Ulaştırma Bakanlığından UÇUŞ HAREKÂT UZMANI (UÇUŞ DİSPEÇERİ) LİSANS YÖNETMELİĞİ (SHY-1.45) (TASLAK) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Hukuki dayanak, Tanımlar Amaç: Madde 1 (1) Türkiye hava sahası içinde veya Türkiye ile yabancı ülkeler arasında veya yurtdışında değişik ülkeler arasında, her türlü hava aracı ile tarifeli veya tarifesiz seferler yaparak, yolcu, yük ve posta taşıyan kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilere ait işletmelerin ticari hava taşımacılığı faaliyetlerinde, uçuşların planlanması ve takibinde başta uçuş emniyeti olmak üzere; uçuş harekâtının uluslararası sivil havacılık standartlarına uygun bir şekilde planlanmasından, uygulanmasından, yönetiminden ve kontrolünden sorumlu Uçuş Harekât Uzmanlarının (Uçuş Dispeçeri) görev ve sorumluluklarını tanımlamak, eğitimlerini ve gelişmelerini uluslararası sivil havacılık standartlarına göre tespit etmek ve lisans verilme usullerini belirlemektir. Kapsam: Madde 2- (1) Bu Yönetmelik; Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü nden sivil havacılık alanında uçuş dispeçerliği için gerekli lisans, yetki, yetkilendirme ve sertifika almış, alacak, temdit edecek veya yenileyecek olan kişileri ve bunlara eğitim veren veya bünyelerinde bulunduran kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişileri kapsar. Hukuki Dayanak: Madde 3- (1) Bu Yönetmelik; (a) 14/10/1983 tarih ve 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu nun 95, 96 ve 97 inci maddeleri, (b) 10/11/2005 tarih ve 5431 sayılı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 4 ve 8 inci maddeleri, (c) Ticari Hava Taşıma İşletmeleri Yönetmeliği (SHY-6A), (d) Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) kuralları Ek-1 bölüm 4.5 ve Ek-6 bölüm 1.4.6 ile ICAO Eğitim Yayını Doc. 7192-AN/857 bölüm D3, (e) Ortak Havacılık Kuralları (JAR) OPS 1.195 inci maddesi, hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar: Madde 4- (1) Bu Yönetmelikte yer alan tanımlar aşağıda belirtilmiştir. a) Bakanlık : Ulaştırma Bakanlığı, b) SHGM : Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, c) ICAO : Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı, d) ATC : Hava Trafik Kontrol Ünitesi, e) IFR : Aletli Uçuş Kuralları, 1

f) JAR : Ortak Havacılık Kuralları, g) ATS : Hava Trafik Hizmetleri, h) MEL : Asgari Teçhizat Listesi, i) ETOPS : Çift Motorlu Uçaklarla Uzatılmış Menzilli Operasyon, j) Dispeçer : Uçuş Dispeçeri / Uçuş Harekât Uzmanı, k) SID : Standart Aletli Kalkış, l) STAR : Standart Aletli yaklaşma, m)trto : Yetkili Tip İntibak Eğitim Organizayonları Görev Tanımları: Madde 5- (1) Uçuş Harekât Kontrol (Dispeç) Merkezlerinde aşağıda görev tanımları yapılan personel çalışabilir: a) Uçuş Dispeçeri Yardımcısı / (Assistan Flight Operation Officer-AFOO): Uçuş harekât kontrol merkezi kadrosunda lisanssız olarak, lisanslı bir dispeçer sorumluluğunda çalışan kişi veya kişiler. b) Uçuş Dispeçeri (Flight Operation Officer-FOO): Bu Yönetmelikte açıklanan niteliklerde ve sahip olduğu geçerli lisansının kendisine verdiği yetkiler çerçevesinde uçuş harekât hizmetlerini yürüten görevlidir. c) Uçuş Dispeçeri Eğitmeni (Flight Dispatcher Instructor): En az 5 (beş) yıl Uçuş Dispeçeri olarak fiilen çalışmış olmak, eğitimcinin eğitimiyle ilgili standart formasyonun verildiği bir kursu başarı ile tamamlamış olmak gereklidir. İKİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler Genel Hükümler: Madde 6- (1) Türkiye sınırları içerisinde faaliyette bulunan bütün uçuş dispeçerlerinin bu Yönetmelik hükümlerine uygun geçerli bir uçuş dispeçeri lisansına sahip olmaları ve lisanslarının SHGM tarafından 2 (iki) yılda bir temdit edilmesi zorunludur. Lisansları geçersiz olan veya temdit edilmemiş bulunanların uçuş dispeçeri olarak, çalışmalarına müsaade edilmez. (2) Türkiye dahilinde Uçuş dispeçerlerin lisanslarının verilmesi, kayıt, uzatma, yenileme ve geçerliliklerinin süreli veya süresiz kaldırılması SHGM yetkisindedir. (3) Uçuş dispeçerleri görevli bulundukları sürece lisanslarını yanlarında bulundurmak ve yetkililerce sorulduğunda, lisanslarını göstermekle yükümlüdürler. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Uçuş Dispeçeri Lisansı Verilebilmesi İçin Başvuru Sahibinde Aranılan Nitelikler, Kurs, Lisans Verilmesi, Lisans Geçerliliği ve Yenilenmesi. Başvuru sahibinde aranılan nitelikler: Madde 7- (1) Başvuru sahibi aşağıdaki niteliklere sahip olmalıdır. a) En az 21 yaşını doldurmuş olmak. b) En az 2 (iki) yıllık meslek yüksek okulu mezunu olmak. 2

c) 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda yer alan suçlardan, 1/3/1926 tarihli ve 765 sayılı mülga Türk Ceza Kanunu, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu veya diğer kanunlar uyarınca basit veya nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, hileli iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçlarından, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, kara para aklama veya Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlardan, Devlet sırlarını açığa vurma, Devletin egemenlik alametlerine ve organlarının saygınlığına karşı suçlardan, Devletin güvenliğine karşı suçlardan, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlardan, milli savunmaya karşı suçlardan, Devlet sırlarına karşı suçlar ile casusluk, yabancı devletlerle olan ilişkilere karşı suçlardan, 765 sayılı mülga Türk Ceza Kanununun 384 üncü maddesinde yer alan nakliye ve muhabere vasıtaları aleyhindeki suçlar ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 223 üncü maddesinde yer alan ulaşım araçlarının kaçırılması veya alıkonulması suçlarından veya 10/7/1953 tarihli ve 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkındaki Kanuna muhalefetten hüküm giymemiş olmak ve bunu gösteren Cumhuriyet Başsavcılıklarından alınacak arşiv kayıtlı Adli Sicil Belgesini SHGM ye vermek." d) Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı olmak. (Yabancı uyruklu kişilere bu Yönetmeliğe uygun başvuruları halinde 2007 sayılı yasa hükümleri saklı kalmak üzere Uçuş Dispeçeri Lisansı verilebilir.) e) SHGM tarafından yetkilendirilen bir Havacılık Tıp Merkezinden 2 nci Sınıf kapsamında Sağlık Raporu almış olmak, f) Telsizle Haberleşme (radyo-telefon) yetki belgesine sahip olmak, h) Uluslararası havacılıkla ilgili yayınları okuyup anlayacak, yorumlayacak ve konuşacak düzeyde yeterli İngilizce dil bilgisine sahip olduğunu aşağıda belirtilen durumların en az biri ile belgelemek. olmak; 1) Bir üniversitenin İngilizce lisans veya ön-lisans programını tamamlamış olmak, 2) Her hangi bir lisans veya ön-lisans programının İngilizce hazırlık sınıfını tamamlamış 3) Kamu Personeli Dil Sınavından 70 (yetmiş) ve üzeri puan almış olmak, 4) Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yabancı dil eğitimi vermek üzere yetkilendirilen bir eğitim kurumunun İngilizce yeterlilik sınavını iyi derece ile (upper-intermediate seviyesi) tamamlamış olmak. Bilgi yönünden aranılan nitelikler: Madde 8- (1) Uçuş Dispeçer Lisansı başvurusunda bulunacak adaylar aşağıda belirtilen konularda bilgi sahibi olduklarını kanıtlamış olacaktır. a) Hava Hukuku; uçuş dispeçeri lisansı ile kurallar ve yönetmelikler; hava trafik usulleri ve uygulamaları ile ilgili yönetmelikler, b) Uçak Genel Bilgisi; 1)Uçak güç kaynakları, sistemleri ve aletlerinin işletim prensipleri, 2)Uçakların ve güç kaynaklarının işletme limitleri, performans bilgileri, 3)Asgari Teçhizat Listesi (MEL), c) Uçuş performans hesaplaması ve planlama prosedürleri, 1) Uçak yükleme ve yük dağılımının uçak performans ve uçuş karakteristikleri üzerindeki etkileri, ağırlık ve denge hesaplamaları, 2) Operasyonel uçuş planı (OFP), yakıt sarfiyat ve havada kalış süresi hesaplamaları, kalkış/ iniş yedek meydan seçimi usulleri, yol boyu seyir kontrolü, özel operasyon usulleri (ETOPS gibi), 3) Hava Trafik kontrol ve hizmet birimlerine uçuş planlarının hazırlanıp ilgili otoriteye sunulması ve slot takip usulleri, (Eurocontrol) 4) Bilgisayar destekli planlama sistemlerinin temel prensipleri, d) Kişisel (Birey) Performansı; 3

Bu konu ile ilgili referans bilgiler Kişisel Performans Eğitim Programları Rehber Bilgileri Kişisel Etkenler Eğitim El Kitabında bulunur. (ICAO Doc. 9683) e) Meteoroloji; 1) Havacılık meteorolojisi; Basınç sistemlerinin hareketleri; cephe sistemlerinin ve kalkış, yol boyu iniş ve yedek meydan iniş kalkış koşullarını etkileyen hava olaylarının oluşum sebepleri ve özellikleri 2) Meteoroloji raporlarının, haritalarının ve tahminlerinin yorumu ve uygulaması; kodlar ve kısaltmalar; meteorolojik bilginin temin edilmesi ve kullanım usulleri, f) Seyrüsefer; Özellikle aletli uçuş (IFR) hava seyrüsefer prensipleri, g) Uçuş Harekat Usulleri; 1) Havacılıkla ilgili yayınların kullanım usulleri, 2) Kargo ve Tehlikeli Madde (Dangerous Goods and Weapons) taşıma usulleri, 3) Uçak kaza ve kırımları ile ilgili usuller (Emergency usulleri), 4) Yasadışı girişim ve uçak sabotajı ile ilgili usuller, h) Uçuş Prensipleri; Uçak kategorisine göre uçuş prensipleri ı) Radyo iletişimi; Uçak ve ilgili yer birimleriyle haberleşme usulleri, Tecrübe yönünden aranılan nitelikler; Madde 9- (1) Aday aşağıdaki tecrübeye sahip olmalı ve belgelemelidir; a) Aşağıdaki 1 den 3 e kadar olan durumlardan herhangi birinde veya birkaçında görev süresi en az bir yıl olması koşuluyla son 5 yıl içerisinde toplam 2 yıl görev yapmış olmak, 1) Hava yolu taşımacılığı uçuş ekibinin bir üyesi olarak; veya 2) Hava yolu taşımacılığı dispeç biriminde meteoroloji uzmanı olarak; veya 3) Hava trafik kontrolörü, uçuş operasyonu görevlileri veya hava ulaştırması uçuş operasyonları sistemlerinin teknik denetçisi olarak, veya b) Havayolu taşımacılığı dispeç biriminde yardımcı dispeçer olarak en az 2 yıl çalışmış olmak; c) SHGM tarafından yetkilendirilmiş onaylı bir dispeç eğitim kursunu başarıyla tamamlamış olmak. (2) Aday başvurunun hemen öncesindeki altı ay içerisinde, sorumlu bir uçuş dispeçerinin gözetiminde en az 90 gün boyunca çalışmış olmalıdır. Yetenek yönünden aranılan nitelikler; Madde 10- (1) Aday aşağıdaki becerileri gösterebilmelidir; a) Günlük hava durumu haritası ve raporlarından doğru ve kabul edilebilir analizler yapmak, belirli bir rota üzerinde öngörülen hava durumları hakkında geçerli bilgi vermek, özellikle varış meydanı ve yedek meydanlardaki hava durumlarını ve gelişmelerini tahmin etmek ve uygulamak, b) Belirli bir kesitteki uçuş için en uygun rotayı belirlemek, manuel veya bilgisayar destekli uçuş planlarını hazırlamak, c) Lisanslı bir uçuş dispeçerinin görevlerine uygun olarak gerçek veya benzetilmiş kötü koşullarında gerekli uçuş takibini ve himaye bilgi dağıtımı iletişimini sağlamak, Lisans Verilmesi: Madde 11- (1) Uçuş Dispeçeri kursları: 4

Bakanlık tarafından onaylanması şartı ile azami kalkış ağırlığı 5700 kg. dan büyük ve koltuk kapasitesi 30 ve daha fazla olan uçaklarla (Hava taksi işletmeleri hariç) iç ve/veya dış hatlarda tarifeli ve/veya tarifesiz kargo ve/veya yolcu seferi yapan havacılık işletmeleri veya havacılık işletme ve yönetimi konusunda ön lisans düzeyinde eğitim veren yüksek öğrenim kurum ve kuruluşları tarafından uçuş dispeçeri eğitimi kursu açılabilir. Havayolu işletmelerinin ilgili kursu açabilmeleri için filosunda bulunan uçak tiplerine göre TRTO yetkisine sahip olmaları gereklidir. (2) Uçuş dispeçeri kursları, ICAO Ek-1 Bölüm-4.5 ve ICAO Doc. 7192-AN/857 Bölüm-3 Eğitim El Kitabında tespit edilmiş konulara uygun olması gereklidir. Yüksek öğrenim kurumları veya hava yolu işletmeleri tarafından bu kurslar açılmadan önce, SHGM ye kurs programları ve bu kurslarla ilgili tesis, teçhizat öğretmenler ve onların yetenekleri hakkında bilgi verilerek ve kursların açılması için müsaade istenilir. Uçuş Dispeçeri Kurs açma başvurusu SHGM tarafından incelenme ve değerlendirilmeyi müteakip, yeterli görüldüğü takdirde ilgili eğitim organizasyonuna kursların açılması için yetki ve müsaade verilir. (3) Uçuş Dispeçeri Lisansı alabilmek için, SHGM tarafından onaylanmış Uçuş Dispeçeri kursuna katılıp başarılı olmak zorunludur. Aksi takdirde lisans verilmez. Sınavlar: Madde 12- (1) Uçuş Dispeçeri Lisans Sınavları SHGM tarafından belirtilen yer ve zamanda, bu Yönetmelikte belirtildiği şekilde yapılır. (2) Başvuru sahibinin bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde belirtilen konularda, yazılı ve uygulamalı olarak yapılacak her iki sınavda da 100 üzerinden en az 75 er puan alması gerekmektedir. Uygulamalı sınava girebilmek için yazılı sınavda başarı gösterilmesi zorunludur. (3) SHGM tarafından oluşturulacak sınav komisyonuna, ticari hava yolu işletmelerinden uygun görülen sayıda Uçuş Dispeçer Eğitmeni (flight dispatcher instructor) görevlendirilebilir. Lisans Talep Başvuru Şekli: Madde 13- (1) Bu Yönetmeliğin 9, 10 ve 11 nci maddelerinde belirtilen koşullara sahip adaylardan, bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesine göre SHGM tarafından yetkilendirilmiş yüksek öğrenim kurumları veya hava yolu işletmeleri tarafından verilen eğitimi veya kursu başarıyla tamamlamış olanlar, Uçuş Dispeçeri lisansı almak amacıyla ilgili yüksek öğrenim kurumları veya hava yolu işletmeleri aracılığı ile Ek-2 de bulunan Uçuş Dispeçeri Lisans Başvuru Formu ile SHGM ye başvuruda bulunur. Lisans sahibinin ayrıcalıkları ve bu ayrıcalıkların kullanım koşulları: Madde 14- (1) Lisans geçerlilik koşullarına uygun olmak şartıyla, Uçuş Dispeçeri lisans sahibi ayrıcalıkları, ICAO Ek-6 da belirtilen görev ve sorumlulukları yerine getirebilmelidir. Lisansların geçerliliği ve yenilenmesi: Madde 15- (1) Uçuş dispeçeri lisansı, SHGM tarafından geçici bir süre için geçersiz kılınmadıkça veya süresiz olarak iptal edilmedikçe geçerli sayılır ve lisansın geçerli bulunduğu süre içerisinde asgari altı ay süre ile uçuş dispeceri görevinde bulunması halinde 2 (iki) yılda bir temdid edilir. veren; (2) Uçuş Dispeçeri olarak görevde bulunduğu süre içerisinde; a) İhmalkârlık ve mesleki kusur sonucu can ve mal emniyetini tehlikeye sokan veya zarar b) Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket eden, c) Göreve alkollü geldiği veya görev esnasında alkol ve uyuşturucu aldığı tespit edilen, d) Sağlık durumunun, lisansın verdiği görev ve sorumlulukları gerçekleştiremeyecek şekilde bozulması durumunda söz konusu durum ortadan kalkıncaya ve durum Madde 9, (g) bendinde belirtilen sağlık kriterlerine uygunluğu rapor edilene kadar uçuş dispeçeri olarak görev yapamaz. 5

(3) Lisans temdid ve yenileme başvurularında uçuş dispeçerinin halen çalışmakta olduğu işletmenin antetli kağıdı kullanılmalı, lisansın geçerli olduğu süre içerisinde asgari altı ay süre ile Uçuş Dispeçeri olarak görev yaptığı belirtilmeli ve başvuru belgesindeki imzalardan biri Uçuş Harekat Kontrol Merkezi Müdürüne veya yerine vekalet eden Baş Uçuş Dispeçerine ait olmalıdır. (4) Lisansın geçerli bulunduğu süre içerisinde 6 (altı) ay Uçuş Dispeçeri olarak görev yapmamış bir uçuş dispeçeri, lisansını yeniletebilmesi için, SHGM tarafından yetkilendirilen eğitim organizasyonlarında Uçuş Dispeçeri Temel Eğitimi süresinin yüzde 10 undan az olmayacak şekilde tazeleme eğitimi almalı ve akabinde yapılacak yazılı ve uygulamalı sınavda başarılı olmalıdır. (5) 6 (altı) yıldan fazla süre ile uçuş dispeçeri olarak görev yapmamış olanların uçuş dispeçeri sertifikaları tamamen geçersiz duruma gelmekte olup, sertifikalarının yenilenebilmesi için, bu Yönetmeliğin 9, 10 ve 11 nci maddelerinde belirtilen koşulların sağlanması, Uçuş Dispeçeri Temel Eğitimin alınması ve eğitim sonunda yapılacak teorik ve uygulamalı sınavlarda başarılı olunması gerekmektedir. Önlemler Madde 16- (1) Bu Yönetmeliğin kapsamı içerisinde olan hükümlerin uygulanmasında karşılaşılabilecek sorunların ve Yönetmelikte yer almayan hususların çözümüne ilişkin ilave önlemleri almaya Bakanlık yetkilidir. BEŞİNCİ BÖLÜM Kaldırılan Hükümler, Yürürlük ve Yürütme Kaldırılan Hükümler Madde 17 (1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesiyle, 10 Ocak 1972 tarih ve 14068 sayılı Resmi Gazete de yayınlanmış olan Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Dairesi Uçuş Harekat Uzmanı (Dispeçer) Lisans Yönetmeliği (SHD: T-44) yürürlükten kalkar, söz konusu Yönetmeliğe göre kazanılmış haklar saklıdır. Yürürlük: Madde 18- Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme: Madde 19- Bu Yönetmelik hükümlerini Ulaştırma Bakanı yürütür. 6

Ek-1 T.C. ULAŞTIRMA BAKANLIĞI SİVİL HAVACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ UÇUŞ HAREKAT UZMANI (DISPEÇER) KURSU MÜRACAAT FORMU (FOO/FLIGHT OPERATIONS OFFICER TRAINING APPLICATIONS FORM) Müracaat edenin, 1. Adı ve soyadı : 2. Adresi : 3. Doğum Tarihi : 4. Milliyeti : 5. Öğrenim Derecesi : 6. İngilizce Bilgisi : 7. Sağlık Raporu : 8. Tecrübe yönünden aranan nitelikler ve süresi : Yukarıda belirtilen bilgilerin doğruluğunu beyan eder, Bakanlıkça onaylanmış.. Yüksek öğrenim kurumu veya.. hava yolu şirketinin açmış olduğu Uçuş Dispeçeri kursuna katılmak için gereğini, Bilgilerinize arz ederim. İMZA 7

Ek-2 T.C. ULAŞTIRMA BAKANLIĞI SİVİL HAVACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ UÇUŞ HAREKAT UZMANI (DISPEÇER) LİSANS MÜRACAAT FORMU (FOO/FLIGHT OPERATIONS OFFICER LICENCE APPLICATIONS FORM) Müracaat edenin 1. Adı ve soyadı : 2. Adresi : 3. Doğum Tarihi : 4. Milliyeti : 5. Kursu veren kurum veya kuruluş : 6. Kurs sonu derecesi : SİVİL HAVACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NE Yukarıda belirtilen bilgilerin doğruluğunu beyan eder, uçuş dispeçeri sertifikamın verilmesini arz ederim. İMZA 8