ARDAHAN-KARS DEMİRYOLU HATTININ MUHTEMEL ETKİLERİ

ARDAHAN-KARS DEMİRYOLU HATTININ MUHTEMEL ETKİLERİ OCAK 2011

İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 2 ARDAHAN VE DEMİRYOLU... 3 1. GÜZERGÂH: ARDAHAN-ÇILDIR DEMİRYOLU... 10 2. GÜZERGÂH: KARS-SUSUZ-ARDAHAN DEMİRYOLU... 11 SONUÇ... 12 TABLOLAR Tablo 1 Ardahan Nüfusuna Kayıtlı olup; Ardahan Dışında İkamet Edenlerin Sayısı...6 Tablo 2 Erişilebilirlik Endeksi Sıralaması..7 Tablo 3 Hopa Limanında Elleçlenen Yükün Dağılımı..8 Tablo 4 İller Bazında Liman Tesislerinde İşlem Gören Gemi Sayıları...9 Tablo 5 TR90 Bölgesi Mevcut Liman ve İskeleleri 9 HARİTALAR Harita 1 Serhat Bölgesi Sınır Kapıları..3 Harita 2 2023 Yılına Kadar Yapılması Planlanan Demiryolu Güzergâhları..8 Harita 3 Ardahan-Çıldır ve Ardahan-Susuz-Kars Demiryolları ile Hopa Liman Bağlantıları. 11 Harita 4 Ardahan İlindeki Muhtemel Demiryolu Hatları..15 T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 1

GİRİŞ Küreselleşen dünyayla birlikte ülkeler arasında karşılıklı bağımlılığın (inter-dependence) arttığına şahit olmaktayız. Bir taraftan karşılıklı bağımlılık artarken diğer taraftan toplumlar, ülkeler, bölgeler, hatta şehirler arasında kıyasıya bir ekonomik rekabet yaşanmaktadır. Sınırsız ihtiyaçların sınırlı kaynaklarla karşılanması sürecinde pastadan daha fazla pay alabilmek için yapılan bu mücadeleden en fazla çıkarı sağlayacak olan aktörler, şüphesiz çağa ayak uydurabilen, isabetli öngörülerde bulunabilen ve buna en iyi şekilde hazırlananlar olacaktır. Cumhuriyetin kuruluşunun 100. yılına hazırlanan Türkiye, 2023 yılına kadar dünyanın ilk on ekonomisi arasına girmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda hedef ve stratejiler belirlenmektedir. Belirlenen hedeflerden birisi de Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının birbirine en fazla yaklaştığı noktada bulunan Türkiye nin lojistik merkez olması ve dünya lojistik pazarından hak ettiği payı almasıdır. Rekabetin kızıştığı bir ortamda lojistik merkez olabilmek ve bundan istenilen payı alabilmek için çağa ayak uydurmak, isabetli öngörülerde bulunmak ve bu öngörüler doğrultusunda gerekli yatırımları yaparak hazırlıklı olmak gerekmektedir. Bu kapsamda, Türkiye nin hazırlıklarını hızlı bir biçimde sürdürdüğünü görmekteyiz. Özellikle Serhat Kalkınma Ajansı nın görev alanına giren illerde gerçekleştirilen hava, kara ve demiryolu yatırımları dikkat çekicidir. Başta Kars-Tiflis demiryolu olmak üzere, Kars-Iğdır-Nahçıvan-İran demiryolu, Kars-Ağrı-Iğdır havaalanları, sınır kapılarına ve büyük merkezlere (Erzurum, Van, Ankara ) ulaşan bölünmüş yollar, Edirne-İstanbul- Ankara-Sivas-Kars hızlı tren yolu projeleri bu amacın en önemli araçlarıdır. Bu çalışmada, yapımı devam eden Kars-Tiflis demiryoluna bağlanması düşünülen Ardahan ın neden demiryoluna bağlanması gerektiği farklı açılardan ele alındıktan sonra, gündemde olan 2 farklı güzergâh ele alınarak bu hatların muhtemel etkilerinin ne olabileceği açıklanmaktadır. Bu güzergâhlardan ilki Ardahan-Çıldır hattıdır ve Ulaştırma Bakanlığınca proje etüt çalışmaları devam etmektedir. 1 Diğer hat ise Ardahan-Susuz- Kars hattıdır. 1 T.C. Ulaştırma Bakanlığı, Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü internet sitesi, Demiryolu, Etüt Proje İşleri,www.dlh.gov.tr T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 2

ARDAHAN VE DEMİRYOLU Ardahan, Türkiye nin kuzeydoğusunda bulunan ve Artvin ile birlikte Gürcistan sınırını oluşturan bir ilimizdir. İlin Türkgözü ve Aktaş olmak üzere 2 kara sınır kapısı bulunmakla birlikte Çıldır ilçesindeki Aktaş sınır kapısının hazırlık çalışmaları devam ettiğinden şu aşamada söz konusu kapı faal değildir. İlin tek açık sınır kapısı Türkgözü kara sınır kapısıdır. (Bakınız harita 1) Harita 1: Serhat Bölgesi Sınır Kapıları Kaynak: T.C. Serhat Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanmıştır. Ardahan coğrafi konumu gereği Türkiye nin Kafkaslara açılan önemli bir Serhat ilidir. İlin yüksek rakımlı geniş düzlükleri bulunmaktadır. Ancak rakımın yüksekliği ilin Karadeniz e ve Gürcistan a ulaşımında dağ geçitlerinden veya akarsu yataklarından geçilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu durum özellikle kış şartlarında ulaşımı engellemekte, Karadeniz e ulaşılmasında sorun oluşturmakta ve sınır kapılarının yeterince kullanılamamasına neden olmaktadır. Ardahan ın Karadeniz bağlantısı Ardahan-Şavşat-Artvin-Borçka-Hopa yoluyla sağlanmakta olup, Ardahan-Şavşat arasında Sahara Geçidi, Borçka-Hopa arasında ise Cankurtaran Geçidi bu güzergâhın en zorlu kesimleridir. Ulaştırma Bakanlığı nın Kuzey- Güney koridorlarını bölünmüş yol haline getirme politikası doğrultusunda Cankurtaran T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 3

Geçidi nin tünellerle aşılması için gerekli inşaatın temeli 29 Ekim 2010 tarihinde atılmıştır. Yaklaşık 100 milyon TL ye mal olacak olan 5.228 metrelik Türkiye nin en uzun tünellerinin 2 yıl 2 ay içinde bitirilmesi planlanmaktadır. 2 Bu durumda Ardahan ın Hopa limanına bağlanması için tek engel Sahara Geçidi olmaktadır. Sahara Geçidi ne tünel yapılması halinde İran-Iğdır-Kars-Ardahan bağlantısı kurulacak, İran ve Serhat Bölgesi mallarının Karadeniz üzerinden Avrupa ya daha kısa sürede ve daha az maliyetle ulaştırılması mümkün olacaktır. Bu güzergâhın bir diğer önemi turizmde kendisini göstermektedir. Artvin-Ardahan-Kars turizm koridorunun (Kış Turizmi Gelişim Koridoru) daha işlevsel hale gelmesi ve Karadeniz yaylalarının (Yayla Turizmi Gelişim Koridoru) İranlı turistlerin erişimine açılması bu yolla sağlanacaktır. Ardahan ilinin Gürcistan a ulaşımında karşılaşılan en büyük sorun ise Ilgar Dağı nın çetin kış şartlarında ulaşımı zorlaştırmasıdır. Ilgar Dağı nın tünellerle aşılması durumunda İran-Doğubayazıt-Iğdır-Kars-Ardahan-Gürcistan ve Erzurum-Kars-Ardahan- Gürcistan yolları 4 mevsim ulaşıma açık hale gelecektir. Bu yolun TIR ların geçişine uygun yapılması durumunda (bölünmüş yol) şu aşamada sadece Posof a hizmet eden Türkgözü sınır kapısından güçlü bir lojistik sektörü bulunan Serhat Bölgesi yararlanabilecek ve Hopa daki Sarp sınır kapısının trafik yükü bölüşülerek Gürcistan sınırında bekleme süreleri daha da azalacaktır. Ardahan ın Kars a bağlantısı ise hâlihazırda devam eden bölünmüş yol çalışmalarıyla daha konforlu hale getirilecektir. Bu güzergâhların tamamlayıcısı olan Erzurum-Kars ve Kars-Iğdır yolları ise ihalelerinin yapılmasını beklemektedir. 3 Görüldüğü üzere Ardahan son derece önemli bir konumda bulunmaktadır. Bu konumunun getirdiği imkânlardan yeterince yararlanmak için büyük ulaştırma yatırımları gerekmektedir. Bu yatırımlar sadece Ardahan a değil, İran, Nahçıvan, Iğdır, Kars, Artvin, Rize, Trabzon ile Van, Ağrı ve Erzurum gibi il ve ülkelere de büyük hizmet edecektir. Ardahan ın sahip olduğu etki ve potansiyelin daha da çeşitlendirilmesi, bu yolların yapılması kadar önem arz etmektedir. Nitekim Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı bünyesinde hazırlanan Dokuzuncu Ulusal Kalkınma Planı (2007-2013) Türkiye nin 2 Karayolları Genel Müdürlüğü internet sayfası, Duyurular, Hopa-Borçka Yolundaki Cankurtaran Tünelinin Temeli Törenle Atıldı. başlıklı haber, www.kgm.gov.tr (Erişim: 29.11.2010) 3 Karayolları Genel Müdürlüğü internet sayfası, Önemli Projeler, Bölünmüş Yol Çalışmaları Haritası, www.kgm.gov.tr (Erişim: 12.01.2011) T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 4

ulaşım ağlarının Avrupa Birliği standartlarına uygun olarak geliştirilmesinden ve çeşitlendirilmesinden bahisle özellikle taşımacılık alanında birleştirilmiş taşımacılık sistemlerinin kurulmasına dikkati çekmektedir. (Deniz, demir ve kara yolu taşımacılık sistemlerinin birbirleriyle uyumlu bir şekilde birleştirilmesi; örneğin TIR ların tren veya gemilerle taşınması) Bu durumda kara taşıtlarının gaz salınımları azaltılarak çevreye olan etkileri asgariye indirgenmiş olacak ve daha az maliyetli taşıma sistemlerinin kullanılmasıyla Türkiye nin taşımacılıktaki rekabet gücü artmış olacaktır. Bu durumda deniz (Hopa Limanı) ve demiryolu (Kars) arasında bulunan Ardahan ın bu iki nokta arasındaki bağlantıyı demiryoluyla sağlamasını beklemek mantıklı olacaktır. Kars-Ardahan demiryolu ve devamında Ardahan-Hopa demiryolunun yapılması açıklanan amaçların gerçekleştirilmesi ve Türkiye nin 2023 yılında (Cumhuriyetin 100. Yılı) dünyanın ilk on ekonomisi arasına girmesine yardımcı olacak birer araç olarak göze çarpmaktadır. Ardahan Türkiye de en az nüfusa sahip şehirlerden birisidir. 20.000 in altında nüfusa sahip olan kentten ve 108.169 nüfuslu ilden büyük şehirlere hızla göç verilmektedir. Bu durumda Ardahan a demiryolu yapılmasının gereksiz olduğu düşünülebilir; fakat bu hattın Hopa Limanına ulaşması halinde kazanacağı önemin yanı sıra ilin turizm ve nüfus (Türkiye deki Ardahanlılar) açısından sahip olduğu potansiyel birlikte düşünüldüğünde daha doğru tespitler yapılabilecektir. Ardahan, Çoruh Koridoru ve Kars ile birlikte düşünüldüğünde önemli ve keşfedilmeyi bekleyen bir turizm alanı olarak göze çarpmaktadır. Bu turizm alanı Karadeniz yaylalarını, Ardahan ın ve Karadeniz in doğal güzelliklerini (Rize, Trabzon ve Artvin), Çoruh Vadisi ni, Tortum-Uzundere yi ve Kars ı içermektedir. Demiryolunun Kars- Ardahan-Artvin-Hopa güzergâhında gerçekleştirilmesi ve bunun bölünmüş karayollarıyla desteklenmesi Karadeniz yaylalarını turizme kazandırma projesini de desteklemektedir. Bu durum bölgenin keşfedilmesini ve yeni turizm varış noktalarının oluşmasını sağlamakla beraber yerli ve yabancı turist sayısında artışı da beraberinde getirecektir. Yabancı turist olarak özellikle Tahran-Tebriz-Nahçıvan-Iğdır-Kars- Ardahan-Artvin-Hopa koridoruyla İranlı turistlerin bölgeye çekilmesi mümkün olabilecek, bölgenin hinterlandı (etki alanındaki ardıl ülke) düşünüldüğünde bu turist kitlesine Rusya, Gürcistan ve Azerbaycan katılabilecektir. Ardahan da nüfus konusunda önemli değişimlerin oluşması beklenmektedir. Özellikle Ardahan Üniversitesi nin faaliyete geçmesiyle birlikte Ardahan da sürekli yolculuk T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 5

gereksinimi duyacak olan bir kitle oluşacaktır. Ardahan Üniversitesi Stratejik Plan (2011-2015) hazırlıklarından öğrenilen bilgilere göre 4 Mühendislik Fakültesinin 2011 yılında öğrenci almasıyla birlikte yaklaşık 3.000 öğrencisi bulunan Üniversitenin öğrenci sayısının 10.000 i bulacağı öngörülmektedir. Bu öğrencilerin en yakın havaalanının bulunduğu Kars a veya hızlı tren taşımacılığı ile Erzurum, Sivas gibi kentlere ulaşımı Ardahan-Kars demiryolunun yapılmasını gerektirmektedir. Ardahan hızla göç veren bir ildir. Göç eden Ardahanlıların tatillerinde Ardahan a gelmeleri hemşehri turizmi diye adlandırılan bir turizm çeşidini de ortaya çıkarmaktadır. Yurt içi ve yurt dışındaki Ardahanlıların Ardahan a demiryoluyla gelebilmeleri onların Ardahan a ulaşmalarında çeşitliliğe sebep olacaktır. Bu açıdan bakıldığında Ardahan dışındaki Ardahanlıların sayısı önem kazanmaktadır. Ardahan nüfusuna kayıtlı olup, Ardahan dışında ikamet edenlere ilişkin bilgiler tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1: Ardahan Nüfusuna Kayıtlı olup; Ardahan Dışında İkamet Edenlerin Sayısı (2008) İkamet Edilen İl Kişi Sayısı 1. İstanbul 219.004 2. Kocaeli 38.181 3. Ankara 34.573 4. Bursa 24.385 5. İzmir 23.172 TOPLAM 476.707 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, Nüfus İstatistikleri Tablo 1 incelendiğinde 108.169 nüfusa sahip ilin 4 katından fazla bir nüfusun Ardahan dışında yaşadığı görülmektedir. Bu sayıya yurt dışında ve Türkiye nin diğer illerinde yaşayan Ardahanlılar eklendiğinde bu fark daha çok açılmaktadır. Bu durum Ardahan dan göç etmiş, fakat memleketleriyle bağlarını sürdüren Ardahanlıların önemini ortaya çıkarmaktadır. Ardahanlıların Ardahan a ulaşımlarının çeşitlendirilmesi, karayolu ve havayolu dışında demiryolu bağlantısının gerçekleştirilmesi ile mümkündür. Festivaller kenti Ardahan bu açıdan önemli bir potansiyel barındırmaktadır. Ardahan-Kars-Erzurum arasında gerçekleşen mal akışı da demiryolu açısından önemlidir. Büyükbaş hayvancılığın yaygın olduğu ilde yapılacak bir demiryolu bu amaca 4 Ardahan Üniversitesi Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı ile 11 Ocak 2011 tarihinde yapılan görüşme. T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 6

en iyi şekilde hizmet edebilecek, iklimin olumsuz etkileri demiryolu vasıtasıyla bertaraf edilebilecektir. Uluslararası Rekabet Araştırma Kurumu tarafından 2009 yılında hazırlanan İller Arası Rekabet Araştırmasına göre Ardahan erişilebilirlik endeksinde 79. sırada bulunmaktadır. Bu durum Ardahan a kamu görevlilerinin atanması sonrasında bölgeye gelmelerinin zorluğu hakkında bir fikir sunmaktadır. Bir diğer çıkarım Ardahan ın üst sıralarda yer alan illerdeki işletmelerle nakliyat açısından rekabet etme gücünün zayıf olmasıdır. (Bakınız tablo 2) Tablo 2: Erişilebilirlik Endeksi Sıralaması 2008-2009 Endeksi nde Sıralama İl Erişilebilirlik Alt Endeksi Bazında Sırası 1 İstanbul 87,33 2 İzmir 78,39 3 Tekirdağ 75,90 4 Kocaeli 68,56 5 Ankara 65,58... 79 ARDAHAN 6,34 Kaynak: Uluslararası Rekabet Araştırma Kurumu, 2009. Tablo 2 deki sıralama illerin liman kenti olması, havaalanı ve demiryolu bağlantısının bulunması gibi kıstaslara göre belirlenmiştir. Bu durumda sadece karayolu ile ulaşımın mümkün olduğu Ardahan ın son sıralarda yer alması şaşırtıcı bir sonuç değildir. Demiryolunun yapılması durumunda Ardahan ın üst sıralarda yer alması kaçınılmaz olacaktır. Ardahan-Kars demiryolunun önemi Kars-Tuzluca-Iğdır-Nahçıvan-Tebriz demiryolu ile daha da artacaktır. Bu hattın etüt çalışmaları devam etmektedir. Hat, Türkiye nin İran ile ikinci demiryolu bağlantısının gerçekleşmesine imkân tanıyacaktır. Birinci demiryolu bağlantısı Kapıköy (Van) sınır kapısı ile sağlanmaktadır; fakat Elazığ ve Bingöl de yapılacak barajlar bu hattın sular altında kalmasına neden olacaktır. Bununla birlikte bu yeni hat tek başına bir anlam ifade etmemektedir. Iğdır dan Kars a ulaşacak hattın Ardahan a ve oradan Hopa limanına ulaşması zaruridir. Bu durumda İran, Trabzon limanı dışında Hopa limanı yoluyla da mallarını uluslararası pazarlara taşıyabilecektir. Konuya Serhat Bölgesindeki lojistik firmalarını derinden etkileyen bir uygulama açısından yaklaşılırsa, mazot farkı adı altında Türk TIR larından ücret alan ve bundaki amacı Türk TIR larını saf dışı bırakarak kendi TIR larıyla Orta Asya ya Türk ve Avrupa mallarının taşınmasını sağlamak olan İran, Avrupa ya mal göndereceği zaman T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 7

Iğdır-Hopa arasında TIR larını trenlere bindirecek ve alınan mazot ücret farkı bu taşımacılık sisteminin ücretiyle giderilecektir. Bu çalışmalar sonucunda Kars ve Serhat Bölgesi İran, Gürcistan, Erzurum ve Hopa demiryolu bağlantılarının merkezinde yer alacaktır. (Bakınız harita 2) Harita 2: 2023 Yılına Kadar Yapılması Planlanan Demiryolu Güzergâhları Kaynak: Raytürk İnternet Sitesi, www.rayturk.net (Erişim: 06.01.2011) Burada Hopa limanının durumundan bahsetmek yerinde olacaktır. Hopa limanı Doğu Karadeniz in Trabzon limanından sonra en işlek limanıdır. Hopa limanına ilişkin bilgiler tablo 3, tablo 4 ve tablo 5 te gösterilmektedir. Tablo 3: Hopa Limanında Elleçlenen Yükün Dağılımı Liman Tesisi Yükleme Boşaltma İhracat Kabotaj Transit Toplam İhracat Kabotaj Transit Toplam Hopa Limanı 34.061 6.800 0 40.861 443.011 14.165 0 457.176 Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı, İller Bazında Denizyolu Taşıma İstatistikleri, 2009 T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 8

Tablo 4: İller Bazında Liman Tesislerinde İşlem Gören Gemi Sayıları İller Uğrayan Gemi Sayısı İller Uğrayan Gemi Sayısı TOPLAM 80.444 Tekirdağ 1.547 İstanbul 17.227 Trabzon 1.520 Kocaeli 11.733 Aydın 1.431 İzmir 8.717 Ordu 867 Mersin 5.937 Artvin 703 Balıkesir 4.758 Bartın 641 Çanakkale 4.656 Rize 393 Muğla 3.982 Sinop 313 Bursa 3.227 Kastamonu 306 Hatay 3.080 Giresun 261 Antalya 2.676 Edirne 69 Zonguldak 2.262 Yalova 66 Samsun 2.253 Sakarya 53 Adana 1.722 Kırklareli 44 Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı, İller Bazında Denizyolu Taşıma İstatistikleri, 2009 Tablo 5: TR90 Bölgesi Mevcut Liman ve İskeleleri Liman ve İskele Adı Liman Tesisi Kapasitesi (ton) Trabzon Trabzon Limanı 3.830.000 Hopa Hopa Limanı 2.700.000 Giresun Giresun Limanı 2.500.000 Rize Rize Limanı 2.500.000 Çayeli Çayeli 600.000 Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı ve TR90 Bölgesi ndeki Özel Liman İşleticiler, 2009 Tablo 3 ve tablo 5 incelenirse, Hopa Limanı nın aslında 2.700.000 ton kapasiteye sahip olmasına rağmen bu kapasitenin sadece yüzde 18 ini kullanabilmektedir. Doğu Karadeniz'in en önemli limanlarından birisi olan Hopa Limanı 1997 de Park Denizcilik e satılmış, fakat özelleştirmenin ardından geçen süre içinde beklenen performansı gösterememiştir. Özellikle Trabzon ve Samsun limanlarının popülaritesinin artması bu limanı geri plana itmiştir. Limanın tekrar canlanması için Ardahan ile demiryolu bağlantısının kurulması gerekmektedir. Trabzon limanı ise Hopa limanı gibi demiryolu bağlantısı bulunmayan bir limandır. Trabzon limanının Erzincan a bağlantısının yapılmasına yönelik etüt çalışmaları devam etmektedir; ancak Trabzon u İran a bağlama amacı güden bu projenin devamı olarak T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 9

Erzincan-Muş ve Tatvan-Van Gölü Kuzey Geçişi-Van hatları da projelendirilmektedir. Bu durumda Trabzon u İran a bağlamak için 3 demiryolu inşaatı gerekecektir. (Bakınız harita 2) Ardahan a demiryolu bağlantısının gerçekleştirilmesi tartışmaları Kars-Tiflis demiryolunun yapılmasıyla gündeme gelmiştir. Hâlihazırda Ardahan a demiryolu bağlantısının sağlanması konusunda ortaya 2 farklı güzergâh çıkmaktadır. Bunların muhtemel etkileri çalışmanın devamında ele alınacaktır. Hatlar işlevsellik ve verimlilik göz önünde tutularak değerlendirilecektir. 1. GÜZERGÂH: ARDAHAN-ÇILDIR DEMİRYOLU Ardahan-Çıldır demiryolu, Ardahan il merkezini yapımı devam eden Kars-Tiflis demiryoluna bağlamak amacıyla projelendirilmiştir. Bu hat vesilesiyle Ardahan-Tiflis bağlantısı da kurulmuş olmaktadır. (Bakınız harita 2) Bu hattın yapılma amacı Ardahan ı Kars-Tiflis hattına bağlamaktır. Yaklaşık olarak 50 kilometrelik bir hattır; fakat hattın Ardahan ı Tiflis e mi yoksa Kars a mı bağladığı konusu net değildir. Eğer amaç Ardahan ı Tiflis e bağlamaksa bu durumda Ardahan- Gürcistan ilişkilerinin niteliğine bakmak gerekecektir. Ardahan ı yılda 5000 civarında Gürcü turist ziyaret etmektedir. 5 Buna ek olarak Gürcistan dan Ardahan Üniversitesine gelen az sayıda öğrenci de bulunmaktadır. Yük potansiyeli olarak Ardahan sanayisi nispeten zayıf olduğundan Gürcistan a sanayi ürünleri pazarlayamamaktadır. Yapılan ticaret ise canlı hayvan ağırlıklıdır. Ardahan-Çıldır hattı Hopa limanına uzatılsa bile Azerbaycan ve Gürcistan Karadeniz e açılmak için demiryolu bağlantıları da bulunan Soçi ve Batum gibi limanları kullandığından hat yine işlevsiz olacaktır. Bu hat, Ardahan ın Kars ile bağlantısını gerçekleştirmek amacıyla inşa edilecekse, bu durumda da hattın işlevsel olmayacağını vurgulamak gerekecektir. Ardahan-Kars arası karayolu ile yaklaşık 90 km dir. Kars-Çıldır-Ardahan güzergâhı ise 130 km civarındadır. Yani yolun 40 km kadar uzaması söz konusudur. Ayrıca 90 km lik kesim anayol olup; bölünmüş yol çalışmaları devam etmekte olduğundan, yol çalışmaları tamamlanınca Ardahan-Kars arası 45 dakikaya kadar düşecektir. Bu durumda Çıldır-Ardahan 5 Ardahan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile muhtelif tarihlerde yapılan görüşmeler T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 10

demiryolu bağlantısı karayoluna bir alternatif teşkil edemeyecektir ve işlevsiz kalacaktır. Ardahan ın Kars ile ekonomik ve kültürel bağları güçlü olduğundan mevcut karayolu güzergâhını takip ederek Susuz üzerinden doğrudan Kars a demiryolu ile bağlanması hattın daha işlevsel olmasına yol açacaktır. Bu noktada tartışılan 2. güzergâhın durumunu incelemek gerekecektir. 2. GÜZERGÂH: KARS-SUSUZ-ARDAHAN DEMİRYOLU Çıldır-Ardahan bağlantısı Kars-Ardahan arasında işlevsiz olacaktır. Ardahan ın demiryolu hattına bağlanmasıyla harekete geçirebileceği üniversite, nüfus, mal sevkiyatı (Erzurum-Kars-Ardahan) ve turizme (Hemşehri Turizmi, İranlı Turistler, Yayla Turizmi Gelişim Koridoru ve Kış Turizmi Gelişim Koridoru) ilişkin potansiyeli Ardahan ve Demiryolu başlığı altında ayrıntılarıyla açıklanmıştır. Bu faktörler birlikte düşünüldüğünde Çıldır-Ardahan bağlantısından ziyade Kars-Susuz-Ardahan bağlantısı Ardahan ekonomisine daha fazla katkı sunacaktır. (Bakınız harita 3) Harita 3: Ardahan-Çıldır ve Ardahan-Susuz-Kars Demiryolları ile Hopa Limanı Bağlantıları Kaynak: T.C. Serhat Kalkınma Ajansı tarafından Karayolları Genel Müdürlüğü verileri kullanılarak hazırlanmıştır. T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 11

Harita incelendiğinde, kırmızı çizgi ile belirtilen hat Ardahan-Susuz-Kars demiryolu hattıdır. Hat, Ardahan-Çıldır hattına göre daha maliyetli olmakla birlikte işlevsellik ve verimlilik açısından daha ön plana çıkmaktadır. Bu hat, Nahçıvan dan gelen ve Iğdır üzerinden Kars a bağlanacak olan hattın (siyah çizgi ile gösterilmiştir.) Ardahan a daha kısa sürede ulaşmasına ve ileride muhtemel bir Hopa bağlantısıyla limana çok kısa sürede varılabilmesine neden olabilecektir. Hattın bir diğer avantajı Türkgözü sınır kapısına uzatılarak (Ilgar Dağı tüneli yapılırken bu husus da göz önünde bulundurulabilir.) Gürcistan sınırlarında demiryolu bağlantısı bulunan Wale kentine ve oradan Batum limanına çok kısa sürede ulaşma imkânı sunmasıdır. SONUÇ Hükümetin Acil Eylem Planlarına ve Ulaştırma Bakanlığının Stratejilerine bakıldığında Türkiye nin Doğu-Batı ve Kuzey-Güney koridorlarını bölünmüş yol haline getirmek ve 2011 yılından itibaren başlamak üzere duble demiryollarıyla 23.000 km demiryolu inşa etmek yer almaktadır. Tüm bu çabaların amacının Türkiye yi dünyanın en büyük ekonomilerinden birisi haline getirmek olduğu anlaşılmaktadır. Ülkemizin en geri kalmış ve hızla göç veren bölgesi olarak bu bölgede kalkınmaya yönelik yapılacak her türlü yatırımın büyük etkileri olacaktır. Ülkemizin sağ üst köşesi olan Ardahan, 19. yüzyıl başlarından itibaren çektiği sıkıntıları artık geride bırakmak istemektedir. Ardahan gelişen yüzüyle ve üniversitesiyle geleceğe umutla bakmaktadır. Dünyanın birçok yerinde sınır illeri refah içerisinde bulunmakta iken Ardahan ın kalkınmışlıkta son sıralarda yer alması itirafı zor bir durumdur. Bu durumdan kurtulmak etkileri iyi hesap edilmiş büyük kamu yatırımlarını gerektirmektedir. Bölge için son derece önemli yatırımlar gerçekleştirilirken Ardahanlılar tarafından istenen Ardahan-Susuz-Kars demiryolu da Ardahan ın kalkınma serüveninde kilit bir araç olacaktır. Özetle bu hattın inşası sonucunda; a) Ardahan ili Susuz-Kars üzerinden Erzurum, Ankara ve İstanbul a demiryolu ile bağlanmış olacaktır. Bu durumda Ardahan da veya Ardahan dışında yaşayan T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 12

Ardahanlılar demiryolu ile seyahat edebilecek ve canlı hayvan dahil her türlü yükü demiryolu ile kış şartlarından etkilenmeden daha kısa sürede ve daha az maliyetle taşıyabilecektir. b) Projeleri devam eden Tebriz-Nahçıvan-Iğdır-Kars demiryolunun Kars-Susuz- Ardahan-Hopa demiryolu ile devam etmesi sonucunda İran malları Karadeniz limanlarına ulaşacak, Ardahan lojistik faaliyetleri için önemli bir istasyon haline gelecek, Türkiye de en fazla harcama yapan yabancı turist 6 olan İranlı turistlerin Kars, Ardahan ve Karadeniz yaylalarına ulaşması sağlanacak, böylece turist sayısında ve turizm gelirlerinde artışlar olacaktır. c) Üniversitesiyle gelişen Ardahan da artması muhtemel yolcu potansiyeline yeni, güvenli ve hızlı bir alternatif olarak demiryolu sunulacaktır. d) Demiryolu bağlantısı sayesinde yatırımcılar Ardahan ı mercek altına alabilecek ve uygun alanlarda yatırımlarını yoğunlaştıracaktır. Hopa bağlantısı sayesinde erişilebilirlik sorunu bulunmayacak, Ardahan demiryolu ve deniz yoluna yakın olacaktır. e) Karadeniz sahiline sıkışan firmalar geniş düzlüklere sahip olan, yeni yollarla sahile yakınlaşan ve Gürcistan ın yanı sıra Kars ve Iğdır üzerinden İran a da ulaşabilme imkânı sunan Ardahan a yatırım yapacaklardır. f) Ardahan-Susuz-Kars demiryolu Ardahan ı Kars a yakınlaştıracak ve iki il arasında kış şartlarından etkilenmeden güvenli bir şekilde ulaşım gerçekleştirilecektir. Bu durum Kars havaalanını kullanan Ardahan için önemli olacaktır. g) Kars-Tiflis demiryolunun mevcut haliyle hiçbir önemli yerleşim biriminden geçmeyerek sosyal bir proje olmadığı anlaşılmaktadır. Demiryolunun inşaatı devam ettiğinden hattın güzergâhı değişmeyecek olmakla birlikte proje Çıldır Gölü nün batı kıyılarından geçseydi demiryolunun Ardahan dan da geçmesi sağlanacaktı. Bu projede tepeleri aşmak için derin yarmalar öngörüldüğünden kış koşullarında bu yarmaların çığ nedeniyle kapanması kuvvetle muhtemeldir. Bunu engellemek için aç-kapa tüneller yapılmakta ve hesapta olmayan maliyetler çıkmaktadır. Yapılan hatalar geri dönülemez 6 NTVMSNBC İranlı turist 1200 dolar bırakıyor başlıklı haber, www.ntvmsnbc.com (12 Mart 2010) T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 13

bir noktada olmakla birlikte Ardahan-Susuz-Kars demiryolu ile projenin yanlışları giderilebilir. h) Ardahan özellikle Yalnızçam Kayak Tesisinin tamamlanmasıyla birlikte önemli bir turizm bölgesi olabilecektir. Bu potansiyelini kullanmasıyla tesis, Kafkasların önemli bir kayak merkezi haine gelecek, Sarıkamış ve Iğdır Pamuk Dağı Turizm Projesi ile birlikte Bölgenin kış turizmi konusunda markalaşmasına yardımcı olacaktır. T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI 14

Kaynak: T.C. Serhat Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanmıştır. Harita 4: Ardahan İlindeki Muhtemel Demiryolu Hatları