Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz.

1

2 Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz.

Doç. Dr. Orhan YILMAZ 1962 doğumlu. 1984 yılında Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü nü bitirdi. 1997 yılında University of Aberdeen de yüksek lisans, 2007 yılında Ankara Üniversitesi nde doktora çalışmasını tamamladı. Öğretim üyesi olarak görevine devam etmektedir. Yayımlanmış Kitapları 1. Kangal Köpeği (2003, 2004, 2005, 2008) 2. Her Yönüyle Tokat Zile Küçüközlü Köyü (2004) 3. Zile İsyanı (2005, 2014) 4. Şair Esi Köylü Ürfet Pehlivan (2005) 5. Turkish Kangal (Karabash) Shepherd Dog (2007) 6. Zileli Halil Yalçınkaya (2008) 7. Le Chien Karabash (2008) 8. Sıraçlar (Beydili Alevi Türkmenleri) (2009) 9. Sünni Gözüyle Alevilik-Kızılbaşlık-Bektaşilik (2009) 10. Kelleci Efo (2009) 11. Sezar ile Farnake nin Zile Savaşı (2010) 12. Çakır (Bir Hain! Çerkez Ethem Analizi) (2010) 13. TürkischerKangal (Karabasch) Hirtenhund (2010) 14. Kangal (Karabash) Cane Da Pastore Turco (2011) 15. At, Eşek, Katır Terimleri Sözlüğü (2011) 16. 100 Soruda Köpek Yetiştiriciliği (2011) 17. Domesticated Donkey (2012) 18. Güvercin Yetiştiriciliği (2012) 19. Atçılık (2012, 2016) 20. Güvercin Terimleri Sözlüğü (2012) 21. Zileliyiz Dediler (2013) 22. Kafesteki Çocuk (2013) 23. Dünya Çoban Köpeği Irkları (2014) 24. Camel Wrestling in Turks (2015) 25. Türklerde Deve Güreşi (2015) 26. Türkiye Yerli Güvercin Irkları (2016) 27. Atlarda Don, Nişane, Yürüyüş (2016) 3

Veni Vidi Vici Yayınları: 20 Türkiye Yerli Güvercin Irkları Doç. Dr. Orhan YILMAZ zileliorhan@gmail.com ANAHTAR SÖZCÜKLER - keywords - Güvercin, Columba livia, yerli ırk, morfolojik özellik Pigeon, Columba livia, native breed, morphological trait Bu kitabın yayın hakkı Veni Vidi Vici Yayınevi ne aittir. İzinsiz kopya edilemez ve kullanılamaz. Kaynak göstermek şartıyla, alıntı yapılabilir. 1. Baskı: 2016 ISBN : 978-605-83920-2-1 Kapak Fotoğrafı: Nevşehir, Ürgüp ten yerli güvercinler (Dr. Orhan Yılmaz) Veni Vidi Vici Yayınevi ZILE 4

Türkiye Yerli Güvercin Irkları Doç. Dr. Orhan YILMAZ Veni Vidi Vici Yayınevi ZILE 3

4 TEŞEKKÜR Kitabın meydana gelmesine çeşitli katkıda bulunan Prof. Dr. Mehmet Ertuğrul, Ekrem Çavuş ve Rüstem Coşkun a teşekkür ederim

İÇİNDEKİLER 1. Güvercin 11 1.1. İsim Kökeni 12 1.2. Tür Özellikler 13 2. Güvercin Yetiştiriciliği 13 2.1. Türkiye de Güvercin Yetiştiriciliği 3. Türk Kültüründe Güvercin 13 4. Türkiye Yerli Güvercin Irkları 29 1. Abalı 39 2. Adana 41 3. Angut 43 4. Antep Mısırlısı 45 5. Azman 47 6. Bağdadi 49 7. Balina 51 8. Bango 53 9. Buludi 55 10. Bursa Oynarı 57 11. Cigalı 59 12. Cübbe 61 13. Çakal 63 14. Çakçırlı 65 15. Çiçi 67 16. Çorum Çıplağı 69 17. Demkeş 71 18. Dervişali 73 19. Dolapçı 75 20. Filibe 77 21. Gez 79 22. Göknakışlı 81 23. Güllü Üveys 83 24. Gümüşkuyruk 85 25. Hatay 87 26. Hünkari 89 27. Isparta Benlisi 91 28. Isparta Bıyıklısı 93 29. Isparta Güllüsü 95 30. Isparta Oynarı 97 31. İspir 99 32. İsrail 101 5

6 33. İzmir Makaracısı 103 34. Karabaş 105 35. Karanakışlı 107 36. Kelebek 109 37. Kespir 111 38. Kınıfırlı 113 39. Kırktelli 115 40. Kırmızı Baş 117 41. Kumru 119 42. Lemsavi 121 43. Macar 123 44. Malatya 125 45. Mantolu 127 46. Mavi Baş 129 47. Melegi 131 48. Meverdi 133 49. Miro 135 50. Müsevvet 137 51. Ödemiş Kelebeği 139 52. Platin 141 53. Posta 143 54. Safra 145 55. Sandıklı Mermeri 147 56. Sansür 149 57. Sarı Baş 151 58. Sarıboz 153 59. Saya 155 60. Selçuklu 157 61. Şami 159 62. Şarabi 161 63. Şinasi 163 64. Taklambaç 165 65. Tipler 167 66. Trabzon Gugullu 169 67. Trakya Makaracısı 171 68. Urfa Güllüsü 173 69. Urfa Mısırlısı 175 70. Van Yüksek Uçucusu 177 71. Yapşan 179 72. Yazılı 183 73. Zeytuni Cigalı 185 74. Zırhlı Kaynaklar 367 Indeks 371

1. Güvercin Güvercin, 300 den fazla türü olan Güvercingiller (Columbidae) ailesinden olup, hızlı ve uzun zaman uçabilen; kugurdama ya da dem çekme denilen özel sesleri çıkaran, kısa vücutlu, sık tüylü ve yemle beslenen bir tür kuştur. Sık sık kumru ve güvercin tanımı birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Halk arasında gugukçuk olarak bilinen kumru, güvercinden daha küçük, zarif ve ince kuyrukludur. Güvercin ise daha iri, tombul, kuyrukları küt ve bol telekli bir kuştur. Kutup bölgeleri, bazı okyanus adaları, Sahra Çölünün iç kesimleri ve ılıman iklim kuşağının en soğuk bölgeleri hariç, dünyanın her yerinde bulunmaktadır. 1.1. İsim Kökeni Sınırlı ve belli alanlardaki sözcükleri içine alan Gök Türk Yazıtlarında geçmeyen güvercin sözcüğü, Uygur metinlerinde kögürçgün, kögürçken, kögürçün biçimlerinde geçmektedir, Divanı Lugatit-Türk te kökürçkün olarak geçmekte, kökürgkünleş- güvercini ödül koyarak yarışa girmek, biçiminde bir de türevi bulunmaktadır. Anadolu ağızlarındaki, goğercin, güvercin, göğercin, güvercin tanımlarının yanında, Kögörçün (Bashöyük-Kadınhanı- Konya) biçiminin ise Kafkasya göçmenlerinden derlendiği anlaşılmaktadır. Kökürçkün, kögürçün biçimlerinin kök (gök) sözcüğünün üzerine ek yığılması sonucu ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Bazı sözlük ve ansiklopedilerde ise güvercin isminin kökeninin, Moğolca kügercin kelimesinden geldiği belirtilmektedir. 1.2. Tür Özellikleri Orta büyüklükte, küçükbaşlı, kısa boyunlu ve kısa bacaklı kuşlardır. Gagaları kısa, zayıf yapılı, ucu hafifçe aşağı kıvrıktır. Kanatları orta uzunluktadır. Oldukça hızlı uçarlar. Ayakları iyi gelişmiştir ve arka parmak yere değer. Tabiatta ağaçlarda ve kayalık yerlerde bulunurlar. Meyveler, taneli veya çekirdekli tohumlarla beslenirler. Yılda 3-5 kez 7

8 kuluçkaya yatar ve genellikle iki yumurta bırakırlar. Kuluçka süresi ortalama 17-18 gün olup, genellikle gündüzleri erkek, geceleri dişi kuş kuluçkada bekler, yavruları birlikte büyütürler. Her iki eşeyde kuluçka zamanı kursaklarından süte benzer bir sıvı çıkararak, ilk dönemde yavrularını bununla beslerler. Yavrular yumurtadan gözleri kapalı, tüysüz ve çıplak çıkmaktadır. Yavru 3-4 haftalık olunca, kendi yiyeceğini kendi sağlamaya başlar. Sınıflandırılmaları karmaşıktır. En uzun 30 yıl yaşamaktadırlar. Güvercinlerin bilince sahip oldukları, az düşünebildikleri ve bazı çıkımlarda bulunabildikleri ortaya konmuştur. Güvercinlerin önemli özellikleri arasında emerek su içme ve yavrularını kuş sütü ile besleme davranışları vardır. Emerek su içme davranışı: Güvercingillerde su içme şekli diğer birçok kuştan farklıdır. Diğer kuşlar, bir yudum su alıp kafalarını yukarı doğru kaldırarak suyu yutarlar. Kuşlarda burun delikleri ile gagalarının arasını kapatabilecek bir yapı bulunmadığı için vakum oluşturup suyu ememezler. Suyu gırtlaklarına iletebilmek için kafalarını yukarı kaldırma gereksinimi duyarlar. Ancak güvercingiller, burun deliklerini de suya daldırırlar ve yemek borusundaki kasların yardımı ile vakum oluşturarak aynı memelilerde olduğu gibi suyu emerek içerler. Bu özellik sadece güvercingiller familyasına ait kuşlarda olduğundan, güvercinlerin içecekleri su kaynaklarının ya da su kaplarının gaga ve burun deliklerini daldırabilecekleri derinlikte olmaları gerekir. Kuş sütü salgısı: Bütün kuşlar içinde yalnızca güvercin ve kumrularda rastlanan benzersiz bir özellik, yavruların beslenmesi için güvercin sütü adı verilen bir salgının salgılanmasıdır. Yavrular yumurtadan çıktıktan sonra yaklaşık bir hafta süre ile bu salgı ile beslenirler. Daha sonra ana ve babalarının kursaklarında öğüttükleri yarı sindirilmiş besinle beslenmeye geçerler. Yavru kuş gagasını ebeveynlerinin ağzının içine sokar ve ebeveynlerinin kusmasını sağlayarak bu salgıyı alır. Kursak çeperinden salgılanan bu besleyici maddenin bileşimi memelilerdeki süte oldukça yakındır. Halk arasında kuş sütü olarak bilinen bu salgı, güvercinlerde sadece kuluçka dönemi sonuna doğru yaklaşık bir hafta süre ile salgılanmaktadır.

2. Güvercin Yetiştiriciliği İnsanların evcilleştirdiği bilinen ilk kuş güvercindir. Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika yı içine alan Palearktik Bölgenin batısında yaşayan kaya güvercininden evcilleştirilen bu kuşların ortaya çıkışı M.Ö. 4.500 li yıllara dayanmaktadır. İlk kez Irak ta evcilleştirildiği ve eti için kafeste beslendiği sanılmaktadır. İlk evcilleştirildiği dönemden günümüze kadar geçen süre içerisinde, yaklaşık olarak 800 civarında güvercin ırkı geliştirilmiştir. Bu ırklar dış görünüşlerinin güzelliği, uçma ve yön bulma yetenekleri, ya da eti için yetiştirilmiştir. Özellikle uzun süre uçabilme ve salındığı yere dönebilme özelliğinden çok eskiden beri yararlanılmıştır. Bu amaçla yetiştirilen ve Posta güvercini olarak bilinen ırk, atası olan kaya güvercinine çok benzer. Ama ondan daha iridir. 2.1. Türkiye de Güvercin Yetiştiriciliği Antalya nın Kaş ilçesi, Islada Antik kenti nekropolünde yapılan kazılarda, bir lahitin üstünde güvercin figürlerine rastlanmıştır. Bu lahit Güvercinli mezar olarak adlandırılmaktadır. Roma Döneminden kalma ve altından yapılmış iki küpe güvercin şeklindedir ve günümüzde Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinden sergilenmektedir. Assos ta yapılan nekropol kazılarında, sekiz numaralı lahitten üç güvercin heykeli çıkarılmış, Çanakkale Müzesinde sergilenmektedir. İçel in Mut İlçesi yakınlarındaki Dağ Pazarı Kilisesi adı ile bilinen bazilikanın taban süslemelerinde, diğer birçok kuş ile birlikte güvercin figürlerine de rastlanmaktadır. Konya Selçukluların başkenti ve güvercin yetiştiriciliğinin önemli merkezlerinden birisidir. Burada Selçuklu adı ile bir ırkın yetiştiriliyor olması, güvercin yetiştiriciliğinin Selçuklular zamanından günümüze kadar yapıldığına bir kanıt olabilir. 9

10 Evliya Çelebi Seyahatnamesinde İstanbul da kuşbazlara ait 500 civarında dükkân olduğundan ve 600 kişinin bu işle uğraştığından söz etmektedir. Güvercin ırklarından Pal, Taklabaz, Şeber, Cevizi, Şami, Mısıri, Bağdatlı, Munakkit, Alare, Marselos, Demkeş, Sabe, Talazlı, Pelenk, Jebar, Kızıl Ala, Kara Ala, Tekir Ala, Varkil Ala, Sade Kut, Taçlı Kut ve Çakşırlı Kut gibi ırkları bilinmektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarında, 1925 yılında Nuri Halil adında bir subay tarafından yazılan 488 sayfalık kitabın ismi Muharebe Vasıtalarından Güvercin Usulü Talim ve Terbiyesi dir. 1931-1936 yılları arasındaki arşiv belgeleri Rusya ile posta güvercini ticareti yapıldığını ortaya koymaktadır.

3. Türk Kültüründe Güvercin Türk Tarihindeki yazılı ilk sözlük Divanı Lügat-it Türk te güvercin kelimesi geçmektedir. Güvercin kelimesi Karaçay-Malkar Türkçesinde kögürçün, Gagavuzcada güvercin, Kumukçada gögürçün, Tatarcada kügerçin ve Türkmencede kokürçgün şeklinde kullanılmaktadır. Anadolu ağız ve lehçelerinde güvercin, gövercin, göyerçin, göğerçin olarak kullanılmaktadır Altay ve Saha Türklerinin efsanelerinde, yeryüzünün hakimi Tengiz Han zamanında, Tengri Ülgen, Nama ya tufan olacağını ve bir gemi yapmasını söyler. Tufanın bitip bitmediğini anlamak için, Nama gemiden bir güvercin yollar. Güvercin gagasında bir dal parçası ile geri döner. Sibirya Türklerinin masallarında insanın hayvan ile evlenmesi motifleri bulunmaktadır. Eberhard ve Boratav ın derledikleri bu masalların 83 ve 84 numaralı kayıtlarında dişi güvercinler insan ile 93 numaralı masal kaydında ise erkek güvercinler kadınlar ile evlenmektedir. Özbekistan ölüm adetlerinde can insan bedeninden güvercin, kelebek ya da pervane böceği şeklinde çıkmaktadır. Ebu Müslim ölünce bir güvercin olup, uçar gider. Hünkâr Hacı Bektaş Veli Anadolu yolculuğunu Efsanelerde kimlik gizleme motifi gereği, güvercin donunda yapar ve Karacahöyük e varır. Dede Korkut Kitabında Deli Dumrul, Azrail i öldürmeye kalkar. Azrail bir güvercin donuna girip kaçar. Türk Masallarında devin canı, ulaşılması çok zor bir yerdeki bir domuzun karnındaki iki kutu içinde yaşayan iki güvercindir. Devin öldürülmesi için, önce bu güvercinlerin bulunup, öldürülmesi gerekmektedir. Türk masallarında sık sık ruhun beden dışında bir canlı hayvan şeklinde saklanması motifi ile karşılaşılır. Güvercin bu hayvanlardan birisidir. Seyfülmülk masallarının birinde, ölüm ruhu bir sırça tabut içinde denizin dibinde güvercin şeklinde saklıdır. Ateşi Mercimek adlı başka bir masalda ölüm ruhu kapının önündeki bir taşın altında saklı duran üç güvercin şeklindedir. Kırkıncı Oda masalında ruh, iki güvercin, 11

12 Yeloğlu Köse masalında ise üç güvercin şeklindedir. Mevlana nın hizmetçisi olduğu iddia edilen Kirdeci Ali nin, meşhur Kesikbaş Destanı dışında, Güvercin Destanı ve Ejderha Destanı adlı iki destanı daha bulunmaktadır. Tatar Türklerinin şiirlerinde güvercin, özellikle bir çift güvercin daima aşkın ve barışın simgesidir. Fehim-i Kadim Divanında kebuter ve hamam adı ile bahsedilen güvercin, eski zamanların iletişim aracı olarak geçmektedir. Nedim in şiirlerinde gönül, bazen güvercin yavrusu gibi tir tir titremekte, bazen ise bir güvercin kadar korumasız ve ürkek tanımlanmaktadır. Dalaman Yöresindeki halk inanışına göre güvercinler kutsaldır. Bir güvercin avcılar tarafından vurulduğu zaman, pervane gibi havada döner ve boynunu kıbleye dönerek, düşer. Gözlerinden yaş akar. Güvercin vuranları tüfek teper, tüfeği parçalanır, ağzı burnu kan içinde kalır. Çünkü Hz. Muhammet zamanında güvercinin ayağına mektup bağlanmış ve o peygamber için postacılık yapmıştır. Yine aynı yörede başka bir efsaneye göre peygamberimizi düşmanları sıkıştırır. Peygamberimizin üstünden güvercin ve keklikler uçmaktadır, onlardan yardım ister. Keklik peygambere ihanet eder ve Yat da bak, saklanma der. Güvercin ise Karşıdaki karakavağın içine saklan diyerek onu korur. Bunun üzerine peygamber güvercine Alayınız çok olsun diye dua, ama kekliğe de beddua eder. Bu yüzden keklik 30-32 yumurta yumurtladığı halde, yavrularının ancak 2-3 tanesi hayatta kalır, güvercin ise 2 yumurta yapar ancak yavrularının ikisi de hayatta kalır. İstanbul halkı güvercinler mescitlere ve evlere yuva yaptıkları için, güvercin etini yememektedirler. Azerbaycan ve Anadolu-Türk halılarında diğer hayvan motifleri ile birlikte, güvercin motifinin de sıkça kullanıldığı görülmektedir. Ağrı yöresi halı yastıklarında yapılan incelemede, geleneksel Anadolu figür dünyasında iyi talih, mutluluk, sevgi ve haberciliği sembolize eden güvercin ve kumrunun sıkça kullanıldığı görülmektedir. Renk adlandırmalarında Gagavuz Türkçesinde sadece güvercin rengi kullanılırken, Anadolu da güvercinboynu, güvercingöğsü ve güvercin kanı kırmızısı olmak üzere üç çeşit renk kullanılmaktadır.

4. Türkiye Yerli Güvercin Irkları Yerli güvercin ırkları çeşitli şekillerde sınıflandırılırlar. Uzun gagalı-kısa gagalı, paçalı-paçasız, tepelikli-tepeliksiz gibi sınıflandırmalar yapılmakla birlikte en çok tercih edilen yetiştirilme amacına göre yapılan sınıflandırmadır. Güvercinler yetiştirilme amacına göre; Süs güvercinleri: Dış görünüşlerinin ilginçliği ve güzelliği nedeni ile yetiştirilen güvercinlerdir. Baş üstünde takke, göğüste gül, bacaklarda paça gibi ilave özellikler, daha gösterişli kuyruk, göğüs gibi vücut parçaları, farklı ve ilginç göz ve telek rengi gibi özellikler nedeni ile tercih edilen güvercinlerdir. Süs için yetiştirilen güvercinlere Alabadem, Burmalı, Çiçi, Demkeş, Fırfırlı, Göğsüak, Hünkari, İçağlı, İskenderun, İstanbullu, Karakan, Ketme, Kızılbaş, Selçuk, Taklambaç, Tavuskuyruk, Yaşmaklı ırkları örnek verilebilir. Dalıcı güvercinler: Bu güvercinler belirli bir yüksekliğe çıktıktan sonra, kendisine pırıltı (parıltı) gösterildiği zaman, hemen dalan güvercinlerdir. Yerde güvercin sahibinin, elinde tuttuğu beyaz renkli güvercini, gökyüzünde uçan güvercine göstermesine pırıltı ya da parıltı adı verilir. Dalıcı güvercinlere Adana, Azman, Bango, Baska, Dolapçı, Domino, Dönek, Kelebek, Mısırî, Ödemiş ve Yoz ırkları örnek verilebilir. Filo uçucuları: Bu ırkın bireylerinde dalma, takla atma, dolap, çember dövme ya da dönme gibi özellikler bulunmaz. Bu güvercinler gökyüzünde toplu halde uçarak, hünerlerini sergilerler. Bunlar Ağ, Amberi, Bağdat, Baştankara, Bayramlı, Buludî, Burmalı, Çakçırlı, Çiçi, Dervişaliler, Fırfırlı, Halebî, İskenderun, İspir, İspir Bağdadi, İstanbullu, Karaperçemli, Karakuyruk, Keşpir, Kınıfırlı, Mazoni, Meverdi, Müsevvet, Nakışlı, Safra, Sırtıkızıl ve Yaşmaklı ırklarıdır. Taklacı güvercinler: Uçarken öne ya da arkaya takla atan güvercinlere verilen addır. Taklacı güvercin ırklarına, Çakçırlı, Çorum, Göğsüak, İçağlı, Ketme, Kızılbaş, Malatya, Taklambaç ve Van Yüksek Uçucusu örnek verilebilir. 13

14 Çember dövücüler: Bunlar havada bir çember şeklinde dönerken, aynı zamanda takla atan güvercinlerdir. Anadolu Çember Dövücüsü bu gruba örnek verilebilecek bir ırktır. Makaracı güvercinler: Bu gruba giren güvercinler, havada kendi çevrelerinde dönerek süzülürler. Bu hareketleri bir makaraya sarılan ipe benzediği için, güvercinlerin bu hareketine makara, bu tip güvercinlere de makaracı denmiştir. Makara yaparken süzülmenin ölçüsü bir elektrik direği uzunluğudur. Standart bir makaracı güvercinin en az bir elektrik direği boyu süzülmesi gerekir. İyi yetiştiricilerin hedefi 3-4 direk boyu makara yapan kuşlar yetiştirmektir. Makaracı ırklara Alabadem, Bursa, Çakal, Mülakat, Oryantal ve Trakya Makaracısı örnek verilebilir. Dönücü güvercinler: Bu güvercinler havada çeşitli dönüş manevraları yaparlar. Bu gruba Dolapçı, Dönek, Kelebek ve Ödemiş ırkları örnek verilebilir. Ötücü güvercinler: Havada yaptıkları çeşitli hareketler ya da dış güzelliklerinden daha çok, çeşitli şekillerde icra ettikleri ötüş özellikleri ile ön plana çıkan güvercinlerdir. Ankut, Bayburt ve Kumru ırkları bu gruba giren güvercinlerdir. Yarış güvercinleri: Posta güvercini adıyla bilinen güvercinlerdir. Bu güvercinler, yetiştirildikleri yerden belirli bir uzaklığa bırakıldıktan sonra, belirli bir sürede eski yerlerini bulan güvercinlerdir. Bu mesafenin uzunluğu birkaç kilometreden, bazı uzun maraton yarışlarında, birkaç bin kilometreye kadar çıkabilmektedir. Bu güvercinlerde belirli bir renk ya da şekil standardı yoktur. Bu kuşlar tamamen uzun mesafe uçma ve eski yerini bulma özelliklerine göre yetiştirilirler. Yüksek uçucular: Kartal, şahin ve atmaca gibi yırtıcı kuşlar yüksekte uçtuklarından, güvercinler genellikle yüksek mesafeleri sevmezler. Yükseklere çıkarak uçmayı tercih eden güvercinlere yüksek uçucu adı verilir. Bu gruba Van Yüksek Uçucusu, Sırp Yüksek Uçucusu, Budapeşte Yüksek Uçucusu, Tippler örnek verilebilir. Besi güvercinleri: Sadece besleme amacıyla yetiştirilen ve diğer uçma ve form gibi özelliklerine dikkat edilmeyen güvercinlerdir. King, Mondaines, Carneau gibi yabancı kaynaklı ırklar bu gruba örnek verilebilir.

1. Abalı (İng. Irinfili, Lebanon) Filo uçucusu güvercin ırkıdır ve genellikle Güneydoğu Anadolu da yetiştirilir. Yöresel olarak Sırtıkızıl olarak da adlandırılır. Vücut tüylerinin tamamı siyah ve sadece sırt kısmı kızıl renkli olmalıdır. Çok iri cüsseli bir ırktır. Tüy rengi kanatlar sıvama kahverengi, geri kalan vücut bölgeleri siyahtır. Gözler genellikle amberi kırmızı renklidir. Gaga normal uzunluktadır. Takke, gül, paça, kuyruk üstü yağ bezesi bulunmaz. Göz çevresinde et yoktur. Perçem ve gaga üstünde et bulunur. Kuyruktaki telek sayısı 14-18 adettir. 15

16

2. Adana (İng. Dewlap, Alm. Wamnentauben) Adana. Dalıcı tip güvercindir. Yerel olarak Cins, Yerli, Töme ve Tartaç olarak da adlandırılırlar. Adana, İçel ve çevresi yetiştirildikleri bölgelerdir. Orta cüsseli bir ırktır. Tüy rengi siyah veya gök-beyaz (gök çakal) olabilir. Gözler ela renklidir. Gaga kısadır. Perçem, takke, gül ve paça bulunmaz. Göz çevresinde et yoktur. Kuyruk üstü yağ bezesi ve gaga üstünde et bulunur. Kuyruktaki telek sayısı 10-12 adettir. 17

18

4.3. Angut (İng. Angut Trumpeter) Ötücü performans gösteren bir ırktır. Yerel olarak Gut veya Gud olarak adlandırılır. Başlıca Diyarbakır Yöresinde yetiştirilir. Angut kuşunun kendine has ve dem çekme olarak adlandırılan bir ötüş şekli bulunmaktadır. İyi bir Angut en azından 40-45 dakika dem çekebilmelidir. Orta cüsseli bir ırktır. Tüy rengi siyah, beyaz, açık kahverengi veya koyu kahverengi olabilir. Gözler genellikle amberi, buz mavi veya koyu kahve renklidir. Gaga normal uzunluktadır. Gül bulunmaz. Gaga üstünde ve göz çevresinde et yoktur. Paçaları çok uzundur. Perçem, takke ve kuyruk üstü yağ bezesi bulunur. Kuyruktaki telek sayısı 9-14 adettir. 19

20

Kaynaklar Akar, T. 2010. Trakya Makaracısı. www.makaraciguvercin.com, (erişim Akın, M. M. 2010. Malatya Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Aldemir, O. S. 2004. Ectoparasites in Chickens in the Province of Kars. Journal of Turkey Parasitology, 28 (3): 154-157. Alkış, N. 2010. Trabzon Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Altınbilek, C. 2010. Hünkari Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Anonim, 1986. Güvercin. Ana Britannica Ansiklopedisi. Ana Yayıncılık. Cilt: 14, ss. 253-254. İstanbul. Anonim, 1993a. Güvercin ve Kumru. Temel Britannica Ansiklopedisi. Ana Yayıncılık. Cilt: 7, ss. 309-311. İstanbul. Anonim, 1993b. Güvercin (Columbia). Yeni Rehber Ansiklopedisi. İhlas Gazetecilik Holding. ss. 179-180. İstanbul. Anonim, 2010a. Türkiye Güvercin Irkları. www.dolapci.com, (erişim Anonim, 2010b. Türkiye Güvercin Irkları. www.guvercinbirligi. com, (erişim Anonim, 2010c. Türkiye Güvercin Irkları. www.makariciguvercin. com, (erişim Artun, E. 1996. Traditions and Customs of Cukurova Region Villages, 1st Akdeniz Region Social-Cultural Structure of Turkish Communities (Yoruks) Symposium, 25-26 Nisan 1994, Antalya. Artun, E. 2009. Türklerde İslamdan Önce İnanış ve Dinler, Kitabevi Yayınevi, İstanbul. Aşkın, R. S. 2010. Adana ve Mersin. www.guvercinbirligi.com, (erişim Ateş, F. 2010. Çiçe Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Bakırcı, S. ve Gülegen, E. 2005. Bir Güvercinde Tüy Akarı (Falculifer rostratus, Buchholz, 1869) Olgusu. Ulusal Parasitology Kongresi, 20.09.2005, Poster. Baydemir, H. 2009. The Funeral Rites in Uzbekistan. Turkish Studies, 4 (8 Fall): 662-684. Bayraktar, R. 2010. Batı Nil Virüsü Enfeksiyonu. Türk Veteriner Hekimliği Dergisi, 22 (3-4): 21-24. Bekki, S. 2004. Türk Halk Masallarında Ölüm Ruhu Motifi. 21

22 Journal of Cultural Studies, 62: 53-66 Bozkır, R. 2010. Posta Güvercinleri. www. taklaciguvercin.com, (erişim Bozkurt, İ. 2010. Bursa Oynarı Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Bölükbaşı, N. 2010. Bango Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Büyükokutan, A. 2006. An Evaluation Related to the Beliefs and Practices About Hunting Observed at Dalaman Region. Symposium of Hunting in Turkish Culture, 15-16 November 2006. Marmara University, Institute of Turkic Studies. Çetin, Y. 2010. Carpet Covered Pillows of Agri Region. Ataturk University, Faculty of Fine Arts, 17:61-70. Çakmak, M. ve Işın, M. 2005. Anadolu Kuş İsimleri Sözlüğü: Türkçe, İngilizcei Latince. Kitap Yayınevi, İstanbul. Damgacı, İ. 2010. Azman (Denizli Bangosu) Irkı. www. guvercinbirligi.com, (erişim. Damgacı, İ. 2010. Dolapci Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Deniz, B. 2007. Similar Features Between Azerbaijani and Anatolian Turkish Carpets. Journal of Institute of Fine Arts, 18: 17-61. Dilek, İ. 2007. Sibirya Türkleri Masallarında İnsanların Hayvanlarla Evliliği. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 22: 207-218. Durkaya, H. 2010. An Analyze on the Animals in Fehimi Kadim Divan. The Journal of International Social Research, 3 (15): 13-27. Ergin, Ç. 2010. Ege Bölgesinde Doğada İnsan Patojeni Mikoz Etkenlerinin Dağılımına Genel Bakış). www.bamcag. org/?menuid=bulten, (erişim 08.12.2011) Ferahzade, Ü. 2006. Çorum Çıplağı Irkı. Güvercin Dergisi, 1 (3): 13. Gömeç, S. 2011. Şamanizm ve Eski Türk Dinleri. Berikan Electronik Yayıncılık, İstanbul. Göktürk, T., Artvinli, T. ve Bucak, F. 2008. Artvin Kuş Faunası. Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, 9 (1-2): 33-43. Güleröz, Z. ve İşçen, Y. 2006. Diyarbakır Güvercinleri. www. guvercinbirligi.com, (erişim Güngör, S., Bilgin, S., Yalçınsoy, M. ve Akkaya, E. 2007. Bird fancier s lung disease (report of two cases). Journal of Tuberculosis and Torax, 55 (1): 103-107. Gürsu, U. K. 2010. Takla Irkı. www. guvercinbirligi.com, (erişim Ilgaz, A. 2007. Kanatlı Hayvanların Dermatomikozları. 5. Ulusal Mantar Hastalıkları ve Kilinik Mikrobiyozis Kongresi, 20-23 Haziran

2007, Çanakkale. İşçen, Y. 2006. Makaracı Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim İşçen, Y. 2010a. Ankut Irkı. www.taklaciguvercin.com, (erişim İşçen, Y. 2010b. Bağdat Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim İşçen, Y. 2010c. Baştankara Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim İşçen, Y. 2010f. Çorum Irkı. www.guvercinyeri.com, (erişim İşçen, Y. 2010h. Demkeş Irkı. www. taklaciguvercin.com, (erişim İşçen, Y. 2010k. İstanbullu Irkı. www. taklaciguvercin.com, (erişim İşçen, Y. 2010l. Karakan Irkı. www. taklaciguvercin.com, (erişim İşçen, Y. 2010p. Selçuklu Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim İşçen, Y. 2010s. Taklambaç Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Karaman, S. 2010. Telkuyruk Irkı. www.guvercinyeri.com, (erişim Karatepe, M., Kılıç, S., Karatepe, B. ve Babur, C. 2005. Prevalence of Toxoplasma gondii Antibodies in Domestic (Columbia livia domestica) and Wild (Columbia livia livia) Pigeons in Nigde Region, Turkey. XIVth National Congress of Parasitology, 18-25 September, Izmir. Kaya, M. 2009. dede Korkut ve Manas Destanı Kitaplarında Avcılık. Acta Turcica, 1 (1): 96-106. Kayalı, M. 2010. Bayburt Kuşu. www.guvercinbirligi.com, (erişim Kekeç, B. 2010. Kumru Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Kılıç, S. ve Çelebi, B. 2008. Coxiella burnetti. Turkish Bulletin of Hygiene and Experimantal Biology. 65 (3): 7-14 Koldaş, E. 2010a. Hünkari Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Koldaş, E. 2010b. İskenderun Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Koldaş, E. 2010c. Trakya Makaracısı Irkı. www.makaraciguvercin. com, (erişim Küçükoğlu, T. 2010. Hünkari Irkı. www. hünkari.com, (erişim 23

24 Meriç, İ. 2010. Bursa Oynarı Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Önal, M. N. 2010. Concealing of Hero s Identity in Folk Narrative. Kafkas University, Faculty of Science and Literature, 5 (1): 1271-1285. Özbilen, K. T. 2010a. Meverdi Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Özbilen, K. T. 2010b. Sırtıkızıl Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Özgüneş, N. 2007. Criptococcosis in HIV / AIDS Cases. 5th Ulusal Mantar Hastalıkları ve Kilinik Mikrobiyozis Kongresi, 20-23 Haziran 2007, Çanakkale. Pekcan, S. ve Kiper, N. 2006. Chronic Cough. Journal of Child Health and Diseases, 49: 247-255. Pepedil, U. 2010. Adana Irkı. www.guvercinbirligi.com/index. html (erişim 07.12.2011) Petek, M. 2004. Kafes Kuşları. Uludağ Üniversitesi, Veteriner Fakültesi Dergisi. 23 (1-2-3): 131-136. Sağlam, A. C. ve Önemli, F. 2005. The Effects of Sowing Date and Sowing Density on Birds Damage in the Cultivars of Sunflower (Helianthus annuus L.) Tekirdag Ziraat Fakültesi Dergisi, 2 (1): 51-56 Sales, J., Janssens, G.P.J., 2003. Nutrition of the Domestic Pigeon (Columba livia domestica). World s Poultry Science Journal, 59: 221-232. Salman, M. 2005. The Role of the Memorial Ceremonies of Haci Bektas Veli in Construction the Alevi-Bektasi Identity. Middle East Technical University, the Graduate School of Social Science (Unpublished MSc Thesis). Sarıca, M., Camcı, Ö., Selçuk, E., 2003. Bıldırcın, Sülün, Keklik, Etçi Güvercin, Beç Tavuğu ve Devekuşu Yetiştiriciliği. 101-127, OMÜ Ziraat Fakültesi Baskı Ünitesi, Samsun. Savaş, T. 2010a. Dönek Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Savaş, T. 2010b. Kelebek Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Savaş, T. 2010c. Trakya Yerlisi Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Saygı, S. 2003. Toxicity Testings and the Importance of Test Results in Experimental Toxicology. Medical Journal of Gulhane, 45 (3): 291-298. Sevim, N. 2010. İstanbul Kırkkuyruk Irkı. www.guvercinbirligi. com, (erişim Sivrel-Arısoy, A., Şahin, Ş., Karabulut, M. ve Eren, A. 2006.

Cryptococcal Meningitis Presenting with Hydrocephalus in an Immunocompetent Patient. Infection Journal, 20 (1): 65-68. Sözen, M. 2011. Zonguldak Bolgesi Kuslari. biyoloji.karaelmas. edu.tr/duyurular/zonguldak_kuslari.pdf, (erişim 07.12.2011) Taşkın, T., Kaymakçı, M., Bilgen, G., Gücel, M. ve Ün, C. 2010. Kıl Keçisi Sürülerinde Scrapie Risk Faktörünün Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma: Manisa ve İzmir Olayı. Ege Ünivesitesi, Hayvansal Üretim Dergisi, 51 (2): 7-15. Terim Kapakin, K. S. Sağlam, Y. S. ve Altun, S. 2010. Histopathological Examinations of Tuberculosis Cases Detected in Chickens grown by a Family Enterprice. Ataturk University, Journal of Veterinary Sciences, 5 (3): 141-146. Tığ, O. 2010. Hunkari Irkı. www.guvercinbirligi.com, (erişim Tiryaki, S, ve Tiryaki, K. 2010. Trakya Yerlisi Irkı. www. guvercinbirligi.com, (erişim Türkyılmaz, S. 2008. Kuşlarda Solunum Yolu Enfeksiyonları. Vilsan Dergisi, 10: 15-16. Yaman, M. ve Durgut, R. 2005. Parasitic Infestations in Ostriches and Therapy. Acta Parasitologica Turcica, 29 (2): 103-109. Yel, K., Sapbayır, A, ve Yıldız, Y. O. 2010. 2010 Yılı Bolu İli Çevresel Durum Raporu. Bolu Valiliği, Bolu. Yıldırımhan, H. S., Gürkan, E. ve Altunel, F. N. 2011. Some Studies on Determining Helints on Wild Pigeon (Columbia livia gmelin, 1789 Columbiformes) in Bursa Region. www.belgeler.com/blg/10p9/ (erişim 07.12.2011) Yılmaz, F. 1999. The Morphological Investigations of Experimental Avian Encephalomyelitis in Turkey Embryo. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences, 23: 205-213. Yılmaz, O. 2012. Güvercin Yetiştiriciliği. Veni Vidi Vici Yayınları, Zile, Tokat. Yılmaz, O. 2012. Güvercin Terimleri Sözlüğü. Veni Vidi Vici Yayınları, Zile, Tokat. Yılmaz, O. 2012. Güvercinlerde Bazı Temel Bakım ve Besleme Kuralları. Hayvansal Üretim. 53(1): 44-48. Yılmaz, O., Savaş, T., Ertuğrul, M. 2012. Batman, Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa İllerinde Güvercin Yetiştiriciliği Kültürü, Kimi Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi. 16(2):49-53. Yılmaz, O., Savaş, T. ve Ertuğrul, M. 2012. Batman, Diyarbakır, Mardin ve Şanlıurfa İllerinde Güvercin Yetiştiriciliği Kültürü, Kimi Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Batman Ü., Batman Bilim ve Kültür Sempozyumu 18-20 Nisan 2012, Batman 25

26 Yılmaz, O. and Ertugrul M. 2012. Türkiye de Amatör Güvercin Yetiştiriciliğinin Durumu ve Kullanılan Yöresel Tip Sınıflandırmaları. Ordu Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi. 1(1):45-60. Yılmaz, O. ve Boz, M. A. 2012. Tarihten Günümüze Türkiye de Güvercin Yetiştiriciliği. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 9(1): 45-51. Yılmaz, O., Savaş, T., Ertuğrul, M. 2012. Güvercin ve Yetiştiriciliğinin Türk Kültüründeki Yeri. Nevşehir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1 (2): 79-86. Yılmaz, O., Savaş, T., Ertuğrul, M. 2012. Tarihte Güvercin Yetiştiriciliğinin Önemi. Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi. 16(2): 1-7. Yilmaz, O., Savaş, T., Ertugrul, M. and R. T. Wilson. 2013. The Domestic Livestock Resources of Turkey: Inventory of Pigeon Groups and Breeds with Notes on Breeder Organizations. World s Poultry Science Journal. 69 (2): 265-278. Yılmaz, O., Coşkun, F. ve Ertugrul, M. 2014. Kutsal Bir Fenomen Olarak Yahudilik, Hristiyanlık Ve İslamiyet te Güvercin. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 3 (2) 129-140. Yılmaz, O., Ertürk, Y. E., Coşkun, F. ve Ertugrul, M. 2014. Güvercinin (Columba livia Gmelin, 1789) Ekonomik Önemi. Bitlis Eren University, Journal of Science and Technology. 3(2): 201-209.

Abalı 15 Adana 17 Angut 19 Antep Mısırlısı 21 Azman 23 Bağdadi 25 Balina 27 Bango 29 Besi güvercinleri 14 Buludi 31 Bursa Oynarı 33 Cigalı 35 Cübbe 37 Çakal 39 Çakçırlı 41 Çember dövücüler 14 Çiçi 43 Çorum Çıplağı 45 Dalıcı güvercinler 13 Demkeş 47 Dervişali 49 Dolapçı 51 Dönücü güvercinler 14 Emerek su içme 8 Etçi güvercin yetiştiriciliği 134 Evliya Çelebi Seyahatnamesi 10 Fırfırlı 71 Filibe 53 Filo uçucuları 13 Gez 55 Göknakışlı 57 Güllü Üveys 59 Gümüşkuyruk 61 Güvercin 7 Dizin Güvercin Yetiştiriciliği 9 Hatay 63 Hünkari 65 Isparta Benlisi 67 Isparta Bıyıklısı 69 Isparta Güllüsü 71 Isparta Oynarı 73 İsim kökeni 7 İspir 75 İsrail 77 İzmir Makaracısı 79 Karabaş 81 Karanakışlı 83 Kelebek 85 Kespir 87 Kınıfırlı 89 Kırktelli 91 Kırmızı Baş 93 Kumru 95 Kuş sütü 8 Lemsavi 97 Macar 99 Makaracı güvercinler 14 Malatya 101 Mantolu 103 Mavi Baş 105 Melegi 107 Meverdi 109 Miro 111 Müsevvet 113 Ödemiş Kelebeği 115 Ötücü güvercinler 14 Platin 117 Posta 119 27

28 Safra 121 Sandıklı Mermeri 123 Sansür 125 Sarı Baş 127 Sarıboz 129 Saya 131 Selçuklu 133 Süs güvercinleri 13 Şami 135 Şarabi 137 Şinasi 139 Taklacı güvercinler 13 Taklambaç 141 Tipler 143 Trabzon Gugullu 145 Trakya Makaracısı 147 Tür özellikleri 7 Türk kültüründe güvercin 11 Türkiye Yerli Güvercin Irkları 13 Türkiye de Güvercin Yetiştiriciliği 9 Urfa Güllüsü 149 Urfa Mısırlısı 151 Van Yüksek Uçucusu 153 Yapşan 155 Yarış güvercinleri 14 Yazılı 157 Yüksek uçucular 14 Zeytuni Cigalı 159 Zırhlı 161 Kaynaklar 163 Dizin 169

Bu kitabı Sanat Kitabevi nden edinebilirsiniz. 29

30