SU KİRLİLİĞİ Dr. Ferruh Ayoğlu
Yaşam için zorunlu ve kısıtlı %1.9 1.5 x 10 7 km 2 En büyük tatlı su deposu %0.5 Kullanılabilir su Herşey dahil (göl, nem, kuyu, vb.) 0.63 x 10 14 ton/yıl buharlaşma 3.5 x 10 14 ton/yıl yağış %97.6 Tuzlu su Okyanuz ve Denizler 3.6 x 10 8 km 2 Kutuplar ve Buzullar 13 x 10 8 km 3 3.8 x 10 14 ton/yıl buharlaşma Kullanılabilir su
İçme ç = Kullanma Suyu Kaynaklar: a a Meteorik Yeraltı Yerüstü. Sağlıklı ve temiz su: İçerisinde ii d hastalık lk yapıcı mikroorganizmalar i ve vücutta toksik etki yapabilecek kimyasal madde içermeyen ve gerekli mineralleri dengeli biçimde bulunduran su. Renksiz, kokusuz, berrak, 8 16 o C de tadı hoş, ph 6.5 8.5 Alimentasyon suyu: Bir toplumda tüm gereksinimleri karşılamak üzere kişi başına düşen günlük su miktarı (lt/kişi/gün) Nüfus<5000: 50 60 L/gün/kişi Nüfus 5000 50000: 0000 60 10000 L/gün/kişi /ü/kii Nüfus>50000: 100 1000 L/gün/kişi Tipik amerikan toplumu: 600 L/gün/kişi Kırsal alan veya olağan dışı durumlar: 20 25 25 L/gün/kişi
Su Kirliliği ğ Su kaynağının ağ kimyasal, fiziksel, bakteriyolojik, oj radyoaktif ve eooj ekolojik özelliklerinin olumsuz yönde değişmesi şeklinde gözlenen ve doğrudan veya dolaylı yoldan biyolojik kaynaklarda, insan sağlığında, balıkçılıkta, su kalitesindeve suyun diğeramaçlarla kullanılmasındaengelleyici bozulmalar yaratacak madde ve enerji atıklarının boşaltılması.
Donduğunda ğ hacmi %8 genişler ş Bilinen sıvılar içerisinde, katı hali sıvı halinden daha az yoğun olan tek e s a çe s de, at a s a de da a a yoğu oa te madde.
Nerede kullanıyoruz? %40 Evler %25 Endüstri %15 Ticari %5 Kamusal %15 Diğer %40 Tuvalet %30 Banyo %15 Çamaşır %5 Yeme içme %5 Bulaşık %5 Diğerğ
Planlama talebe değil, en yüksek kullanım a göre (genellikle günlüktalebin %150 si) Toplumsal öe özelliklere Ekonomik koşullar Kişisel alışkanlıklar Sağlık eğitimi Yaşam standardı Kentsel büyüme Endüstriyel gelişme İklim koşulları Su hizmetleri Suyun kalitesi Suyun basıncı Maliyet Ölçümleme ve/veya ücretlendirme İşletme ve bakımın niteliği
Genel Alıcı Ortam Endüstriyel kirlenme e Evsel kirlenme Tarımsal kirlenme Sıcaklık kirlenmesi İçme suyunun işlenmesi Tarımsal akıntılar Kentsel akıntılar Endüstriyel atıklar Madencilik faaliyetleri Doğal afetler Kazalar Taşıyıcı Otoepürasyon
Genel Alıcı Ortam (Endüstriyel kirlenme) Endüstriyel atıkların arıtılmadan yüzeysel sulara karışımı. Toksik bileşikler, çözücüler, tuzlar, vb. Biyolojik olarak yok edilemeyen ürünler. PET (PolyEthyleneTetrapythalate) şişeler için 500 yıl. Gömülmüş endüstriyel atıklardan sızıntı. Atık içerisindeki maddeler. Hastane, vb. kuruluşlar. Kurşun Cıva Kadmiyum PAHs Petrol Yağ Enerji santralleri Demir çelik fabrikaları Kağıt fabrikaları Rafineriler Otomotiv sektörü Elektrikli araç üretimi Tarım ilaçları Pil/batarya üretimi Tk Tekstil ilüretimi i Gübre fabrikaları
Kabuklular? Dip balıkları? Büyük balıklar?
Genel Alıcı Ortam (Evsel kirlenme) Evsel atıklar, a, kentsel alanlar, aa a,çöp depolama a bölgeleri e Lağımlar, öğütülmüş çöpler Deterjanlar Çöp alanları Atık çeşitliliği Hava Toprak Su geçişi i Atık depolama bölgesi Şebeke ve kanalizasyon boruları Bulaşıcı hastalıklar: Kolera Tifo Dizanteri Hepatit Organik madde artışı ş > Bakteri artışı ş > oksijen kullanımı > Oksijen azalması > Sucul canlı ölümü. Fosfat ve nitrat artışı > Alg çoğalması > Biyolojik denge bozulması > Besin içeriğinde azalma > Sucul canlı ölümü.
Kimyasal içerikli gübreler. e Ağır metaller. Tarım ilaçları. l Cıva, kurşun, vb. ağır metaller. Genel Alıcı Ortam (Tarımsal Kirlenme) Biyomagnifikasyon/Biyolojik büyüme/biyolojik yoğunlaşma: Zararlı bir maddenin bitki ve/veya hayvan zincirinde giderek artan miktarlarda birikmesi.
Genel Alıcı Ortam (Sıcaklık kirlenmesi) Enerji ejsantralleri, a demir çelik fabrikaları a a gibi gb bazı endüstriler, e nükleer reaktörler Soğutma amacıyla kullanılan suyun sucul ortama boşaltılması > Sucul ortamda ısı artışı > Sucul canlılarda metabolizma hızlanmasına bağlı oksijen gereksinimi ve sucul ortamda oksijen çözünürlüğünün azalması > Sucul canlıların ölümü.
Genel Alıcı Ortam (İçme suyu işlenmesi) Kimyasal dezenfeksiyona bağlı yan ürünler. yasa de e e s yo a bağ ya üü e Risk, suyun dezenfekte edilmemesinden daha azdır.
Kimyasal Fiziksel Bakteriyolojik Radyoaktif Ekolojik Unsurlar Organik Oga maddeler e ve oksijen. osje Azot ve fosfor. Mikroorganizmalar. İnorganik maddeler. Askıda katı maddeler. Yüzey aktif maddeler. Pestisitler. Ağır ğ metaller. Radyoaktivite. Yağlar, petrol ve türevleri. Atık ısı.
Organik maddeler ve oksijen Organik Oga maddeler e bakteriler e tarafından a ayrıştırılır. Aerobik ayrıştırma: Bakteriler sudaki çözünmüş oksijeni kullanır, harcanan oksijen atmosfer su kesitinden yeniden sağlanır (doğal ayrıştırma) Anaerobik ayrıştırma: ş Oksijenin tükendiği ğ durumlarda anaerobik bakteriler ile ayrıştırma olur, anaerobik reaksiyonlar sonucunda amonyak, metan, hidrojen sülfür gibi metabolitler ortaya çıkar. Ötrofikasyon. Sucul canlılar olumsuz etkilenir. İçme ve kullanma suyu temini olumsuz etkilenir. Rekreasyonel kullanım olumsuz etkilenir. Atık suların alıcı ortama verilmesi ile sudaki mikroorganizmaların dengeli yaşaması için gerekenden daha fazla besin maddesi bulunması. Biyolojik yaşam için gübreleme etkisi. Fotosentez ile organik madde üretiminde artış. Alg üretiminde artış.
Azot ve Fosfor Protein yapısı, yp besin öğeleri. ğ Evsel atık sular, koklaştırma tesisleri, kimya endüstrisi, mezbahalar, tarımsal gübreler. Nitrifikasyon uygulanmayan arıtma tesisleri. Nitrat oluşumu ve oksijen tüketimi. Ötrofikasyon. Minimum Yasası: Ortamdaki büyüme hızı, bu ortamda bulunan nütrientlerden en kısıtlı olanı tarafından belirlenir. Sucul ortamlardaki belirleyici genellikle fosfor olmakla birlikte azot da belirleyici rol oynayabilir. Azot bileşikleri > Amonyum > Dağıtım şebekelerinde bakteri artışı ve aşırı klor tüketimi. Azot bileşikleri > Nitrat > Methemoglobinemi. Azot tbileşikleri ikl i > Nitrit > Nitrosaminve i nitrsamid id > Kenserojen etki. Kimyasal ve biyokimyasal dengelerde anahtar rol. Fosfor konsantrasyonunda düşüklük sonucu fotosentezle üretimde azalma.
Mikroorganizmalar İnsan ve hayvan a idrar da ve dışkısı ş ile karışan patojen bakteri ve virüslere e bağlı sağlık riskleri. Suyla bulaşan hastalıklar. Fekal kirlenmenin tespiti ve izlemi. İndikatör organizma izlemi, koliform bakteriler. Düşük ısılı sularda virüs varlığı. Fekal kirliliğe karşı dezenfeksiyon.
İnorganik g Maddeler Gazlar a ve tuzlar. Atmosferik gazlardan doygun yağmur suları. Oksijen karbondioksit değişimi. Buharlaşma kalıntıları. Hakim katyonlar. Magnezyum: Afyon KaramıkGölü, Afyon Selevir Barajı, Konya yer altı suyu, İçel Sipahili Deresi, Isparta Eğirdir Gölü. Sodyum: Afyon Acıgöl, Burdur Gölü, Van Gölü. Kalsiyum: Konya Ovası, Bornova Ovası.
Askıda Katı Madde Atık su deşarj jedilen e alıcı ota ortamda dabirikinti ve dpça dip çamuru u ouşu oluşumu. u Orman ve mera tahribi, sanayileşme ve kentleşme sonucu toprak üst katmanlarının taşınması, seller. AKM de bulunan organik bileşikler, dip çamurunda anaerobik ayrışma. AKM artışı > Bulanıklık ve ışık geçirgenliğinde azalma > Fotosentezsolunum dengesinde bozulma.
Yüzey Aktif Maddeler Düşük konsantrasyonda asyo dabesuyu bile suyun yüzey gerilimini düşürücü ücüetki gösteren maddeler. Sabunlar, deterjanlar, emülsiyon yapıcılar. Deterjan aktif maddesi olarak kullanılan petrol türevleri. DDB (Dodesilbenzensülfnat): Olası kanserojen etki nedeniyle kullanımı yasaklanmıştır. ABS (Alkilbenzensülfonat) LAS (Lineer alkilbenzensülfonat) LAB (Lineer alkilbenzen): En yaygın kullanılan. Fosfat içeren e deterjanlar: a daha a ucuz ve daha a iyi. Ötrofikasyon/alg birikimi.
Biyosidal ürünler Tarım aa alanlarından a yaygın kirlenme. e Yaygın ve kontrolsüz kullanım. Ruhsatsız ürün kullanımı. Evsel atıklardan kirlenme. Biyolojik birikim eğilimi.
Ağır ğ Metaller Eser elementler, ee e te, metaller, e ağır metaller. e Antimon (Sb), Gümüş (Ag), Arsenik (As), Berilyum (Be), Kadmiyum (Cd), Krom (Cr), Kurşun (Pb), Manganez (Mn), Cıva (Hg), Nikel (Ni), Selenyum (Se), Uranyum (U), Vanadyum (V), Çinko (Zn). Biyolojik birikim ve toksisite. Endüstriyel atıklar. Arsenik, selenyum, bk bakır, çinko, kurşun, krom, kd kadmiyum Pestisitler. Arsenik, selenyum Gübreler. Bakır, molibden, çinko
Radyoaktivite Yağlar, Petrol ve Türevleri Atık Isı Radyoaktivite. te Uranyum, toryum, radyum, radon, stronsiyum, potasyum, karbon, hidrojen. Hücre ölümü Yağlar, petrol ve türevleri. Atmosfer su temasının önlenmesi, oksijen dengesinde bozulma. Evsel ve endüstriyel atıklar. Liman bölgeleri, tanker kazaları, sintine ve balast suları. Akaryakıt ve petrol taşımacılığı. Atık ısı. Termik santraller. Nükleer santraller. Yüksek fırınlı endüstri tesisleri.