DİZEL MOTOR JENERATÖR GRUBU MONTAJ, ÇALIŞTIRMA KULLANMA ve BAKIM EL KİTABI ÜRETİCİ FİRMA AKSA JENERATÖR SANAYİ A.Ş. Gülbahar Caddesi 1. Sokak 34212 No: 2 Güneşli / İSTANBUL T: + 90 212 478 66 66 F: + 90 212 657 55 16 e-mail: aksa@aksa.com.tr YETKİLİ SERVİS AKSA SERVİS & YEDEK PARÇA Muratbey Beldesi, Güney Girişi Caddesi No:8 34540 Çatalca / İSTANBUL T: + 90 212 887 11 11 F: + 90 212 887 10 20 e-mail: info@aksaservis.com.tr
SAYIN AKSA JENERATÖR KULLANICISI ; Öncelikle, Aksa Jeneratör' ü seçtiğiniz için teşekkür ederiz. Bu Kullanma ve Bakım El kitabı sizlere Aksa Jeneratör sistemini tanıtmak amacıyla hazırlanmış ve geliştirilmiştir. Bu kitap jeneratörün yerleşimi, çalıştırılması ve bakımı hakkında genel bilgiler vermektedir. Ayrıca almış olduğunuz jeneratörle ilgili genel bilgiler, tablolar ve şemalarda verilmiştir. Genel emniyet tedbirlerini almadan jeneratörünüzü asla çalıştırmayınız, bakım ve onarımını yapmayınız. Kitapta verilmiş olan talimatlara uyduğunuz takdirde jeneratörü sorunsuz kullanabileceksiniz. Aksa önceden haber vermeden kullanma kitabında yapacağı değişiklik hakkını saklı tutar.
1. Giriş 3 2. Emniyet 4 2.1. Genel 4 2.2. Yerleşim, Taşıma ve Çekme 4 2.3. Yangın ve patlama 4 2.4. Mekanik 5 2.5. Kimyasal 5 2.6. Gürültü 5 2.7. Elektriksel 5 3. Elektriksel çarpmalara karşı ilk yardım 6 4. Jeneratör tarifi ve parçaları 7 4.1. Genel tanım 7 4.2. Jeneratör ana parçaları 7 4.3. Dizel motor 8 4.4. Motor elektrik sistemi 8 4.5. Soğutma sistemi 8 4.6. Alternatör 8 4.7. Şase ve yakıt tankı 8 4.8. Titreşim izolatörleri 8 4.9. Susturucu ve egzoz sistemi 8 4.10.Kontrol sistemi 8 5. Oda boyutlandırması, yerleştirme, kaldırma 8 5.1. Genel 8 5.2. Kabin 8 5.3. Jeneratörün taşınması 8 5.4. Jeneratör yerinin seçimi 9 5.5. Modüler montajlama 9 5.6. Titreşim izolasyonunun tesisi 9 5.7. Oda dizaynı kılavuz notları 10 5.7.1. Oda boyutu toleransı 10 5.7.2. Ses kesme bariyerleri ve panjurlar 10 5.7.3. Yanma havası girişi 10 5.7.4. Egzoz sistemleri 11 5.7.5. Soğutma ve havalandırma 11 5.7.6. Kablo sistemleri 11 5.7.7. Transfer panosu 12 5.7.8. Jeneratör grupları 12 6. Yakıt sistemi 15 6.1. Genel 15 6.2. Dizel yakıtın özelliği 15 6.3. Jet A yakıtının kullanılması 15 6.4. Şase - depo yakıt tankı 15 6.5. Ara tanksız yakıt sistemi 15 6.6. Ara tanklı yakıt sistemi 16 6.7. Günlük servis yakıt tankı 16 6.8. Büyük hacimli depolama tankları 17 6.9. Boru çapları tanımlaması 17 6.10. Yakıt geri dönüş hatları 18 6.11. Elektrikli Yakıt Transfer Pompaları 18 7. Egzoz Sistemi 20 7.1. Boyutlandırma 20 7.2. Rota 20 7.3. Montaj 21 7.4. Egzoz sistemi dizaynında ihtiyaçlar 21 8. Soğutma sistemi 22 8.1. Genel 22 8.2. Radyatör soğutmalı gruplar 22 8.3. Havalandırma 22 8.4. Uzak radyatörle soğutulmuş sistemler 25 8.5. Soğutma suyu ve işleme tabii Tutulması 25 8.6. Motoru ısıtma 26 8.7. Yanma havası 26 8.8. Soğutma havası 26 8.9. Soğutma havası hesabı 26 9. Yağlama yağı 26 9.1. Yağ performans özelikleri 26 9.2. Cummins motorlar için yağ tavsiyesi 26 10. Elektrikli start sistemleri 28 10.1. Elektrikli start sistemleri 28 10.2. Akü sistemleri 28 10.3. Bakımlı tip aküleri 28 10.4. Bakımsız tip aküler 29 10.5. Çalıştırma yardımcıları 29 10.6. Yangından korunma 29 11. Jeneratörü çalıştırmadan önce yapılması gereken kontroller 29 12. Jeneratör kontrol sistemleri 30 12.1. P2020 kontrol panosu özellikleri 30 12.2. P72 kontrol panosu özellikleri 31 13. Jeneratör çalıştıktan sonra yapılacak işlemler 33 14. Jeneratörün durdurulması 34 14.1. Manuel jeneratörlerde 34 14.2. Otomatik jeneratörlerde 34 15. Kontrol panoları 34 15.1. P 72 otomatik kontrol panosu 34 15.2. P 2020 otomatik kontrol panosu 35 16. Şebeke veya jeneratörün yüke transferi 37 16.1. OTS panosu ve panonun yeri, yerleşimi 37 16.2. OTS standartları 37 16.3. OTS Güç anahtarlama elemanı 37 17. Alternatör ve Bakımı 37
18. Elektrik Tesisatı ve kablo 38 18.1. Genel 38 18.2. Kablo kesiti seçimi 39 18.3 Kabloların montajı metotları 39 18.4. Kablo kanalları 39 18.5. Koruma 39 18.6. Yükleme 40 18.7. Güç faktörü 40 18.8. Paralel çalışma 40 18.9. Topraklama 40 18.9.1. Katı maddeye topraklama 40 18.9.2. Empedans topraklama 40 18.9.3. Korumalar 40 18.9.4. Alçak gerilim çıkışlı tek çalışan jeneratör topraklaması 41 18.9.5. Alçak gerilim çıkışlı çoklu çalışan jeneratör topraklaması 41 18.9.6. Yüksek gerilim çıkışlı jeneratör topraklaması 41 18.9.7. Tipik topraklama düzenekleri 41 18.9.8. Toprak hata koruması 42 19. Sağlık ve Emniyet 44 19.1. Yangından korunma 44 19.2. Egzoz gazları 44 19.3. Hareketli parçalar 44 19.4. Tehlikeli voltaj 44 19.5. Su 45 19.6. Soğutma sıvısı ve yakıt 45 20. Yük karakteristikleri 45 20.1. Genel 45 20.2 Yük karakteristikleri 45 20.3. Motora yol verme 45 20.4. Olağan dışı yükler 46 20.4.1. Non lineer yükler 46 20.4.2. Flüoresan lambalar 46 20.4.3. Asansörler ve vinçler 46 20.4.4. Kapasitif yükler 46 20.5. Dengesiz yükler 47 20.6. Alternatör bağlantısı 47 20.7. İzolasyon testi 47 21. Römorklu jeneratörlerin çekilmesi 47 22. Jeneratörü depolama 47 22.1. Dizel motorun depolanması 47 22.1.1. Uzun dönem depolama 47 22.1.2. Kısa dönem depolama 48 22.1.3. Konserve edilmeden bekletilen motorlar için start prosedürü 48 22.2. Alternatörün depolanması 49 22.3. Akünün depolanması 49 23. Genel bakım prosedürü 49 23.1. Düzenli bakım ve Ömür 49 24. Periyodik bakım çizelgesi 50 25. Alternatör arızaları ve giderilmesi 52 26. Dizel motor arızaları ve giderilmesi 53
1.GİRİŞ Aksa Jeneratör; soğutma suyu ve antifrizi, yakıt, yağlama yağı ve şarjlı akünün sağlanması durumunda, götürüldüğü yerde hemen devreye verilecek şekilde dizayn edilmiştir. Uzun yılların verdiği deneyim ile AKSA, verimli, güvenilir ve kaliteli jeneratörler üretir. Bu Kullanma ve Bakım El Kitabı, kullanıcının jeneratörü kolayca kullanması ve bakımını yapmasına yardım amacıyla hazırlanmıştır, onarım kitabı değildir. Bu kitapta verilen tavsiye ve kurallara uyulması halinde jeneratör uzun süre maksimum performans ve verimde çalışacaktır. Bu nedenle aşağıda yazılı tavsiyelere uyulması uygun olacaktır. 1) Kirli ve tozlu ortamda jeneratörün düzenli çalışmasını sağlamak amacıyla daha sık bakım yapmaya dikkat edilmelidir. 2) Her zaman ayarlar ve onarımlar, bu işi yapmak için yetkili ve eğitimli bir kişi tarafından yapılmalıdır. 3) Her jeneratör, şase üzerine yapıştırılmış etiket üzerinde gösterilen bir model ve seri numarasına sahiptir. Ayrıca bu etiket üzerinde jeneratörün imalat tarihi, gerilimi, akımı, kva cinsinden gücü, frekansı, güç faktörü ve ağırlığı verilmiştir. Bu etiket bilgileri yedek parça siparişi, garantinin işlemesi veya servis sağlanması için gereklidir. 4) Tavsiye edilen yağlama yağı, soğutma suyu ve yakıtın kullanılması. 5) Orijinal motor - jeneratör parçalarının kullanılması 6) Aksa yetkili servislerinin kullanılması 7) Tavsiye edilen emniyet ve montajla ilgili tedbirlerin alınması Şekil 1.1 AKSA Jeneratör Etiketi, Herhangi bir ihtiyaç durumunda Aksa Servis ve Yedek Parça şirketini veya yetkili bayisini arayınız 3
2. EMNİYET 2.1Genel Jeneratör doğru kullanılması halinde tamamen güvenli olacak şekilde dizayn edilmiştir. Bununla birlikte güvenlik sorumluluğu jeneratörü kuran, işleten ve bakımını yapan kişilere aittir. Eğer belirtilen güvenlik önlemleri uygulanmış ise kaza ihtimali çok azdır. Herhangi bir teknik operasyon veya işlem yapmadan önce gerekli emniyeti sağlamak operasyon veya işlemi yapan kişiye aittir. Jeneratör yalnızca yetkili ve eğitimli kişiler tarafından çalıştırılabilir. Uyarılar! Jeneratöre bakım yapmadan veya jeneratörü çalıştırmadan önce kitaptaki tüm uyarıları okuyunuz ve anlayınız.! Bu kitaptaki prosedür, talimat ve güvenlik önlemlerine uyulmaması halinde kaza ve yaralanmaların artması muhtemeldir.! Bilinen emniyetsiz bir durumda jeneratörü asla çalıştırmayınız.! Eğer jeneratörde emniyetsiz bir durum var ise, tehlike uyarısı koyunuz ve akünün negatif (-) kutbunun bağlantısını keserek bu olumsuz durum düzeltilene kadar jeneratörün çalışmasını engelleyiniz.! Jeneratöre bakım veya temizlik yapmadan önce akünün negatif (-) kutbunun bağlantısını kesiniz.! Jeneratör standartlara uygun şekilde kurulmalı ve çalıştırılmalıdır. 2.2 Yerleşim, Taşıma ve Çekme Kitapta 5. ve 21. Bölüm jeneratörün yerleştirilmesi, taşınması ve çekilmesi konularını kapsamaktadır. Jeneratörü taşımadan, kaldırmadan, yerleştirmeden veya römorklu jeneratörü çekmeden önce bu bölümü okuyunuz. Aşağıdaki emniyet tedbirlerini dikkate alınız. Uyarılar! Elektriksel bağlantıları, ilgili standartlara uygun şekilde yapınız. Bu standartlara topraklama ve toprak hataları da dahildir.! Jeneratörler için yapılan yakıt depolama sistemlerinin ilgili kodlara, standartlara ve diğer gereklere uygun şekilde kurulduğundan emin olunuz.! Motor egzoz gazları personel için tehlikelidir. Kapalı mahallerde bulunan bütün jeneratörlerin egzoz gazları ilgili standartlara uygun sızdırmaz siyah borular ile dışarıya atılmalıdır. Sıcak egzoz susturucusu ve egzoz boruları yanabilecek maddelerin teması ve personelin dokunmasına karşı korunmalıdır. Egzoz gazının tehlikesiz olarak dışarı atılmasını sağlayınız.! Jeneratörü, alternatör ve motor kaldırma halkalarını kullanarak kaldırmayınız. Jeneratörü kaldırmak için şasede bulunan kaldırma noktalarını kullanınız. Kabinli jeneratörlerde kabinin üst kısmında bulunan kaldırma noktaları da kullanılabilir.! Kaldırma araçları ve destek yapılarının sağlam ve jeneratörü taşıyabilecek kapasitede olduğundan emin olunuz.! Jeneratör kaldırıldığı zaman, tüm personel jeneratör etrafından uzak tutulmalıdır.! Römorklu jeneratörü çekerken tüm trafik kurallarına, standartlara ve diğer düzenlemelere dikkat ediniz. Bunların içinde yönetmeliklerde açıkça belirtilen gerekli donanımlar ve hız sınırları da vardır.! Personelin mobil jeneratör üzerinde seyahat etmesine izin vermeyiniz. Personelin, çekme demiri üzerinde veya mobil jeneratör ile çekici araç arasında durmasına izin vermeyiniz.! Özel olarak dizayn edilmedikçe jeneratörü tehlikeli olarak sınıflandırılan bir çevrede kurmayınız ve çalıştırmayınız. 2.3 Yangın ve Patlama Jeneratörün bir parçası olan yakıt tutuşabilir ve patlayabilir. Bu maddelerin depolanmasında uygun önlemlerin alınması, yangın ve patlama riskini azaltır. BC ve ABC sınıfı yangın söndürücüler el altında bulundurulmalıdır. Personel bunların nasıl kullanıldığını bilmelidir. Uyarılar! Jeneratör odasını uygun şekilde havalandırınız.! Jeneratörü, jeneratör odası ve zeminini temiz tutunuz. Yakıt, yağ, akü elektroliti veya soğutma suyunun etrafa dökülmesi durumunda, dökülen yeri derhal temizleyiniz.! Yanıcı sıvıları motorun yakınında bulundurmayınız.! Yakıtın etrafında alev, kıvılcım, sigara içmek gibi yanmaya sebebiyet verebilecek olaylara izin vermeyiniz. Akü bağlantısını yapmadan veya akü bağlantısını sökmeden önce akü şarj cihazının beslemesini kesiniz. 4
! Ark olayından kaçınmak için topraklanmış iletken nesneleri terminaller gibi elektriğe maruz kalan bölgelerden uzak tutunuz. Kıvılcım veya ark, yakıtı tutuşturabilir.! Motor çalışıyor iken yakıt tankını doldurmaktan kaçınınız.! Yakıt sisteminde yakıt sızıntısı varsa jeneratörü çalıştırmayınız.! Herhangi bir yangın anında personelin kolay çıkışı için acil çıkış kapısı olmalıdır. 2.4 Mekanik Jeneratör, hareketli parçalardan korunmak için muhafazalarıyla birlikte dizayn edilmiştir. Buna rağmen jeneratör mahallinde çalışırken diğer mekanik tehlikelerden personeli ve cihazları korumak için önlem alınmalıdır. Uyarılar! Emniyet muhafazaları çıkarılmış halde jeneratörü çalıştırmayınız. Jeneratör çalışıyorken bakım yapmak veya başka bir sebepten dolayı emniyet muhafazasının yanına veya altına ulaşmaya çalışmayınız.! El, kol, uzun saçlar, sarkan elbise parçaları ve takıları hareketli parçalardan uzak tutunuz. Dikkat: Bazı hareketli parçalar açık bir şekilde görülmemektedir.! Jeneratör odası var ise kapısını kapalı ve kilitli tutunuz. 2.5 Kimyasal Jeneratörde kullanılan yağlar, yakıtlar, soğutma suları ve akü elektrolitleri endüstriyel tiptir. Uygun kullanılmazlarsa personele zarar verebilirler. Uyarılar! Yakıtı, yağı, soğutma suyunu ve akü elektrolitini deri ile temas ettirmeyiniz ve yutmayınız. Eğer kazayla yutulur ise tıbbi tedavi için derhal yardım isteyiniz. Eğer yakıt yutulmuş ise kusturmayınız. Deri ile temas halinde temas bölgesini sabunlu su ile yıkayınız.! Yakıt veya yağ bulaşmış elbise giymeyiniz.! Aküyü hazırlarken aside dayanıklı bir önlük, yüz maskesi ve koruyucu gözlük takınız. Deriye veya elbiseye akü elektrolitinin dökülmesi durumunda dökülen yeri bol miktarda basınçlı su ile hemen temizleyiniz. 2.6 Gürültü Ses izolasyon kabini ile donatılmamış jeneratörlerin ses şiddeti 105 dba dan fazladır. 85 dba dan fazla ses şiddetine uzun süreli maruz kalma, işitme için tehlikelidir. Uyarılar! Jeneratör mahallinde çalışırken kulaklık takınız.!sıcak yakıt, sıcak soğutma suyu, sıcak egzoz dumanı, sıcak yüzeyler ve keskin köşelere temastan kaçınınız.!jeneratör mahallinde çalışırken eldiven, şapka ve koruyucu elbise giyiniz. Soğutma suyu soğuyana kadar radyatör dolum kapağını açmayınız. tamamen açmadan önce yüksek buhar basıncının azalması için kapağı yavaş yavaş gevşetiniz. 2.7 Elektriksel Elektrikli cihazların etkili ve emniyetli çalışması, bu cihazların doğru bir şekilde yerleştirilmesi, kullanılması ve bakımının yapılması ile sağlanır. Uyarılar! Jeneratörün yüke bağlantısı, bu konuda eğitimli ve kalifiye olan yetkili bir elektrikçi tarafından, ilgili elektrik kodlarına ve standartlarına uygun bir şekilde yapılmalıdır.! Jeneratörü çalıştırmadan önce (buna mobil jeneratörler de dahil) jeneratörün topraklamasının yapıldığından emin olunuz. 5
! Jeneratöre yük bağlantısı yapmadan veya jeneratörden yük bağlantısını sökmeden önce jeneratörün çalışmasını durdurunuz ve akü negatif (-) terminalinin bağlantısını kesiniz.! Islak veya sulu bir zeminde duruyor iken yük bağlantısını yapmaya veya yük bağlantısını kesmeye kalkışmayınız.! Jeneratör üzerindeki iletkenlere, bağlantı kablolarına ve elektrikli parçalara vücudunuzun herhangi bir kısmı ile veya izole edilmemiş herhangi bir nesne ile temas etmeyiniz.! Yük bağlantısı yapıldıktan sonra veya yük bağlantısı söküldükten sonra alternatör terminal kapağını yerine takınız. Kapak emniyetli bir şekilde yerine takılmadıkça jeneratörü çalıştırmayınız.! Jeneratörü gücüne ve elektrik karakteristiklerine uygun yüklere ve elektrik sistemlerine bağlayınız.! Tüm elektrikli ekipmanları temiz ve kuru tutunuz. İzolasyonun aşındığı, çatladığı ve kırıldığı yerlerdeki elektrik tertibatını yenileyiniz. Aşınmış, paslanmış ve rengi gitmiş olan terminalleri yenileyiniz. Terminalleri temiz ve bağlantıları sıkı tutunuz.! Tüm bağlantıları ve boştaki kabloları izole ediniz.! Elektrik yangınlarında BC veya ABC sınıfı yangın söndürücüler kullanınız. 3. ELEKTRİK ÇARPMALARINA KARŞI İLK YARDIM Uyarılar! Elektriğe maruz kalmış kişiye, elektrik kaynağını kapatmadan önce çıplak elle dokunmayınız.! Eğer mümkünse elektrik kaynağını devre dışı ediniz.! Bu mümkün değil ise elektrik fişini çekiniz veya elektrik kablosunu elektriğe maruz kalan kişiden uzaklaştırınız.! Eğer bunlar da mümkün değil ise, kuru yalıtkan madde üzerinde durunuz ve tercihen kuru tahta gibi yalıtkan bir madde kullanarak, elektriğe maruz kalan kişiyi iletkenden uzaklaştırınız.! Eğer kazazede nefes alıyor ise, kazazedeyi aşağıda tanımlandığı gibi iyileşme pozisyonuna getiriniz.! Eğer elektriğe maruz kalan kişi bilincini kaybetmiş ise, ayıltmak için aşağıdaki işlemleri uygulayınız: 3.1 Solunum Yolu Açmak - Kazazedenin başını geriye doğru eğiniz ve çenesini yukarı kaldırınız. - Kazazedenin ağzına veya boğazına kaçmış olabilecek takma diş, sakız, sigara gibi nesneleri çıkarınız. 3.2. Nefes alma Kazazedenin nefes alıp almadığını, görerek, dinleyerek ve hissederek kontrol ediniz. 3.3. Kan Dolaşımı Kazazedenin boynundan nabzını kontrol ediniz. 3.4. Eğer Nefes Alamıyor fakat Nabız Varise - Kazazedenin burnunu sıkıca kapatınız. - Derin nefes alarak dudaklarınızı kazazedenin dudakları ile birleştiriniz. - Göğüs kafesinin yükseldiğini gözleyerek ağzından yavaşça üfleyiniz. Sonra üflemeyi bırakarak göğüs kafesinin tamamen inmesine izin veriniz. Kazazedeye dakikada ortalama 10 defa nefes veriniz. - Eğer yardım çağırmak için kazazede yalnız bırakılacaksa, 10 defa nefes vererek kısa zamanda geri dönünüz ve nefes verme işlemine devam ediniz. - Her 10 nefes verme işleminden sonra nabzı kontrol ediniz. - Nefes alıp vermeye başladığı anda kazazedeyi iyileşme pozisyonuna getiriniz. 3.5. Nefes Alamıyor ve Nabız Yok ise - Tıbbi yardım isteyin veya en yakın sağlık kuruluşunu arayınız. - Kazazedeye iki defa nefes verin ve aşağıdaki gibi kalp masajına başlayın. - Göğüs kafesinin birleşme yerinden 2 parmak yukarıya avuç içini yerleştiriniz. - Diğer elinizi de parmaklarınızı kilitleyerek yerleştiriniz. 6
- Kollarınızı dik tutarak, dakikada 15 defa 4-5 cm aşağı doğru bastırınız. - Tıbbi yardım gelene kadar 2 nefes verme ve 15 kalp masajı işlemini tekrar ediniz. Eğer kazazedenin durumunda düzelme görülürse, nabzını kontrol ederek nefes vermeye devam ediniz. Her 10 nefes verme işleminden sonra nabzını kontrol ediniz. - Nefes alıp vermeye başladığı anda kazazedeyi, iyileşme pozisyonuna getiriniz. değişikliklerin yapılması gerekir. Bazı dizel motorlar 60 Hz için uygun olmayabilir. Aksa jeneratör gruplarında su soğutmalı Cummins tarafından üretilmiş dizel motorlar kullanılmaktadır. 4.2. Jeneratör Ana Parçaları 3.6.İyileşme Pozisyonu - Kazazedeyi yan yatırınız. - Solunum yolunun açık olmasını sağlamak için çenesi ileriye doğru bakacak şekilde başını eğik tutunuz. - Kazazedenin öne veya arkaya doğru yuvarlanmamasını sağlayınız. - Nefes alıp vermesini ve nabzını düzenli bir şekilde kontrol ediniz. Eğer ikisinden biri durursa yukarıdaki işlemleri tekrarlayınız. Uyarılar! Kazazedenin bilinci tekrar yerine gelene kadar, su gibi sıvılar vermeyiniz. Şekil 4.1. Tipik jeneratör grubu 4. JENERATÖR TARİFİ VE PARÇALARI 4.1. Genel Tanım Aksa Jeneratör, yüksek kalite ve güven sağlamak amacıyla bir bütün olarak dizayn edilmiştir. Şekil 4.1. de tipik bir jeneratörün ana parçalarını göstermektedir. Fakat her jeneratör, ana parçalarının konfigürasyonu ve büyüklüğüne göre bazı farklılıklar gösterir. Bu bölüm jeneratör grubunun parçalarını kısaca tanımlamaktadır. Daha geniş bilgi bu kitabın daha ileri bölümlerinde verilmiştir. Aksa dizel jeneratör grupları, alternatif akım jeneratörleridir. Şebeke enerjisinin kesildiği durumlarda yedek güç kaynağı (Standby) veya elektriğin olmadığı sahalarda sürekli güç kaynağı olarak kullanılacak şekilde üretilmiştir. Jeneratörler 50 Hz, 230/220 Volt faz-nötr ve 400/440 Volt faz-faz olarak çalışırlar. 60 Hz için jeneratörde gerekli 1. Şase etiketi 2. Dizel motor 3. Hava filtresi 4. Akü 5. Şarj alternatörü, 6. Radyatör, 7. Alternatör, 8. Terminal kutusu, 9. Şase, 10. Yakıt tankı 11. Titreşim izolatörü 12. Kontrol panosu 7
4.3. Dizel Motor Jeneratöre hareket veren dizel motor (2) özellikle jeneratörler için üretildiğinden ve güvenilir oluşundan dolayı seçilmiştir. Motor 4 zamanlı endüstriyel ağır hizmet tipidir ve güvenilir bir enerji sağlamak için tüm aksesuarlar üzerinde verilmiştir. Değişebilir kuru tip hava filtresi (3), mekanik veya elektronik motor hız kontrol governörü bu aksesuarlardan bazılarıdır. 4.4. Motor Elektrik Sistemi Motor elektrik sistemi, negatif topraklı 24 veya 12 V D.C. dir. Bu sistem elektrikli marş motoru, akü (4) ve akü şarj alternatöründen (5) oluşmaktadır. 12 V elektrik sistemi için bir, 24 V elektik sistemi için iki adet kurşun asitli bakımsız tip start aküsü verilmektedir. Eğer istenirse diğer tip aküler de verilebilir. Aküler 10. Bölümde daha geniş olarak açıklanmıştır. 4.5. Soğutma Sistemi Motor soğutma sistemi su soğutmalıdır.su soğutmalı bir sistem bir radyatör (6), bir fan, bir devir-daim pompası ve bir termostat veya termostatlardan meydana gelmektedir. Alternatörde alternatör sargılarını soğutmak için dahili bir fan mevcuttur. 4.6. Alternatör Jeneratörün çıkış gerilimi ve gücü IP 21 koruma standardında (tanecik ve damlamaya karşı korumalı) kafes korumalı, kendinden ikazlı, kendinden regülasyonlu, fırçasız alternatör (7) tarafından üretilir. Alternatör üzerine çelik levhadan yapılmış terminal kutusu (8) monte edilmiştir. 4.7. Şase ve Yakıt Tankı Motor ve alternatör birbirine akuple edilerek çelik bir şase (9) üzerine monte edilmiltir. şase içinde yakıt tankı mevcuttur(10). Büyük güçteki jeneratör gruplarında yakıt tankı grup dan ayrıdır. (Yakıt tankı kapasiteleri için Tablo 9.2 bakınız.) 4.8. Titreşim İzolatörleri Motorun titreşimini azaltarak jeneratörün yerleştirildiği zemine titreşimi iletmesini önlemek için titreşim izolatörleri (11) kullanılmıştır. Bu izolatörler motor ve alternatör ayağı ile şase arasına yerleştirilmiştir.istenirse şase ile zemin arasına da özel izolatörler kullanılabilir. 4.9. Susturucu ve Egzoz Sistemi Egzoz susturucusu jeneratör ile birlikte montaj için ayrıca verilmiştir. Susturucu ve egzoz sistemi motordan yayılan gürültüyü azaltır ve emniyetli çıkış için egzoz gazını yönlendirir. 4.10. Kontrol Sistemi Manuel veya otomatik kontrol sistemi ve panosu (12) jeneratörü muhtemel arızalardan korumak, jeneratörün çıkışını ve çalışmasını kontrol etmek amacıyla jeneratör şasesi üzerine yerleştirilmiştir. Bu sistemler hakkında 12. bölümde daha detaylı bilgi verilmiştir. 5.ODA BOYUTLANDIRMASI, YERLESTİRME, KALDIRMA 5.1. Genel Jeneratörün boyutlarının bilinmesinden sonra jeneratörün yerleştirilmesi için planlar hazırlanabilir. Bu bölüm jeneratörün etkin ve emniyetli yerleştirilmesi için gerekli önemli faktörleri içermektedir. 5.2. Kabin Jeneratör, bir kabin içine konduğunda taşıma ve yerlestirme büyük ölçüde kolaylaşacaktır. Kabin, jeneratörü yetkisiz kisilerin kullanmasına ve harici hava şartlarının etkenlerine karşı korur. 5.3. Jeneratörün Taşınması Jeneratör şasesi, özellikle jeneratörün taşınmasını kolaylaştırmak için dizayn edilmiştir. Jeneratörün yanlış kaldırılması parçalarda ciddi hasarlara yol açabilir. Jeneratör, forklift kullanılarak kaldırılabilir, dikkatli bir şekilde şasesinden itilebilir veya şasesinden çekilebilir.. 8
Şekil 5.1. Jeneratörün vinç ile kaldırılması Uyarılar:! Jeneratörü motor veya alternatör kaldırma halkalarını kullanarak kaldırmayınız.! Forklift ile itme esnasında doğrudan şaseyi itmeyiniz ve oluşabilecek hasarı önlemek için mutlaka şase ile forklift arasına tahta koyunuz! Jeneratörün ağırlığına uygun kaldırma teçhizatı kullanınız.! Jeneratör taşıma amacıyla kaldırıldığında, personeli jeneratörden uzak tutunuz.! Kabinli veya kabinsiz jeneratör kaldırılırken şase veya kabin üzerindeki kaldırma halkaları kullanılmalıdır. 5.4. Jeneratör Yerinin Seçimi Jeneratörün konacağı yerin seçimi yapılırken aşağıdaki faktörler göz önüne alınmalıdır: - Mümkün olacak planları düşünme ve başlatma - Toplam alan ve alan içerisindeki sınırlamalar, gürültü sınırlamaları - Mahalle giriş, başlangıçtaki jeneratörün odaya getirilmesi, yerleşim durumu, montaj tasarımları, sonraki yakıt ve servis yapabilme durumlarının göz önüne alınması - Zemin durumu, seviyesi ve meyil durumu göz önüne alınmalıdır. Jeneratör sağlam ve düz yatay zemin üzerine monte edilmeli, zemin jeneratörün ıslak ağırlığını taşıyabilmeli - Jeneratör için oda içerisinde cebri havalandırmaya ihtiyaç duyulacağından yeterli soğutma havası ve yanma havası oda içerisine alternatör ün arkasından girecek ve motorun ön tarafından sıcak hava deşarj edilecektir. - Yağmur, kar, sulusepken, sel suyu, direk gün ışığı, dondurucu soğuk ve aşırı sıcaklık gibi unsurlara karşı korumalı olmalıdır. - Aşındıran veya iletkenlik sağlayan toz, iplik, duman, yağ dumanı, buhar ve motor egzoz dumanı gibi havadan taşınan zararlı maddelere karşı korumalı olmalıdır. - Ağaç veya direk gibi devrilebilecek nesnelerin çarpmasına karşı korumalı olmalıdır. - Jeneratörün soğutulması ve servis ve bakım yapılabilmesi için jeneratör etrafında en az 1 metre ve jeneratör üzerinde en az 2 metre boşluk olmalıdır. - Jeneratörü odaya taşıyabilmek için jeneratörün geçebileceği uygun bir geçit olmalıdır. - Yetkisiz kişilerin jeneratör mahalline girişleri önlenmelidir. - Eğer jeneratörü binanın dışına koymak gerekiyor ise, jeneratör bir kabin veya bir oda içerisine konmalıdır. Ayrıca jeneratörün geçici olarak binanın içinde veya dışında çalıştırılmasında kabin kullanılması faydalıdır. -Dahili topraklama durumunu kontrol ediniz - Topraklama çubuğunu jeneratöre en yakın noktaya monte edin, yayılma direncini (maks.1k ) ölçün, kontak voltajı 25 Volt, 30 ma kaçak akımdan daha yüksek olmamalı. 5.5. Modüler Montaj Bu terim; jeneratör giydirme odası olarak ifade edilebilir. Yukarıdaki sistem ile arasındaki fark; bu sistemde jeneratör, düz bir beton zemin üzerine monte edilir ve konteynerize edilmiş modül jeneratörün üzerine giydirme yapılır. Bu montaj şeklinde jeneratör çevresinde sınırlı alan olacağından bakım olanağı azalır. 5.6. Titreşim İzolasyonunun Tesisi Jeneratör Temeli ve taban : Not : Özel kaide beton gerekli değildir, jeneratör ıslak ağırlığını taşıyacak düzgün beton zemin yeterlidir. Bu tip çalışma (sismik tanımlama dahil) kaide betonun dizaynı, inşaat veya yapı mühendisi sorumluluğunda yapılacaktır. Kaide betonun temel fonksiyonları: - Jeneratör toplam ağırlığını taşımak - Jeneratör grubunun meydana getirdiği vibrasyonu yapıdan izole etmek 9
Yapı dizaynı için inşaat mühendisi aşağıdaki detaylara ihtiyaç duyacaktır. Jeneratör odası çalışma ısısı (makineden kütleye verilen ısı transferi tanımlanmamış gerilim stresi oluşturabilir) Önerilen kaide beton kütlesinin tüm boyutları Jeneratör şasesinin tespit noktaları ve montaj Beton Kaide: Beton kaidenin dökülmesi ile jeneratörün kaideye oturtulması arasında betonun sertleşmesini sağlayabilmesi için en az yedi gün geçmesi gerekecektir.aşağıdaki formül minimum beton derinliği hesabında kullanılabilir. k t = ------------------- d x w x l t = Betonun kalınlığı (m) k = Jeneratörün net kg ağırlığı d = Betonun yoğunluğu (2403 kg/m2) w = Betonun genişliği (m) l = Kaide betonun uzunluğu (cm) Kaide betonun taşıma gücü beton içerisine konulan çelik hasır veya takviye metal profiller ile kuvvetlendirilmeli. Ana blok malzemeleri: Çimento Kum Çakıl Vibrasyon izolasyonu: Her bir jeneratör tek modül olarak motor ve alternatör kaplin ile birbirine bağlanır ve grup esnek lastik izolatörlerle şaseye monte edilir. Normal olarak beton kaidenin motorun vibrasyonunu absorbe etmek için kullanılması gerekli değildir. Jeneratör ağırlığını taşıyabilecek düzgün beton zemin gerekir. Zemin : Jeneratör direkt olarak beton zemine yerleştirilmiş olabilir. Ancak kalıcı montajlamada, jeneratör şasesinin basacağı bölgede yükseltilmiş beton yapılması servis yapmada kolaylıklar sağlayacaktır. Örneğin karterden yağ boşaltılması yapılırken şase-depo olmayan gruplarda k Düzgün olmayan ve zayıf olan beton kaide istenmeyen vibrasyona sebebiyet verebilir. Bağlantılar: Tüm boru sistemleri ve elektriksel bağlantılar jeneratöre esnek bağlantılar ile bağlanmalıdır. Yakıt ve su hattı devreleri, egzoz boruları uzun mesafelere vibrasyonu taşıyabilir. 5.7. Oda Dizaynı Kılavuz Notları : 5.7.1.Oda boyutu toleransı: İdeal olarak jeneratör çevresinde kolay bakım ve dolaşma alanı için yakıt tankı ve panodan minimum 1 metre mesafe verilmiş olması gerekir. Personel giriş kapısı giriş ve çıkışa, ses kes bariyerlerinin ve diğer aksesuarların girişine uygun, yeterlikte olmalı. 5.7.2. Giriş ve çıkış ses kesme bariyerleri ile panjurlar: Giriş ve çıkış ses kesme bariyerleri 100 mm lik tahta çerçeveye monte edilmeli. Bariyer önüne monte edilen panjurlar hava girişinde düşük direnci sağlamak için panjur dizaynına dikkat edilmeli minimum 50% alan sağlanmalıdır. Ses kes bariyerleri ile 1 metrede ses seviyesi 85 db(a) EEC standart regülasyon için sağlanacaktır. Daha fazla gürültüyü düşürmek için ses kes bariyerlerinin uzunluğunu artırmak gerekir. Panjurların iç kısmında kuş ve küçük canlıların girmesine karşı tel kafes olması gerekir. Kafes tellerinin açıklıkları hava akışını engelleyecek aralıkta olmaması gerekir. Ses kesici çıkış bariyeri radyatör davlumbazı flanşına ısı ve yağa karşı dirençli esnek branda bağlantısıyla bağlanır. 5.7.3. Yanma Havası Girişi Motor yanma havası mümkün olduğunca temiz ve soğuk olmalıdır. Yanma havası jeneratörün bulunduğu ortamdan motora monte edilen hava filtresi vasıtasıyla çekilir. Fakat bazen toz, pislik ve sıcaklık gibi koşullardan dolayı jeneratör etrafındaki hava uygun olmayabilir. Bu durumlarda bir hava giriş kanalı bağlanabilir. Bu kanal motor üzerindeki hava filtresine temiz havayı dış ortamdan veya başka bir odadan sağlar. 10
5.7.4. Egzoz Sistemleri Egzoz sistemi çizim planında görüldüğü gibi oda tavanı tarafından taşınması gerekir. Eğer binanın tavanı egzoz sistemi ağırlığını taşıyamayacak durumda ise oda zemininden demir konstrüksiyon ile egzoz sisteminin taşınması gerekir. Egzoz sistemi kaza ile dokunmalara karşı zeminden 2-3 metre yukarıda yapılması gerekir. Paslanmaz çelik kompansatör sabit egzoz sistemi ile motor egzoz manifoldu arasına monte edilmesi gerekir. Egzoz sisteminin jeneratör odasındaki bölümünün dayanıklı taş yünü ile kaplanması ve izolasyon üzeri alüminyum veya galvaniz sac ile kaplanması iyi olacaktır. Dolayısı ile operatör yaralanması ve jeneratör odasında meydana gelecek ısı yükselmesi azalacaktır. Şekil 7.2 de tipik egzoz boru tesisatı gösterilmiştir. 5.7.5. Soğutma ve Havalandırma Motor, alternatör ve egzoz boruları ısı yayarak ortam sıcaklığının artmasına sebep olurlar. Sıcaklığın artması ise jeneratörün çalışmasını olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle motor ve alternatörün soğuk tutulması için yeterli havalandırmanın sağlanması gerekir. Hava akışının Şekil 5.4 de görüldüğü gibi olması gerekir. Hava alternatör tarafından jeneratör odasına girmeli, motor üzerinden ve radyatör içerisinden geçerek çadır bezinden körük tipinde esnek bir branda yardımıyla odadan çıkmalıdır. Eğer sıcak havanın odanın dışına atılması için bir branda kullanılmaz ise fan, sıcak havayı jeneratör odasına yayarak soğutmanın etkinliğini azaltır. Şekil 5.3 Zayıf havalandırma tertibatı Odaya hava girişinin ve odadan hava çıkışının kolay olması için hava giriş ve çıkış pencerelerinin yeterince büyük olması gerekir. Kaba bir hesapla hava giriş ve çıkış pencereleri radyatör alanının en az 1.5 katı büyüklüğünde olmalıdır. Jeneratörün hava şartlarından etkilenmemesi için giriş ve çıkış pencerelerinin panjurları olmalıdır. çalıştırılmadığında panjurlar kapatılabilir. Böylece ilk çalıştırma ve yüke vermeyi kolaylaştıran sıcak hava odada kalır. Otomatik kontrol sistemli bir jeneratör odasında eğer panjurlar hareketli ise bunlar otomatik olarak hareket ettirilebilir. Yani motorun çalışmaya başlamasıyla birlikte panjurların hemen açılması ve motorun durmasıyla da panjurların kapanması sağlanabilir. Şekil 5.4 Tipik Jeneratör grubu bodrum yerleşim planı Şekil5.2.Saptırma kanalları ile radyatörden atılan havanın yönlendirilmesi Radyatör sıcak hava atış kanalı veya bacasında keskin köşe yapılmasından kaçınılmalıdır. Dışarı atılan havayı döndürmek için yönlendirici şekilde düzenleme yapılmalıdır. 5.7.6. Kablo Sistemleri Büyük güçteki jeneratör transfer siviç panosu jeneratör odasının dışına ve dağıtım panosu odasına monte edilir. Alternatör çıkış terminallerinden çıkacak güç kabloları esnek yapıda H07RN-F tipi kablolarla montaj yapılmalı. Esnek güç kabloları kablo kanalı/ merdiveni vasıtasıyla taşınır. Esnek tek damar güç kabloları herhangi bir panoya veya cihaza girişte demir olmayan metal levha malzemeden geçirilmelidir. 11
5.7.7. Transfer Panosu Küçük güçteki jeneratör transfer panosu jeneratör odasında pozisyon landırılmış olabilir. 630 Ampere kadar transfer sviç panoları duvar tipi dir. Maksimum derinliği 600 mm dir. Zemin tipi panolar 800 Amper den sonradır. Zemin tipi panonun arkasından minimum 800 mm alan bırakılmış olmalı. 5.7.8. Jeneratör Grupları 800kVA gücündeki jeneratörlere kadar yakıt tankı grubun şasesindedir. Ayrı yakıt tankı sağlanması mümkündür; ancak jeneratör odasında ilaveten bir alanın olması gerekir.radyatör ile hava çıkış kanalı arasında minimum 300 mm branda bezi monte edilmiş olmalı. Kapılar Jeneratör odası kapıları her zaman dışarı açılmalı, çift kapı kullanılması durumunda jeneratörü hareket ettirmede kolaylık sağlayacaktır. Akustik İşlemsiz Jeneratör Montajı Not: Kolay bir kural olarak giriş havası panjurunun boyutu radyatör alanının 1,5 katı kadar olmalı. Akustik işlemsiz montajlama hava giriş ve çıkış ses bariyer kısımları hariç aynıdır. Jeneratörün radyatör çıkış penceresine olan mesafesi önemlidir. Radyatörden atılan sıcak havanın jeneratör odasına girmemesi için tavsiye edilen jeneratörün pencereye maksimum mesafesi 150 mm dir. 12
Şekil 5.5. Jeneratör Odası ve Yerleşimi 13
Cummins Motor Modeli S3,8 - G6 Jeneratör Grubu Model AC 55 Stanby Gücü (kva) 55 Grup Boyutu (m) BOY EN YÜK 1,86 0,9 1,45 Oda Boyutu (m) Radyatör S cak Hava Ç k fl Penceresi Boyutlar (m) Hava girifl penceresi toplam alan Oda Kap Boyutu (m) A B C BOY EN YÜK D E K (m 2 ) L M ÇAP (inch) 3,5 3 2,5 0,8 0,85 0,4 0,8 1,5 2 3 Egzoz P (m) 2 S3,8 - G7 AC 66 66 1,86 0,9 1,45 3,5 3 2,5 0,75 0,8 0,5 0,7 1,5 2 3 2 6BTA5,9 - G5 AC 110 110 2,15 1 1,6 4 3 2,5 0,8 0,8 0,5 0,9 1,5 2 3 2 6BTAA5,9 - G5 AC 175 175 2,35 1 1,67 4 3 2,5 0,8 0,9 0,45 1 1,5 2,2 3 2 6CTA8,3 - G2 AC 200 200 2,32 1,1 1,65 4 3 2,5 1,1 1 0,55 1,5 1,5 2 4 2 6CTAA8,3 - G2 AC 250 250 2,9 1,1 1,81 5 3 3 1,1 1 0,55 1,5 1,5 2 4 2 QSL9-G5 ACQ 350 350 3 1,15 1,9 5 3,3 3 1,3 1,3 0,55 2,3 1,5 2,5 6 2,5 NT855-G6 AC 350 350 3,23 1,15 2 5 3,3 3,2 1,3 1,3 0,7 2,3 1,5 2,5 6 2,5 NTA855-G4 AC 400 400 3,23 1,15 2 5 3,3 3,2 1,3 1,4 0,7 2,5 1,5 2,5 6 2,5 QSX15-G6 ACQ 500 500 3,56 1,3 2 6 3,5 3,2 1,7 1,7 0,45 3,5 1,7 2,6 6 2,5 QSX15-G8 ACQ 550 550 3,56 1,3 2 6 3,5 3,2 1,7 1,7 0,45 3,5 1,7 2,6 6 2,5 VTA28-G5 AC 703 700 4 1,42 2,18 6,5 4 3,5 1,5 1,5 0,6 3,6 2 2,6 2x6 2,6 VTA28-G6 AC 825 825 4,1 1,42 2,18 6,5 4 3,5 1,6 1,5 0,6 3,6 2 2,6 2x6 2,6 QSK23-G3 ACQ 881 880 4,1 1,7 2,26 6,5 4 4 2 2 0,3 5 2,4 2,7 8 2,7 QST30-G3 ACQ 1030 1030 4,2 1,76 2,35 7 4,5 4 2,3 2,2 0,3 5,5 2,5 3 2x6 3,1 QST30-G4 ACQ 1100 1100 4,4 1,76 2,35 7 4,5 4 2,3 2,2 0,3 5,5 2,5 3 2x6 3,1 KTA50-G3 AC 1410 1410 4,96 2,1 2,42 8 4,5 4 2,5 2,3 0,3 8 2,7 3 2x8 3,1 KTA50-GS8 AC 1675 1675 5,5 2,1 2,55 8 4,5 4 2,6 2,5 0,3 8,5 2,7 3,5 2x8 3,6 QSK60-G4 ACQ 2250 2250 6,02 2,5 3,22 9 5 5 3 3,3 0,3 12 3,1 4 2x12 4 Tablo 5.1. Tek grup olarak çalışacak Cummins dizel motorlu açık tip dizel jeneratör boyutları, oda boyutları, hava giriş ve çıkış pencerelerinin boyutları ve egzoz borusu çapı ölçüleri. Boyutlara akustik elemanlar dahil edilmemiştir. 14
6. YAKIT SİSTEMİ 6.1. Genel Dizel motora yakıt beslemesi aşağıdaki şekillerde sağlanmış olabilir. 1- Direkt olarak şasesinde bulunan yakıt tankından 2- Jeneratör odası veya muhafazası içerisinde ana yakıt tankından otomatik dolum yapabilen günlük servis tankından 3- Jeneratörün monte edildiği zeminden en az 500 mm yüksekte konumlandırılmış, direkt olarak ana yakıt tankından Motor için en önemli özelliklerden birisi temiz ve su bulunmayan yakıtın kullanılmasıdır. Yakıt içerisindeki pislik yakıt enjeksiyon sisteminde hasarlara sebep olmaktadır. Yakıt içerisindeki su sistem parçalarının paslanmasına neden olmaktadır. 6.2. Dizel Yakıtı Özelliği Yakıt Fiziki Özellikleri Viskozite Tavsiye edilen özellik 1,3 ile 5,8 sentistroke 40 o C da her bir san. için 1,3 ile 5,8 mm Setan sayısı 0 o C ın üzerinde min 40 0 o C ın altında min 45 Kükürt miktarı Su ve tortu Yoğunluk Ash Asit miktarı aşmamalı Kayganlık Dizel Yakıtı Özellik Tanımları yüzde 0,5 hacmi aşmamalı yüzde 0,05 hacmi aşmamalı 0,816 ile 0,876 g/cc 15 o C da yüzde 0,02 hacmi aşmamalı her 100 ml de 0,1 MgKOH 3100 gr veya daha yüksek Ash : Yakıt içerisindeki mineral kalıntısıdır. Yüksek ash miktarı silindirlerde ve enjektörlerde aşırı oksitlenmeye sebep olur Setan sayısı : Düşük setan sayısı motorun zor çalışmasına sebep olur. Kükürt : Yakıt içerisinde kükürt kalıntı miktarı. Nemli kükürt yanma esnasında sülfürik asit formuna geçer Viskozite : Uygun olmayan viskozite güç düşümüne, aşırı duman meydana gelmesine ve detenasyona sebebiyet verecektir. Cummins yakıt sisteminde ASTM 2,0 numara dizel yakıtı kullanılmasını tavsiye eder. 6.3. Jet A Yakıtının Kullanılması Jet A yakıtının setan sayısı minimum 40 ise dizel motorlarda kullanılabilir. Daha düşük özgül ağırlıklı yakıtın BTU su daha düşük olacağından motor çıkış gücüde düşecektir. PT yakıt sistemi kullanılan Cummins motorlarda (NT, V28 ve K serilerinde) Jet A yakıtı kullanılması hoş görülebilir ve sıra tip Bosch pompa kullanılan C ve B serisi motorlarda Jet A hoş görülebilir, Dönel tip Stanadyne pompa kullanılan B serisi motorlarda daha az hoş görülür. Bu durumda müşteriler motor revizyon (süresini) ömründen, yakıt pompası değişimi minimum yaklaşık üçte bire düşeceğini beklemeleri gerekir. Düşük süre ile kullanılan standby jeneratör grupları için uygun olabilir. 6.4. Şase-depo Yakıt Tankı Cummins motorlu jeneratör grupları şase-depo veya ayrı depolu olarak tedarik edilmiş olabilir. Şase-depo jeneratörler de yakıt bağlantıları yapılmış ve çalışmaya hazır vaziyettedirler. Yakıt transferi, el operasyonlu pompalar veya elektrik motorlu ünitelerle manuel veya otomatik yakıt dolumu ile sağlanabilir. 6.5. Ara Tanksız Yakıt Sistemi Bu en basit düzenleme ile ana yakıt tankından direkt olarak motora yakıt beslemesi yapılmış olacaktır. Bu sistemde enjektörlerden geri dönüş dökülme hattı bu tanka direkt olmaktadır. Bu düzenlemenin sınırlı kuralları aşağıdadır: 1- Büyük hacimli ana yakıt tankından çıkarak motoru yer çekimi ile besleyen hat jeneratörün kaide betonu seviyesinin minimum 600 mm üzerinde olmalıdır. 2- Enjektör geri dönüş dökülme hattının basınç düşmesi motor teknik verilerinde ifade edilen değeri aşmamalıdır. (max. Allovable head on ınjector return line) 15
3- Ana yakıt tankından motora çekilen besleme borusu motora gerekli yakıtın toplam hacmini (tüketilen yakıt ve geri dönen yakıt miktarı) karşılayacak çapta olmalı. 6.7. Günlük Servis Yakıt Tankı Büyük güçteki jeneratör grupları için grup dan ayrı sağlanan günlük servis yakıt tankı kapasitesi 1250 litre olabilir. Ayrıca manuel veya otomatik yakıt transfer sistemi sağlanabilir. Dizel yakıtı çinkoyla reaksiyona girdiğinden yakıt tankları galvanizli demirden yapılmış olmamalıdır. Yakıt tankı havalık borusu monte edilen yakıt sisteminin en yüksek noktasına uzatılmış olmalıdır. Şekil 6.1 Ara Tanksız Yakıt Sistemi 6.6 Ara Tanklı Yakıt Sistemi Jeneratör odasında sınırlama olan yerlerde ana yakıt tankından direkt yakıt beslemesi mümkün olmayabilir, motora direkt yakıt beslemesi yapacak bir ara yakıt tankı, jeneratör odasına veya jeneratör muhafazası içerisine yerleştirilmiş olabilir. Bu tip sistemde ilaveten aşağıdaki opsiyon ekipmanların olması gerekir. 1- Otomatik dubleks transfer pompası ve primer filtre sistemi ile düzenlenmiş, esas pompa arızalandığında yedek pompa start yapacak şekilde düzenlenmiş yakıt transfer sistemi. Transfer pompaları motorun sarf edeceği ve geri dönecek toplam yakıt ihtiyacını karşılayacak şekilde boyutlandırılmış olmalıdır. 2- Eriyebilen tel ile çalışan ve ara tanka yakıt beslemesini kesecek şekilde ve yangın ihbar sistemine sinyal gönderen, ölü ağırlık ile kapanan vana, sistem içerisinde dizayn edilebilir. 3- Jeneratör kabininde meydana gelecek yangın durumunda ara tank dan yakıtı ana tanka boşaltmak için düzenlenmiş eriyen tel ile çalışan boşaltma vanası. Sisteme ilave edilen yukarda verilen ekipmanların bağlantı detayları Şekil 6.2 de gösterilmiştir. Ara tank olarak kullanılacak günlük servis tankına aşırı yakıt transferi olması durumuna karşı aşağıdaki tedbirlerin alınmış olması gerekir. 1- Ana yakıt tankına direkt geri dönüş (taşıntı) boru tesisatı yapılmış olmalı 2- Günlük tankın altında toplama kabı içerisine seviye alarm sistemi düzenlenmiş olmalı. Seviye aşıldığında yakıt transfer pompasının enerjisini kesecek şekilde düzenleme yapılmış olmalı. 3- Toplama kabına taşıntı devresi boru tesisatı yapılmış olmalı. Tank üzerindeki dizel motora besleme hattı bağlantısı jeneratörün zemine oturduğu seviyeden 600 mm yukarıda olmalı ve bu durumda yakıt pozitif basınçla motoru besleyecektir. Yakıt besleme hattındaki basınç, motorun yakıt besleme pompası için müsaade edilen maksimum basınç seviyesinden yüksek olmamalıdır (motor teknik özellik sayfasına bakınız)(maximum inlet restriction at lift pump or inlet connection). Yakıt geri dönüş taşıntı devresi bağlantısı motor un yakıt pompasının emiş kaldırma kapasitesinden daha yüksek olmamalıdır (motor teknik özellik sayfasına bakınız)(maximum allowable head on injector return line). Ara tank ana yakıt tankından daha aşağı seviyeye yerleştirildiği zaman transfer hattı üzerine motorlu vana yerleştirilmiş olmalı. Yakıt tankından motora doğru yapılan tüm boru tesisat bağlantıların sonunda borulara vibrasyonun transferini önlemek için esnek hortum bağlantısı kullanılmalıdır. Şekil 6.2. Ara tanklı yakıt sistemi 16
6.8. Büyük Hacimli Depolama Tankları Yakıt besleme sisteminin amacı tasarlanmış sistem için uygulamaya yönelik yakıtın yeterli miktarda depolanmasıdır. Dolayısıyla ana yakıt tankları uygun hacimde olmalı. Tankların doldurulması; tanker tarafından kolay giriş yapmasına izin verecek şekilde ve kabine yerleştirilmiş kilitlenebilir yakıt doldurma bağlantısı olacaktır. Bu kabinde aynı zamanda yakıt miktarını gösteren bir gösterge ve aşırı dolma alarmı için seviye sivici ve tankın üzerinde menhol bulunması gerekir. Ara tank kullanıldığı zaman elektrikli yakıt transfer pompası gerekecektir. Bu pompa mümkün olduğu kadar ana yakıt tankı yakınına zemin üzerine yerleştirilmiş olmalı. Pompanın itme gücü çekme gücünden daha fazla olmalıdır. Ana yakıt tankı aşağıdaki olanakları kapsamalıdır; - Temizleme veya onarım esnasında izolasyon koşulu (çoklu tanklar monte edildiği yerlerde) - Doldurma bağlantısı - Hava çıkışı için boru veya nefeslik - Ara yakıt tankından ana yakıt tankına taşıntı hattı bağlantısı - Gözlem yapma veya manhole kapağı, yaklaşık 18 inch (457 mm) çapında. -Tankın en alt noktasında çamur boşaltma bağlantısı - Seviye göstergesi (tank doldurma noktasına transfer edilen gösterge) - Yakıt besleme bağlantısı çamur boşaltma bağlantısı zıt noktasında - (İhtiyaç olunan yerde) yakıt süzgeci ve vana Yatay olarak yatırılmış ana yakıt tankı için gerekli tank iskeleti veya destekleri düzenlenmiş olmalı. Bu destekler standart yangın korumasına ve termal etkiye karşı izin verecek şekilde yapılandırılmalı. Tankın sonunda boru hatları emniyetli şekilde desteklenmiş olmalı. Zemine monte edilen yakıt tankları için yakıt toplama tepsisi sağlanmış olmalı, ana tankın kurulumu için aşağıda verilen ihtiyaçlar göz önüne alınmış olmalı; - Yeteri kadar geniş ve yakıt tankı kapasitesinin %10 daha fazlasını kapsayacak boyutta bir yer yapılmalı - Zemin, sıvı geçirmez ve boşaltmasız çukur şeklinde, bir tarafa dökülme olacak ve eğim verilmiş şekilde yatırılmış olacaktır. - Duvarlar ve zemin su geçirmez astar ile astarlanmış olmalıdır. - Tankın her tarafından bağlantı ekipmanlarına erişmek mümkün olabilmeli - Sıvı toplama çukurunu boşaltmak için el veya elektrikli pompalama sistemi kurulu olmalıdır. - Tüm metal aksam yerel standartlara göre topraklanmış olmalıdır. Yeraltına yerleştirilecek tanklar için yapılacak kazının boyutu kolay montaj yapabilmeye izin verecek yeterlikte olmalıdır. Çukur yeteri kadar geniş olmalı tankın dış kısmı ile hava aralığı en az 1 metre olmalı. Tank destekler üzerinde indirilirken tankın koruyucu kaplaması zarar görmemeli. 6.9. Boru çapları tanımlaması Yakıt pompası girişinin çapı vasıtasıyla minimum boru çapları tanımlanmıştır. Boru iç çapı en az transfer pompası girişi kadar olmalı. Eğer boru sistemi yakıtı uzun mesafeye taşıyacaksa boru çapı artırılmış olmalı. Boru tesisatı içerisinde yüksek emme basıncını önlemek için tankın çıkışında yardımcı transfer pompasına ihtiyaç duyulabilir. Her ne olursa olsun aşırı yakıt hattı emme basıncı önlenmiş olmalı. Yüksek emme basıncında boru içerisinde yakıt buharlaşacak ve motora yakıt beslemesi düşmüş olacaktır. Her zaman için boru tesisatı boyutlandırılması yapılırken filtreler, tesisat elemanları ve vanalarda basınç düşmesini hesaba katmak gerekir. yakıt boru tesisatını jeneratör vibrasyonundan izole etmek için esnek bağlantı kullanılmalıdır. Bu vibrasyon izole edilmemiş ise boru tesisatı kopabilir veya yakıt sızıntısı meydana gelebilir. Esnek bağlantı hortumu mümkün olduğu kadar kısa ve motora yakın olmalı. Boru tesisatının geniş alana yayılması durumunda uygun desteklerin monte edilmesi gerekir. Sistemden vibrasyonu izole etmek için boru askıları kullanınız. Sıcak su boruları, elektrik kabloları, egzoz boruları ile yakıt boru tesisatı birlikte çekilmemelidir. Yukarıdaki boru tesisatı çevresi sıcaktır. Her hangi ısı yüklemesi durumunu ortadan kaldırmak için yakıt tesisatının izole edilerek korunması gerekir. Tüm borular monte edilmeden önce temizlik durumu, sızıntı ve genel durumu için kontrol edilmiş olmalı. Yakıt borularından motorun içerisine pisliğin girmesi ve çekilmesini önlemek için ilk start dan önce yakıt tankı ve tüm borular bol yakıtla temizlenerek flaşlama işleminden geçirilmesi gerekir. Sistemden havayı almak için üst noktada küçük vana olmalıdır. 17
Boru tesisatında dönüşler yapılırken dirsek yerine T bağlantı kullanın, kullanılan bu T lerdeki tapaların sökülmesiyle hatlarda flaş ile temizlik yapılması kolaylaşacaktır. Tüm dişli boru ve elemanlarda uygun sızdırmazlık sıvısıyla conta yapılmış olmalıdır. Dikkat : Yakıt hattı boru ve elamanlarını contalamada bant kullanmayınız. Bant parçaları enjektörler veya pompa içerisinde tıkama meydana getirebilir. 6.10. Yakıt Geri Dönüş Hatları Aşırı sıcak yakıt geri dönüş hatları motorda kullanılmaz, ikisinden birine günlük tanka veya ana yakıt tankına enjektörlerden geri dönen sıcak yakıtın ısısı tank içerisinde dağıtılır. 6.11.Elektrikli Yakıt Transfer Pompaları Ana yakıt tankından jeneratör grubu günlük tankına yakıt transfer edilmek istendiğinde yakıt pompasına ihtiyaç duyulur. AC pompalar 230 Volt AC besleme elektriği ile çalışırlar. Transfer pompaları genellikle jeneratör ana yakıt tankına yakın yerde montaj yapılır. Yakıt seviye siviçleri ise günlük tank içerisine montajı yapılır. Kontrol röleleri, anahtarlar, lambalar kontrol panosundadır Ana yakıt yankında yakıt yok iken veya çıkış vanası kapalı iken pompa çalıştırılmamalı, çalıştırılır ise pompa hasar görür. Dikkat : Yakıt geri dönüş hattı direkt olarak motor besleme hatlarına bağlamayınız. Yakıt aşırı ısınacak ve kesilecektir. Yakıt geri dönüş hatları her zaman ana yakıt tankına veya günlük tanka verilmelidir. Bu durum tüm PT yakıt sistemli motorlar için (NT, V28 ve K serileri) geçerlidir. Bununla beraber B serisi, C serisi veya QST30 serisi motorlarda yakıt boşaltma hatları besleme hattında sifonlamaya sebep olacaktır. Yakıt geri dönüş hattı yakıt besleme hattından daha küçük çapta olmamalı. Yakıt soğutucuları : Yakıt tankına dönen yakıt motordan ısı aldığı için Q serisi motorlarda yakıt sistemi hattı üzerine monte edilmek üzere yakıt soğutucusu kullanılabilmektedir. 18
Şekil 6.3. Jeneratör grubu günlük servis tankı ve ana yakıt tankı için tipik bağlantı tesisatı Tablo 6.1. Jeneratör güçlerine göre yakıt boru tavsiyeleri Şekil 6.4. Ana yakıt tankından, şase-depo günlük yakıt tankına tipik boru tesisatı montajı 1. Dolum kabini ile aşırı dolum alarmı veya kıt göstergesi 2. Ana yakıt tankına dolum hattı 3. Havalık 4. Yakıt göstergesi 5. Ana yakıt tankı 6. Boşaltma vanası 7. Yakıt-sıvı toplama tankı 8. Çıkış vanası 9.Günlük yakıt tankına giden besleme hattı 10. Elektrikli yakıt transfer pompası 11.Elektrikli yakıt kesme vanası 12.Yakıt-sıvı toplama tankı 13.Günlük yakıt tankı (şase içerisinde) 14.Yakıt seviye kontrol sviçleri 15.Manuel dolum ve havalık 16.Yakıt seviye göstergesi 17.Boşaltma vanası 18.Yakıt sızıntı alarmı (opsiyon) 19.Motor yakıt filtresi 20.Motor yakıt pompası 19
Uyarılar:! Jeneratörlerin yakıt depolama sistemleri standartlara uygun olmalıdır.! Yakıtın etrafında alev, kıvılcım, sigara içmek gibi yanmaya sebebiyet verebilecek olaylara izin vermeyiniz.! Yakıt sistemi için galvanizli boru kullanmayınız.! Yakıt tanklarını tamamen doldurmayınız. Yüksek ortam sıcaklıklarında yakıtın genleşebilmesi için yakıt tank kapasitesinin %6'sı kadar bir boşluk bırakınız.! Motor durduğunda yakıt borularından motora doğru yerçekiminden dolayı tabii akış olmamalıdır.! Uygun bir motor çalışması için yakıt sıcaklığı kritik bir faktördür. 71 C 'nin üstündeki yakıt ısısı, genleşme nedeni ile beher hacme düşen ısı muhtevasını düşürdüğünden motor çıkış gücü azalır.! Ana yakıt tankından günlük yakıt tankına bağlantı borusu, günlük tank besleme borusundan büyük veya eşit olmalıdır.! Yakıt sistemi hattında su ayırıcı ön filtre kullanılması enjektörleri ve yakıt pompasını koruyacaktır. 7. EGZOZ SİSTEMİ 7.1. Boyutlandırma Egzoz sistemi montajında egzoz gazı en yakın ve uygun noktadan atmosfere gönderilecek şekilde dizayn edilmiş olmalıdır. Egzoz boru tesisatı uzunluğu ve yön değiştirme sayısını mümkün olduğu kadar minimum tutulmuş olması uygun olacaktır. Egzoz sisteminin motora etki edecek karşı basıncı hesabında; borunun düz uzunluğu, dirsekler ve susturucularda meydana gelecek dirençler esas alınır. Daha küçük çaplı boru, daha fazla uzunluk ve çok sayıda dirsek durumu egzoz gaz akışı direncini daha çok büyütür. Hesaplama için formül; aşağıda verilen parametrelere göre yapılır. Çoğunlukla Cummins motorlar için egzoz geri basınç sınırı 3 inch Hg ( 76 mm Hg) olmakla beraber son geliştirilen motorlarda 2 inch Hg (50 mm Hg) düşmüş olarak maksimum egzoz gaz akışı ayarlanmaktadır. Egzoz manifoldu flanşının çapını baz alarak ve 6 metrede veya 3x90 o dirseklerde boru çapı 1 (inch) artırılarak boru çapını tahmin etmek mümkündür. Uygun ses kesme olayında tepkisel (reaktif) ve emmesel (absorptif) susturuculara ihtiyaç duyulur. Emmesel susturucu tepkisel susturucudan sonra yerleştirilmiş olmalı ve onların direnci borunun düz uzunluğu çapı eşdeğeri ile aynı olarak göz önünde bulundurulur. Toplam susturucu dirençleri ilave edildiği zaman motorun maksimum müsaade edilen geri basınç değeri aşılmamalı. Olmaz ise susturucu ve boru çapı artırılmalı. 7.2. Rota Susturucu ve boruların rotası aşağıda verilen faktörlere göre ayarlanmalıdır. - Motorun hareket etmesi için körüklü ünite motor üzerine bağlanmış olmalıdır. - Eğer susturucu jeneratör odasına monte edilmişse onun fiziksel boyutu ve ağırlığı zeminden desteğe ihtiyaç gösterebilir. - Çalışma esnasında boruda meydana gelecek ısısal genleşme için her bir değişen yönlenmede kompensatör monte etmek gerekebilir. - Boru sistemindeki 90 o dönmelerde iç yarı çap boru çapının 3 katı olmalıdır. Şekil 7.1. - Birinci susturucu mümkün olduğu kadar motora yakın monte edilmiş olmalı Şekil 7.1. Egzoz boru tesisatında dirsek dönüşü 20