodan bu durumu gözlemlemek mümkündür. Bu tablo aynı zamanda Bölgenin Karamanoğullarından Osmanlıya geçişinin izlerini de açıkça ortaya koymaktadır. Çünkü defterde timarlar kaydedilirken önceki sipahileri de an tahvil-i şeklinde belirtilmektedir. Bu an tahvillerden Karaman sipahilerinin timarlarının büyük oranda ellerinden alınıp, Osmanlı sipahilerine verildiği görülür. Turgutoğlu ve Yapa ismini taşıyan timarlar Karaman timarlarıdır. Tablo incelendiğinde açıkça görülecektir ki an tahvillerin çoğu yani timar bırakmanın çoğu bu kabilelerin mensuplarına aittir. Bunun yanında timarını koruyan Karaman sipahilerinin olduğu da yine tabloda görülebilmektedir. 38 Karye (köy) Adı Açıklama 69b 1 Nefs-i Ilgın Hassa-i Subaşı Sinan Beğ v. Şamlu Ali Beğ 71a 2 Boduk (Bödük) An tahvil-i Ali Bey veled-i Yapa 71b 3 Döğer An tahvil-i Turgud Bey 72b 4 Bübek an tahvil-i Mehmed Bey veled-i Samagar amma öşrü Konya da Şeyh Sadreddin evine vakfdır vakfiyet mukarrer olundu örfiyesi timar-ı subaşı-i mezkûr 72b 5 Ahıröyüğü An tahvil-i veledan-ı Yapa 73a 6 Şeyh Nevruz Timar-ı Subaşı 73b 7 Yekdüğü Hassa-i Subaşı 73b 8 Çardak ve mez. Boynuklu Öşrü Konya da Şeyh Sadreddin evine vakfdır, örfiye timar 38 Karaman sipahilerinin yerine Osmanlı sipahilerinin atanması, ya da bölgedeki timarların Karamanlılardan Osmanlılara geçişi hususunda ayrıntılı bilgi için bkz. Doğan Yörük" Karaman Eyâletinde Osmanlı Tımar Düzeninin Tesisi (1483) ", Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XXV/40,, 177-202, 2006.