Türkiye de Nükleer Fizik Eğitimi Ege Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü, 35100, Bornova, İzmir, TÜRKİYE Turkey-Ukraine Nuclear Education Cooperation Workshop 20-21 February 2017
Türkiye de nükleer fizik ve atom fiziği ile ilgili dersler 1950 li yıllarda üniversitelerde başlamış ve daha sonra 1961'de İTÜ bünyesinde kurulan İTÜ Nükleer Enerji Enstitüsü ile lisans üstü seviyesinde eğitim verilmeye devam edilmiştir. 1982 yılında Hacettepe Üniversitesi'nde "Lisans" seviyesinde eğitim veren bir Nükleer Mühendislik Bölümü açılmıştır. 1960-1980 arasında Ege ve Boğaziçi Üniversitelerinde Nükleer ile ilgili birimler ve ODTÜ Makina Fakültesi'nde nükleer mühendislik eğitimi veren bir bölüm kurulmuştur.
Ege Üniversitesi'nde nükleer konularda bir araştırma merkezi kurulmasına ilişkin çalışmalar, ise Atom Enerjisi Komisyonu ve İstanbul Teknik Üniversitesi Nükleer Enerji Enstitüsü'nün kuruluşuna paralel olarak 1959 yılında başlamış ve 04 Mayıs 1966 tarihinde Ege Üniversitesi Radyoizotop Araştırma Merkezi adı ile faaliyete geçmiştir.
Ege Üniversitesi Radyoizotop Araştırma Merkezi, 1977-1982 yılları arasında Ege Üniversitesi Nükleer Araştırma ve Eğitim Enstitüsü adı altında çalışmalarını sürdürmüştür. 30.03.1983 tarihinde Ege Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü adıyla yeniden yapılandırılmış ve akademik çalışmalara başlamıştır.
Enstitümüzde, 3 Anabilim Dalımız bulunmaktadır. NÜKLEER BİLİMLER NÜKLEER UYGULAMALA R NÜKLEER TEKNOLOJİ
MULTİ DİSİPLİNER ÖĞRENCİ PROFİLİ Nükleer Bilimler yüksek lisans programına Fen Fak. (Fizik, Biyoloji Böl.), Eğitim Fak. (Fizik Böl.), Edebiyat Fak. (Coğrafya Böl.), Mühendislik Fak. (Fizik, Çevre, Jeoloji, Maden, Nükleer Müh. Böl.), Ziraat Fak., Su Ürünleri Fak. mezunları; Nükleer Bilimler doktora programına Fen Fak. (Fizik Böl.), Eğitim Fak. (Fizik Böl.), Mühendislik Fak. (Fizik, Çevre, Jeoloji, Nükleer Müh. Böl.) yüksek lisans mezunları. Nükleer Teknoloji yüksek lisans programına Fen Fak. (Fizik, Kimya, Biyokimya, Biyoloji Böl.), Eğitim Fak. (Fizik, Kimya, Fen Bilgisi Böl.), Mühendislik Fak. (Fizik, Kimya, Çevre, Maden, Metalurji ve Malzeme, Nükleer Müh. ve Biyomühendislik Böl.) mezunları; Nükleer Teknoloji doktora programına Fen Fak. (Fizik, Kimya, Biyokimya Böl.), Eğitim Fak. (Fizik, Kimya Böl.), Mühendislik Fak. (Fizik, Kimya, Çevre, Metalurji ve Malzeme Müh. Böl.) yüksek lisans mezunları. Nükleer Uygulamalar yüksek lisans programına Fen Fak. (Fizik, Kimya, Biyokimya, Biyoloji, Moleküler Biyoloji ve Genetik Böl.), Eğitim Fak. (Fizik, Kimya, Fen Bilgisi Böl.), Mühendislik Fak. (Fizik, Kimya, Elektrik-Elektronik, Nükleer Müh. ve Biyomühendislik Böl.), Tıp Fak., Eczacılık Fak. mezunları; Nükleer Uygulamalar doktora programına Fen Fak. (Fizik, Kimya, Biyokimya, Biyoloji, Moleküler Biyoloji ve Genetik Böl.), Eğitim Fak. (Fizik, Kimya, Fen Bilgisi Böl.), Mühendislik Fak. (Fizik, Kimya, Elektrik- Elektronik, Nükleer Müh. Böl.), Tıp Fak., Eczacılık Fak., Biyoteknoloji Anabilim Dalı, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Anabilim Dalı, Endüstriyel Fizik Anabilim Dalı, Klinik Onkoloji Anabilim Dalı yüksek lisans mezunları. Not: Nükleer Bilimler Anabilim Dalı ile Enerji Müh. Anabilim Dalı yüksek lisans mezunları her üç doktora programına başvurabilirler.
NÜKLEER BİLİMLER ANABİLİM DALI NÜKLEER BİLİMLER ANABİLİM DALI Termolüminesans dozimetri, termolüminesans tarihleme, ultroviyole dozimetri (UV) ve optik uyarımlı lüminesans uygulamaları Radyoaktif minerallerin araştırılmasında çeşitli radyometrik tekniklerin kullanılması ve yeni yöntemlerin geliştirilmesi Çevresel radyoaktivite ve radyoekolojik çalışmalar ÇALIŞMA KONULARI Nükleer spektroskopik tekniklerin ve sayım sistemlerinin geliştirilmesi, medikal görüntülemede spektral analize dayalı düzeltme teknikleri Monte-Carlo simülasyon tekniğinin radyasyon dozu hesaplamalarında ve dedektör parametrelerinin belirlenmesinde kullanılması Hava, toprak ve su örneklerinde radon gazı ölçümleri, radonun dozimetrik ve jeofiziksel amaçlı uygulamaları
10 LABORATUVARLARIMIZ FTIR
Üniversitelerin çeşitli bölümlerinden lisans öğrencileri ve meslek liselerinden gelen öğrenciler Enstitümüz laboratuvarlarında zorunlu stajlarını tamamlamaktadırlar. 2012 10 stajyer 2013 26 stajyer 2014 29 stajyer 2015 31 stajyer 2016 40 stajyer
NÜKLEER BİLİMLER DERS PROGRAMLARI Yüksek lisans Programı D : Ders U: Uygulama L: Laboratuvar No Ders Adı Ders Türü D U L AKTS 1 Nükleer Radyasyon Fiziği I Zorunlu 2 0 2 8 2 Nükleer Radyasyon Fiziği II Zorunlu 2 0 2 8 3 Nükleer Alanda Bilimsel Araştırma Teknikleri ve Yayın Etiği Zorunlu 2 0 0 6 4 İleri Nükleer Fizik I Seçmeli 3 0 0 8 5 Nükleer Reaktör Teknolojisi I Seçmeli 3 0 0 8 6 Çevresel Radyoaktivite I Seçmeli 2 0 0 5 7 Yaş Tayinlerinde Radyometrik Teknikler I Seçmeli 2 2 0 8 8 Radon Ölçüm Teknikleri ve Çevresel Uygulamaları Seçmeli 2 2 0 8 9 Radyokorunum Seçmeli 3 0 0 8 10 İleri Nükleer Fizik II Seçmeli 3 0 0 8 11 Nükleer Reaktör Teknolojisi II Seçmeli 3 0 0 8 12 Nükleer Radyasyon Dozimetrisi Seçmeli 3 0 0 8 13 Yüklü Parçacıkların Hızlandırma Prensipleri Seçmeli 3 0 0 8 14 Çevresel Radyoaktivite II Seçmeli 2 0 0 5 15 Yaş Tayinlerinde Radyometrik Teknikler II Seçmeli 2 0 2 8 16 Nükleer İz Detektörlerinin Uygulamaları Seçmeli 2 2 0 8 17 Radyasyon Terapisinin Temelleri Seçmeli 3 0 0 8 18 Nükleer Yakıt Teknolojisi I Zorunlu 3 0 0 8 19 Nükleer Yakıt Teknolojisi II Zorunlu 2 0 2 8 20 Sağlık Fiziği Seçmeli 3 0 0 8 21 Radyoanalitik Kimya I Seçmeli 2 0 2 8
22 Nükleer Analizlerde Labaratuvar Teknikleri I Seçmeli 0 0 3 4 23 Yüksek Düzey Nükleer Atık İdaresi I Seçmeli 2 0 0 5 24 Radyoanalitik Kimyada İstatistik ve Kemometri Seçmeli 2 2 0 8 25 Radyoanalitik Kimya II Seçmeli 2 0 2 8 26 Nükleer Analizlerde Labaratuvar Teknikleri II Seçmeli 0 0 3 4 27 Yüksek Düzey Nükleer Atık İdaresi II Seçmeli 2 0 0 5 28 Radyasyonun biyotalar üzerindeki etkileri Seçmeli 3 0 0 8 29 Nükleer Kimya I Zorunlu 2 2 0 8 30 Nükleer Kimya II Zorunlu 2 2 0 8 31 Medikal Görüntüleme Yöntemleri I Seçmeli 2 2 0 8 32 Nükleer Elektronik I Seçmeli 2 0 2 8 33 Sağlık Bilimlerinde Radyoizotop Uygulamaları I Seçmeli 2 2 0 8 34 Nükleer Uygulamalarda Çözelti Kimyası Seçmeli 2 2 0 8 35 Endüstriyel Nükleer Uygulamalar Seçmeli 2 0 2 8 36 Laboratuvar Güvenliği ve Tehlikeli Atık Seçmeli 2 0 2 8 37 İlaç Klinik Araştırmaları, Radyofarmasötikler ve Mevzuat Seçmeli 2 2 0 7 38 Medikal Görüntüleme Yöntemleri II Seçmeli 2 0 2 8 39 Nükleer Elektronik II Seçmeli 2 0 2 8 40 Sağlık Bilimlerinde Radyoizotop Uygulamaları II Seçmeli 2 0 2 8 41 Nükleer Uygulamalarda Kromatografik Yöntemler Seçmeli 2 2 0 8 42 Radyasyon Biyolojisi Seçmeli 3 0 0 8
Doktora Programı D : Ders U: Uygulama L: Laboratuvar No Ders Adı Ders Türü D U L AKTS 1 Nükleer Spektroskopi I Zorunlu 3 0 0 8 2 Nükleer Spektroskopi II Zorunlu 3 0 0 8 3 Radyasyon Zırhlamasının Teorisi ve Prensipleri I Seçmeli 3 0 0 8 4 Nükleer Tekniklerin Ekolojide Kullanılması I Seçmeli 2 2 0 8 5 Katılarda Lüminesans ve Uygulamaları Seçmeli 2 2 0 8 6 Düşük Düzey Radyoaktivite Ölçümleri Seçmeli 2 2 0 8 7 Radyasyon Zırhlamasının Teorisi ve Prensipleri II Seçmeli 3 0 0 8 8 Nükleer Tekniklerin Ekolojide Kullanılması II Seçmeli 2 2 0 8 9 İleri Nükleer Yakıt Teknolojisi I Zorunlu 2 2 0 8 10 İleri Nükleer Yakıt Teknolojisi II Zorunlu 2 2 0 8 11 Nükleer Mühendislik Kimyası I Seçmeli 2 2 0 8 12 Nükleer Yakıt Fabrikasyonunda Kalite Kontrolü ve Kalite Güvencesi I Seçmeli 2 2 0 8 13 Nükleer Atık İdaresinde Kimyasal Ayırma Teknikleri Seçmeli 3 0 0 8 14 Nükleer Atık Yönetiminde İyon Değişim Prosesleri I Seçmeli 2 2 0 8 15 Nükleer Teknolojide Biyosorpsiyon Uygulamaları Seçmeli 3 0 0 8 16 Nükleer teknolojide kullanılan nanokompozit malzemelerin hazırlanma ve karakterizasyon teknikleri Seçmeli 3 0 0 8 17 Nükleer Mühendislik Kimyası II Seçmeli 3 0 0 8 18 Nükleer Yakıt Fabrikasyonunda Kalite Kontrolü ve Kalite Güvencesi II Seçmeli 2 2 0 8 19 Çevrede Radyonüklitlerin Fizikokimyasal Davranışları Seçmeli 3 0 0 8 20 Nükleer Uygulamalarda Eser Element Analizleri İçin Zenginleştirme Teknikleri Seçmeli 3 0 0 8
21 Nükleer Atık Yönetiminde İyon Değişim Prosesleri II Seçmeli 2 2 0 8 22 Radyokimyasal Proseslerin Optimizasyonu Seçmeli 2 2 0 8 23 Temel Nükleer Uygulamalar I Zorunlu 2 0 2 8 24 Temel Nükleer Uygulamalar II Zorunlu 2 2 0 8 25 Nükleer Dönüşümlerin Kimyasal Sonuçları Seçmeli 2 2 0 8 26 Radyofarmasötik Kimyası Seçmeli 2 0 0 5 27 İleri Radyasyon Kimyası Seçmeli 2 2 0 8 28 Yarı İletken Fiziği I Seçmeli 3 0 0 8 29 Aktinit Elementlerin Kimyasal Özellikleri Seçmeli 2 0 0 5 30 Radyoizleyici Dizaynında Biyolojik Modeller Seçmeli 2 0 0 5 31 Nükleer Uygulamalarda Nanoteknoloji Seçmeli 2 2 0 8 32 Geçiş Metali Radyonüklidlerinin Organometalik Kimyası 33 Aktinit ve Lantanit Komplekslerinin Stabilite Sabitlerinin Tayini ve Kullanılması Seçmeli 2 2 0 8 Seçmeli 2 2 0 8 34 Radyoelement Hazırlanması ve İşaretli Bileşikler Seçmeli 2 2 0 8 35 Radyofarmasötiklerin Kalite Kontrol Yöntemleri Seçmeli 2 2 0 8 36 Nükleer Kimyada Koordinasyon Bileşikleri ve Kompleks İyonlar Seçmeli 2 2 0 8 37 Uranyum Ötesi Elementler Seçmeli 2 2 0 8 38 Yarı İletken Fiziği II Seçmeli 3 0 0 8 39 Nükleer Uygulamalarda in vitro Yöntemler Seçmeli 2 0 2 8
NÜKLEER FİZİK İLE İLGİLİ DERSLERİN İÇERİĞİ Yüksek Lisans Programı İleri Nükleer Fizik I-II Nükleer Bilimlerde Lisans üstü eğitim gören öğrencilerin nükleer yapı ve modeller ile bozunum teorilerini deneysel bulgularla birleştirerek problem çözmede kullanabilmelerini sağlamak ve nükleer fiziğin uygulama alanları hakkında bilgi verilmesi amaçlanmaktadır.
Nükleer Radyasyon Fiziği I-II Nükleer Bilimler, Nükleer Teknoloji ve Nükleer Uygulamalar Anabilim dallarında Yüksek Lisans yapan ve çok farklı dallarda lisans eğitimi almış olarak gelen bütün öğrencilerin atom ve çekirdeğin yapısı, radyasyonun madde ile etkileşmesi, radyasyon dedeksiyonun temel prensipleri, nükleer reaksiyonlar ve nükleer enerji konularında gerekli temel bilgilerin verilmesi ve Nükleer radyasyonun ölçülmesine ilişkin temel sistemlerin deneysel uygulamalarını kapsar.
Nükleer Reaktör Teknolojisi I-II Bu ders, nükleer reaktörlerin çalışmasında temel fiziksel prensipler ve reaktör teknolojisindeki gelişmeler ile ilgilidir. Çevresel Radyoaktivite I-II Radyonüklidlerin taşınmasını, dağılımını, biyolojik etkisini ve doz tayinini içeren radyoekolojik çalışmaları içermektedir.
Nükleer Radyasyon Dozimetrisi Dersin konuları, nükleer radyasyonun dozimetrik özellikleri, radyasyon parametrelerine bağlı olarak doz kavramı. Doz hesaplama yöntemleri, doz hesaplamalarının kullanıldığı çalışma alanlarının tanıtılması, Lineer enerji transferi ve durdurma gücü.
Yüklü Parçacıkların Hızlandırma Prensipleri Yüklü parçacıkların oluşumu ve elde edilmesinin temelleri, yüklü parçacıkların elektrik ve manyetik alanda hızlandırılmalarının prensipleri ve hızlandırma teknolojileri. Hızlandırıcıların kullanım alanları. Nükleer İz Detektörlerinin Uygulamaları Bu ders, katı hal nükleer iz detektörleri (SSNTDs) ile radon ölçümleri, nükleer iz detektörlerinin standardizasyonu ve kalibrasyonu, radon dozimetri, nükleer iz detektörleri ile jeofiziksel, radyokorunum ve çevresel amaçlı uygulamalar konularını içermektedir.
Doktora Dersleri Nükleer Spektroskopi I-II Spektroskopide kullanılan deney sistemleri, sayım istatistikleri, radyasyon madde etkileşmesi, dedeksiyon sistemleri ve puls analizi
Radyasyon Zırhlamasının Teorisi ve Prensipleri I-II Öğrencilere radyasyon alanları ve etkileşimleri hakkında temel bilgileri vermek ve radyasyon zırhlamasında kullanılan hesaplama tekniğini kavratabilmek.
Katılarda Lüminesans ve Uygulamaları Lüminesans, katı hal fiziği ve spektroskopisi, radyasyon dozimetrisi. Arkeolojik, jeolojik örneklerin yaş tayini gibi çalışmalara yer vermektedir. Katılardaki lüminesans olayının bazı teori ve genel kavramlarını açıklamayı amaçlamaktadır. Lüminesans ölçümünde kullanılan bazı deneysel teknikler hakkında ve tarihleme alanında araştırma yapmayı planlayan öğrencilere, katılardaki tuzak yapıları ve lüminesans hakkında genel bilgiler içerir.
Düşük Düzey Radyoaktivite Ölçümleri Artortam kaynakları ve düşük aktivite sayım sistemlerine etkilerini azaltmak için uygulanan yöntemler, dedektör sistemleri ve düşük aktivite sayım tekniklerinin uygulamaları anlatılmaktadır.
NÜKLEER FİZİK EĞİTİMİ Türkiye nin Nükleer Enerji Alanına doğru ilerlediği bu günlerde nükleer fizik eğitimi daha fazla önem kazanmaktadır. Bu alana girmeden önce yetişmiş hazır insan gücünün bulunması ve araştırma olanaklarının genişletilmesi gerekir. Bu bağlamda nükleer fizik eğitiminin teorik ve araştırma kısımları için kaynak aktarımı gerekli yer ve imkanların sağlanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Nükleer fizik eğitimi nükleer teknoloji alanının temelini oluşturmaktadır.
Ülkemizin gelecek vizyonunda yer alan Nükleer Teknoloji de diğer iş alanlarından farklı olmak üzere nitelikli ve uzman kadrolara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu alanda uzmanların yetiştirilmesi amacıyla lisans ve yüksek lisans eğitim almak üzere öğrenciler yurt dışına gönderilmişlerdir (2011 yılında, 250 öğrenci Rusya Ulusal Nükleer Araştırmalar Üniversitesi).
Ayrıca mühendis seviyesinde yapılan bu çalışmaların ön lisans düzeyinde desteklenmesi oldukça önemlidir. Tüm sektörlerde olduğu gibi nükleer teknoloji ve radyasyon güvenliği ile ilgili sektörlerde de mühendis ile birlikte çalışacak nitelikli teknikerler bulunması sektörün kalite ve performansını artıracaktır. Ülkemizde gelişen yeni sektörler arasında yer alması hedeflenen Nükleer Teknoloji alanında nitelikli teknik personelin yetiştirilmesi stratejik açıdan çok önemlidir.
Kısaca; -Türkiye bu alan için alt yapıyı şimdiden oluşturmalı -Mevcut nükleer teknoloji ile ilgili eğitim imkanlarından yararlanılmalı -Mevzuat ve yönetmelikler gözden geçirilip günümüze ve geleceğe yönelik hazırlanmalı -Fen ve mühendislik bölümlerinden özellikle fen bölümleri mezunları için bu alanlarda tecrübe sağlanmalı ve bu sektör için kesin iş tanımı verilmeli -Araştırma olanaklarına yönelik kaynak miktarları arttırılabilmeli -Nükleer teknoloji bir çok alanda kullanılmakta ve bu alanların temelindeki eğitim, nükleer fizik eğitimi ve uygulamaları olmalıdır.
TEŞEKKÜRLER www.nbe.ege.edu.tr