1. AMAÇ: Kan bağışçısı seçiminin iki amacı vardır: 1. Kan bağışı işlemi sonucu bağışçıyı direkt olarak etkileyen olası zararlardan korumak; 2. Kanı alacak hastaları enfeksiyon bulaşı veya bağışçının kullandığı ilaçların yan etkisinden veya diğer tıbbi durumlardan korumak. 2. KAPSAM : Donör ve hastaları kapsar. 3. SORUMLULAR : Kan, kan ürünleri ve bileşenlerinin alınması veya transfüzyonu hekimin sorumluluğu ve denetimi altında yapılır. Başhekim Sorumlu Hekim Laboratuar teknisyenleri ve transfüzyon merkezi hemşiresi 4. UYGULAMA Bağışçının Ret Edilmesi Temel İlkeler Talimatta tanımlanmamış durumlar için değerlendirme yapan hekim karar verme yetkisindedir. Bağışçının kan vermemesi gereken bir durum söz konusu ise kalıcı veya geçici ret nedenleri bağışçıya izah edilmeli ve kayıt edilmelidir. Kan güvenliği açısından tehdit oluşturan, yaşam biçimi, alışkanlıklar ve çevre gibi özellikler göz önüne alınarak belirlenen ve toplumda belli bir hastalığa sahip olma yönünden beklenenden daha yüksek risk taşıyan risk grupları kan bağışından men edilir. Risk gruplarına dahil kişilerle kondom kullanarak ya da kullanmaksızın vajinal, oral ya da anal yolla gerçekleştirilen her türlü cinsel ilişkiler kan güvenliği açısından sorgulanmalıdır. Bağışçı seçiminden sorumlu olan doktor görüşme yaptığını formu imzalayarak teyit eder. Sadece sağlıklı kişilerin kan bağışçısı olarak kabul edileceği dikkate alınarak, ret ölçütleri aşağıdaki şekilde gruplandırılır: 1. Kalıcı ret gerektiren durumlar, 2. Kişinin sağlığına göre değerlendirilerek kalıcı ret verilebilecek durumlar, 3. Tanımlanmış bir zaman aralığı için geçici ret gerektiren durumlar. 1
Kalıcı Ret Gerektiren Durumlar - Addison hastalığı, - Anaflaksi, - AIDS, - Amfizem, - Arteryel tromboz, - Asbestosis, - Babesiosis, - Chagas hastalığı (Trypanosoma cruzi), - Creutzfeldt -Jacob hastalığı (CJD), - Crohn hastalığı, - Demans, - Diabetes İnsipitus, - Erkek erkeğe cinsel ilişki (kondom kullanarak ya da kullanmadan ve bir defalığına bile olsa oral veya anal yolla cinsel ilişki), - Seks işçileri, - Glikoz 6 fosfat dehidrogenaz (G6PD) eksikliği, - HBV taşıyıcıları, HCV taşıyıcıları, - Hepatit B ve Hepatit C hastalığı geçirmiş olanlar. Hepatit B ve Hepatit C: Hepatit B ve Hepatit C öyküsü olanlar kan bağışçısı olarak kabul edilmez. Hepatit A öyküsü olanlara tam şifadan sonraki 1 yıla kadar geçici ret verilir. Hepatit öyküsü veren fakat hepatit türü hakkında net bilgi veremeyen kişilerden durumunu Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan bağışının kabul edilebilmesi için hepatit öyküsünün üzerinden en az 24 ay geçmiş olmalı ve ayrıca HBsAg negatif, Anti-HBc negatif, Anti-HCV negatif olmalıdır. Hepatit B enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması (aynı evi ya da öğrenci yurdu vb ortamlarda aynı odayı paylaşanlar vb) ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel partneri) kişilerden ve bu özellikteki hastalarla teması olan sağlık personelinden, aşı ile bağışıklanmış olduğunu belgelemesi şartı ile kan bağışı kabul edilebilir. Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporlarında Anti-HBc nin negatif, Anti-HBs nin pozitif olması durumunda kan bağışı kabul edilir. Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması (aynı evi paylaşanlar) ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel partneri) kişilerden, en son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan bağışı kabul edilebilir. Görevi gereği Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan hastalarla sürekli teması olan sağlık personelinden kan bağışı kabul edilmez. Böyle bir hasta grubundan uzaklaşmış sağlık personelinin son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan bağışı kabul edilebilir. Yukarıda bahsedilen şartların dışında, hastaların vücut salgıları ile doğrudan inokülasyon ya da müköz membran teması olan sağlık personeline 1 yıl süre ile geçici ret verilir. 2
- Hemofili hastaları, - HIV 1 ve 2 taşıyıcılığı, - HIV 1 ve 2 taşıyıcısı kişilerin ve AIDS hastalarının cinsel eşleri. - HIV yönünden coğrafi risk bölgeleri olan Kamerun, Orta Afrika, Çad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da Nijerya da 1977 yılından sonra doğmuş ya da 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler ve bu ülkelerde 6 aydan az kalan ancak bulunduğu süre içinde kan ve kan ürünü ile tedavi olanlar veya bu ülke vatandaşları ile cinsel ilişkide bulunmuş olanlar HIV riski yönünden kan bağışçısı olamazlar. - HTLV 1 ve 2 - İlaç bağımlılığı veya şüphesi (kas içi veya damar içi kullanılan yasadışı uyuşturucular) - İlaç suistimali veya şüphesi (kas içi veya damar içi kullanılan vücut geliştiriciler ve steroidler) - İlaçlar: Tamoxifen Hayvan kaynaklı insülin Kadavra kaynaklı büyüme hormonu Digoxin İnsan pıhtılaşma etkenleri İnsan immünglobulinleri - İnme (Stroke) - Kadavra kaynaklı doku-organ nakli: Böbrek, kalp, karaciğer ve her türlü kadavra doku ve organı nakli Dura Mater grefti Kornea nakli - Kadavra Kaynaklı ilaç kullanımı: Growth hormonu (büyüme hormonu) - Kanser/Malignite - Kalp hastalıkları Aort stenozu, Anevrizma, Kardiyomyopati Koroner tromboz Kronik kalp yetmezliği Aritmi (Ağır kardiak aritmi öyküsü veya tedavi gerektiren aritmi) Myokard enfarktüsü öyküsü Kardiak stent takılması - Kronik böbrek yetmezliği - Kronik nefrit - Kronik karaciğer yetmezliği/siroz - Q ateşi - Kala-azar (Leishmaniasis) - Kişinin akıl sağlığı yönünden yasal ehliyetinin olmaması 3
- Sorgulamada kişinin mental yönden tam kooperasyon sağlayamaması - Multipl Skleroz - Myasthenia Gravis - Narkolepsi - Orak Hücre Anemisi ve taşıyıcısı - Polisitemi Vera - Piruvat kinaz eksikliği - Sarkoidoz - Serebrovaskuler hastalık öyküsü, serebral emboli - Sferositoz - Stent takılması - Talasemi major - Tekrarlayan venöz tromboz - Ülseratif kolit - Von Willebrand hastalığı - Temporal Arterit - Xenotransplant (Ksenotransplant) alıcıları Kişinin Sağlığına Göre Değerlendirilerek Kalıcı Ret Verilebilecek Durumlar: - Splenektomi: Travma nedeniyle yapılmışsa kan bağışı için engel değildir. Bir hastalığın tedavisi için yapılmışsa sebebe göre değerlendirilmelidir. - Otoimmün hastalıklar: Organ tutulumu kalıcı ret nedenidir. - Marfan Sendromu: Kalp ve damar tutulumu varsa kalıcı ret nedenidir. Tanımlanmış Bir Zaman Aralığı İçin Geçici Ret Gerektiren Durumlar: Abortus Gebeliğin birinci ve ikinci trimestrinde olan düşüklerde 6 ay, üçüncü trimestrinde olan düşüklerde 9 ay beklenmelidir. Abse İyileşmesinden ve tedavinin tamamlanmasının üzerinden 3 gün geçmiş ise kan bağışı alınabilir. Akne İsotretinoin (Accutane ve benzeri) kullanmıyorsa sadece lokal tedavi söz konusu ise bağış kabul edilir. Bkz. İlaçlar Akupunktur 12 ay süre ile geçici olarak ret edilir. Alcılar Eğer herhangi bir cerrahi işlem uygulanmışsa en az 12 ay beklenir. Alkol Kullanımı Kan bağışçısı alkolün etkisinde olmamalıdır Alkolizm Alkol kullanmaktaysa ve/veya karaciğer fonksiyon testleri uygun değilse kan bağışçısı olamaz. Tedavi görüp karaciğer fonksiyon testleri düzelene kadar geçici ret kararı verilir. Allerjiler (Cilt) Tam şifayı takiben 1 gün sonra kan bağışı alınabilir. Cilt alerjilerinde lokal duyarlılık söz konusu değil ise ve flebotomi sahasında değilse kan bağışı için sakınca yoktur. Antihistaminik ilaç enjeksiyonunda 1 gün beklenir. Anjiyo Tanı konulana kadar beklenmelidir. 4
Ankilozan Spondilit Arı Sokması, Böcek Isırıkları Astım Hareketlerinde bir sınırlama yoksa (kan bağışçısı koltuğuna yatabiliyorsa) ve/veya İmmünsüpresif tedavi almıyorsa kan bağışçısı olabilir. 1 gün beklenir. Isırık yeri flebotomi sahasındaysa iyileşene kadar beklenir. Asemptomatikse, oral kortikosteroid tedavisi almıyorsa ve astım krizi emosyonel stresle ilgili değilse kan bağışı kabul edilir. İnhaler kortikosteroid tedavisi tek başına kan bağışı için bir engel oluşturmaz. 38 C üstü ateşle giden grip benzeri tablolarda semptomların bitimini izleyen 2 hafta sonra kan bağışı kabul edilir. Bkz. Soğuk Algınlığı Ateş, Grip Benzeri Tablo Ateşli Romatizma Kronik kalp hastalığı veya başka bir komplikasyon yoksa tam şifayı takiben 2 yıl sonra kan bağışı alınabilir. Baş Ağrısı/ Baş Altta yatan neden öncelikle değerlendirilmelidir; İyileştikten en az 1 gün Dönmesi sonra kan bağışı alınabilir. Batı Nil Virüsü Batı Nil Virüsü hastalığı teşhisi konan veya hastalığı düşündüren semptomlar varlığında 4 ay boyunca kan bağışı alınmaz. Bayılma Sık ve tekrarlayıcı bayılmalarda altta yatan neden belli olana kadar kan bağışı kabul edilmez. Benign Prostat Tek başına kan bağışına engel değildir. Finasterid grubu ilaç kullanıyorsa son Hipertrofisi dozun alınmasından 1 ay sonra kan bağışı kabul edilebilir. Böbrek Hastalıkları Tekrarlamayan idrar yolu enfeksiyonlarında tedavi sonrasında böbrek fonksiyonları yerinde ise tüm semptomların kaybolmasından sonra kan bağışı kabul edilebilir. Akut glomerülonefrit geçirenler tam şifadan 5 yıl sonrasına kadar kan bağışında bulunamazlar. Kronik renal yetmezlik ve kronik böbrek hastaları kan bağışçısı olarak kabul edilmez. Böbrek ve mesane taşları asemptomatikse ve enfeksiyon yoksa bağış kabul edilebilir. Polikistik böbrek sendromu tek başına kan bağışına engel değildir, bağışçının sağlığı değerlendirilmelidir. Brucellosis Tam iyileşmeyi takiben 2 yıl süre ile kan bağışı kabul edilmez. Bulantı-Kusma Diare ile birlikteliği varsa tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben 3 gün beklenir. Herhangi bir hastalığın göstergesi değilse iyileştikten 1 gün sonra kan bağışı kabul edilebilir. Burun Kanaması Altta yatan neden kanama diyatezi değilse kan bağışı kabul edilir. Cerrahi işlemler ve 12 ay kan bağışı kabul edilmez. Ameliyatlar 5
Cilt Enfeksiyonları Ciltte Dövme Çocukluk Çağı Viral Enfeksiyon Hastalıkları Delici Takılar Diabetes Mellitus Diare Diş Tedavisi Sekonder enfeksiyon yoksa, enfeksiyon flebotomi alanında değil ise bağış kabul edilir. Ağır cilt enfeksiyonları yaygın pürülan yaralar varsa kan bağışı kabul edilmez. 12 ay süre ile geçici olarak ret edilir. Etkenle karşılaştıktan (Suçiçeği, kızamıkçık, kızamık, kabakulak, beşinci hastalık) 21 gün sonrasına kadar kan bağışı kabul edilmez. Hastalığı geçirmiş ise veya aşılı ise kan bağışı kabul edilebilir. 12 ay süre ile geçici olarak ret edilir. İnsülin kullanmıyorsa ve diabete dair herhangi bir komplikasyon gelişmemişse kan bağışçısı olabilir. Oral antidiabetik kullanımı kan bağışına engel değildir. Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben 3 gün beklenir Ağız ve diş sağlığıyla ilgili çalışma ruhsatı olmayan yerlerde ve/veya tıbbi diş tedavisi yetkisi olmayan kişilere her türlü diş müdahalesi yaptıran kişiler 12 ay boyunca kan bağışı yapamaz. Ruhsatlı yerlerde ve yetkin kişilere yaptırılan kanal tedavisi, kaplama tedavisi, diş çekimi veya yapılan her türlü diş müdahaleleri sırasında kanama oluşmuşsa en az 7 gün süre ile kan bağışı ertelenir. Endemik Bölgelere Seyahat Ekzama Emboli Endoskopik Muayene Epilepsi Esrar (Cannabis) Kullanımı Flebit Fobiler Ruhsatlı yerlerde ve yetkin kişilere yaptırılan dolgu tedavisi ya da diş taşı temizliği gibi yüzeysel müdahalelerde kanama yoksa 1 gün süre ile kan bağışı ertelenir. Bkz. Coğrafi Risk Bölgeleri Flebotomi alanında lezyon yoksa kan verebilir. Eğer sebep derin ven trombozu ya da pulmoner emboli ise ve sadece bir kez olmuşsa, asemptomatikse, antikoagulan tedavinin üstünden 1 ay sonrasında kan bağışı kabul edilebilir. Serebral emboli öyküsü varsa kan bağışçısı olamaz. 12 ay süre ile geçici olarak ret edilir. İlaçla tedavi gerektirmiyorsa ve son 3 yıl içinde konvülziyon geçirmemişse kan bağışı kabul edilebilir. Kan bağışçısı esrarın etkisinde olmamalıdır. Bu kişilerin risk gruplarına dahil olup olmadığı titizlikle sorgulanmalıdır. Son 12 ay içinde başka flebit görülmemişse tedavi ve semptomlar kaybolduktan 7 gün sonra kan bağışı kabul edilir. Özellikle kan görme, iğne olma gibi fobileri olanlar tedavi olana dek beklenir. 6
Fungal Enfeksiyon Gastrit Genital Siğiller Gingivit Gonore Göğüs Ağrısı Graves Hastalığı Guillain-Barre Sendromu Gut Hamilelik Hashimato Tiroiditi Hayvan Isırıkları Hematüri Hemoroid Hepatit (Nedeni bilinmeyen/ tespit edilmeyen) Hepatit A ve Hepatit E Virüsü Enfeksiyonu Herpes Hiperparatiroidizm/ Hipoparatiroidizm Hipertansiyon Eğer sistemikse veya derin dokular tutulmuşsa tedavi tamamlandıktan ve tam iyileşme sağlandıktan 1 ay sonrasına kadar beklenir. Yüzeyselse ve flebotomi alanına uzaksa kabul edilir. İyileştikten ve tedavi tamamlandıktan ve semptomlar kaybolduktan sonra kan bağışı kabul edilebilir. Tedavi tamamlandıktan ve asemptomatik olduktan 12 ay sonra kan bağışı kabul edilebilir. Asemptomatikse kan bağışı kabul edilir. Tedavi tamamlandıktan 12 ay sonra kan bağışı kabul edilir. Bir doktor tarafından değerlendirilmişse ve kalp hastalığına bağlı değilse kabul edilir. Bkz. Angina pectoris Tiroid fonksiyonu normal ise ve tiroid ilaçları kullanmıyorsa kan bağışı kabul edilir. Bağışçı iyileşmişse ve en az 2 yıl asemptomatikse kan bağışı kabul edilir. Akut gut atağı söz konusu ise semptomlar yatışıncaya kadar geçici olarak ret edilir. Hastalık kontrol altında ise veya ilaç kullanıyorsa ilaç uygunsa kan bağışı alınabilir. Kolşisin kullanımı tek başına engel değildir. Hamilelik boyunca ve doğumdan 9 ay sonrasına kadar kan bağışı kabul edilmez. Akut dönem geçtikten sonra kan bağışı kabul edilebilir. Evcil ve kuduz şüphesi olmayan hayvanlarda iyileşene kadar beklenir. Diğer hayvanlarda ısırığın üzerinden 12 ay geçene kadar beklenir. Kan bağışı sırasında yaranın iyileşmiş olması gereklidir. Kuduz aşısı olmuşsa 12 ay kan bağışçısı olamaz. Kuduz immunglobülini kullanılmışsa 12 ay kan bağışçısı olamaz. Doktoru tarafından tanı konulana kadar kan bağışı kabul edilmez. Tanı konulduktan sonra altta yatan nedene göre karar verilir. Hb düzeyi kabul edilir sınırlardaysa kan bağışı kabul edilir. Tam şifayı takiben 24 ay boyunca kan bağışında bulunamaz. Hasta kişinin tam şifasını takip eden 12 ay boyunca kişinin cinsel eşi veya aynı evi paylaşan kişiler de kan bağışında bulunamaz. Bkz. Hepatit B ve C Tam şifayı takiben 12 ay boyunca kan bağışında bulunamaz Bkz. Hepatit B ve C Oral ve genital herpes etkin lezyonları tamamen iyileştikten 1 hafta sonra kan bağışı kabul edilebilir. İmmün sistem hastalıkları yönünden sorgulama yapılmalıdır. Asemptomatikse kan bağışı kabul edilebilir Kan basıncı ilaçla veya ilaçsız kabul edilir sınırlar içindeyse, hipertansiyona 7
Hipertiroidizm/ Hipotiroidizm Hipoglisemi öyküsü Hipotansiyon öyküsü İdiopatik Trombositopenik Purpura İnsan Isırığı Kan Transfüzyonu Kemik İliği Bağışçısı Kendine zarar verenler (Jiletçiler vb) Kızıl Kistik Fibrozis Klinik Deneylere Katılan Gönüllüler Kokain Kullanımı Kortikosteroidler: Kozmetik Maksatlı Uygulamalar Malarya (Sıtma) ait komplikasyon yoksa kan bağışı kabul edilebilir. Tiroid fonksiyonu normal ise kan bağışı kabul edilebilir. Asemptomatikse kabul edilir. Kan basıncı kabul edilir sınırlar içindeyse kan bağışı kabul edilebilir. Semptomsuz tam şifayı takiben 5 yıl boyunca kan bağışında bulunamaz. 12 ay beklenir. Son transfüzyondan 12 ay sonrasına kadar kan bağışçısı olamaz. Otolog transfüzyon yapılmışsa kabul edilir. 12 ay süre ile kan bağışı kabul edilmez Son olaydan itibaren 12 ay süre ile kan bağışı kabul edilmez. Hastalıkla karşılaşmışsa ancak semptomsuz ise 3 gün sonra kan bağışı alınabilir. Bkz. romatizmal kalp hastalıkları. Asemptomatikse ve mevcut enfeksiyonu yoksa kan bağışı kabul edilebilir. Eğer deneylerde herhangi bir ilaç kullanımı söz konusu ise 1 yıl boyunca kan bağışında bulunamaz. Son kullanımdan itibaren 12 ay boyunca kan bağışı kabul edilmez. Bu kişilerin risk gruplarına dahil olup olmadığı titizlikle sorgulanmalıdır. Öncelikle kan bağışçısının ilacı kullanma nedeni değerlendirilmelidir. Topikal olarak kullanılan kortikosteroidler, eğer kan alınacak bölgeye uygulanmıyorsa kan bağışı için engel oluşturmazlar. Oral, iv veya im kullanım söz konusu ise tam şifayı takiben ve son dozu izleyen 7 günden sonra kan bağışı kabul edilir. Ancak son 12 ay içinde 6 ay veya daha uzun süre oral, iv veya im kortikosteroid kullanılmış ise tam şifayı takiben ve son dozu izleyen12 aydan sonra kan bağışı kabul edilebilir. Kozmetik maksatlı yapılan botoks, yağ ve silikon dolgu gibi uygulamalarda 1 yıl beklenir. Malaryanın endemik olduğu yerlerde 6 aydan daha az süre ile bulunmuş kan bağışçısı: Bölgeden dönüşünü takip eden 6 ay boyunca kan bağışında bulunamaz Malaryanın endemik olduğu yerlerde 6 ay ya da daha fazla süre ile bulunmuş kan bağışçısı: Bölgeden dönüşünü takip eden 3 yıl boyunca kan bağışında bulunamaz. Bkz B4.2 Coğrafi Risk Bölgeleri Malaryanın endemik olduğu bölgeyi ziyareti sırasında ya da ziyaret sonrası 6 ay içinde ateşli hastalık geçmişi olan kişiler: Semptomların nedeni malarya 8
dışında bir sebep olarak teşhis edilmişse ve tedavi görüp iyileşmişse, semptomların bitimini takip eden 6 ay boyunca kan bağışında bulunamaz Malarya (Sıtma) Nedeni bilinmeyen ve tekrar eden titreme ve yüksek ateşle giden hastalığın nedeni araştırılmamış ya da araştırılmaya rağmen tanı konulamamış ise semptomların bitimini takip eden 3 yıl boyunca kan bağışında bulunamaz Malarya hastalığına yakalanmış kişiler: Tedavinin bitimi ve tüm semptomların kaybolduğu tam iyileşmeyi takiben 3 yıl boyunca kan bağışında bulunamaz Meniere Hastalığı Menstrüasyon Osteomyelit Over Kisti Paraziter Hastalıklar Psoriasis Saç Ekimi Sifilis Siğiller Soğuk Algınlığı Talasemi Taşıyıcısı Toksoplasmoz Trombositoz Tutukluluk, Gözaltı ve Hapis Tüberküloz Asemptomatikse kan bağışı alınabilir. Tek başına kan bağışı için bir engel oluşturmaz. Tedavi edildiğinin teyit edilmesinden sonraki 2 yıl boyunca kan bağışı kabul edilmez. Kendini iyi hissediyorsa ve doktor takibinde değilse kan bağışı kabul edilir. Tedavi bitene ve iyileşene kadar kan bağışı kabul edilmez. Sekonder enfeksiyon yoksa, flebotomi alanında lezyon yoksa ve etretinat (tegison) vb tedavisi almıyorsa kan bağışı kabul edilir. 12 ay boyunca kan bağışı kabul edilmez. Tedavi tamamlandıktan 12 ay sonra kan bağışçısı olabilir. Flebotomi sahasında değilse kan bağışı kabul edilir. Ateşle gitmeyen soğuk algınlığı ve boğaz ağrısında tüm semptomlar geçtikten 3 gün sonra kan bağışı kabul edilebilir. Bkz. Ateş, grip benzeri tablo. Hemoglobin seviyesi normalse kan bağışı kabul olabilir. Tedavi ve klinik iyileşmeden 6 ay sonra kan bağışçısı olabilir. Trombosit sayısı 500 x 10 9 /L üstünde ise altta yatan neden belli olana ve trombosit sayısı 500 x 10 9 /L altına düşene kadar kan bağışı kabul edilmez. 3 günden fazla süre ile gözaltı, tutuklu ya da hapis kalanlar 12 ay süre ile kan bağışçısı olamazlar. Bu süre içinde bu kişilerin cinsel eşleri de kan bağışında bulunamaz. Etkin enfeksiyonda tedavi bittikten 2 yıl sonrasına kadar kan bağışı kabul edilmez. 9
COĞRAFİ RİSK BÖLGELERİ Sıtma Yönüden Riskli Ülkeler: Afganistan Guyana Nijerya Angola Güney Afrika Nikaragua Arjantin Güney Kore Orta Afrika Cumhuriyeti Cezayir Gürcistan Özbekistan Azerbaycan Haiti Pakistan Bangladeş Hindistan Panama Belize Honduras Papua Yeni Gine Benin Irak Paraguay Bhutan İran Peru Bolivya Kamboçya Ruanda Botsvana Kamerun Sao Tome ve Principe Brezilya Kape Verde Senegal Burkina Faso Kenya Sierra Leone Burundi Kırgızistan Solomon Adaları Cibuti Kolombiya Somali Çad Komorlar Sri Lanka Çin Kongo Cumhuriyeti Sudan Doğu Timor Kongo Dem. Cum.(eski Zaire) Surinam Dominik Cumhuriyeti Kosta Rika Suriye Ekvador Kuzey Kore Suudi Arabistan Ekvator Ginesi Laos Svaziland El Salvador Liberya Tacikistan Endonezya Madagaskar Tanzanya Eritre Malavi Tayland Ermenistan Malezya Togo Etiyopya Mali Türkmenistan Fas Marityus Uganda Fildişi Sahili Mayotte Umman Filipinler Meksika Vanuatu Fransız Guyanası Mısır vcjd Yönünden Riskli Ülkeler: 1.1.1980 ile 31.12.1996 yılları arasında toplam olarak 6 ay Birleşik Krallıkta (İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler, İskoçya) yaşamış kişiler vcjd riski taşıdıklarından kan bağışında bulunamazlar. İlaç Kullanımı ve Geçici Ret Süreleri 10
Bağışçının kullandığı ilaçların kendisi genel olarak bağış için engel oluşturmaz. Bununla birlikte ilaç kullanımının sebebinin, bağışçı reddini gerektiren bir hastalığın habercisi olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Teratojenik etkisi kanıtlanmış ilaçları kullanan bağışçılar, ilacın farmakokinetik özelliklerine uygun süre boyunca reddedilmelidir. Bağış açısından risk içeren ilaçlar ve ret süreleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bağış Açısından Risk İçeren İlaçlar ve Ret Süreleri İLAÇ AÇIKLAMA Antibiyotikler Hastalığın tipine göre değişen sürelerde bağış için engel oluştururlar. Genel olarak tedavinin son dozundan 48 saat sonra kan bağışı alınabilir. Cinsel yolla bulaşan hastalıkların tedavisi için antibiyotik kullanılmışsa 12 ay kan bağışı Etretinat (tegison vb) Isotiretinoin (accutane vb) Tretinoin Kortikosteroidler Metimazol Finasterid (propecia, proscar) Trombosit fonksiyonlarını etkileyen ilaçlar Dutasteride (Avodart vb) ertelenir. Psoriasis tedavisinde kullanılan A vitamini türevidir. Çok kuvvetli bir teratojen olduğu için bu ilacı kullananlardan son dozun kullanımını takiben en az 3 yıl süreyle kan bağışı alınmaz. Sentetik vitamin A türevi olan bu ilaç, spesifik olarak akne tedavisi için kullanılan bir ilaçtır. Oldukça kuvvetli teratojenik etkisi vardır. Bu ilacı kullanan bağışçılar son dozun alımından 1 ay sonra kan verebilirler. Topikal kullanımı kan bağışı için engel değildir. Sistemik kullanımı söz konusu ise son dozun alımından 1 ay kan bağışı ertelenir. Öncelikle kan bağışçısının ilacı kullanma nedeni değerlendirilmelidir. Topikal olarak kullanılan kortikosteroidler, eğer kan alınacak bölgeye uygulanmıyorsa kan bağışı için engel oluşturmazlar. Oral, iv veya im kullanım söz konusu ise tam şifayı takiben ve son dozu izleyen 7 günden sonra kan bağışı kabul edilir. Ancak son 12 ay içinde 6 ay veya daha uzun süre oral, iv veya im kortikosteroid kullanılmış ise tam şifayı takiben ve son dozu izleyen 12 aydan sonra kan bağışı kabul edilebilir. Antitiroid ajandır. Tedavi süresince kan bağışı ertelenir. Benign prostat hipertrofisi ve saç çıkartıcı olarak kullanılan bir ilaçtır. Erkek fetüsün dış genital organlarında anomalilere yol açan kuvvetli teratojen bir ilaçtır. İlacı kullanan bağışçılardan son dozun kullanımından 1 ay sonra kan alınabilir. Bakınız Trombositlerin İşlevlerini Etkileyen İlaçlar (etken madde) ve Ret Süreleri tablosu Benign prostat hipertrofisinde kullanılır. Son dozun kullanımından 6 ay sonra kan alınabilir. Alınan kandan trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa veya trombosit aferezi yapılacak ise kan bağışçısı değerlendirilirken bu ilaçların kullanımı iyi sorgulanmalıdır. Bağıştan önceki 5 gün içinde 11
asetil salisilik asit içeren ilaç içilmemiş olmalıdır. Aşağıdaki tabloda trombositlerin işlevlerini etkileyen ilaçlar ve ret sürelerinin listesi verilmiştir. Trombositlerin İşlevlerini Etkileyen İlaçlar (etken madde) ve Ret Süreleri Aspirin 5 gün Piroksikam 5 gün Aşılanma ve Temas Durumunda Geçici Ret Süreleri AŞILAR RET SÜRELERİ 1. Atenue bakteri ve virüs aşıları: 4 Hafta BCG, sarı humma, kızamıkçık, kızamık, poliomyelit (oral), kabakulak, canlı atenue tifo aşısı, canlı atenue kolera aşısı 2. Ölü bakteri aşıları: Kişi iyi ise kabul edilir Kolera, tifo, Kapsüler polisakkarid tifo aşısı 3. İnaktif virüs aşıları: Kişi iyi ise kabul edilir Poliomyelit (enjektabl), influenza 4. Toksoid aşılar: Kişi iyi ise kabul edilir Difteri, tetanoz 5. Diğer aşılar Hepatit A aşısı Kişi iyi ise ve temas yok ise kabul edilir Hepatit B aşısı Aşıya bağlı HBsAg yalancı pozitifliğinden sakınmak için 1 hafta Kuduz, kene ensefaliti Kişi iyi ise kabul edilir. Temas varsa 1 yıl sonra HAZIRLAYAN KONTROL EDEN KALİTE YÖNETİM DİREKTÖRÜ ONAY BAŞHEKİM 12