Bankacılar Dergisi, Sayı 67, 2008 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Açısından Haczedilemezlik ve İcra İflas Kanunu 173/3 ve 4 ile 68/a-Son Maddelerine İlişkin Değerlendirme Mustafa Lütfi Tombaloğlu * 5754 Sayılı Kanunla Değişik 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Çalışan ve Emeklilerin Gelir ve Aylıklarının Kısmen veya Tamamen Haczedilmezliğinin İncelenmesi İcra İflas Kanunu (İİK) nun "Haczi Caiz Olmayan Mallar ve Haklar" başlığını taşıyan 82. maddesinin 1. bendinde "Devlet Malları" ile özel kanunlarında "haczinin mümkün olmadığı gösterilen malların haczedilemeyeceği açıklanmıştır. (17.04.2008 T. ve 5764/64) maddesiyle değişik 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun yürürlüğünden önce, örneğin 506 sayılı sosyal sigortalar kanununun 121, 1479 sayılı Bağ- Kur Kanununun 67. maddelerinde SSK ve Bağ-Kur tarafından bağlanan aylıklar yönünden bu durum açıklanmıştır. 506 sayılı Kanunun 121. maddesinin birinci fıkrasında "Bu kanun gereğince bağlanacak gelir veya aylıklar ve sağlanacak yardımların, nafaka borçları dışında, haciz veya başkasına devir ve temlik edilemeyeceği" öngörülmüştür. 1479 sayılı Kanunun 67. maddesinin birinci fıkrasında "Bu kanun gereğince bağlanacak aylıklar, nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir veya temlik edilemeyeceği" belirtilmiştir. Dairemizin bugüne kadar ki uygulamalarında yukarıdaki yasal düzenlemeler gereği, SSK ve Bağ-Kur tarafından bağlanan aylıkların nafaka borçları dışında haczedilemeyeceğine karar verilmiştir. 1 5510 sayılı Kanun ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun yürürlükten kaldırılmayan 203. maddesinde, Devlet memurlarının aylıklarıyla birlikte ödenen aile yardımı ödenekleri hakkında, "hiçbir vergi ve kesintiye tabi olmaksızın ödeneceği ve borç için haczedilemeyeceği düzenlenmiştir. 17.04.2008 tarih ve 5754 sayılı Kanunla değişik 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun, yürürlükten kaldırılan hükümler başlıklı 106. maddesinin 1. fıkrasında (17.07.1964 tarih ve 506 sayılı sosyal sigortalar kanununun 142 ve 143., ek 36., Geçici 20., Geçici 81. ve Geçici 87. maddeleri hariç diğer maddeleri, İkinci fıkrasında (02.09.1971 tarih ve 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun, 83, 84, Geçici 10 ve ek Geçici 6. maddeleri hariç diğer maddeleri, * T.C. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi Üyesi. 111
Mustafa Lütfi Tombaloğlu Yedinci fıkrasında (14.07.1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet memurları Kanununun, 107., 209. ve ek 22. maddelerinin yürürlükten kaldırıldığı) belirtilmekte, Sekizinci fıkrasında ise 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı'nın Kanunun Yürürlükten Kaldırılan Hükümleri geniş şekilde yer almıştır. 5510 sayılı Kanunun yayınlanan ilk şekli ile kurumca hak sahiplerin bağlanan aylıklar haczedilebilir hale gelirken, sonradan 5510 sayılı Kanun, Anayasa mahkemesinin 15.12.2006 tarih, 2006/111 esas 2006/112 karar sayılı Kararı ile yürürlüğü durdurulmuştur. 5510 sayılı Kanun ilk düzenlendiğinde 93. maddesinin başlığı "Devir temlik ve kurum alacaklarında zamanaşımı iken, 17.04.20008 tarihli ve 5754 sayılı kanunun 56. maddesiyle 93. madde başlığı "Devir, temlik haciz ve kurum alacaklarında zamanaşımı olarak değiştirilmiştir. 17.04.2008 değişikliği ile 93. maddede "Bu kanun gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu Kurum nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemez. Gelir, aylık ve ödenekler, 88. maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez." hükmü düzenlenmiş olup bu hüküm, 5510 sayılı Kanunu değiştiren 5754 sayılı kanunun 56. maddesi ile 1 Ekim 2008'de yürürlüğe girmiştir. Böylece 5510 sayılı Kanunun 31.05.2006 tarihinde kabul edilen ilk şeklinde, kurumca hak sahiplerinin yasa gereği bağlanacak aylıklar haczedilebilir hale gelmişken, 17.04.2008 tarih ve 5754 sayılı Kanunun 56. maddesi ile 5510 sayılı Kanunun 93. maddesinin 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girmesiyle "bu kanun gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin kurum nezdinde doğan gelir aylık ve ödenekleri 88. maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ve nafaka borçları dışında haczedilemeyecektir. 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 93. madde, Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur ve Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı'ndan emekli olan hak sahipleri yönünden ortak hüküm olarak düzenlenmiştir. 07.04.2008 tarih ve 5754/56 md. ile değişik 5510 sayılı Kanunun 93. maddesinde belirtilen gelir aylık ve ödenekleri, Devir ve Temlik edilemeyen ve 88. maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka alacakları dışında haczedilemeyen sigortalılar, 5510 sayılı Kanunun 5754/2 sayılı Kanunla değişik sigortalı sayılanlar başlığında düzenlenen 4. maddenin 1. fıkrasının a, b, c bentlerinde tanımı yapılan çalışanlardır. Buna göre 5510 sayılı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde "hizmet akti ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmış olup, 5510 sayılı Kanunun 106. maddesiyle yürürlükten kaldırılan Sosyal Sigortalar Kurumundan aylık alanlar için düzenlenmiştir. Birinci fıkranın (b) bendinde "köy ve mahalle muhtarları ile bir hizmet aktine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar için düzenlenmiştir. Bu hüküm Bağ- Kur'dan emekli aylığı alan hak sahipleri için düzenlenmiştir. Birinci fıkranın (c) bendinde ise, kamu idarelerinde, birinci fıkranın (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp ilgili kurumların da (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile, 112
Bankacılar Dergisi Bu maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunların da (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar sigortalı sayılmışlardır. Çalışanlarla ilgili genel hüküm niteliğinde olan Kısmen Haczi Caiz Olan şeyler başlığı altında İİK'nun 83. maddesi ile, maaşları tahsisat ve her nevi ücretler intifa hakları ve hasılat, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabileceği, ancak haczolunacak miktarın bunların dörtte birinden az olamayacağı düzenlenmiştir. (İİK 83/1 ilama müstenit olmayan nafakalar için geçerlidir. İlama dayalı nafakalar için uygulanmaz). İİK'nun 83. maddesinde kısmen haczi caiz maaş ve ücretlerden maksat, devlet işlerinde veya özel işyerlerinde çalışan memur veya işçilerin maaş veya ücretleridir. Çalışanlar için geçerlidir. Bu durumda Dairemizin sürekli uygulamalarında belirtildiği gibi, 4857 sayılı Kanunun 35. maddesinin işçinin almakta olduğu ücretten dörtte birinden fazlası haczedilemez. İkramiye, toplu sözleşme farkı ve nemada ücretten sayılacağından onların da aynı koşullarda haczini engelleyen yasa hükmü yoktur. 6672 sayılı Kanunun 44. maddesinde ise fazla mesai, evlilik çocuk zamları hafta ve genel tatil ücretleri gibi esas ücrete munzam tediyelerin ücretten sayılacağına dair bir hüküm bulunmadığından tamamı, nemanın ve toplu iş sözleşmesi farkı ile ikramiyenin ise en fazla dörte birinin haczi mümkündür. 2 5754 sayılı Kanun ile değişik 5510 sayılı Kanunun 93. maddesi aynı Kanunun dördüncü maddesinde sigortalı sayılanlar başlığı altında tanımlanan emekli aylığına hak kazanan sigortalılar için ortak hüküm olarak düzenlenmiştir. İİK'nun 83 üncü maddesine nazaran özel kanun niteliğindedir. İİK'nun 83. maddesinde yer alan kısmen haczedilmezliğe konu "tekaüt maaşları ile tekaüt sandıklarınca bağlanacak aylıklar ve gelirler, 5510 sayılı Kanundan önce 5434 sayılı Kanunun 133 ve 135. maddeleri gereği uygulama kabiliyeti kalmadığından" bu madde içinde yer almasının hükmü kalmamıştır. Bu nedenle çalışanlar için geçerli olan İİK 83. maddesinin 5754 sayılı Kanun ile değişik 5510 sayılı Kanun hükümleri gözetilerek yeniden düzenlenmesi gereklidir. Dipnot: 1 12.H.D. 30.11.2006, E.2006/19354-K.2006/22594 12.H.D. 18.10.2005, E.2005/4047-K.2005/20178 2 12.H.D., 27.12.2004 T. E.2004/22540-K.26972 113
Mustafa Lütfi Tombaloğlu İİK nun 170/III, İİK nun 170/IV ve İİK 68a/Son Maddeleri Arasında Tazminat Hükümleri Yönünden Uyum Sağlanması Zorunluluğu İİK'nun 170/III. maddesinde, borçlunun kambiyo senedindeki imzanın kendisine ait olmadığı yolundaki itirazı, icra mahkemesince İİK'nun 68/a maddesinin dördüncü fıkrasına göre incelettirilmesi sonunda, inkar edilen imzanın borçluya ait olmadığına kanaat getirirse itirazın kabulüne karar verilebileceği, itirazın kabulü kararı ile takibin duracağı, alacaklının genel hükümlere göre dava açma hakkının olduğu düzenlenmiştir. (Aynı maddede)-inkar edilen imzanın borçluya ait olduğu anlaşılırsa ve itiraz ile birlikte takip ikinci fıkraya göre durdurulmuşsa borçlu, senede dayanan takip konusu alacağın yüzde kırkından aşağı olmamak üzere inkar tazminatına ve takip konusu alacağın yüzde onu oranında para cezasına mahkum edileceği belirtilmiştir. Maddenin m.170/iii son cümlesinde "Borçlu menfi tespit veya istirdat davası açarsa hükmolunan tazminatın ve para cezasının tahsili dava sonuna kadar tehir olunacağı ve davanın borçlu lehine sonuçlanması halinde daha önce hükmedilmiş tazminat ve para cezasının kalkacağı" düzenlenmiştir. İİK'nun 170/III. maddesiyle İİK 68/a maddesi arasında uyum sağlanıp sağlanmadığı konusunda, kanunun hükümet gerekçesinin 49 uncu maddesinde "Bu madde ile imza itirazını icra mahkemesinin İİK'nun 68/a maddesinin dördüncü fıkrasına göre inceleyeceği belirtilerek iki madde arasında uyum sağlanmış; aynı maddenin beşinci fıkrasına paralel bir düzenleme ile borçlunun takip konusu alacağın yüzde onu oranında para cezasına çarptırılacağı belirtilerek iki madde arasında paralellik kurulmak istenmiştir. Maddeyle ayrıca borçlunun icra inkar tazminatı ve para cezasından sorumlu tutulabilmesi için takibin geçici olarak durdurulmuş olması şartı getirilmiştir. Zira takip geçici olarak durdurulmamışsa, alacaklının itiraz nedeniyle bir zarara uğraması söz konusu olmayacaktır. 1 Dairemizin sürekli uygulamalarında olduğu gibi, örneğin; "inkar tazminatı ve eklentilerinin tahsili için başvurulan takiple ilgili borçlu menfi tespit davası açmışsa, İİK'nun 170/III üncü maddesi uyarınca inkar tazminatının tahsili dava sonuna kadar ertelenir." 2 Yine İİK'nun İİK 170/IV maddesinde kötü niyet unsuru üzeride durularak, icra mahkemesinin itirazın kabulüne karar vermesi halinde, senedi takibe koymada kötü niyeti ve ağır kusuru bulunduğu takdirde alacaklıyı senede dayanan takip konusu alacağın yüzde yirmisinden aşağı olmamak üzere tazminata ve alacağın yüzde onu oranında para cezasına mahkum eder. Alacaklı genel mahkemede dava açarsa, para cezasının tahsili dava sonuna kadar tehir olunacağı ve bu davayı kazanırsa hakkında verilmiş para cezası kalkacağı" düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile 170. maddenin üçüncü fıkrasına paralel düzenleme yapılmak istenmiştir. Bu konuda Prof. Dr. Baki Kuru'nun İcra ve İflas Hukuku el kitabının 680. sahifesinin dip notunda da belirttikleri gibi "kanunla İİK nun 170/IV c.1 hükmünle alacaklı aleyhine tazminat ilave edildiği halde, değişiklik yapılmayan m. 170/IV c.2 hükmüne tazminat kelimelerinin ilave edilmesi unutulmuştur." Açıklaması ile de kanun düzenlemesi safhasında tazminat hükmünün dava sonuna kadar ertelenmesinin unutulduğu anlaşılmaktadır. İİK'nun 170/son maddesinde dava açılması halinde verilen tazminatın dava sonuna kadar ertelenmemesi, alacaklıların mağduriyetine neden olmakta ve tazminatın takibe konulmasına neden olmaktadır. 114
Bankacılar Dergisi Bu durumda kanun koyucu tarafından İİK'nun 170/III ile İİK 170/IV. fıkrası arasında paralellik sağlama isteği yerine gelmemiş olmaktadır. Dairemizin kötü niyetin tespiti ile ilgili açıklayıcı kararı mevcuttur. Örneğin; "Takip senet lehtarı tarafından keşideci hakkında yapıldığı için alacaklı, senet keşidecisi borçlunun imzasının sıhhatini bilebilecek durumdadır. Bonodaki imzanın borçlunun eli ürünü olduğunu kontrol etmeden, ya da imzanın huzurunda atılmasını sağlamadan bonoyu alan alacaklı, imzaya itirazı sabit olana karşı başlattığı takipte ağır kusurlu kabul edilmelidir. Bu nedenle borçlu yararına tazminata hükmedilmesi yasaya uygun ise de, İİK'nun 170/4. maddesinde öngörülen yüzde yirmi oranının aşılması nedeni açıklanmadan yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsiz bulunmuştur. 3 Yine "kötü niyeti ve ağır kusuru bulunan alacaklı aleyhinde kanunda öngörülen yüzde yirmi oranının ne sebeple aşıldığı açıklanmadan yüzde kırk oranında inkar tazminatına hükmedilmesi isabetsizdir" 4, denerek Dairemizce uygulamaya yön verilmiştir. Genel hükümlere göre yürütülen icra takibinin alacaklı itirazının geçici kaldırılması isteminin İİK 68/a maddesi kurulları doğrultusunda incelettirilmesi sonucu, İİK. 68a/son maddesinde "itirazın muvakkaten kaldırılması talebinin kabulü halinde borçlu; bu talebin reddi halinde alacaklı, diğer tarafın talebi üzerine yüzde kırktan aşağı olmamak üzere tazminata mahkum edilir. Borçlu, İİK'nun 68a/son maddesinde alacaklı aleyhine verilen tazminat "alacaklının haksız olarak takip yapmış ve icra mahkemesinde itirazın (geçici) kaldırılmasını istemiş olmasının müeyyidesidir. Alacaklının tazminata mahkum edilmesi için kötü niyetli görülmesi şart değildir". 5 İİK'nun 68a/son ve İİK 170/IV maddelerinin uygulanmasında, İİK 68/a son maddesinde alacaklı itirazı geçici kaldırılması isteminin reddi halinde kötü niyet unsuru aranmadan tazminata mahkum edilmekte, fakat icra iflas kanununun 170/IV. Fıkrasında senedi takibe koymada kötü niyeti olduğu anlaşılan alacaklı takip konusu alacağın yüzde kırkı oranında tazminata mahkum edilmektedir. Bu durum İİK'nun 68a/son maddesine göre tazminata hükmedilen alacaklılar tarafından eşitsiz uygulamaya sebebiyet verildiği ileri sürülmektedir. Belirtilen nedenlerle İİK 170/III, 170/IV ve 68a/son maddeleri arasında tazminat hükümleri yüzünden paralellik kurulması zorunludur. Dipnot: 1 2 3 4 5 İcra İflas Kanunu ve ilgili mevzuat Prof. Hakan Pekcanıtez, Mine Akkan, Evrim Erişli sh. 157, dipnot 151 12.H.D. 31.10.2008 T. E.17539/K.21328 12. H.D. 22.12.2005, 22293/25824 12.H.D. 21.02.2006, 126/3134 Prof. Dr. Baki Kuru, İcra ve İflas Hukuku el kitabı sh. 281 115