SUUDİ ARABİSTAN ÜLKE VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ RAPORU İÇİNDEKİLER ÜLKEYLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER... 2 GENEL EKONOMİK DURUM... 3 SUUDİ ARABİSTAN IN DIŞ TİCARETİ... 5 TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN DIŞ TİCARET DENGESİ... 7 MADENCİLİK VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ... 9 SUUDİ ARABİSTAN DOĞAL TAŞ İTHALATI... 10 SUUDİ ARABİSTAN İŞLENMİŞ DOĞAL TAŞ İTHALATI... 11 MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ... 12 DIŞ TİCARET POLİTİKASI... 14 İŞADAMLARININ PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR... 16 SEKTÖRLE İLGİLİ DÜZENLENEN FUARLAR... 17 SWOT ANALİZİ... 18 1. Güçlü Yanlar... 18 2. Zayıf Yanlar... 18 3. Fırsatlar... 19 4. Tehditler... 19 1
ÜLKEYLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Coğrafi Konum Arap yarımadasında yer alan Suudi Arabistan ın güney ve güneydoğusunda Yemen, Umman ve Birleşik Arap Emirlikleri nin bulunması sebebiyle Hint okyanusu ve Umman Körfeziyle deniz sınırları bulunmamaktadır. Ülkenin doğusunda Katar yer almaktadır. Batıda Kızıldeniz ve doğuda Basra Körfezi ne deniz kıyısı vardır. Suudi Arabistan, kuzeyinde Kuveyt, Irak ve Ürdün ile kara sınırına sahiptir. Temel Sosyal Göstergeler Resmi Adı Suudi Arabistan Krallığı Yüzölçümü 2.149.690 km 2 Nüfusu 29,8 milyon (2013) Resmi Dili Arapça Başkent Riyad Başlıca Şehirleri Riyad (4,7 milyon) Cidde (3,6 milyon) Mekke (1,7 milyon) Medine (1,3 milyon) Damman (1,3 milyon) Dini Yapısı Müslüman Etnik Yapısı Arap (%70), Yabancı (%30) Kaynak: Central Department of Statistics and Iınformation ( CDSI) of the Kingdom of Saudi Arabia, Oxford Business Group, Economist Intelligence Unit (EIU), 2013 Temel Ekonomik Göstergeler (2010-2013) 2012b 2013c 2014c Nominal GSYİH (milyar $) 727,3a 763,1 796,5 Reel GSYİH deki Artış (%) 6,8a 4,0 5,1 Kişi Başı GSYİH* ($) 31.374 32.195 33.390 Tüketici Fiyat Enflasyonu (ort, %) 4,5a 4,2 3,3 Petrol üretimi (000 varil/gün, ort) 9.875a 9.400 9.650 İhracat (milyar $) 384,2 347,9 343,4 İthalat (milyar $) 136,8 147,1 157,6 Cari Hesap Dengesi (Milyar $) 152,9 100,3 78,9 Cari Hesap Dengesi (GSYİH nin % si) 21 13,1 9,9 Döviz Kuru (SA Riyal : 1 $) 3,8 3,8 3,8 Dış Borç (yılsonu, milyar $) 134,1 149,5 162,3 * Satın Alma Gücü Paritesi ile a EIU Gerçekleşen b EIU Tahmin c EIU Öngörüsü Kaynak: Economist Intelligence Unit (EIU), Mayıs 2013 2
Siyasi ve İdari Yapı Suudi Arabistan da seçilmiş bir parlamento yoktur. Bu durumda siyasi partiler ve seçim sistemi de söz konusu değildir. Adalet mekanizmasının iyi işlemediği ve özellikle mahkeme önünde yabancıların eşit muamele görmediği yönünde dış çevrelerden yoğun eleştiriler vardır. Şer i meselelerle ilgili davalar şeriat mahkemelerinde ele alınırken; vergi, şirket işleri ve elektrik, gaz, su gibi modern hayata ilişkin meselelerde davalara idari mahkemeler bakmaktadır. Cezalar yeterince caydırıcı olduğundan suç işleme oranları düşüktür. Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar ABEDA, AFDB (bölge dışı üye), AFESD, AMF, BIS, FAO, G-20, G-77, GCC, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICRM, IDB, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, IMSO, Interpol, IOC, IPU, ISO, ITSO, ITU, LAS, MIGA, NAM, OAPEC, OAS (gözlemci), OIC, OPCW, OPEC, PCA, UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UNRWA, UNWTO, UPU, WCO, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO Nüfus ve İşgücü Yapısı Son resmi verilere göre Suudi nüfusunda işsizlik oranı 2007 yılı için %11 dir. Son yıllarda uygulanmaya başlanan işgücünde Suudileştirme politikası nedeniyle yerli ve yabancı şirketlere, sektöre ve şirketin büyüklüğüne göre değişen oranlarda Suudi personel çalıştırma zorunluluğu getirilmiştir. Suudi Arabistan eğitim sisteminden kaynaklanan sorunlar nedeniyle özellikle teknik düzeyde (sağlık ve inşaat gibi birtakım sektörlerde) kalifiye Suudi işçilerin istihdamı zor olduğundan belirlenen kotalarda zaman zaman revizyona gidilmektedir. GENEL EKONOMİK DURUM 1970 li yıllarda petrol fiyatlarında yaşanan yükselme nedeniyle Suudi Arabistan otoriteleri halkın refahını artırmak için vergi oranlarını düşürmüş, çeşitli teşvikler vermiş, kamu sektörü istihdamını ve ücretlerini artırmış, altyapı projeleri, askeri donanım ve sağlık hizmetleri gibi alanlarda bir refah devleti haline gelmiştir. Kamu harcamaları üzerindeki kararlar genellikle şeffaflıktan uzak ve plansız bir şekilde alındığı için ve petrol fiyatlarına ilişkin tahminler bazı dönemlerde gerçekçi olmadığı için beş yıllık kalkınma planlarına ve yıllık bütçelerine uyulmakta zorluk çekilmiştir. Suudi Arabistan Riyali nin 1986 yılından beri 1 ABD $ : 3,745 SAR üzerinden ABD Doları na endekslenmesi, petrol fiyatlarına ya da kamu harcamaları politikalarına bağlı olarak döviz kurunda ve faiz oranlarında yaşanabilecek istikrarsızlıkları bir ölçüde engellemiştir. 9. Kalkınma Planını (2010-2014) uygulayan Suudi Arabistan'ın makroekonomik hedefleri; Ekonomik büyüme oranını artırmak Enflasyonla mücadele ve fiyat istikrarı 3
Suudi Riyalinin istikrarının korunması Krallığın bütün bölgelerine yansıtılmış kalkınma Milli ekonominin yapısını çeşitlendirme Özel sektörün ekonomik kalkınmaya olan katkısını arttırma Suudi işgücünün istihdam oranının artması Suudi Borsa sı başta olmak üzere, piyasaların etkinliğini artırma Körfez Ülkeleri İşbirliği Konseyindeki üyeler, Arap devletleri ve dost ülkeler ile ekonomik entegrasyonun güçlendirilmesi olarak sıralanmaktadır. Ekonomik Performans 2013 yılı itibariyle yaklaşık 657 milyar ABD Dolarına ulaştığı tahmin edilen Suudi Arabistan ekonomisi 2004-2013 yılları arasında cari fiyatlarla yıllık ortalama % 10 büyüme kaydetmiştir. 2010 yılında ekonomik aktivitelerde görülen hızlanma, petrol fiyatlarındaki yükseliş ve petrol dışı ekonomide de görülen dinamik yapı Suudi Arabistan ekonomisinin 2010 yılında krizi atlatarak ekonomik büyümesinin reel olarak % 4,8 düzeyinde gerçekleşmesini sağlamıştır. 2012 yılında % 6,8 lik bir büyüme gerçekleşirken 2013 de % 4 lük büyüme beklenmektedir. GSYİH deki artış, petrol fiyatları, petrol üretimi ve OPEC in fiyat politikaları ile yakından ilişkilidir. Uluslararası petrol fiyatları arttıkça iş çevrelerinin ve tüketicilerin güveni, bir yandan da kamu gelirleri ve harcamaları artmaktadır. Petrol dışındaki sektörler, ekonominin çeşitlendirilmesine yönelik çalışmalarla birlikte giderek önem kazanmaya başlamıştır. Petrol dışındaki sektörlerde özel sektörün 2/3 oranında ağırlığı vardır. Özel sektör ithalat, toptancılık ve perakendecilik, finans, inşaat, ziraat, madencilik ve hizmet sektöründe yoğunlaşmıştır. Konut piyasası ve inşaat malzemeleri gibi arzın kıt olduğu alanlarda yaşanan talep artışı nedeniyle enflasyon üzerinde oluşan bu baskı, gıda fiyatlarındaki artışın ve Suudi Arabistan Riyali nin endekslendiği ABD Doları nın diğer önemli kurlar karşısındaki zayıflığının etkisiyle daha da artmıştır. Petrol ürünleri, temel gıda maddeleri ve ilaç gibi üretim alanlarında ise fiyat kontrolleri ve sübvansiyonlar devam etmektedir. Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler Economist Intelligence Unit tahminlerine göre, 2010-2014 yılları arasında reel GSYİH nin yıllık ortalama % 3,7 oranında büyümesi beklenmektedir. Petrol, ihracat ve kamu gelirlerinin en önemli yapıtaşı olmayı sürdürecektir. Bu durum ise, ülke ekonomisinin dış şoklara karşı kırılgan yapısının devam etmesi anlamına gelmektedir. 4
Suudi Arabistan ın Dış Ticareti Suudi Arabistan petrol ihracatında lider ülke konumundadır. Ham petrol ihracatının düzeyi OPEC tarafından izlenen dünya petrol pazarı politikalarına bağlı olarak değişim göstermektedir. Suudi Arabistan ın coğrafi konumu re-eksport ticarete olanak sağlamaktadır. Tablo 3: Suudi Arabistan ın Dış Ticareti (milyar $) 2010 2011 2012 İhracat 251,1 364,7 366,7 İthalat 106,8 131,6 129,4 Ticaret Hacmi 357,9 496,3 496,1 Denge 144,3 233,1 237,3 Kaynak: Trade Map Tablo 4: Suudi Arabistan ın İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) GTİP ÜRÜNLER 2010 2011 2012 2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 189.433 284.976 300.401 2710 Petrol yağları bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 17.955 22.972 18.437 3901 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 6.256 8.033 8.912 2905 Asiklik alkoller vb. Halojenlenmiş, sülfolanmış, 3.333 6.125 8.892 2711 nitrolanmış/nitrozalanmış Petrol gazları ve diğer gazlı türevl hidrokarbonlar 7.050 8.176 6.909 3902 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) 3.429 4.571 5.561 2902 Siklik hidrokarbonlar 1.812 2.010 2.607 2909 Eterler 863 1.676 2.078 2901 Asıklık hidrokarbonlar 571 1.337 1.333 TOPLAM Tüm ürünler 251.143 364.697 366.657 Kaynak: Trade Map 5
Tablo 5: Suudi Arabistan ın İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) GTİP ÜRÜNLER 2010 2011 2012 8703 Otomobil, steyşın vagonlar, yarış arabaları 10.639 11.246 13.409 2710 Petrol yağları bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 152 244 6.576 8704 Eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar 2.123 2.143 3.077 3004 Tedavide kullanılmak üzere kullanılan ilaçlar 1.705 1.960 2.720 8517 Telli telefon-telgraf için elektrikli cihazlar 3,355 5.641 2.539 8411 Turbo jetler, turbo-propeller, diğer gaz türbinleri 573 692 1.952 1003 Arpa 1.917 1.959 1.620 8481 Muslukçu, borucu eşyası-basınç düşürücü, termostatik valf dahil 991 1.318 1.572 0207 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı 1.305 1.827 1.513 9403 Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları 599 777 1.357 8419 Isı değişikliği yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar 319 836 1.297 8471 Otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri 1.708 1.907 1.087 7207 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller 502 929 1.192 7208 Demir/çelik sıcak hadde yassı mamulleri-genişlik 600mm. Fazla 1.023 1.280 1.180 8414 Hava-vakum pompası, hava/gaz kompresörü, vantilatör, aspiratör 710 1.011 1.156 8429 Dozerler, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. 791 926 1.092 8471 Otomatik bilgi işlem makineleri, üniteleri 1.708 1.907 1.087 8413 Sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri 756 1.183 1.014 1006 Canlı diğer hayvanlar 1.310 1.124 967 8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları 1.596 1.883 948 8504 Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, endüktörler 843 931 934 8707 Kara taşıtları için karoserileri 109 97 934 8415 Klima cihazları-vantilatörlü, ısı, nem değiştirme tertibatlı 647 891 912 8431 Ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları 804 1.040 906 9018 Tıp, cerrahi, dişçilik, veterinerlik alet ve cihazları 560 708 837 8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k 596 897 775 8537 Elektrik kontrol, dağıtım tabloları, mücehhez tablolar 218 352 763 TOPLAM Tüm ürünler 106.863 131.586 129.410 Kaynak: Trade Map 6
TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN DIŞ TİCARET DENGESİ Genel Durum 1980 yılında petrol fiyatlarının çok yüksek bir seviyeye ulaşmasına kadar Türkiye nin Suudi Arabistan a ihracatı yok denecek kadar azdır. İhracatımızın oldukça küçük olduğu bu dönemde bile Suudi Arabistan dan ithalatımız küçümsenmeyecek seviyede gerçekleşmiştir. İhracatımızdaki payı dikkate alındığında, Suudi Arabistan a ihracatımızın zirveye çıktığı yıl 1985 tir ve bu dönemde ilk defa ticaret dengesi Türkiye lehine neticelenmiştir. Petrol fiyatlarının tekrar tırmanışa geçtiği son birkaç yıldır ihracatımızda yeniden bir canlanma görülmektedir. Suudi Arabistan ile Türkiye arasındaki ticaret verileri incelendiğinde, dış ticaret hacminde yıllar itibarıyla oldukça hızlı bir gelişme olduğu söylenebilmektedir. Türkiye 1989 yılında Suudi Arabistan'a yönelik olarak ihracat fazlası verirken, ihracat 1989 yılından bu yana ithalata paralel biçimde gelişememiştir. 2004 yılından sonra iki ülke arasında ticaret hız kazanmaya başlamıştır. Nitekim 2003 yılında 1,7 milyar ABD Doları olan Türkiye-Suudi Arabistan ticaret hacmi 2012 yılsonu itibariyle 8,1 milyar ABD Doları düzeyine ulaşmıştır. 2012 yılı için Suudi Arabistan ın en çok ithalat yaptığı ilk 5 ülke; Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Japonya, Güney Kore ve Hindistan şeklindedir. Türkiye Suudi Arabistan ın en çok ithalat yaptığı ülkeler sıralamasında 2006 yılında 19. sırada iken 2010 yılında 14. sıraya 2012 yılında ise 10. sıraya yükselmiştir. 2012 yılında Türkiye nin Suudi Arabistan a olan ihracatı % 33,1 artmıştır. 2012 yılında Türkiye nin Suudi Arabistan a ihraç ettiği belli başlı ürünler; demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller, demir-çelik çubuklar, halı, elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, endüktörler, yontulmaya ve inşaata elverişli işlenmiş taşlar, kadın takım elbiseler, ceketler, kamyon lastiği, meyve ve bakliyat, işlenmiş petrol ürünleri ve mobilyadır. Petrol gelirlerindeki artışa paralel olarak Suudi Arabistan ın yatırım imkânlarındaki artışın Türk müteahhitlik firmalarının faaliyetlerinde de bir artışa sebep olacağı yönünde belirtiler vardır. Ancak, firmalarımız daha ucuz olan yabancı işçileri çalıştırmayı tercih ettiklerinden bu faaliyetlerin ülkemize katkısı sınırlı kalmaktadır. Tablo 6: Türkiye Suudi Arabistan Dış Ticaret Değerleri (Milyon Dolar) Yıl İhracat İthalat Hacim Denge 2003 741 969 1 710-228 2004 768 1.231 2.000-463 2005 962 1.888 2.850-926 2006 983 2.252 3.235-1.269 2007 1.486 2.439 3.925-953 2008 2.201 3.322 5.523-1.121 2009 1.771 1.686 3.457 85 2010 2.217 2.437 4.654-219 2011 2.764 3.454 6.218-690 2012 3.679 4.414 8.093-735 2012 ilk 5 ay 1.603 1.601 3 204 2 2013 ilk 5 ay 1.596 1.607 3.203-11 Kaynak: T.C Ekonomi Bakanlığı 7
Tablo 7: Suudi Arabistan a İhracatımızda Önem Arz Eden Ürünler (Milyon Dolar) GTİP ÜRÜNLER 2010 2011 2012 7207 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamuller 407,3 454,6 803,9 7214 Demir/çelik çubuklar (sıcak haddeli, dövülmüş, burulmuş, çekilmiş) 258,7 160,4 428,5 5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb) 135,3 231,3 314,5 7216 Demir/alaşımsız çelikten profil 118 145,8 131,8 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 29,8 76,9 89 6802 Yontulmaya, inşaata elverişli işlenmiş taşlar (kayağan hariç) 45,5 61,9 84,9 8504 Elektrik transformatörleri, statik konvertisörler, endüktörler 88,2 125,1 81,9 6204 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs. 23,2 46,3 74,3 8710 Tanklar ve diğer zırhlı savaş taşıtları (motorlu) 21,9 69,5 54,6 9403 Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları 21,6 32,8 50,3 4011 Kauçuktan yeni dış lastikler 34,4 48,8 48,2 2402 Tütün/tütün yerine geçen maddelerden purolar, sigarillolar ve sigaralar 32,7 33,3 45,5 0805 Turunçgiller (taze/kurutulmuş) 64,9 80,4 44,2 8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k 35,7 81,7 43,1 7308 Demir/çelikten inşaat ve aksamı 38,1 21,2 42,9 1905 Ekmek, pasta, kek, bisküvi vs. İle boş ilaç kapsülü mühür güllacı vs. 34,1 37,6 42,3 0406 Peynir ve lor 29,5 34,5 38,9 6206 Kadın/kız çocuk için gömlek, bluz, vs. 10,6 16 25,9 8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları 12 16 25,6 6402 Ayakkabı; dış tabanı, yüzü kauçuk ve plastik diğer 18,2 18,8 24,6 6305 Eşya ambalajında kullanılan torba ve çuval 11,6 20,4 24,3 1806 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları 10,1 16,4 20,4 7213 Demir/çelik filmaşin (sıcak haddelenmiş, rulo halinde) 15,7 5 15,4 8716 Taşıtlar için römorklar, yarı römorklar vb. İle aksam-parçaları 12,1 11,3 15,4 8431 Ağır iş makine ve cihazlarının aksamı, parçaları 10,8 14 15,1 0713 Kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış) 19 22,4 11,3 2002 Domates (sirke/asetik asitten başka usullerle 17,2 7,4 7,8 8
hazırlanmış) 809 Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği(taze) 9,8 8,1 4,3 TOPLAM Tüm Ürünler 2.217,7 2.763,5 3.679,4 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Tablo 8: Suudi Arabistan dan İthalatımızda Önem Arz Eden Ürünler (Milyon Dolar) GTİP ÜRÜNLER 2010 2011 2012 2709 Ham petrol (petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar) 1.057 1.452 2.242 3902 Propilen ve diğer olefinlerin polimerleri (ilk şekillerde) 669 882 1.001 3901 Etilen polimerleri (ilk şekillerde) 377 480 594 2905 Asiklik alkoller vb. Halojenlenmiş, sülfolanmış, nitrolanmış/nitrozalanmış türevl 91 109 93 2909 Eterler, eter-alkoller, eter fenoller, fenoller, peroksitler vb. Türevleri 39 83 41 2902 Sıklık hidrokarbonlar 27 78 99 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar 26 32 115 2915 Doymuş asiklik monokarboksilik asitler vb. 18 30 27 3904 Türevleri Vinil klorür/halojenli diğer olefin polimerleri (ilk şekilde) 17 16 12 3907 Poliasetaller, diğer polieterler, epoksit-alkid reçineler vb (ilk şekilde) 17 17 21 TOPLAM Tüm Ürünler 2.437,2 3.453,9 4.413,9 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı MADENCİLİK VE DOĞAL TAŞ SEKTÖRÜ Suudi Arabistan dünyada en fazla kanıtlanmış petrol rezervlerine sahip ülke konumunda, petrol rezervleri tahmini olarak 264 milyar varil olup, dünya petrollerinin % 21 ine sahiptir. Suudi Arabistan daki petrol üretim tesisleri Eastern Bölgesi nde yoğunlaşmaktadır. Ülkenin kanıtlanmış doğal gaz rezervlerinde artış görülmektedir. Ülkede 7.17 trilyon m³ doğal gaz rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Bu miktar tüm dünya toplam gaz rezervinin %4 ünü teşkil etmekle birlikte, Iran ve Katar daki rezervlerden daha düşüktür. Suudi Arabistan, altın, gümüş, bakır, çinko, boksit, magnezit ve fosfat gibi madenlere sahip bir ülkedir. Maden yataklarının uzaklığına ve yaşanan susuzluğa rağmen son yıllarda bu kaynakların çıkarılması için yapılan çalışmaların arttığı görülmektedir. Madencilik 9
projelerinin %100 yabancılar tarafından sahiplenmesine izin veren yeni madencilik yasası, 2004 yılının sonlarında yürürlüğe girmiştir. Devlete ait olan ve özel sektör işletmeleri ile birlikte madencilik projelerinin geliştirilmesi amacı ile 1997 yılında kurulan Saudi Arabian Mining Company (Maaden); ülkenin merkezindeki platolarda çıkarılan birçok madeni işlemektedir. Kuruluşun en büyük projesi Al Jalamid deki fosfat ve Al Zubeira da boksit madenlerinin kurulmasıdır. Al Jalamid deki fosfat madenlerinin ve Al Zubeira daki boksit rezervlerinin Körfez kıyısındaki Ras al-zour da kurulan yeni bir terminale kuzey-güney hattında işleyen bir demiryolu ile ulaştırılması planlanmaktadır. S.Arabistan PAFTA ve KİK ülkeleri ile yapılan anlaşmalar gereği üye ülkelerden yaptığı ithalatta %0 gümrük vergisi uygulamaktadır. İşlenmiş doğal taşlara uygulanan gümrük vergileri MFN ülkeleri için ise %5 olarak uygulanmaktadır. Miktar (Ton) Kaynak: Trade map SUUDİ ARABİSTAN DOĞAL TAŞ İTHALATI 2008 2009 2010 2011 Değer Değer Değer Miktar Miktar Miktar (Bin (Bin (Bin (Ton) (Ton) (Ton) Dolar) Dolar) Dolar) Değer (Bin Dolar) İtalya 117.250 42.499 120.629 30.139 132.830 30.510 150.413 61.225 Çin - - - - 238.915 44.960 327.518 58.201 Umman 74.019 23.892 77.873 26.830 88.876 32.648 99.687 35.020 Yunanistan 4.070 4.717 6.093 7.346 10.569 12.133 15.884 30.621 Türkiye 123.893 21.547 134.045 22.978 124.480 20.446 167.640 28.480 İspanya - - 36.202 12.322 60.924 17.534 57.807 17.066 Ürdün - - - - 172.745 11.840 185.585 16.366 Portekiz 76.563 22.127 56.169 17.095 80.268 16.626 73.574 14.562 Mısır 61.495 15.562 69.766 21.421 59.962 16.231 62.709 13.385 Diğer 13.081 3.733 54.031 8.367 124.103 30.825 159.698 36.852 Toplam 470.371 134.077 554.808 146.499 1.093.672 233.752 1.300.515 312.779 10
SUUDİ ARABİSTAN İŞLENMİŞ DOĞAL TAŞ İTHALATI 2007 2008 2009 2010 2011 Değer Değer Değer Değer Değer Miktar Miktar Miktar Miktar Miktar (Bin (Bin (Bin (Bin (Bin (Ton) (Ton) (Ton) (Ton) (Ton) Dolar) Dolar) Dolar) Dolar) Dolar) Çin 80.808 17.217 - - - - 237.827 44.615 327.518 58.201 İtalya 98.981 29.675 117.250 42.499 120.629 30.139 128.447 29.466 133.552 53.396 Umman 63.335 19.068 74.019 23.892 77.873 26.830 88.876 32.648 99.687 35.020 Yunanistan 3.537 2.686 4.070 4.717 6.093 7.346 10.569 12.133 15.884 30.621 Türkiye 78.496 14.811 123.893 21.547 134.045 22.978 124.480 20.446 167.640 29.480 İspanya 36.503 13.471 - - 36.202 12.322 59.474 17.199 57.807 17.066 Ürün 115.651 6.376 - - - - 172.745 11.840 185.585 16.366 Diğer 203.302 48.090 151.139 41.422 179.966 46.883 252.523 60.844 280.698 60.751 Toplam 680.615 151.398 470.371 134.077 554.808 146.499 1.074.941 229.191 1.268.371 300.903 Kaynak:Trade Map **2012 yılı rakamları GTİP farklılıkları nedeniyle daha önceki yıllarla eşleştirilemediğinden verilmemiştir. Suudi Arabistan, Trademap verilerine göre 2012 yılında yaklaşık 552 milyon dolarlık işlenmiş doğal taş ithalatı yapmıştır. Suudi Arabistan ın dünya doğal taş ithalatındaki payı %3,5 gibi önemli bir orandır. Türkiye nin Suudi Arabistan a gerçekleştirdiği işlenmiş taş ihracatı geçen sene %37 artmıştır. Doğal taş ihracatının tamamına yakınını işlenmiş doğal taşlar oluşturmaktadır. Bu nedenle Suudi Arabistan inşaat sektörünün gelişimi, önümüzdeki dönemde de işlenmiş taş ihracatının bu bölgede artacağına işaret etmektedir. Doğal Taşlar İşlenmiş Doğal Taşlar S. Arabistan'ın Toplam ithalatı Türkiye'nin S. Arabistan'a toplam ihracatı Türkiye'nin toplam ihracatı 2012 Dünya İthalatında S.Arabistan' ın payı Türkiye'nin S.Arabistan'a İhracatındaki Değişim (2011-2012) Gümrük Oranları 617.490 86.344 1.900.246 3,5 38% 5% 551.711 84.973 947.327 4,4 37% 5% 11
Müteahhitlik Hizmetleri Ekonomik büyümenin katalizörü olan inşaat sektörü, ülkenin modern bir altyapıya kavuşmasını sağlamaktadır. Sektörün performansı petrol gelirleri ve devletin harcamaları ile doğru orantılıdır. Suudi Arabistan inşaat sektörü toplam işgücünün ise yüzde 14,7 sini istihdam etmektedir. İnşaat firmalarının büyük bir kısmı özel sermayeli olsa da önde gelen müşterinin devlet olması nedeniyle bu sektör devlet müdahalesine açıktır. Sektör içinde genel olarak kamu kesimi toplam talebin %30 unu teşkil etmektedir. Son yıllarda artan kamu ve özel sektör yatırımları ile birlikte okul, hastane, karayolu, demiryolu, elektrik ve su santrali, petrol sahası ve sanayi tesisi inşaatları da artmıştır. İnşaat sektöründe özel firmaların hakimiyeti söz konusudur. Suudi Arabistan da uzun yıllar inşaat sektörünün gelişmesine yönelik politikalar uygulanmıştır. Bu amaçla, yabancı firmaların üstlendikleri her projenin %30 u yerli taşeronlar aracılığıyla yürütülmüş, büyük projeler ise daha küçük parçalar halinde tamamlanmıştır. Suudi Arabistan la ekonomik ilişkilerimiz petrol fiyatlarının artmaya başladığı 1973 yılından itibaren müteahhitlik hizmetleri ve işçi gönderilmesi şeklinde başlamış ve bu ilişkiler 1985 yılında zirveye ulaşmıştır. Suudi Arabistan a ihracatımızın arttığı yıllarda müteahhitlik faaliyetlerimizde de paralel bir artış görülmektedir. Petrol gelirlerindeki artışa paralel olarak Suudi Arabistan ın yatırım imkanlarındaki artış Türk müteahhitlik firmalarının ilgisini de beraberinde getirmiştir. Suudi Arabistan hükümetinin önümüzdeki dönemde 6 tane yeni şehir kurma planı bulunmaktadır. Bu ekonomik şehirlerden kurulma aşamasında olan 4 tanesi aşağıda sıralanmaktadır. 1) BİLGİ EKONOMİ ŞEHRİ (KEC) Alternatif bir şehir ve turistik açıdan cazibe merkezi oluşturmanın yanı sıra bilgi tabanlı sanayilerin gelişimi için uygun bir alan yaratmak amacıyla Savola Grup, PMDC, Taibah Yatırım & Emlak Firması, Quad Uluslararası Emlak Firması ve Kral Abdullah Vakfı ndan oluşan bir konsorsiyum Medine nin dışında yeni bir şehir kurmayı planlamaktadır. Bilgi Ekonomi Şehri (KEC) olarak adlandırılan proje 4,8 milyon m 2 lik bir alanı ve yaklaşık 9 milyon m 2 lik bir inşaat alanını içerecektir. Şehirde 150.000 adet konut olması planlanmaktadır. KEC, bilgi teknolojileri ve yaşam bilimlerini içeren bilgi tabanlı sanayilere yatırımı hedeflemektedir. Ayrıca Hz. Muhammed in hayatı üzerine bir müze, bir İslam Medeniyeti Çalışmaları Merkezi ve 10.000 kişilik bir cami de yer alacaktır. Projenin Durumu : Plan aşamasında Bütçe Değeri : 8 milyar $ Tamamlanma Tarihi : 2020 yılının dördüncü çeyreği 12
2) KRAL ABDULLAH EKONOMİ ŞEHRİ (KAEC) 2005 yılında, Suudi Arabistan Kralı Abdullah Bin Abdullaziz El Suud un dünya standardında bir şehir olarak açıklamada bulunduğu ve gelişmiş ekonomiler ile Suudi Arabistan ın bütünleşmesini sağlayacak proje Kral Abdullah Ekonomi Şehri (KAEC) olarak adlandırılmaktadır. Kral Abdullah Ekonomi Şehri, görkemli bir gelecek olarak tanıtılan bir girişimdir. Şehrin sürekli gelişim potansiyeli taşıdığı belirtilmektedir. Söz konusu şehir 168 milyon m² yi kapsayacaktır. Şehir 6 ana kısımdan oluşmaktadır. Sanayi Bölgesi Deniz limanı, yerleşim alanı Dinlenme alanı Eğitim bölgesi Ticaret Merkezi Finansal Ada Proje Durumu: Plan aşamasında Bütçe Değeri: 93 milyar $ Tamamlanma Tarihi: 2030 un dördüncü çeyreği 3) JAZAN ECONOMIC CITY - JEC (JİZAN EKONOMİ ŞEHRİ) Jizan Economic City, ekonomiyi çeşitlendirmek, ihmal edilen ve az yatırım yapılan bölgeler için iş fırsatlarını yaratmak için geliştirilmiştir. MMC Corporation Berhad ve Saudi Binladin Group, Kızıl Deniz sahilindeki Jizan da ekonomi şehri geliştirmek için lisans almıştır. Girişimciler, 30 yıldan fazla Jizan Economic City (JEC) i geliştirecek ve yönetecektir. JEC, Jizan şehrinin 60 km kuzeydoğusunda yer alacak ve yaklaşık 12 km lik sahil boyunca 100 milyon m 2 lik bir alana yayılacaktır. Jizan, Hint Okyanusu nda olduğu kadar, Kızıl Deniz de de uluslararası denizyolu rotasına stratejik olarak yakındır. Bu durum; Asya, Afrika ve Avrupa da JEC ürünlerinin pazarlanmasını kolaylaştıracaktır. Proje Durumu : Uygulama Bütçe Değeri : 27 milyar $ EPC İhale Tarihi : 2010 yılının ilk çeyreği Bitiş Tarihi : 2036 yılının dördüncü çeyreği 13
4) PRENS ABDULAZİZ BİN MOSAED EKONOMİ ŞEHRİ (PABMEC) Yerel ve bölgesel yatırımcılarla işbirliği ile Al-Mal Yatırım Firması tarafından geliştirilen Prens Abdulaziz Bin Mosaed Ekonomi Şehri, Orta Doğu nun en büyük nakliye ve lojistik merkezi olarak planlanmaktadır. 156 milyon m 2 lik proje, kümelenme tabanlı gelişme stratejisini içine alacak ve aşağıdaki bölümleri kapsayacaktır: - Lojistik ve arz zinciri - Eğitim - Tarım ve gıda işleme hizmet alanı - Madencilik hizmetleri - Eğlence merkezi - Yerleşim alanı Krallığı, Ürdün, Irak ve ayrıca Medine ye bağlayacak büyük ve yeni otoyol projeleri de planlanmaktadır. Projenin Durumu : Plan aşamasında Bütçe Değeri : 800 milyon $ İhale Tarihi : 2011 yılının ilk çeyreği Tamamlanma Tarihi : 2025 yılının dördüncü çeyreği Dış Ticaret Politikası Suudi Arabistan ın dış ticaret politikalarını şekillendiren başlıca hususlar; düşük gümrük vergisi oranları, Körfez İşbirliği Konseyi ne (KİK) üye ülkeler arasında 2003 yılında kurulan gümrük birliği ve 2005 yılında Dünya Ticaret Örgütü ne (DTÖ) üye olunmasıdır. DTÖ ye verilen taahhütler gereği malın piyasaya girişi öncesinde onay istenmesi gerekliliği ve yerel acenta kullanımı zorunluluğu kaldırılmış, ticaret rejimi Suudi olmayan işadamları için daha şeffaf hale getirilmiştir. Tarifeler ve Diğer Vergiler Sanayinin başka araçlarla desteklenmesi ve kamu harcamalarını karşılamak için kaynak ihtiyacı içinde olunmaması nedeniyle S. Arabistan da gümrük vergileri düşüktür. KİK dışındaki ülkelerden ithal edilen mallara uygulanan genel ithalat vergisi oranı %5 olup; yerli sanayinin korunması amacıyla bazı ürünler için %12 olarak uygulanmaktadır. Uygulanan gümrük vergileri ve gümrük prosedürleri ile ilgili detaylı bilgi için www.customs.gov.sa adresinin incelenmesi faydalı görülmektedir. 14
1993 yılında imzalanarak yürürlüğe giren Pan-Arab Serbest Ticaret Bölgesi (PAFTA) ülkeleri arasındaki serbest ticaret anlaşması uyarınca üye ülkeler (S. Arabistan, Bahreyn, Mısır, Irak, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Libya, Fas, Umman, Katar, Sudan, Suriye, Tunus, BAE, Yemen) arasında yapılan ticarette gümrük vergi oranları karşılıklı olarak sıfırlanmıştır. Ayrıca 2003 yılında yürürlüğe giren Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üye ülkeleri arasında gümrük birliği uyarınca S. Arabistan, Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, BAE ülkeleri arasında yapılan ticarette karşılıklı olarak gümrük vergisi oranları %0 olarak uygulanmaktadır. Hangi malın ithal edileceği ve hangi ülkeden ithal edileceği büyük ölçüde piyasa tarafından belirlenmektedir. Devlet alımlarında siyasi bir değerlendirme söz konusu olsa bile bu değerlendirmeler fazla yön değişikliğine sebep olmamaktadır. Belirlenen standartlara uymayan malların gümrüklerden geri gönderildiği de olmaktadır. Suudi Arabistan kamu harcamalarına kaynak bulmak için halkından vergi almak zorunda olan bir ülke değildir. Alınan vergiler İslami esasların gereği olarak alınmaktadır. KDV ve diğer bazı tüketim vergileri yoktur. Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme Paketleme, ambalajlama ve etiketleme uygulaması, gelişmiş ülkelerdeki asgari kurallardan fazla değildir. Etiketleme şartı Suudi Arabistan a ihraç edilen tüm ürünler için zorunludur. Suudi Arabistan Standardizasyon Kurumu (SASO) etiketleme ile ilgili kuralları oluşturmakla görevlidir. Etiketleme özellikle gıda ürünleri, kişisel bakım ürünleri, sağlık ve eczacılık ürünleri için önem arz etmektedir. Gıda ürünleri için etiketin Arapça olması ve ürünün içeriği, menşei, üreticisi, raf ömrü, kullanma talimatı gibi bilgilerin etikette yer alması gerekmektedir. Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri İstanbul-Riyad arası inşaat malzemeleri taşıması için 20 tona kadar nakliye komple TIR fiyatı 4 000 $ - 5 000 $ arasında değişim göstermektedir. Tablo 12: Suudi Arabistan İle Yürürlükteki Anlaşma ve Protokoller Anlaşma Adı İmza/Onay Tarihi Ticaret Anlaşması 1.5.1974 Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması 1.5.1974 KEK VII. Dönem Protokolu 24.5.2000 Deniz Taşımacılığı İşletmeciliğinin Koordine Edilmesi ve Düzenlenmesi 19.3.1986 İçin Anlaşma Karayolu Ulaşımının Koordinasyonu ve Düzenlenmesi Hakkında Anlaşma 19.3.1986 Hava Taşımacılık Teşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla Alınan 11.1.1989 15
Vergilerde Muafiyet Anlaşması KEK VIII. Dönem Protokolu 19.5.2004 Türk Standartlar Enstitüsü (TSE) ve Suudi Standartlar Kurumu (SASO) 2005 Arasında Teknik İşbirliği Programı 8.8.2006 Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması 8.8.2006 Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 8.8.2006 Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması 8.8.2006 Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması KEK IX. Dönem Protokolu 26.11.2008 Deniz Taşımacılığı Anlaşması 3.2.2009 Gençlik ve Spor Alanlarında İşbirliği Anlaşması 3.2.2009 İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Ticareti Etkileyen Kültürel Faktörler Suudi Arabistan'da dinin politika, sosyal davranışlar ve iş dünyası üzerinde önemli bir yeri vardır. Suudiler İslami değerlerle uyuşmayan dışarıdan gelen bilgiye karşı yenilikçi değildir. Ziyaretçilerin bir kefil vasıtasıyla randevu alması önem taşımaktadır. Bu yüzden yumuşak mizaçlı, etkili akrabaları olan ve nüfuzlu bir kefil bulunmasında fayda vardır. Suudi Arabistan'da iş yapabilmek batıya göre biraz daha zor ve yavaş gerçekleşmekte olup iş görüşmeleri sırasında sabırlı olmak gerekmektedir. Toplantılar telefon konuşmaları ile sık sık kesilebilir. Tartışma esnasında genellikle kişisel argümanlar kullanılmaktadır. Israr, karşı tarafı ikna etmek için sık sık kullanılan bir yöntemdir. Suudilerle olan iş ilişkilerinde saygılı ve içten davranışlar beklenmektedir. Büyüklere saygı göstermek önemlidir. Kartvizitlerinizin bir tarafının İngilizce, diğer tarafının da Arapça olarak hazırlanması sık rastlanan bir durumdur. Tanıtım materyallerinin Arapça olması bir avantaj sağlayacaktır. Suudi Arabistan da iş yapan Türk firmalarının karşılaştığı en büyük sorun vize alınması konusundadır. Çalışma vizesi alınabilmesi için diğer bölge ülkelerine kıyasla çok fazla şart talep edilmektedir. Bu şartlardan dolayı, bazı kalifiye elemanlar gönderilememekte, önemli miktarda masraf ve zaman kaybı oluşmaktadır. Limanlar Krallık ta Yanbu, Cidde, Dammam, Jubail, Jizan ve Duba olmak üzere altı adet büyük liman, iki adet özelleştirilmiş sanayi limanı (Jubail ve Janbu) ve 14 adet küçük liman mevcuttur. Kapasitesi genişletilen Jubail Limanı nın öneminin artması beklenmektedir. Dammam daki Kral Abdül-Aziz Limanı, petrokimya sanayi ürünlerinin ihracatında kullanılan ana ihraç terminalidir. Eastern de yürütülen projelerde kullanılan inşaat malzemeleri için de ana taşıma noktası Dammam Limanı dır. Kral Abdullah Ekonomi Şehri projesinin bir parçası olarak 16
ilerleyen yıllarda yapımı planlanan yeni bir limanın ise hac terminali olarak da kullanılması düşünülmektedir. Limanların işletmesi ve liman ekipmanlarının bakım ve onarımı özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. Yatırımlara Sağlanan Teşvikler Şirket kurma prosedürleri ve yabancı firmalara sağlanan kolaylıklar ile ilgili kurum Suudi Arabistan Genel Yatırım İdaresi (Saudi Arabian General Investment Authority-SAGIA) olup, bu kurum tarafından yatırımları teşvik etmek amacıyla One-Stop-Shops (OSS) denilen bir sistem kurulmuştur. Bu sistemde, One-Stop-Shop lar ülkede yatırım yapmak isteyenlerin tek başvuru mercii olarak tasarlanmıştır. SAGIA Head Office Riyadh Posta Adresi: P.O. Box 5927 Riyadh 11432 Kingdom of Saudi Arabia Adres: Imam Saud Bin Abdulaziz Road (University Road) Tel: +9661 2035555 Faks: +9661 2632894 Web: www.sagia.gov.sa E.mail: info@sagia.gov.sa One Stop Shop (OSS) Jeddah Posta Adresi: P.O Box: 1001 Jeddah 21431 Adres: Ha il Street behind the Chamber of Commerce Tel: +9662 657 1580 Faks: +9662 657 209 One Stop Shop (OSS) Damam Posta Adresi: P. O. Box 1234 Dammam 31431 Kingdom of Saudi Arabia Adres:Dammam, Khobar Street,Eastern region Cement Towers, ground floor. Tel: +9663 881 2088 Faks: +9663 881 1990 One Stop Shop (OSS) Medina Posta Adresi:The Chamber of Commerce and Industry Building, P.O Box 443, Medina, Kingdom of Saudi Arabia Adres:King Abdel-Aziz Street In front of the General Department of Police Tel : +9664 838 8909 Faks:+9664838903 SEKTÖRLE İLGİLİ DÜZENLENEN FUARLAR 1) The Big 5 Saudi (Her yıl Jeddah) 2) Exhibition for Building Construction, Interior Design & Maintance (Her yıl Dammam) 3) SBIE SAUDI BUILDING&INTERIORS (Yapı Jeddah) 4) SAUDI BUILD 2012 & SAUDI BUILD THE PMV SERIES 2012 & SAUDI STONE TECH 2012 (Uluslararası İnşaat ve Doğal Taş Fuarı (Riyad Her yıl) 17
Para Kullanımı Riyal Suudi Arabistan'ın para birimi olmakla birlikte dolarda kullanılmaktadır. Türkiye'den Ziraat Bankasının Cidde'de şubesi bulunmaktadır. İletişim bilgileri aşağıdadır. T.C. ZİRAAT BANKASI CİDDE ŞUBESİ Adres Al Rawdah Dist. 1 Al Rawdah Str. P.O. Box.54759 Jeddah 21524 The Kingdom of Saudi Arabia Telefon 00 966 2 665 54 33 Faks 00 996 2 664 35 16 E-mail jeddah@ziraatbank.com Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri İş saatleri değişmektedir. Ancak birçok iş yeri öğleden sonra kapanmakta ve birkaç saat sonra da açılmaktadır. Haftalık çalışma günleri Cumartesi den Çarşamba ya kadar devam etmektedir. Birçok kimse Perşembe günleri çalışmamaktadır. Cuma günleri hiçbir iş yürütülmemektedir. Devlete ait kurumlar 7:30-14:30 arasında Cumartesi - Çarşamba günlerinde açıktır. Bankalar ise 8:30-12:00 ve 17:00-19:00 Cumartesi - Çarşamba günleri açıktır. Bazı bankalar Perşembe sabahları da açık tutulmaktadır. Herkes tarafından takip edilen iki bayram bulunmaktadır. Bu sürelerde hiçbir iş yürütülemez. Birincisi Ramazan Bayramı ikincisi ise Kurban Bayramıdır. SWOT ANALİZİ 1. Güçlü Yanlar Türk ürünlerinin kalite ve fiyat olarak ABD ve AB ile rekabet gücü Coğrafi ve kültürel yakınlık ve bu ülkede yaşayan önemli Türk nüfus Olumlu Türk malı imajı Riyad ve Cidde de açılan Türk Ticaret Merkezleri ile pazara verilen önemin artışı Müteahhitlik sektörümüzün dünyada tecrübe sahibi oluşu T.C. Ziraat Bankası nın Cidde de şube açması THY nin Cidde, Riyad, Medine den sonra Dammam seferlerine başlaması Firmalarımızın Suudi Arabistan Pazarına yönelik artan ilgisi 2. Zayıf Yanlar Ürünlerimizin Uzak Doğu nun düşük fiyatlarıyla rekabet etmekte zorlanması Birkaç marka dışında markalarımızın bilinmemesi Ürün tanıtımımızın zayıf kalması Firmalarımızın pazarda istikrarlı olamaması 18
3. Fırsatlar 4. Tehditler Her türlü ürün ve hizmetin ithalat yoluyla karşılanması Ülkemizin bölgedeki yükselen imajı Suudi Arabistan ın Orta Doğu nun en büyük inşaat pazarına sahip olması Yakın gelecekte önemli ölçekte alt ve üst yapı projelerinin hayata geçirilmesi Yabancılara ülkede yatırım yapabilmelerini sağlayacak düzenlemelerin olması Pazarda fazla bir boşluk bulunmaması Bazı şahıs ve firmalarımızın imajımıza zarar verecek anlayışta olmaları Mevzuat ve istatistiki bilgilerin güvenilirliği ve ulaşılabilirliğinin sorunlu olması Pazara girişi vize rejimi ve kefalet gibi unsurların zorlaştırması Büyük firma satın alma yetkililerinin genellikle Arap olmayan yabancılardan oluşması Müteahhitlik projeleri danışmanlık firmalarının genelde Avrupa ve ABD li firmalar arasından seçilmekte oluşu Hantal bir bürokrasinin olması 19