Algı Farklılaşmalarının Shannon Ayrışma Endeks Kullanılarak Belrlenmes Latf ÖZTÜK * Murat ATAN ** Özet Daha çok byoloj blmnde türlern ayrışmasını belrlemek çn kullanılarak ön lana çıkan Shannon, Smson, Beta, Gama, vs. gb ayrışma endekslernn sosyal blmlerde de kullanılableceğ yaılan çalışmalarda gösterlmştr. Lteratürde bu tür endeksler kullanılarak ülkeler bazında dnsel, dlsel, ırksal vs. ayrışmaların endeksler hesalanmış ve bu ülkelern belrtlen alanlardak ayrışma sıralamaları yaılmıştır. Bu amaçla Türkye'de yaılan tolumun ülkenn roblemlern algıları konusundak saha çalışmaları sonucu lk beş roblemn nasıl algılandığı belrlenmştr. Bu algılamaların sonuçları lden le bölgeden bölgeye tüm ülke algısı le örtüşmemektedr. Buradak ayrışma bölgeler ve ller bazında ele alınarak, endeks kullanımı sonucu katsayı elde edlmştr. Katsayının sıfıra yaklaşması roblemlern algılanmasında ayrışmanın daha az olduğunu bre yaklaşması se roblemlern algılanmasında ayrışmanın arttığını göstermektedr. Bu amaçta kullanılan çeştl endekslern tanımlamaları ve hesalama yöntemler ele alınmış bunlardan sadece br tanes kullanılarak Türkye genelnde 40.000 örnekleml br araştırmadan elde edlen sonuçlar uygulamalı olarak gösterlmştr. Endekslere cnsyet, yaş, eğtm durumu kategorlernegöre ayrışmanın farklı olu olmadığına bakılmıştır. Anahtar Kelmeler: Ayrışma Endeksler, Shannon Endeks, Tolumsal Problemler, Algı Farklılaşması. Perceton Dfferentatons Usng Shannon Decomoston Index Abstract Such decomoston ndces as Shannon, Smson, Beta, Gama, commonly n forefront n bology used n order to fnd out the decomoston of seces could also be emloyed n socal scences as well, as shown by the studes. Usng the abovementoned ndces, decomoston ndces of relgon, language, race wth reference to countres have been calculated and ther decomoston rankngs have been erformed n the secfed areas. In order to serve ths ths ths urose, how the to fve roblems, emergng as a result of the feld studes nto the ercetons of the socety, * Doç. Dr., Kırıkkale Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes Ekonometr Bölümü, Kırıkkale, Türkye, latfozturk6@yahoo.com ** Doç. Dr., Gaz Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes Ekonometr Bölümü, Ankara, Türkye, atan@gaz.edu.tr 9
are erceved have been determned. The results of the ercetons do not match wth the total country erceton, from ctes to regons. The decomostons here were treated on regon and cty base and coeffcents were obtaned through the use of ndex. As the coeffcent s closer to zero, t shows that decomoston s less, whle t s closer to one; decomoston s on the ncrease n ercevng the roblems. For ths reason, a varety of ndex defntons and calculaton methods have been dscussed and usng only one of them, the results obtaned from a study wth 40.000 samles across Turkey have been emrcally exhbted. The ndces have been examned whether there s decomoston n terms of gender, age, educaton status. Keywords: Decomoston ndces, Shannon ndex, Socal roblems, Perceton dfferentatons. Grş Ayrışma endeks br ver kümesndek farklı varlıkların dağılımını yansıtan ncelksel br ölçüdür. Varlıkların çeştllğnn artması endeks rakamını da artırmaktadır. Ver set çersndek varlıkların eşt düzeyde dağılmış olması endeks rakamını en büyük düzeye getrmektedr(hll, 973, s.427-432). Sosyal alanlarda bu çeştllk breylern özellkler, düşünceler, algıları vs. gb değşkenlerden oluşablr. En çok kullanılan ayrışma endeks "gerçek ayrışma" (true dversty) endeks olmakla beraber, dğer ndekslerde kend doğruları çersnde yorumlanı kullanılmaktadırlar (Tuomsto, 200, s.853 860). Gündem oluşturan olumlu veya olumsuz çeştl tolumsal olayların halk tarafından algısının ne derece ayrıştığını veya bütünleştğn görmek çn br katsayıya htyaç duyulduğu açıktır. Bunun çnde daha çok fen blmlernde kullanılan ve tür ayrışmasını belrleyen katsayıların zaman geçtkçe sosyal alanlarda da kullanıldığı gözlemlenmştr. Sosyal blmlerde kullanılan bu endekslern tanımlamaları kısaca yaılarak, hesalama yöntemler ve kullanıldığı alanlar gözden geçrlecektr. Bu endekslerden Shannon endeks kullanılarak amrk blgler elde edl yorumlaması yaılacaktır. Çalışmadak amaç bu konuda yaılacak çalışmalara br örnek teşkl etmes ve dğer endeks türlernn de özellkle sosyal blmlerde kullanılableceğ yollarının açılmasına katkı sağlamaktır. Araştırmanın Amacı, Önem Ve Hotez Türkye genelnde 40.000 örnekleml br araştırmadan Türkye'de yaılan tolumun ülkenn roblemlern algıları konusundak saha çalışmaları sonucu lk beş roblemn nasıl algılandığı belrlenmştr. Çalışmada bu roblemler çn l bazında ayrışma endekler oluşturmak ve endekslere cnsyet, yaş, eğtm durumu kategorlernegöre ayrışmanın farklı olu olmadığına bakılması amaçlanmıştır. Dünya da ve ülkemzde özellkle ekosstemde bulunan tür çeştllğnn belrlenmesnde sıklıkla kullanılan ayrışma ndeksler sosyal blmlerde se daha çok ülkelern dlsel, dnsel ve ırksal ayrışmalarının hesalanmasında kullanılmışlardır. Ancak ülkemzde henüz bu çalışma dışında sosyal blmlere uygulanmış herhang br çalışmaya 0
rastlanılmamıştır. Buradan hareketle bu çalışmanın önem konu le lgl lteratürün sosyal blmlerdek lk uygulama olmasıdır. Araştırmada test edlen hotezler; Türkye nn test edlen 5 sorunda ller bazında ayrışma vardır. Türkye nn test edlen 5 sorunda ller bazında bütünleşmes vardır. Türkye de coğraf bölgeler bazında ayrışma vardır. Türkye de coğraf bölgeler bazında bütünleşmevardır. Yaş Gruları bazında ayrışma vardır. Yaş Gruları bazında bütünleşmevardır. Cnsyet bazında ayrışma vardır. Cnsyet bazında bütünleşmevardır. Eğtm Düzey bazında ayrışma vardır. Eğtm Düzey bazında bütünleşmevardır şeklnde oluşturulmuştur. Ayrışma Endeksler İle İlgl Yöntemler Özellkle ekosstemde bulunan tür çeştllğnn belrlenmesnde kullanılan ayrışma ndeksler sosyal yaşamda daha çok ülkelern dlsel, dnsel ve ırksal ayrışmalarının hesalanmasında kullanılmışlardır (htt://www.ethnologue.com /statstcs/country, Erşm tarh: 05.05.203). Belrlenen çeştllğn eşt düzeyde varlığı endeks maksmze etmektedr (UNESCO World eort, 2009). Bu amaçla kullanılan endeks çeştler ve hesalama yöntemlernn bazıları özetle aşağıdak gbdr. True Dversty (Gerçek Çeştllk) ndeksnde öncelkle ver setndek çeştlern oranlarının tartılı genelleştrlmş ortalaması alını, daha sonra bu değern tersnn alınmasıyla hesalanır (Tuomsto, 200, s.2-22). q D q q () Burada tolam çeştllğ ve se. çeştllğn ver set çersndek oranını göstermektedr. Smson ndeks 949 yılında Edward H. Smson tarafından gelştrlmştr (Smson, 949, s.688). Aynı ndeks 950 yılında Orrs C. Herfndahl da yenden formüle etmştr (Herfndahl, 950).Bu endeksn karekökü şeklndek br endekste 945 yılında Albert O. Hrschman tarafından zaten kullanılmıştır (Hrschman, 945). Smson endeks olarak blnen bu endeksn hesalanması se; 2 (2)
şeklndedr. Bu endeksn daha çok kullanılanı se ters Smson endeksdr k buda knc dereceden True Dversty ndeksyle aynıdır. 2 2 D (3) İknc dereceden True Dversty endeksnn dönüştürülmesyle elde edlen endeks se Gn-Smson endeksdr(hurlbert, 97, s. 577-586). 2 2 D (4) Beta çeştllk endeks, Gama çeştllk endeks, Berger-Parker endeks vs. şeklnde tanımlanan endekslerde mevcuttur. Ancak bu çalışmada kullanılacak olan Shannon endeks 948 yılında Claude Shannon tarafından gelştrlmştr ( Shannon, 948, s. 379-423 ve 623-656). Shannon endeks; H log (5) şeklnde hesalanmaktadır. Shannon endeks çeştllk oranlarının ağırlıklı geometrk ortalama temelne dayandırılmıştır. q olarak alını hesalanan True dversty endeksnn logartmasına eşttr (Tuomsto, 200, s. 2-22). Şöyle k; H log log (6) şeklndek hesalama aşağıdak gb yazılablr. H 2 3 log log 2 log 3... log (7) Bu formülde yenden düzenlenerek aşağıdak şekl almıştır (Tuomsto, 200, s.853-860). 2
H log 2 2 3 3... log 2 2 3 3... log (8) Ver setndek tüm oranlar eşt olduğunda, Shannon endeks log ( ) değern almaktadır. Ver çersndek çeştllkler ne kadar eştlkten uzaklaşırsa, değerlernn ağırlıklı geometrk ortalaması o kadar büyüyecektr ve Shannon endeks de daha küçük br duruma gelecektr. Ver setnde tek br çeşt olduğunda endeksn değer sıfır olacaktır. Verlern Tolanması Bu uygulamada kullanılacak olan verler 200 Kasım ayında AEA şrket tarafından 8 lde 40.000 örneklem le yatığı syas durum araştırmasından alınmıştır. Bu araştırmada Türkye nn sorunlarının öncelklerne göre sıralanması stenmş ve ona göre cevalar alınmıştır. Bu sonuçlar elde edlrken aşağıdak tabloda örneklemn ller bazında dağılımı verlmştr. Tablo. Bazında n Dağılımı Adana 023 Gresun 378 Samsun 937 Adıyaman 29 Gümüşhane 00 Srt 02 Afyon 455 Hakkâr 96 Sno 65 Ağrı 95 Hatay 987 Svas 492 Amasya 38 Isarta 42 Tekrdağ 598 Ankara 23 İçel 992 Tokat 525 Antalya 04 İstanbul 3220 Trabzon 498 Artvn 00 İzmr 99 Tuncel 85 Aydın 900 Kars 20 Şanlıurfa 273 Balıkesr 900 Kastamonu 42 Uşak 34 Bleck 85 Kayser 892 Van 90 Bngöl 50 Kırklarel 298 Yozgat 496 Btls 38 Kırşehr 90 Zonguldak 659 Bolu 29 Kocael 969 Aksaray 348 Burdur 8 Konya 998 Bayburt 00 Bursa 00 Kütahya 53 Karaman 6 Çanakkale 399 Malatya 498 Kırıkkale 228 Çankırı 203 Mansa 03 Batman 35 Çorum 385 K.Maraş 723 Şırnak 40 Denzl 704 Mardn 44 Bartın 27 Dyarbakır 305 Muğla 690 Ardahan 00 Edrne 350 Muş 87 Iğdır 00 Elazığ 386 Nevşehr 234 Yalova 5 Erzncan 2 Nğde 254 Karabük 24 3
Erzurum 756 Ordu 53 Kls 00 Eskşehr 748 ze 00 Osmanye 397 Gazante 079 Sakarya 794 Düzce 9 Verlern Analz Anket yolu le elde edlen bu verler SPSS v.2.0 aket rogramına grlerek ller bazında ve genelde lk beş roblemn llere göre yüzdelk dağılımı elde edlmştr. Bu lk beş roblem genel ver çersndek lk beş roblemden oluşmaktadır. Bu beş roblemn dışında belrtlen roblemler dğer seçeneğnde tolanmış ve oran olarak hesalamaya katılmıştır. Cnsyete ve yaş grularına göre de bu roblemlern oranları belrlen Shannon endeks hem genel çn hem de ller bazında hesalanarak karşılaştırmaları yaılmıştır. Bulgular Tablo 2. Türkye Genelnden Elde Edlen İlk Beş Sorun ve Yüzdeler Türkye'nn lk 5 sorunu (Kasım 200) 40.000 Oranlar (%) İşszlk, ş sthdamının oluşturulamaması 40,3 Geçm sıkıntısı/ Ekonom 4,3 Terör / PKK 3,6 Kürt sorunu / Güneydoğu sorunu 7,7 Eğtm sorunu 4,9 Dğer 9,2 Shannon Ayrışma Endeks: 0,69 Shannon Bütünleşme Endeks: 0,3 Tablo 3. Shannon Ayrışma Endeksne Göre Türkye nn İlk Beş Problem Konusunda Bazında Ayrışma Endeks Sıra İl A.E Sıra İl A.E Hakkar 0,28 42 Erzncan 0,62 2 Batman 0,35 43 Sno 0,62 3 Şırnak 0,42 44 Isarta 0,62 4 Van 0,43 45 Iğdır 0,62 4
Sıra İl A.E Sıra İl A.E 5 Dyarbakır 0,45 46 İzmr 0,63 6 Kls 0,46 47 K.Maraş 0,63 7 Svas 0,5 48 Malatya 0,63 8 Tuncel 0,52 49 ze 0,63 9 Elazığ 0,53 50 Çanakkale 0,63 0 Mardn 0,53 5 Kars 0,63 Muş 0,54 52 Denzl 0,63 2 Edrne 0,54 53 Yalova 0,64 3 Bayburt 0,55 54 Kastamonu 0,64 4 Srt 0,55 55 İçel 0,64 5 Adıyaman 0,56 56 Düzce 0,64 6 Samsun 0,57 57 Ardahan 0,64 7 Aydın 0,57 58 Artvn 0,64 8 Uşak 0,57 59 Karabük 0,64 9 Zonguldak 0,57 60 Karaman 0,64 20 Erzurum 0,58 6 Sakarya 0,64 2 Hatay 0,58 62 Mansa 0,64 22 Bngöl 0,58 63 Gümüşhane 0,65 23 Çankırı 0,58 64 Kırklarel 0,65 24 Kütahya 0,58 65 Nevşehr 0,65 25 Amasya 0,58 66 Muğla 0,65 26 Tokat 0,59 67 Aksaray 0,65 27 Btls 0,59 68 Bolu 0,66 28 Trabzon 0,59 69 Konya 0,66 29 Gresun 0,60 70 Balıkesr 0,66 30 Adana 0,60 7 Bursa 0,66 3 Afyon 0,60 72 Ağrı 0,67 32 Yozgat 0,6 73 Burdur 0,67 33 Kırıkkale 0,6 74 Kayser 0,67 34 Kırşehr 0,6 75 Antalya 0,67 35 Osmanye 0,6 76 Bartın 0,68 5
Sıra İl A.E Sıra İl A.E 36 Bleck 0,6 77 Tekrdağ 0,68 37 Gazante 0,62 78 Ankara 0,68 38 Nğde 0,62 79 İstanbul 0,68 39 Çorum 0,62 80 Eskşehr 0,69 40 Kocael 0,62 8 Şanlıurfa 0,7 Tablo 3. de görüldüğü gb, en yüksek Ayrışma 0,7 le Şanlıurfa lnde, en düşük ayrışma se Hakkâr lnde gerçekleşmştr. Buda Hakkâr de tek br roblemde daha çok yüzde le bütünleşldğ, Şanlıurfa da se roblem algısının daha çok çeştllk gösterdğ belrlenmştr. Genel anlamda değerlendrldğnde test edlmek stenen lk k hotezden bütünleşmenn Hakkar, Batman, Şırnak, Van, Dyarbakır ve Kls olmak üzere (B.E > 0,50) 6 lde sağlandığı gözlemlenrken gerye kalan 75 lde se (A.E > 0,50) olduğu çn bu llerde ayrışmanın (çeştllğn) gözlemlendğ görülmektedr. Tablo 4. Bölgeler Bazında Ayrışma Endeks Bölgeler Shannon Ayrışma Endeks Karadenz 0,62 Ege 0,63 Akdenz 0,64 Doğu Anadolu 0,65 Güneydoğu Anadolu 0,65 Marmara 0,67 İç Anadolu 0,67 Türkye 0,69 Bölgeler bazında se çok farklılık gözükmemesne rağmen Karadenz bölges en az ayrışmanın olduğu, Marmara ve İç Anadolu bölgelernde se ayrışmanın nseten braz daha fazla olduğu görülmektedr. Genel anlamda değerlendrldğnde test edlmek stenen üçüncü ve dördüncü hotezlerden coğraf bölgeler bazında bütünleşmenn (B.E < 0,50) sağlanmadığı gözlemlenrken (A.E > 0,50) olduğu çn coğraf bölgeler bazında ayrışma (çeştllk) ddasının sağlandığı görülmektedr. 6
Tablo 5. Yaş Gruları Bazında Ayrışma Endeks Yaş Gruları Shannon Ayrışma Endeks 6 yaş ve üstü 0,62 46-60 yaş arası 0,65 36-45 yaş arası 0,68 26-35 yaş arası 0,69 8-25 yaş arası 0,7 Türkye 0,69 Yaş gurularına bakıldığında 8-25 yaş gurubunda en fazla ayrışmayı 6 üstü yaşta se ayrışmanın daha az olduğu görülmektedr. Yaş gurubu arttıkça ayrışmanın azaldığı görülmektedr. Genel anlamda değerlendrldğnde test edlmek stenen beşnc ve altıncı hotezlerden yaş gruları bazında bütünleşmenn (B.E < 0,50) sağlanmadığı gözlemlenrken (A.E > 0,50) olduğu çn yaş gruları bazında ayrışma (çeştllk) ddaasının sağlandığı görülmektedr. Tablo 6. Cnsyet Bazında Ayrışma ve Bütünleşme Endeksler Cnsyet Shannon Ayrışma Endeks Erkek 0,68 Kadın 0,69 Türkye 0,69 Cnsyet bazında olaylara Kadın veya Erkek olarak değl nsan olarak bakıldığı gözlemlenmektedr. Ancak yne de cnsyet bazında bütünleşmenn (B.E < 0,50) sağlanmadığı gözlemlenrken (A.E > 0,50) olduğu çn cnsyet bazında ayrışma (çeştllk) ddasının sağlandığı söyleneblr. Tablo 7. Eğtm Düzey Bazında Ayrışma ve Bütünleşme Endeksler Eğtm Düzey Shannon Ayrışma Endeks Düşük 0,65 Orta 0,67 Yüksek 0,7 Türkye 0,69 7
Eğtm düzeynde de, eğtm düzey yükseldkçe ayrışmanın arttığı gözlenmştr. Eğtm düzey bazında bütünleşmenn (B.E < 0,50) sağlanmadığı gözlemlenrken (A.E > 0,50) olduğu çn cnsyet bazında ayrışma (çeştllk) ddasının sağlandığı söyleneblr. Tartışma, Sonuç Ve Önerler Daha çok Byoloj blmnde türlern ayrışmasında kullanılan endeks türler, sosyal blmcler tarafından da ırk, dn ve dl ayrışmaları çn kullanılmıştır. Bu ülkeler bazında olduğu gb çeştl bölgeler bazında da uygulanmıştır. Özellkle ABD de eyaletler bazında ırksal ve dnsel ayrışma endeks hesalanmıştır. Bütün bu endeksler olgular üzernden yaılmıştır. Bu çalışmada se bu endeks türlernden kısaca bahsedlerek, Türkye'de çeştl tartışmalara neden olan Türkye'nn lk beş roblemnn algılanışı önce Türkye genelnde daha sonra ller bazında ncelenmştr. Shannon endeks kullanılarak hesalamalar yaılmış ve endeks katsayıları elde edlmştr. İlk beş roblemn belrlenmes katılımcılara açık uçlu soru sorarak elde edlmştr. Türkye genelnde yüzde olarak lk beş alınmış ve ller bazında da bu uygulamıştır. Elde edlen sonuçlarda da görüldüğü gb, 8 lden Türkye'nn lk 5 sorununun algılanmasında en fazla ayrışmaya gden ln Şanlıurfa ve en az ayrışmaya gden ln, dğer br deyşle en fazla bütünleşen ln se Hakkâr olduğu gözükmektedr. Türkye de ncelenen sorunlar bazında 0,50 katsayısından büyük bütünleşme endeksne sah olan 6 l test edleblmştr. Bu durum göstermektedr k ülkemzde sorunlar bazında bütünleşmeden zyade ayrışma eğlm yüksektr. Demografk ölçütlere göre yaılan analzlerde coğraf bölgeler, yaş gruları, cnsyet ve eğtm düzeyler açısından he ayrışma endeksnn bütünleşme endeksne göre daha kuvvetl olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışma özellkle sosyolojk çalışmalarda ntel olarak ölçüleblen unsurların hedef ktleler nasıl ayrıştırdığı ya da bütünleştrdğ öneml se bu endekslern bu çalışmalarda kullanılableceğn göstermes açısından örnek br uygulama ntelğndedr. Bu çalışma dğer endeks türler le de hesalanarak veya başka algılar üzernde de uygulama yaılarak genşletleblr. Kaynakça Herfndahl, O. C. (950). Concentraton n the U.S. Steel Industry. Unublshed Doctoral Dssertaton. Columba Unversty. USA. Hll, M. O. (973). Dversty and Evenness: a Unfyng Notaton and Its Consequences. Ecology, 54, 427 432. Hrschman, A. O. (945). Natonal Power and the Structure of Foregn Trade. Berkeley. USA. Hurlbert, S.H. (97). The no Concet of Seces Dversty: A Crtque and Alternatve Parameters. Ecology, 52, 577 586. htt://www.ethnologue.com/statstcs/country, Erşm tarh: 05.05.203. 8
Shannon, C. E. (948). A Mathematcal Theory of Communcaton. The Bell System Techncal Journal, 27, 379-423 and 623-656. Smson, E. H. (949). Measurement of Dversty. Nature, 63, 688. Tuomsto, H. (200). A Consstent Termnology for Quantfyng Seces Dversty? Yes, It Does Exst. Oecologa, 4: 853 860. Tuomsto, H. (200). A Dversty of Beta Dverstes: Straghtenng u a Concet Gone Awry. Part. Defnng Beta Dversty as a Functon of Alha and Gamma Dversty. Ecograhy, 33, 2-22. UNESCO World eort (2009). Investng n Cultural Dversty and Intercultural Dalogue, htt://unesdoc.unesco.org/mages/008/00852/85202e.df.erşm tarh: 05.05.203. 9