TEKNİK ALTYAPI YÖNETİMİ BAĞLAMINDA 6360 SAYILI YASANIN ve BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ K. KARATAŞ 1, E. ÇOLAK 2, C. SANCAR 3 1 Aksaray Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Kamu Ölçmeleri Anabilim Dalı, Aksaray, kkaratas42@gmail.com 2 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Kamu Ölçmeleri Anabilim Dalı, Trabzon, ecolak@ktu.edu.tr 3 Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Bölge Planlama Anabilim Dalı, Trabzon, csancar@ktu.edu.tr Özet Ülkemizde ilk kez 1984 yılında büyükşehir belediyeleri kurulmuştur. 06.12.2012 tarihine kadar 16 olan büyükşehir belediyesi günümüzde ise 30 olmuştur. Büyükşehir belediyelerinin sorumluluk alanları da zaman geçtikçe artmıştır. 5216 sayılı kanunla İstanbul ve Kocaeli büyükşehir belediyelerinin sınırları il mülki sınırları olmuştur. 6360 sayılı kanunla birlikte diğer 28 büyükşehir belediyesinin sınırları da il mülki sınırları olarak belirlenmiştir. Böylelikle büyükşehir belediyelerinin yetki alanları artmasıyla sorumluluk ve hizmet alanları artmıştır. Büyükşehir belediyelerinin olduğu illerde yaşayan vatandaşların, en büyük beklentilerinin başında teknik altyapı hizmetleri gelmektedir. Ancak teknik altyapı hizmetlerin yapımında; sık sık farklı kurum ve kuruluşları tarafından bazen de aynı cadde ve sokakların belirli aralıklarla kazıldığını görmekteyiz. Bu temel sorun; teknik altyapı kurum ve kuruluşları arasında koordinasyonun yeterince sağlanamamasından kaynaklanmaktadır. Koordinasyonun sağlanamamasının en önemli nedenlerinden bir tanesi de; teknik altyapı kurum ve kuruluşlarının, sahip olduğu tesislerinin konum bilgilerinin yeterince sağlıklı ve güncel olmamasıdır. 6360 sayılı kanundan önce 16 büyükşehir belediyesinde olması yasal zorunluluk olan Altyapı koordinasyon Merkezi (AYKOME) nin işlevini yerine getiremediğini görmekteyiz. AYKOME nin yeni kurulan büyükşehir belediyelerinde hemen oluşturulmalı ve mevzuattan ve uygulamadan kaynaklı sorunlar giderilerek bütün il sınırları düşünülerek bilgi teknolojileri de kullanılarak çalıştırılmalıdır. Bildiride, 6360 sayılı yasayla birlikte hizmet alanları genişleyen büyükşehir belediyelerinde özellikle teknik altyapı kapsamında yaşanmakta olan ve yaşanması muhtemel sorunlar araştırılmıştır. Ayrıca, AYKOME nin yeni yasayla birlikte yeni görev ve sorumlukların neler olması gerektiği incelenmiştir.. Anahtar kelimeler: Teknik altyapı, teknik altyapı yönetimi, büyükşehir belediyesi, 6360 sayılı yasa, AYKOME HKMO Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu,
TECHNICAL INFRASTRUCTURE MANAGEMENT IN THE CONTEXT OF LAW NO. 6360 AND EVALUATION OF METROPOLITAN MUNICIPALITY Abstract For the first time in our country metropolitan municipalities was established in 1984. The metropolitan municipality until 06.12.2012 16 number and 30 number were present. Responsibility of the municipalities in the metropolitan area increased as time goes by. Law No. 5216 of the metropolitan municipality in Istanbul and Kocaeli province has been the territorial boundaries. Law No. 6360 of 28 metropolitan municipalities along the borders of other provinces as territorial boundaries was determined. Thus, jurisdiction of the metropolitan municipalities and service areas increased with increasing responsibility. Citizens living in metropolitan municipalities of the provinces of the biggest expectations are from the beginning of the technical infrastructure services. However, in the construction of technical infrastructure services; often by different institutions and organizations sometimes dug at regular intervals of the same streets and alleys can see that. This is the main problem; technical infrastructure, coordination between institutions and organizations is the inability to adequately secured. Coordination failure in one of the most important reasons; technical infrastructure, institutions and organizations, have the location information of the plant is healthy enough and up to date. Before 6360 Law No. 16 metropolitan municipalities have a legal obligation on the Infrastructure Coordination Center (AYKOME) 's cannot fulfill the function we can see. Aykome should be established immediately in a newly established metropolitan municipalities and regulations and application problems by eliminating the source of information technologies in mind at all provincial boundaries should be operated. In this paper, along with the law numbered 6360 expanding service areas within the scope of the technical infrastructure, especially in metropolitan municipalities and ongoing problems likely to occur have been investigated. In addition, the new law aykome What are the new roles and responsibilities should be have been investigated.. Keywords: Technical infrastructure, technical infrastructure management, metropolitan municipalities, 6360 No Law, AYKOME. 1. Yöntem Bu çalışmada, ülkemizin kentleşme süreci, büyükşehir belediyelerinin gelişme süreci ve 6360 sayılı yasayla birlikte hizmet alanları genişleyen büyükşehir belediyelerinde özellikle de teknik altyapı yönetimi kapsamında yaşanmakta olan ve yaşanması muhtemel sorunlar alınmaktadır. Literatür araştırması, yerinde inceleme ve tespitlerle birlikte çözüm önerilerinde bulunulmaktadır. 1.1. Ülkemizde Kentleşme Süreci
Cumhuriyet in ilanından günümüze kadar geçen süreçte Türkiye nin nüfusu kırsal bir nüfus olmaktan kentsel bir nüfus olmaya doğru dönüşmüştür. 1920 li yıllarda her 10 kişiden 8 inin kırsal yerleşim yerlerinde yaşadığı bir nüfusun yerini bugün tam tersine yaşanan bir dönüşüm ile her 10 kişiden 8 inin kentsel yerleşim yerlerinde yaşadığı bir nüfus almıştır. Türkiye de kentsel yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun oranı Cumhuriyet in ilanı ile 1950 li yılların başına kadar geçen dönemde çok önemli bir değişim göstermemiştir. 1950 li yıllar ile birlikte, kırsal yerleşim yerlerinde iten faktörlerin ve kentsel yerleşim yerlerinde ise çeken faktörlerin etkisiyle kırsal yerleşim yerlerinden kentsel yerleşim yerlerine, temelinde çoğunlukla ekonomik faktörlerin bulunduğu, yoğun bir iç göç hareketi başlamıştır. Bu süreçte, bazı şehirlerimizin nüfusu artmazken veya azalırken bazı şehirlerimizin nüfusu çok hızlı bir şekilde artma eğiliminde olmuştur. Kentsel alanlarda yaşayan nüfusun payı hızla artmış ve 1970 li yılların başında % 48 seviyesine yükselmiştir. 1990 lı yıllarda yüzde 59 a yükselen kentsel yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun oranı, 2000 li yılların başında % 65 e; günümüzde ise % 76 seviyesine yükselmiştir (Şekil 1) (Koç vd., 2008). Şekil 1. Kent ve kır nüfuslarının 1935 2008 yılları arası değişimi 1.2. Büyükşehir Belediyelerinin Gelişimi Ülkemizde 1980 li yıllarda, aşırı nüfus artışı ve göçlerle yoğunlaşan ve plansız gelişen kentlerin sorunlarını çözmek için yeni bir yerel yönetim modeli oluşturulması çalışmaları yoğunluk kazanmıştır (Türkmen, 2002). 1982 Anayasasının 127. maddesine paralel olarak ülkemizde büyükşehir yönetimleriyle ilgili ilk temel düzenleme 1984 yılında kanun hükmünde kararname olarak çıkarıldıktan sonra aynı yıl kanunlaşan, 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunla (RG: 09.07.1984/18453) yapılmıştır. 2004 yılında büyükşehir belediyesi yönetiminin hukukî statülerinin düzenlenmesi ve buralardaki hizmetlerin plânlı, programlı, etkin, verimli ve uyum içinde yürütülmesi için 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (RG: 23.7.2004/25531) çıkarılmıştır. Bu Kanun ile aynı zamanda İstanbul ve Kocaeli illerinde büyükşehir belediye sınırlan il sınırı olarak kabul edilmiştir (URL 1, 2012). 6360 sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kar ar nameler de Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun a (RG: 06.12.2012/28489) kadar 16
olan büyükşehir belediyesi, bu kanunla birlikte 29 olmuştur. Daha sonra Ordu İlinin eklenmesiyle büyükşehir belediye sayısı 30 a ulaşmıştır (Şekil 2). 2013 yılı ADNKS ye göre; Türkiye nin nüfusu 76 667 864 olup 30 büyükşehir belediyesinin olduğu illerin nüfusu ise 58 999 801 dir (URL 3, 2014). Buna göre; nüfusun % 76.96 sı büyükşehir belediyelerinin olduğu yerde yaşamaktadır (Tablo 1). Şekil 2. Büyükşehir Belediyeleri (URL 2, 2014) Harita Genel Komutanlığı nın verilerine göre; Türkiye nin yüzölçümü 785 347 km 2 dir. 30 Büyükşehirin toplam yüzölçümü 401 209 km 2 dir (URL 4, 2014). Türkiye yüzölçümünün % 51. 09 u büyükşehir belediyelerinin olduğu illerden oluşmaktadır (Tablo 1). Büyükşehirler Tablo 1. Büyükşehirlerin nüfusları ve alanları Öncesi Nüfus Sonrası Nüfus Öncesi Hizmet Alanı (Km 2 ) Sonrası Hizmet Alanı (Km 2 ) Adana 1700276 2 149 260 3493 14 125 Ankara 4714728 5 045 083 10093 25 437 Antalya 1161148 2 158 265 2033 20 909 Aydın 265 234 1 020 957 631 7 943 Balıkesir 337809 1 162 761 1457 14 272 Bursa 2098367 2 740 970 2428 10 882 Denizli 574321 963 464 802 11 861 Diyarbakır 963457 1 607 437 2339 15 272 Erzurum 394684 766 729 3021 25 355 Eskişehir 685727 799 724 2682 13 925 Gaziantep 1540779 1 844 438 2836 6 887 Hatay 482544 1 503 066 864 5 867 Mersin 940418 1 705 774 1783 15 620 İstanbul 14 160 467 14 160 467 5313 5 313 İzmir 3713723 4 061 074 6862 12 007 Kayseri 1053871 1 295 355 3313 17 170 Kocaeli 1 676 202 1 676 202 3 623 3 623 Konya 1185436 2 079 225 6159 41 001 Malatya 565171 762 538 925 12 146 Manisa 364332 1 359 463 1237 13 269 Kahramanmaraş 574571 1 075 706 3033 14 525 Mardin 148 066 779 738 975 8 858 Muğla 99 911 866 665 1669 12 974 Ordu 186 097 731 452 304 5 952 Sakarya 732828 917 373 2294 4 878 Samsun 605319 1 261 810 1055 9 352 Tekirdağ 179 239 874 475 1111 6 339 Trabzon 306 286 758 237 189 4 662 Şanlıurfa 811686 1 801 980 3691 19 451 Van 413025 1 070 113 1945 21 334
TOPLAM 42370488 58999801 78160 401209 6360 sayılı kanunla, köyler mahalle olarak, belediyeler ise belde ismiyle tek mahalle olarak bağlı bulundukları ilçenin belediyesine katılmıştır. İllerin bucakları ve bucak teşkilatları kaldırılmıştır. İl özel idarelerinin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu düzenlemeyle, köylerin ve beldelerin hizmetlerinin bir kısmı bağlı olduğu ilçe belediyesince, bir kısmı da büyükşehir belediyesince karşılanacaktır. 1.2. AYKOME Büyükşehirlerde düzensiz kentleşmenin meydana getirdiği sorunların çözümüne yönelik arayışlar sonucunda enerji, içme ve kullanma suyu, atıksu, ulaşım, toplu taşıma, imar vb. temel belediye hizmetlerini uyumlu ve birleştirici bir planlama içinde yeterli ölçüde ve verimli bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, büyükşehir belediyeleri bünyelerinde birimler oluşturulmuştur. Ulaşım Koordinasyon Merkezi (UKOME), Altyapı Koordinasyon Merkezi (AYKOME) vb. merkezler oluşturulmuştur (Türkmen, 2002). AYKOME, ülkemizde ilk kez 3030 sayılı Büyükşehir Belediyelerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun (RG: 09.07.1984/18453) ile birlikte büyükşehir belediyeleri dâhilindeki altyapı hizmetlerinin koordinasyonunu sağlamak amacıyla kurulmuştur. 5216 sayılı Büyükşehir Kanunun 8. Maddesinde de tekrar AYKOME yer almıştır (Karataş, 2007). Düzce Belediyesi, 2005 yılında Düzce Valiliğinin oluruyla AYKOME oluşturmuş durumdadır (URL 5, 2008). İnegöl Belediyesi, ilçe belediyesi olmasına rağmen AYKOME kurmuştur (URL 6, 2013). Fakat 6360 sayılı yasayla birlikte görevini sonlandırmıştır. Yozgat Belediyesinin 2008 yılı faaliyet raporunda; Fen İşleri Müdürlüğünün yetki görev ve sorumlulukları arasında AYKOME nin kararlarını uygulamak ve uygulatmak şeklinde ifade yer almaktadır (URL 7, 2014). Belediyenin faaliyetlerini ilgilendiren verilerin % 80 i konumla ilintilidir. Konumla ilişkilendirilen % 80 oranındaki verinin yanı sıra, kalan % 20 nin de konumla ilişkilendirilmesi gerekir (Köktürk, 2014). Ancak, birçok Büyükşehir Belediyesinde kâğıt ortamında bile koordinasyonu kolaylaştırıcı düzenli ve güncel alt üst yapı verileri oluşturulmamıştır. Kentlerde yoğun olarak faaliyet gösteren teknik altyapı kurumlarının, tesislerinin sayısal ve sayısal olmayan ortamda, ortalama % 44.2 sinin koordinatlı olduğu anlaşılmaktadır. Telekom ve Elektrik Dağıtım Müdürlüklerinde bu oranın % 10 un altında olduğu görülmektedir (Tablo 2). Bu durumda altyapı kurumlarının oluşturdukları altyapı bilgi sistemlerinden faydalanarak hizmet kalitesinin arttırılması, planlanmanın sağlıklı yapılması ve koordinasyonun sağlanması güçleşmektedir. Tablo 2. Teknik altyapı kurumlarına ait hatların mevcut durumu (Sayıştay Başkanlığı, 2008) Sayısal Sayısal Sayısal Olmayan Sayısal Olmayan Altyapı Hat Ortamda Ortamda Ortamda Ortamda Kurum Uzunluğu Koordinatlı Koordinatsız Koordinatlı Koordinatsız (m) (% ) (% ) (% ) (% ) Su Kanalizasyon 97.743.856 55.5 16.5 9.0 19.0 Doğalgaz 12.963.017 98.0 0.0 0.0 2.0 Elektrik 35.561.246 7.0 37.0 3.0 53.0 Telekom 36.507.972 4.0 17.0 0.0 79.0 TOPLAM 182.776.091 38.8 19.4 5.4 36.4
2. Sonuç ve Öneriler İstanbul ve Kocaeli nin kendisine özgü özellikleri nedeniyle oluşturulan yönetim biçimi diğer 28 büyükşehir belediyesinde de oluşturulması; mevzuatta belirtilen yetkilerin ve sorumlulukların ne kadarının uygulamaya geçeceği, hizmette kalite ve verimliliğin nasıl olacağı ve hangi sorunlarla karşılaşılacağı zamanla ortaya çıkacaktır. Yeni oluşturulan büyükşehir belediyelerinin zaman geçmeden daha önce kurumsallaşan büyükşehir belediyelerinin bilgi ve tecrübelerinden (know how) faydalanarak yapılanmaları yerinde olacaktır. Büyükşehir belediyelerinin bünyelerinde uzman kadrolardan oluşan ilin tümünü planlamasını, koordinasyonunu sağlayacak başta planlama olmak üzere birimlerin olması gerekmektedir. TÜİK in, 2013 adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre; yeni olan büyükşehir belediyelerinin ve ilçelerinin nüfusu incelendiğinde, bazı ilçelerin (Mardin Kızıltepe, Muğla Bodrum, Muğla Fethiye, Tekirdağ Çorlu) nüfuslarının bağlı olduğu büyükşehir belediyelerinin merkez nüfuslarından fazla olduğu görülmektedir. Bu yerlerde belediyelerin yetki çatışması, hâkimiyet kurma yerine bilgi birikimlerini paylaşma ve koordinasyon içerisinde çalışmaları daha faydalı olacaktır. Bu şehirlerimizde, büyükşehir belediyelerinin kurumsallaşması daha önemli hale gelmektedir. 6360 sayılı Kanuna göre; İstanbul ve Kocaeli hariç, büyükşehir, büyükşehir ilçe belediyeleri ve bağlı idareler yatırım bütçelerinin en az % 10 unu on yıl süre ile bu Kanun kapsamında belediye sınırlarına dâhil olan yerleşim yerlerinin altyapı hizmetleri için kullanmak durumundadır. Bu yatırımları yaparken planlamada, yapımda diğer tesislere zarar verilmemesi için konum bilgilerine ihtiyaç vardır. Fakat, ülkemizde teknik altyapı tesislerinin konum bilgilerinin yeterince sağlıklı ve güncel olmadığı anlaşılmaktadır. Bunun için, önlemeler alınarak mevcut altyapı tesislerinin konum bilgileri elde edilerek altyapı bilgi sistemleri oluşturulmalıdır. Ülkemizde, teknik altyapı tesislerinin yönetimiyle ilgili olarak ortak standartları belirleyen ve eşgüdümü sağlayan merkezi bir birim bulunmamaktadır. Yalnızca, büyükşehir belediyelerinin olduğu yerlerde AYKOME ler vardır. AYKOME nin, belediyelerce önemi bilinmekle birlikte görevini yeterince yerine getirememektedir. Yeni büyükşehir belediyelerinin AYKOME birimleri acilen oluşturulmalı ve aktif halde yönetilmelidir. AYKOME nin yürürlükte olan yönetmeliği değiştirilerek il genelini kapsayacak şekilde, yetki ve sorumluluklarını artıracak biçimde yenilenmelidir. Kaynaklar Karataş, K., (2007). Kentsel Teknik Altyapı Tesisleri, Kadastrosu ve Türkiye deki Uygulamaların Organizasyonu, Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Sayıştay Başkanlığı, (2008). Büyükşehir Belediyelerinde Altyapı Faaliyetlerinin Koordinasyonu Performans Denetim Raporu. Türkmen, A., (2002). Türkiye de Büyükşehir Yönetimi ve Gelişimi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Konya Yomralıoğlu, T., Demir, O., (1994). Kentsel Bir Coğrafi Bilgi Sistemi Modelleme, CBS 94 1.Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Sayfa:276 290, KTÜ Üniversitesi, Trabzon
Koç, İ., Eryurt., M.A., Adalı, T., Seçkiner, P., (2014). Türkiye nin Demografik Dönüşümü, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/turkiyenindemografikdonusumu_220410.pdf, 14.07.2014 Köktürk, E., (2014). Kent Bilgi Sistemleri ve Kavramlar, http://www.erolkokturk.net/fileupload/ks85423/file/2002_ukbs_kent_bilgi_sistemleri_ve_ kavramlar. pdf 06.08.2014 URL 1. Tasarısı, http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1 0690.pdf, 12.11.2012 URL 2. http://media.sondevir.com/250x190/2012/11/12/buyuksehir.jpg, 04.05.2014 URL 3. TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2013, ISBN: 978 975 19 5934 8 http://www.tuik.gov.tr/kitap.do?metod=kitapdetay&kt_id=11&kitap_id=139, 06.05.2014 URL 4, http://www.hgk.msb.gov.tr/hgk/uygulamalar/haritauygulama/il_ilce_alanlari.pdf, 04.05.2014 URL 5. 2008, http://www.bizim mig.com.tr/arsiv/63/63 19.asp 24.01.2008. URL 6. http://www.inegol.bel.tr/guncel/haberler/id/218/haberler aykome toplantisi yasal yukumlulukkazaniyor,30.10.2013 URL 7. http://85.105.120.239/files/faaliyetraporu2008.pdf 23.03.2010