stem Yıl:9 ayı:17 2011 s. 49-97 CUHURY DÖNND (1923-2010) 2010) VÎLR HAKKINDA YAPILAN ÇALIŞALAR Prof. Dr. Adnan DRCAN Harran Üniversitesi lahiyat Fakültesi ÖZ slam edeniyetinin şekillenmesinde önemli bir etkiye sahip olan mevîler dönemi hakkında ülkemizde birçok çalışma yapılmıştır. Özellikle son yıllarda çalışmaların sayısında hissedilir bir artış olmuştur. Çalışmaların önemli bir kısmının siyasî tarihle ilgili olması, ülkemizdeki tarih çalışmalarının genel durumuyla paralellik arz etmektedir. linizdeki makalede istatistikî verilerden hareketle mevîlerle ilgili çalışmaların durumunu ortaya koymayı hedefledik. Ayrıca ülkemizde hazırlanan mevîler dönemi çalışmalarının bibliyografik bilgileri verilerek bu dönemi çalışma alanı olarak düşünen akademisyenlere konularını belirlemede yardımcı olmayı da düşündük. Anahtar kelimeler: mevîler, tarih çalışmaları, bibliyografya. ABRAC tudies On he Umayyads In he ra Of he urkish Republic (1923-2010) here have been many studies in our country on the Umayyad s period that had great influence over the shaping of Islamic Civilization. here have been handful increase of such studies in the recent years. Because of the general situation of the studies done on history in our country, some studies that were done in this subject have been related to the political history of the Umayyad Period. In this article we have aimed at presenting the situation of the Umayyad studies through statistical data available today. hrough giving biographical data of such studies that were done in the country on the Umayyads, we have also aimed at helping to those who are thinking to study of that period (that of the Umayyad s) Key Words: Umayyads, studies of history, bibliography GRŞ mevîlerin iktidar yılları, slâm edeniyetinin en önemli dönemlerinden biridir. Öte yandan coğrafik olarak bu dönemin tarihi, ülkemizin de içinde yer aldığı bölgenin tarihidir. mevî devletinin bilinen başkenti Şam olmakla birlikte devletin yıkılmadan önceki son başkenti Harran dır. Ülkemizde son yıllarda mevîler tarihi üzerine bazı üniversitelerde birçok
50 Prof.Dr. Adnan DRCAN çalışma yapıldığını müşahede ediyoruz. Çalışmaların önemli bir kısmı tez olarak hazırlanmış olup bunların bir kısmı yayımlanmıştır. Ayrıca Konya da yayımlanan : slâm an'at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, bir sayısını mevîlere tahsis etmiştir (8. sayı, 2006). Bu tebliğimizde ürkiye de (1923-2010 yıllarında arasında) mevîler dönemiyle ilgili hazırlanan çalışmalardan hareketle oluşturulan veriler üzerine değerlendirmeler yapılacaktır. Veriler oluşturulurken internet ortamında yayımlanan akademik dergiler dikkate alınmış; lahiyat Fakülteleri nde hazırlanan mezuniyet tezleri ile halen devam eden, ancak henüz bitmemiş Yüksek Lisans ve Doktora ezleri ise dikkate alınmamıştır. Bir heyet tarafından hazırlanan Genel slâm arihi tarzındaki Doğuştan Günümüze Büyük slâm arihi (Çağ Yayınları, stanbul 1986-1989) ve Hasan brahim Hasan ın kitabının altı ciltlik çevirisi üzerine sekiz cilt eklenerek hazırlanan iyasî, Dinî, osyal, Kültürel slâm arihi (Kayıhan Yayınları, stanbul 1986-2008) gibi kitaplarda mevîler dönemi ele alınmış olmakla birlikte bu çalışmalar veri olarak değerlendirilmemiştir. Ayrıca illi ğitim Bakanlığının yayımladığı slâm Ansiklopedisi ve ürkiye Diyanet Vakfı tarafından yayımlanmakta olan ürkiye Diyanet Vakfı slâm Ansiklopedisi nde yer alan maddeler de dikkate alınmamıştır. Ülkemizde hazırlanan çalışmalar, çeşitli kataloglar ve konumuzla ilgili yayımlanmış bazı çalışmalar taranarak tespit edilmiştir. Ancak bütün çabamıza rağmen bazı çalışmaların dikkatten kaçmış olabileceğini hatırlatmamız gerekir. A. Çalışmaların ayısı ve ürlerine Göre Dağılımı espit edebildiğimiz kadarıyla mevîler hakkında telif kitap, çeviri kitap, telif makale, çeviri makale, tebliğ, Yüksek Lisans ezi, Doktora ezi ve Doçentlik ezi olarak 402 çalışma yapılmıştır. Çalışmaların 118 i telif makale (%29), 88 si telif kitap (%22), 89 u Yüksek Lisans ezi (%22), 39 u tebliğ (%10) ve 34 ü Doktora ezi (%8) olarak hazırlanmıştır.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 51 B. Çalışmaların Yıllara Göre Dağılımı Çalışmaların önemli bir kısmı son yıllarda yapılmıştır. Bunun başlıca sebepleri arasında YÖK ün kuruluşundan sonra akademik çalışmaların sistemli hale getirilmesi, akademik ilerleme için asgari sayıda makale ve kitap yayımının şart koşulması, son yıllarda yayım imkânlarının artması, internet ortamında -düşük maliyetlerle- yayım yapmanın kolay olması gibi etkenler zikredilebilir. YÖK döneminden sonra akademik alanda yapılan çalışmaların sayısında önemli bir artış gözlemlenmektedir. espit ettiğimiz çalışmaların önemli bir kısmı YÖK ün kuruluşundan sonra (1983-2010 yılları arasında) hazırlanmıştır (%87 [348]). on 20 yılda (1991-2010) yapılan çalışmalar Cumhuriyet döneminde hazırlanan çalışmaların ¾ ünden fazladır (%78 [315]).
52 Prof.Dr. Adnan DRCAN C. Çalışmaların üelliflere Göre Dağılımı Bazı akademisyenler, mevîler dönemini ihtisas alanı olarak belirlemiş ya da bu dönemi ağırlıklı çalışma alanlarından biri olarak seçmişlerdir. rfan Aycan, smail Hakkı Atçeken, Ali Aksu ve Adem Apak çalışmalarını mevîler dönemi üzerine yoğunlaştıran akademisyenlerdendir. Zekeriya Kitapçı ise daha çok ürk arihini araştırma konusu yapmış; bu bağlamda mevîler dönemi ürk arihi hakkında çalışmalar yapmıştır. D. ürlerine Göre Çalışmalar ar 1. elif Kitaplar elif kitapların 64 ü siyasî hayatı ele alan kitaplardır. Bu kitapların 10 u uaviye hakkında yazılmış olup çoğu eleştiri, bir kısmı ise bu eleştirilere cevap amacıyla yazılmıştır. Kitapların 45 i (bütün kitapların %51 i, siyasî hayatla ilgili kitapların %70 i) Yezid dönemiyle ilgili olup bunların çoğu Kerbela olayı sebebiyle Yezid i eleştirmek ve olayı anlatmak amacıyla kaleme alınmış, akademik
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 53 kaygılar taşımayan kitaplardır. Bu durum, Kerbela olayının slâm arihindeki etkisini ve ürkiye de canlılığının hangi düzeylerde olduğunu göstermektedir. 2.elif akaleler elif makaleler, genellikle üniversitelerde çıkarılan fakülte dergileriyle akademisyenlerin çıkardıkları özel dergilerde yayımlanmıştır. elif makalelerin 47 si (%40) siyasî tarihle ilgilidir. Bunu önemli aileler ve şahsiyetler hakkında yayımlanan makaleler (%19 [23]) ile sosyal hayatla ilgili makaleler (%14 [16]) takip eder.
54 Prof.Dr. Adnan DRCAN 3.ebliğler mevîler dönemi hakkında hazırlanan tebliğlerin büyük bir kısmı siyasî tarihle ilgili olup (%82 [32]), -biri hariç- bunlar 2010 yılında ivas ta düzenlenen Uluslararası Kerbela empozyumu nda sunulan tebliğlerdir. 4.ezler mevîler dönemi hakkında en fazla lisansüstü tez yaptıran enstitüler sırasıyla, elçuk, Ankara ve armara Üniversitelerine bağlıdır. Bunun en önemli sebeplerinden biri bu üniversitelerimizde mevîler dönemini uzmanlık alanı olarak seçen akademisyenlerimizin görev yapmasıdır. a. Doksanlı yıllarla ikibinli yılların başında mevîler hakkında yapılan Yüksek Lisans ez sayısında bir artış görülmektedir. mevîler hakkında en çok Yüksek Lisans ezi elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsünde yaptırılmıştır. nin %28 i [25] elçuk Üniversitesinde yaptırılmıştır. Bunu armara (%16 [14]) ve rciyes Üniversiteleri (%11 [10]) takip etmektedir.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 55 mevîlerle ilgili ne danışmanlık yapan öğretim üyeleri içinde en fazla tez yönetenler smail Hakkı Atçeken ve ustafa Fayda dır. için uygun görülen konuların üçte biri, önemli aileler ve şahsiyetler hakkındadır (%34 [30]). Bunu siyasî hayatla ilgili çalışmalar takip eder (%20 [18]).
56 Prof.Dr. Adnan DRCAN mevîler hakkında hazırlanan nden sadece ikisi (%2) yayımlanmıştır. Yayımlanan nin az olmasında okuyucunun ilgisini çekebilecek popüler konuların tercih edilmemiş olması etkenlerden biri olmalıdır. Nitekim Hz. Peygamber ve dönemi hakkında hazırlanan Yüksek Lisans ezlerinin %6 sı yayımlanmıştır. b. Doktora ezleri mevîler dönemiyle ilgili Doktora ezlerinin tamamı son 40 yıl içinde hazırlanmıştır. Çalışmaların büyük bir kısmı (%91 [31]) YÖK ün kuruluşundan sonraki döneme aittir. n fazla Doktora ezi Ankara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü nde yaptırılmıştır (%44 [15]). Bu nstitü yü elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü takip etmektedir (%21 [7]). mevîler hakkında en fazla Doktora ezi rfan Aycan tarafından yönetilmiştir (%15 [5]). Ardından üçer tezle ustafa Fayda ve Ahmet Önkal gelmektedir.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 57 Doktora ezlerinin önemli bir kısmı (%32 [11]) siyasî hayatla ilgilidir. Bunu dinî hayat (%21 [7]) ile bölge ve şehir tarihleri (%21 [7]) takip etmektedir. Yayımlanan az olmasına rağmen Doktora ezlerinin yarısına yakını yayımlanmıştır (%44 [15]). Hz. Peygamber ve dönemi hakkında hazırlanan Doktora ezlerinin de %42 si yayımlanmıştır. ezlerin çoğunun yayımlanmış olması, üretilen akademik bilginin okuyucuya ulaşması açısından önemlidir.
58 Prof.Dr. Adnan DRCAN. Konularına Göre Çalışmalar mevîler dönemiyle ilgili çalışmalar çeşitli konularda hazırlanmıştır. Bunlar arasında en çok çalışmanın siyasî tarihle ilgili olduğu görülmektedir (%47 [189]). Bu çalışmaları önemli aileler ve şahsiyetler hakkında yapılan çalışmalar takip etmektedir (%16 [64]). 1. Kısmen mevîlerden Bahseden Çalışmalar 1990 lı yıllara kadar mevîler hakkında yapılan çalışmaların sayısı oldukça azdır. Hazırlanan çalışmaların bir kısmı mevîlerle Abbasîler hakkında hazırlanan çalışmalardır. Bunların en eskisi Bahriye Üçok tarafından hazırlanan slâm arihi: mevîler-abbasîler isimli kitaptır. 2. Dönemin amamı Hakkında Yapılan Çalışmalar mevî döneminin tamamını ele alan çalışmalar fazla değildir. Bunlardan biri rfan Aycan ile brahim in arıçam ın müşterek hazırladıkları kitaptır. Cep kitabı ebatında yayımlanan ve mevîler hakkında derli toplu bilgi veren bu kitaptan başka Alman müsteşrik Wellhausen in Arap Devleti ve ukutu adlı kitabını zikretmek gerekir.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 59 mevî hanedanının mensup olduğu kabile hakkında yapılmış önemli çalışmalardan biri brahim arıçam ın mevî-haşimi lişkileri: slâm Öncesinden Abbasîlere Kadar başlıklı Doktora tezidir. Bundan başka Adem Apak ın Ümeyye oğulları hakkında yayımladığı birkaç makaleyi zikretmek gerekir. Halifeler hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Hakkında en fazla çalışma yapılan halifelerden biri uaviye dir. uaviye hakkında yapılan çalışmaların bir kısmı muhaliflerin görüşünü yansıtan, ilmî kaygıdan ziyade ideolojik/mezhebi kaygıyla hazırlanan çalışmalardır. Bunlardan ehmet Akçayır ın mevîlerin lk Halifesi uaviye nin slâm Âlemine ndirdiği Ağır Darbe ve uaviye nin Kimliği; ahmut Ali optaş ın slâm ın Başbelası Kurnaz uaviye adlı kitaplarını zikredebiliriz. Bunların dışında hl-i ünnet in görüşünü yansıtan ve uaviye yi savunmak amacıyla yazılan çalışmalar da yapılmıştır. Ülkemizde Diyanet şleri Başkanlığı da yapan Ömer Nasuhi Bilmen in Ashab-ı Kiram Hakkında üslümanların Nezih tikadları: uaviye Hakkındaki uallere Cevaplar adlı kitabı bunlardan biridir. uaviye ve dönemi hakkında tespit edebildiğimiz kadarıyla 10 telif kitap, 1 çeviri kitap, 3 telif makale, 2 çeviri makale, 2 Yüksek Lisans ezi ve 1 Doktora ezi hazırlanmıştır. rfan Aycan ın hazırladığı döneme ışık tutan, uaviye b. bi üfyan Hayatı ve Devlet Politikası başlıklı Doktora ezi, altanata Giden Yolda uaviye b. bi üfyan adıyla yayımlanmış önemli bir çalışmadır. Yezid ve dönemi hakkında Ünal Kılıç tarafından hazırlanan Doktora ezi, artışmaların Odağındaki Halife Yezid b. uaviye adıyla yayımlanmıştır. Yezid döneminde vuku bulan Kerbela olayı hakkında da birçok çalışma yapılmıştır. Bunların dışında Kerbela hakkında iki Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. Bunlardan biri Kerbela Vak ası adını taşımaktadır. Diğeri ise slâm arih ve Geleneğinde Kerbela adını taşır. Ayrıca Kerbela ersiyeleri başlıklı bir de Doktora ezi hazırlanmıştır. Yezid döneminde vuku bulan Harre olayı hakkında biri çeviri olmak üzere üç makale yayımlanmıştır. uaviye b. Yezid ve dönemi de birkaç makalenin konusu olmuştur. ervanî halifelerin ilki olan ervan b. el-hakem, hakkında birçok çalışma yapılan halifelerden biridir. ervan hakkında iki Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. Abdülmelik dönemi hakkında bir Doktora ezi hazırlanmıştır. Velid b. Abdülmelik ve üleyman b. Abdülmelik dönemleri hakkında da birer Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. Ömer b. Abdülaziz dönemi, hakkında en çok çalışma yapılan halifelerden biridir. Ömer in hayatı hakkında dört kitap yayımlanmış; ayrıca Arapçadan iki kitap çevrilmiştir. Bu dönem hakkında beş Yüksek Lisans ezi ile bir Doktora ezi de hazırlanmıştır. Yezid b. Abdülmelik dönemi hakkında bir Yüksek Lisans ezi, Hişam dö-
60 Prof.Dr. Adnan DRCAN nemi hakkında iki Doktora ezi hazırlanmıştır. ezlerden birinde dönem bir bütün olarak ele alınmakta olup bu çalışma, Hişam b. Abdülmelik in Hilafeti ve Şahsiyeti başlığını taşımaktadır. Çalışma kitap olarak da yayımlanmıştır. Diğer Doktora ezi ise Hişam b. Abdülmelik in Ortaasya Politikası ve ürkler adını taşımaktadır. Velid b. Yezid dönemi hakkında bir kitap; Yezid b. Velid dönemi hakkında bir makale yayımlanmıştır. Halifelerin iktidar dönemleri dışında da siyasî tarihle ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır. hl-i beyt tasavvuru ve erken dönemdeki yansımaları hakkında bir Doktora ezi, bu dönemde ortaya çıkan isyanlarda tarafların izlediği stratejiler ve taktikler hakkında bir Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. Dönemin siyasî tarihi açısından önemli olan asabiyye hakkında Asabiyet ve rken Dönem slâm iyasî arihindeki tkileri başlıklı bir kitap yayımlanmıştır. Dönemin siyasî yapısı hakkında mevîler Devri erkez-aşra ünasebetlerinde iyasî Gerginlikler başlıklı bir Yüksek Lisans ezi ve mevîler Dönemi Şiddet Hareketleri başlıklı bir Doktora ezi hazırlanmıştır. mevîler devletinin yıkılış süreci hakkında bir kitap ile iki makale ve bir Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. 4.Fetihler mevîler dönemi fetihleri hakkında çoğu telif makale olmak üzere birçok çalışma yapılmıştır. Bunların bir kısmı ndülüs, Ortaasya ve Anadolu daki fetihler hakkındadır. Ayrıca fetihler hakkında beş Yüksek Lisans ezi de hazırlanmıştır. 5.Önemli Aileler ve Şahsiyetler mevîler döneminde etkin olan Zübeyrîler ve ühellebîler hakkında birer Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. mevîler döneminde yaşayan önemli şahsiyetler hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Bunlar Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Abdülmelik b. ervan, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. ez-zübeyr (beş Yüksek Lisans ezi), Abdurrahman b. uhammed b. ş as, Abdülaziz b. ervan, Ahnef b. Kays, Amr b. el-as (bir Doktora ezi), Dahhâk b. Kays el-fihrî, şter en-nehaî, Haccac b. Yusuf, Halid b. Abdullah el-kasri, Hasan b. Ali-Hüseyin b. Ali, Hasan el-basrî, Hassan b. Numan el-gassanî, esleme b. Abdülmelik, uğire b. Şu be, uhammed b. el- Hanefiyye (bir Doktora ezi), uhtar es-akafi, usa b. Nusayr, Nasr b. eyyar, arık b. Ziyad, Ubeydullah b. Ziyad ve Yezid b. ühelleb olarak sıralanabilir. 6.osyal Hayat mevîler dönemi sosyal hayatı hakkında bazı makaleler, tebliğler ve tezler hazırlanmıştır. Bunlardan biri mevîler Dönemi erkezi Şehirlerde üslümanların Gündelik Hayatı başlığını taşıyan Doktora ezi olup bu çalışma yayımlanmıştır.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 61 osyal gruplardan mevali hakkında bir kitap ile birkaç makale yayımlanmıştır. Kadının durumu hakkında mevîler Devrinde Kadın başlıklı bir kitap ile bir makale yayımlanmıştır. Kabileler hakkında fazla çalışma yapıldığı söylenemez. Bununla birlikte akif kabilesiyle ilgili bir makale ve Kelb kabilesiyle ilgili bir Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. 7.Kavimler Kavimlerden özellikle ürkler hakkında yapılan çalışmalar dikkat çekmektedir. mevîler döneminde ürkler hakkında telif edilen ya da bu dönemi de içine alan, Zekeriya Kitapçı tarafından telif edilen dört kitap ve çoğu aynı müellif tarafından kaleme alınan altı makale bulunmaktadır. Ayrıca bu dönemde ürklerle ilişkiler hakkında dört Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. Bunların dışında Abbasî ihtilâlinde ürklerin rolünü ele alan bir Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. 8.Dinî Hayat Dönemin dinî hayatı hakkında beş Yüksek Lisans ezi ile mevîler Döneminde ktidar-ulema lişkisi başlıklı bir Doktora ezi hazırlanmıştır. Dinî gruplardan Şiîlik ve Haricîlik hakkında bazı çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan biri Wellhausen in kitabının çevirisidir. Ayrıca Haricîler, Şiîler, ürcie ve Cebriyye hakkında tezler hazırlanmıştır. Diğer din mensupları hakkında yapılan çalışmalar bağlamında Yahudiler hakkında bir Yüksek Lisans ezi ve ecusiler hakkında bir Doktora ezi hazırlanmıştır. 9.Bölge ve Şehir arihleri Filistin, Irak, ısır ve Kuzey Afrika (bir Doktora ezi), Ortaasya (iki Doktora ezi) ve uriye bölgeleri hakkında çalışmalar yapılmıştır. Antakya (Doktora ezi), Harran, Kayseri, Kûfe (Doktora ezi), ekke- edine (Doktora ezi), an a ve emerkand (Doktora ezi) şehirleri hakkında çalışmalar yapılmıştır. 10.Kültürel Hayat Kültürel hayatla ilgili hazırlanan çalışmalardan biri Van Vloten in kitabının çevirisidir. Bundan başka birçok makale, bir Yüksek Lisans ezi ve mevîler Devrinde lmî Hareket başlıklı bir Doktora ezi hazırlanmıştır. Ayrıca Raşid halifeler dönemini de kapsayacak şekilde hadis ile siyasî-içtimaî hadiselerin ilişkisi üzerine bir Doçentlik ezi hazırlanmıştır. Cahiliye döneminden mevîler dönemi sonuna kadarki dönemde tıbbî gelişmeler hakkında bir Yüksek Lisans ezi ve dönemin edebî hayatı üzerine de çalışmalar yapılmıştır.
62 Prof.Dr. Adnan DRCAN 11.Kurumlar Devlet yönetimi hakkında mevîlerde Veliahtlık başlıklı bir Yüksek Lisans ezi ile mevîlerin Kuruluş Devrinde slâm Amme Hukukunun Gelişmesi başlıklı bir Doktora ezi hazırlanmıştır. Ayrıca slâm ın lk Döneminde Bey at ve eçim istemi başlıklı bir kitap yayımlanmıştır. aray teşkilatı hakkında bir kitap, divanlar hakkında bir Yüksek Lisans ezi, yargı sistemi hakkında bir makale, deniz seferleri ve donanma hakkında iki Yüksek Lisans ezi, istihbaratla ilgili bir makale telif edilmiştir. 12.konomik Hayat konomik hayatla ilgili mevîlerde icarî Hayat başlıklı bir Yüksek Lisans ezi hazırlanmıştır. Bundan başka slâm Vergi Hukuku (Hulefa-i Raşidin ve mevîler Devri) başlıklı bir Doktora ezi de hazırlanmıştır. Ayrıca ikta sistemi üzerine bir Yüksek Lisans ezi hazırlandığını görüyoruz. 13.mar Faaliyetleri ve imarî mar ve imarî hakkında yapılan çalışmalar arasında iki Yüksek Lisans ezi dikkati çekmektedir. 14.usikî usikî ve eğlence hayatı hakkında bir kitap ile iki makale hazırlanmıştır. ONUÇ Buraya kadar arz etmeye çalıştığımız bilgilere bakılırsa, mevîler dönemine duyulan ilgi son yıllarda artmıştır. Nitelikleri hakkında burada değerlendirme yapamadığımız çalışmaların sayısındaki artış sevindiricidir. Bazı akademisyenlerin mevîler dönemini ihtisas alanı olarak belirlemeleri, bu dönem hakkında birçok çalışmaya danışmanlık yapmaları, bazı üniversitelerde mevîler dönemi hakkındaki çalışmaların artmasına vesile olmuştur. Kitapların önemli bir kısmının Yezid döneminde meydana gelen Kerbela olayı hakkında olması dikkat çekicidir. mevîler dönemi hakkında hazırlanan Doktora ezlerinin konuları dikkat çekmektedir. Ayrıca Doktora ezlerinin yarısına yakınının yayımlanmış olması takdir edilecek bir durumdur. Çalışmaların yarısına yakını siyasî tarihle ilgilidir. Bütün halifelerin hayatı ve dönemleri hakkında çalışmalar yapılmış olması, hatta bazı dönemlerin birden fazla çalışmaya konu olması döneme duyulan ilgiyi göstermektedir. Bazı şahıslar, hayatları ve faaliyetleri hakkında da epey çalışma yapılmıştır. Önümüzdeki yıllarda bu alandaki çalışmaların bir miktar daha artabileceğini düşünüyoruz. Çeşitli bölge ve şehirler hakkında bazı çalışmalar yapılmış olmakla birlikte bu alanda daha birçok çalışma yapılabilir. Ayrıca sosyal ve siyasî tarih bağla-
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 63 mında kabileler, kültür ve iktisat tarihi ile kurumlar hakkında fazla çalışma yapılmadığını da hatırlatmak isteriz. KIN VLRDN BAHDN B ÇALIŞALAR elif Kitaplar Aka, smail, Hulefâ-i Râşidîn ve mevîler, stanbul 1989. arıcık, urat, Dört Halife ve mevîler Döneminden lginç Problemler, Fakülte Kitabevi, Isparta 2001. avaş, Hamdi, slâm arihi: mevîler ve Abbasîler Devri, rciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 1993. Üçok, Bahriye, slâm arihi mevîler-abbasîler, Ankara 1968. Üner,. Orhan, mevîler ve Abbasîler in lk Dönemi iyasî arihi, Doğan at., amsun 1993. Çeviri Kitaplar Hüseyin Zerrinkub, slâm Şafağı -slâm'ın Ortaya Çıkışı ve mevî Devleti onuna Kadar Yayılışı-, Çeviren: Hasan Almaz, Anka Yayınları, stanbul 2003. I.DÖNN AAI HAKKINDA KINDA YAPILAN ÇALIŞALAR ALAR elif KitaplarK Aycan, rfan- arıçam, brahim, mevîler, ürkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993 (2. Basım, ürkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1999). ırma, hsan üreyya, Hilafetten altanata mevîler Dönemi, stanbul 1991 (3. Basım, stanbul 1991; 6. Basım, Beyan Yayınları, stanbul 1993; 9. Basım, Beyan Yayınları, stanbul 1997). Çeviri Kitaplar allabi, Ali uhammed, mevîler Dönemi I, Ravza Yayınları, stanbul 2009. allabi, Ali uhammed, mevîler Dönemi II, Ravza Yayınları, stanbul 2010. Wellhausen, J., Arap Devleti ve ukutu, Çeviren: Fikret Işıltan, Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1963. II.YAÎ HAYA A. Hanedan ve ensup Olduğu Kabile Hakkında Yapılan Çalışmalar elif akaleler Apak, Âdem, Hz. Osman ın Hilafeti Döneminde Ümeyyeoğulları nın Devlet daresinde Yeri, Uludağ Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 7, Bursa 1998, s. 487-522. Apak, Âdem, ekke Döneminde Benî Ümeyye nin slâm a Karşı utumla-
64 Prof.Dr. Adnan DRCAN rı, Uludağ Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 6, Bursa 1994, s. 277-296. Doktora ezleri arıçam, brahim, mevî-haşimî ücadelesi (slâm Öncesinden uaviye Devrinin onuna Kadar), Danışman: Prof. Dr. ustafa Fayda, Ankara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 1991 (=mevî Haşimi lişkileri: slâm Öncesinden Abbasîler e Kadar, Ankara 1997). B. Halifeler ve Dönemleri Hakkında Yapılan Çalışmalar azhen, Yernar, Ya kûbî nin ârîhu l-ya kûbî ve bnü l-sîr in l-kâmil fi t- ârîh ine Göre mevî Halifelerinin Kişilikleri, Danışman: Prof. Dr. smail Hakkı Atçeken, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 2010. 1. uaviye b. bi üfyan elif Kitaplar Alçayır, ehmet, mevîlerin lk Halifesi uaviye nin slâm Alemine ndirdiği Ağır Darbe ve uaviye nin Kimliği, Aksiseda at., amsun 1968. Bilmen, Ömer Nasuhi, Ashab-ı Kiram Hakkında üslümanların Nezih tikadları: uaviye Hakkındaki uallere Cevaplar, Ahmed aid atbaası, stanbul 1963. Çetiner,. ait, uaviye'nin Fahişe Anası ve Hazreti Hamza, Orhan ete ve Ort. Koll. Şti. at., stanbul 1965. Derman, ehmet Ali, bu üfyan ın Oğlu Şam Valisi uaviye, r-u at., stanbul 1978. Kerbela Faciasından vvel Şam da Halifeliğini lan den uaviye den Kayser-i Rum un Kuran-ı Kerim den orduğu uaviye nin Cevap Veremediği 100 ual ve Ayetleri le Cevapları, Ayyıldız Kitabevi Yayınları, stanbul 1958 (Ayyıldız Kitabevi Yayınları, stanbul 1984; Ayyıldız Kitabevi Yayınları, stanbul 1989). Ogan,. Raif, uaviye Hakkındaki ddiaların Cevabı, Naşir:. hsan rdin, Ahmet ait at., stanbul 1972. adi Baba, mir uaviye ahabe mi? ve bu alib'in man eselesi, Birleşik, stanbul 1996. eymuroğlu, ehmet üleyman, esnevi de Hazreti uaviye, Hilal, Ankara 1960. optaş, ahmut Ali, slâm ın Başbelası Kurnaz uaviye, ipo Bas., stanbul 1972. Yaman, Ali, uaviye, Yezid, Hz. Hüseyin ve Kerbela, Umut at., stanbul 1998.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 65 Çeviri Kitaplar Abdülaziz b. Ahmed b. Hamid, üminlerin mirine Yönelik utarsız leştiriler: uaviye b. bi üfyan üdafaası, Çeviren: Necmi arı, Ümmülkura Yayınevi, stanbul 2010. elif akaleler Cem,. emahaddini, üslümanlık ve uâviye, ürk Yurdu, 3, Ankara 1965, s.15-19. Demircan, Adnan, esnevî de Geçen uâviye-blis Hikâyesi, : slâm an at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, Yıl: 5, ayı: 10, Konya 2007, s. 143-153. Gömbeyaz, elek Yılmaz, uaviye b. bî üfyan ın uhaliflerini Bertaraf tme Yöntemleri, Uludağ Üniversitesi lâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, ayı: 1, Bursa 2010, s. 301-332. Çeviri akaleler Batayine,. Dayfullah, uâviye b. bî ufyân Döneminde Devletin ali Yapısı, Çeviren: A. Nedim erinsu-rfan Aycan, slâmi Araştırmalar, ayı: 3, Ankara 1989, s. 208-217. Vaglieri, Laura Veccia, Ali-uâviye ücâdelesi ve Harici Ayrılmasının Îbâdî Kaynakların Işığında ncelenmesi, Çeviren: them Ruhi Fığlalı, Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Ankara 1973, s. 147 150. Çakır, Durmuş Ali, Hz. uaviye nin Rivayetler, Danışman: Prof. Dr. Ramazan Ayvallı, armara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, stanbul 2006. Dural, Osman Nuri, uâviye b. bî üfyan a Yöneltilen leştiriler, Danışman: Doç. Dr. smail Hakkı Atçeken, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 2007. Doktora ezleri Aycan, rfan, uaviye b. bi üfyan Hayatı ve Devlet Politikası, Danışman: Prof. Dr. Hüseyin Gazi Yurdaydın, Ankara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 1990 (=altanata Giden Yolda uaviye b. bi üfyan, Fecr Yayınevi, Ankara 1990; 2. Basım, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001). 2. Yezid b. uaviye elif f Kitaplar Özgürel, Nihat, slâm ın Belası Yezid: slâm arihinin n Büyük Nifak Devri, oripek Bas., zmir 1958. elif akaleler Demircan, Adnan, bn eymiyye ye Göre Yezid b. uaviye nin Durumu, Harran Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 2, Şanlıurfa 1996, s. 129-147. r, aylan, arihte eşhur Aşık: Arap Halifesi Yezid, Nilüfer, ayı: 14, s-
66 Prof.Dr. Adnan DRCAN tanbul, 1946, s.107-108. Kılıç, Ünal, Yezid b. uaviye nin Şahsiyetinin Oluşumunda tkili Olan Unsurlar, Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 11/1, ivas 2007, s. 69-89. Doktora ezleri Kılıç, Ünal, Yezid b. uaviye, Danışman: Prof. Dr. ehmet Ali Kapar, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 1999 (=artışmaların Odağındaki Halife Yezid b. uaviye, Kayıhan Yayınları, stanbul 2001). a.kerbela Olayı elif Kitaplar Aczi, Remzi, Yeni Gülzar-ı Haseneyn: Vaka-i Kerbela, ngin Kitabevi, stanbul 1955. Aktaş, Cihan, Hz. Zeyneb: Kerbela Şahidi, stanbul 2004. Algül, Hüseyin, Kerbela: Kanayan Bir Yara Gönül ızlatan Bir Facia, nsar Yayınları, stanbul 2009 (2. Basım, stanbul 2009). And, etin, Ritüelden Drama: Kerbela- uharrem- a ziye, Yapı-Kredi Yayınları, stanbul 2002. Arslan, ehmet- rdoğan, ehtap, Kerbela ersiyeleri, unceli Üniversitesi Alevilik Uygulama ve Araştırma erkezi Yayınları, Ankara 2009. Atalay, Adil Ali, Kerbela ve atem, Can Yayınları (Adil Ali Atalay), stanbul 1991. Balım, Ali, Kerbela Çöllerinde, Ankara (t.y.). Berktay, Ali, Kerbela, itosboyut Yayınları, stanbul 1996. Beyaz, Zekeriya, Alevî Dosyası: Alevî-ünni orunu ve Çözüm Yolları hlibeytin Dışlanmasından Kerbela Katliamına..., ancak Yayınları, stanbul 2003. Çırakman, Aşık Hüseyin, Kerbela da mam Hüseyin, Ankara 1961. Çiftçi, Cemil, Divan Şiîrinde Kerbela Ağıtları, Kitabevi, stanbul 2008. Demirtaş, Şadiye Furkan, Allah Yolunda Can Verenler, oralite Yayıncılık, stanbul 2005 (Allah Yolunda Can Verenler ve Kerbela, Hayat Ağacı Yayınları, stanbul 2008). Durukan, abri, Deşti Kerbela Fırkatı hlibeyt in Izdırabı, Can Yayınevi (Adil Ali Atalay), stanbul 2003. Fırat Dede, Derin Yara Kerbela, Yurt Kitap Yayın, Ankara 2009. Fuzuli, Hadikatu s-u ada I (renler Bahçesi), Ankara 1986. Fuzuli, Hadikatu s-u ada II(renler Bahçesi), Ankara 1990. Gölpınarlı, Abdülbaki, Yeni Gülzâr-ı Haseneyn: Kerbela Vak ası, stanbul 2005.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 67 Gülaltay, emih ufan, Kerbela, 2. Basım, Kafkas Yayıncılık, stanbul [t.y.]. Gülerman, ustafa Hikmet, Şehidler ultanı mam-ı Hüseyin, y.y. 1971. Güneş, usa- Bendiderya, Cafer, Kerbela Şehitlerine Ağlamak, Kevser Yayınları, stanbul 1997. Harmancı, Hasan, Acının Kerameti Kerbela, Yurt Kitap Yayın, stanbul 2010. Hazreti Hüseyin ve Kerbela, Şahkulu ultan Külliyesi ehmet Ali Hilmi Dedebaba Araştırma ğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, stanbul 1998. bn avus, Allame eyyid, Kerbela Şehitlerinin Ardından, Kevser Yayınları, stanbul 1997. sen, ustafa, Acıyı Bal ylemek: ürk debiyatında ersiye, Akçağ Yayınları, Ankara 1993 (2. Basım, Akçağ Yayınları, Ankara 1994). Kemaleddin Şükri, slâm arihinde Nifak-ı Kerbela, Hasan, Hüseyin, atbaa-i Amidi, stanbul 1928. Kerbela ve mam Hüseyinin Kıyamı Üzerine, uba Basın Yayın, stanbul 1998. Korok, Daniş Remzi, Kerbela Şehidleri, ağlam Yayınevi, stanbul 1967. Köksal,. Asım, Hz. Hüseyin ve Kerbela Faciası, Akçağ Yayınları, Ankara 1979 (2. Basım, Akçağ Yayınları, Ankara 1984; 3. Basım, Köksal Yayıncılık, stanbul 1999; Karaca Yayınevi, stanbul 2008). Onur, Necmi, Kanlı Kerbela, enteş Kitabevi, stanbul 1968. Pilavoğlu, ehmet Kemal, Ah Kerbela, Güven Bas., Ankara 1967. araç, Adem, Kerbela Gülleri, Ravza Yayınları, stanbul 2006. ertoğlu, urat, Kerbela, timat Kitabevi, stanbul 1963 (2. Basım, timat Kitabevi, stanbul [1971?]). oku, Ziya Şakir, Kerbela Vak ası, stanbul 1981. oku, Ziya Şakir, Kerbela vakası ve Kerbela nın intikamı I-II, stanbul aarif Kütüphanesi, stanbul 1937 (Kerbela Vak ası ve Kerbelanın ntikamı, stanbul 1974; Kerbela Vakası ve Kerbela nın ntikamı: ürk Kahramanı Horasanlı ba üslim, stanbul 2008). Şener, Cemal, Bihatayık: vladı Kerbelayık: Kerbela dan eyit Rıza ya, stanbul 1995. Şıktaş, H. Fazıl (Haz.), Kerbela ezalimi, hl-i Beytten mam Hüseyin, Haşmet at., stanbul 1982. Yalsızuçanlar, adık, Her Yer Kerbela, Kapı Yayınları, stanbul 2008. Yaman, Ali, uaviye, Yezid, Hz. Hüseyin ve Kerbela, stanbul 1998. Yazar,. Necati, Kerbela Faciası, aadet Yayınları, stanbul 1968. Yeşilzâde, ehmet alih, Kerbela ezalimi ve man Figanı, stanbul 1947.
68 Prof.Dr. Adnan DRCAN Yıldız, Bekir, Ve Zalim ve nanmış ve Kerbela, stanbul 1986 (skele Yayıncılık, stanbul 2006). Yurdatap, elami ünir, Kerbela Faciası, stanbul 1959. Yurdatap, elami ünir, Kesik Başın ntikamı, Akpınar Yayınevi, stanbul 1982. Yusuf Fahir Baba, Kerbela ya Dair Bir ki öz ve ersiye-i Şerif, stanbul 1952. Çeviri Kitaplar üseyib Gazi, Kerbela nın ntikamı, Çeviren: mrullah raslan, Can (Adil Ali Atalay) Yayınları, stanbul 1995. allabi, Ali uhammed, Hz. Hüseyin ve Kerbela, Ravza Yayınları, stanbul 2006. utahhari, Ayetullah urtaza, mam Hüseyin ve Kerbela I-III, Çeviren: Hasan Kanaatlı, Kevser Yayınları, stanbul 1997 (3. Basım, Kevser Yayınları, stanbul 2008). Havarizmi, bu'l-üeyyed el-uvaffak b. Ahmed, Kerbela Olayı, Çeviren. Yusuf ğinç, Ocak Yayıncılık, stanbul 2010. elif akaleler And, etin, ski debiyatımızda Yarı Dramatik Bir ür: aktel ve inyatürlü aktel Yazmaları, ürkiyemiz Dergisi, ayı: 20, 1990, 4-12, 61. Apak, Adem, Hz. Peygamber (s.a.s) in orunu Kerbela Şehidi Hz. Hüseyin (r.a.), Diyanet Aylık Dergi, ayı: 208, 2008, s. 60-61. Arslan, ehmet -. Hakkı Aksoyak, Gelibolulu ustafâ Âlî nin Kerbela ersiyelerini uhtevî Bir Risâlesi: ubhatü l-abdâl, ürklük Bilimi Araştırmaları, ayı: 2, 1996, s. 49-67. Aykaç, Osman, Bir Olay: Kerbela rajedi ve Haysiyet, Defter, ayı: 14(40), 2000, s. 107-116. Bulut, Faik, Kerbela, Atlas Dergisi, ayı: 108 (art 2002), s. 30-49. Büyükkara,. Ali, Kerbela'dan nkılab'a: mamî-şiî Şehadet Düşüncesi ve Problemleri, Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 43, Ankara 2002, ayı 2, s. 211-247. Demircan, Adnan, Kerbela Olayı ve tkileri, Diyanet Aylık Dergi, ayı: 142, kim 2002, s. 45-49. Kaya, Bilge, uharrem Ayı ve Kerbela ersiyeleri, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, ayı: 33, Ankara 2005, s. 501-519. akal, ahir Kutsi, aktel-i Hüseyin-Kerbela ersiyeleri, Horasan Bülten, Yıl: 3, ayı: 5, Ocak 2008, s. 63. Onat, Hasan, Kerbela yı Doğru Anlamak, Akademik Ortadoğu, Cilt: 2, ayı:1, Ankara 2007.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 69 arıcık, urat, Kerbela Olayında el-hurr b. Yezid ve Hz. Hüseyin'le ücadelesi, üleyman Demirel Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 2, Isparta 1995, s. 103-148. emih Nâdir, slâm Dünyasında Asırlar üren Bir Kavgaya Yol Açan Kerbela Olayı, Hayat arih ecmuası, ayı: 4, ayıs 1971, s. 33-40. emih Nâdir, slâm Dünyasında Asırlar üren Bir Kavgaya Yol Açan Kerbela Olayı, Hayat arih ecmuası, ayı: 5, Haziran 1971, s. 68-71. Şimşek, elami, Bandırmalı Şey Yûsuf Nizâmeddin fendi (ö. 1165/1752) ve ersiyye-i Şâh-ı Şehîd-i Kerbela sı, Atatürk Üniversitesi ürkiyat Araştırmaları nstitüsü Dergisi, ayı: 12(30) 2006, s. 65-81. Üner, Ragıp, Kerbela Vak asına Dâir, Hayat arih ecmuası, ayı: 9, ylül 1974, s. 74-78. Yaman, ehmet Ağa, Kerbela ve onrası, Cem Dergisi, ayı: 50, emmuz 1995, s. 20-22. Yaman, ehmet Ağa, Kerbela, mevîlerin Batıl Davalarını Ortaya Çıkaran Olay, Kızıldeli Dergisi, Yıl: 1, ayı: 3, Nisan 2001, s. 33-36. ebliğler Aksu, Ali, Kerbela Literatürü, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 341-376. Algül, Hüseyin, Hz. Hüseyin in aruz Kaldığı Faciada Yezid in orumluluğu, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 89-97. Apak, Adem, Kerbela Hadisesinin iyasî ebebi Yezid b. uaviye nin Veliaht ayin dilmesi eselesi Üzerine espit ve Değerlendirmeler, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 268-276. Azgadi, ahire Rahimpur, ahrifat-ı Kerbela, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 129-168. Azimli, ehmet, Hz. Hüseyin syanının Gerekçeleri Üzerine Bazı ülahazalar, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 259-268. Bodur, Hüsnü zber, Kabilecilik Olgusunun osya-konomik emelde Dini öylem htiyacı ve Kerbela Vakası, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 175-189. Bozan, etin, Şii-mami Kaynaklarda Kerbela nın enkabevî Anlatımı, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Âlim Yıldız, ivas 2010, s. 477-492.
70 Prof.Dr. Adnan DRCAN Bulut, Halil brahim, iyasî ve Dinî Otoritelerin Necef ve Kerbela ya Kutsiyet Kazandırmadaki Rolü, Kitabü l-ezar Örneği, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 409-426. Büyükkara, ehmet Ali, Çağdaş Şia Düşüncesinde Kerbela nın Problemli irası: mam Hüseyin Kazanmak çin mi Yoksa Canını Feda çin mi Ayaklandı?, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 383-407. Coşar, Hakan, Kerbela nın tikadi embol Haline Gelmesinin Arka Planındaki Hermetik Unsurlar, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 531-550. Çetin, Halis, edenilik Versus Bedevilik; Kerbela Krizinin konomi-politiği Başlangıcın onu-onun Başlangıcı, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 451-468. Demircan, Adnan, hl-i ünnet Alimlerinin Kerbela Olayına Yaklaşımları, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 295-305. kinci, ustafa, afevi Devleti Hükümdarı Şah smail in Şiirlerinde Hz. Hüseyin ve Kerbela, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 511-514. ren, elim, arihsel rajedilerin oplumsal Yansımaları ve Yön/Anlam Kayması Açısından Kerbela Hadisesi, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 189-201. vkuran, ehmet, arih Felsefesi ve eoloji kseninde Kerbela orunu, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 103-122. Güngör, Şeyma, arihî Olaydan enkıbeye, enkıbeden Şahesere [Kerbela Olayı ve Hadikatü s-üeda] 38. Icanas Bildiriler Kitabı (10-15 ylül 2007). Fekkur, ehdiye, Kudek u Aşura, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 171-201. Karahan, Abdullah, Hz. Hüseyin in Öldürüleceğini Bildiren Rivayetler Açısından Hadis kaynaklarında Kerbela Olayı, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 23-58. Karaman, Abdullah, slâm Kamu Hukuku Açısından Kerbela Olayı, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 73-92.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 71 Kılıç Ünal, Kerbela Vakası (arihi üreç, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 15-48. Kutlu, önmez, Kerbela Vakasına Yaklaşımlarda Yöntem orunu, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 427-450. ahafzah, Hussein Ali Ahmad, evretü l-hüseyn ve e setü Kerbela, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 144-152. Okumuş, jder, Kerbela: Hz. Hüseyin le Randevu, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 165-174. Öz, Şaban, ktidar Aracı Olarak Kan alebi Olgusunun Hz. Osman- Hz. Hüseyin Perspektifinde Karşılaştırmalı Bir Analizi, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 277-294. Özkan, ustafa, mevî Yönetimi Kerbela le lgili Neyi Amaçladı ve Ne Oldu?, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 309-316. Şenyayla, Gencal, Kerbela Olayı ürecinde arafların Yazdıkları ektuplarda ve Oluşturdukları öylemlerde Kullandıkları Argümanlar, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 49-88. atlılıoğlu, Durmuş, Kerbela Olayına Velayet Açısından Kısa Bir Bakış, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 239-248. urgay, Nurettin, Kerbela Olayında Kullanılan Ayetler, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 7-22. Ümit, ehmet, Zeydi Düşüncede Hz. Hüseyin ve Kerbela, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 493-500. Yazdani, Abbas, Ashura as a Defense of Islam Against he Dictatorship and Corruption of Umayyad Regime, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 205-210. Yıldırım, nbiya, Şii Kaynaklar Çerçevesinde Hz. Peygamber-Hz. Hüseyin lişkisinin Kerbela Algısına tkisi, Çeşitli Yönleriyle Kerbela III (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 59-72.
72 Prof.Dr. Adnan DRCAN Yüksel, Ahmet uran, Kerbela Vak asında Ubeydullah b. Ziyad ın Önemli Rolü, Çeşitli Yönleriyle Kerbela I (Uluslararası Kerbela empozyumu Bildirileri), ditör: Doç. Dr. Alim Yıldız, ivas 2010, s. 317-323. Çeviri akaleler Aişe Abdurrahman, Kerbela nın Kahraman Kızı Zeynep, Çeviren: elami ünir Yurdatap, Çınar at., stanbul 1970. evlana bu l-kelam (v.d.), Hz. Hüseyin Bir Uyarı Bir embol, Çeviren: Abdullah Gürel, Pınar Yayınevi, stanbul 1982 (2. Basım, Beyan Yayınları, stanbul 1984; 3. Basım, Beyan Yayınları, stanbul 1985). Azizova, lnure, Kerbela Vak ası, Danışman: Prof. Dr. ustafa Fayda, armara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, stanbul 2001. Orak rgölen, Nuray, slâm arih ve Geleneğinde Kerbela, Danışman: Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak, Hacettepe Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 2002. Doktora ezleri Çağlayan, Bünyamin, Kerbela ersiyeleri, Danışman: Prof. Dr. ustafa sen, Gazi Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 1997. b. Harre Olayı elif akaleler Kılıç, Ünal, Harre Vak asının ebepleri Hakkında Bazı ülahazalar, Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 4, ivas 2000, s. 305-316. Varol,. Bahaüddin, Harre Vakası, elçuk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7, Konya 1997, s. 513-534. Çeviri akaleler Kister,. J., Harre Vak ası (Bazı osyo-konomik espitler), Çeviren: Ünal Kılıç, Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 4, ivas 2000, s. 317-324. 3.uaviye b. Yezid elif akaleler er Atçeken, smail Hakkı, uaviye b. Yezid Üzerine Bir Araştırma, elçuk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 7, Konya 1997, s. 411-430. Demircan, Adnan, uaviye b. Yezid ve Halifeliği, Harran Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 2, Şanlıurfa 1996, s. 109-128. Yılmaz, aim, uaviye b. Yezid in Halifelikten Ayrılması ve Halifeliğin ervanîlere ntikali, : slâm an at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, Yıl: 4, ayı: 8, 2006, s. 187-206.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 73 4.ervan b. el-hakem elif Kitaplar Kazancı, Ahmet Lütfi, ervan b. Hakem, stanbul 1996. elif akaleler Atçeken, smail Hakkı, Hz. Osman Dönemi ç Olaylarında ervân b. Hakem in Rolü, elçuk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 9, Konya 1999, s. 315-348. Kılıç, Ünal, ervan b. el-hakem, Danışman: Prof. Dr. Ziya Kazıcı, armara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, stanbul 1995. Şulul, Faruk, ervan b. el-hakem, Danışman: Doç. Dr. Adnan Demircan, Harran Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Şanlıurfa 1997. 5.Abdülmelik b. ervan elif akaleler Artuk, brahim, mevîlerden Halife Abdülmelik bin ervan Adına Kesilmiş şsiz Bir Kurşun ühür, Belleten, 16/61, Ankara 1952. rkoçoğlu, Fatih, Abdülmelik b. ervan ın Para Reformu, : slâm an at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, Yıl: 4, ayı: 8, Konya 2006, s. 171-186. Üçok, Bahriye, mevî mparatorluğunda Abdülmelik Devrine Genel Bir Bakış, Necati Lugal Armağanı, XVI, Ankara 1968. Doktora ezleri rkoçoğlu, Fatih, Abdülmelik b. ervan ve Dönemi (65-86/685-705), Danışman: Prof. Dr. rfan Aycan, Ankara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 2006. 6.Velid b. Abdülmelik slâmoğlu, Niyazi, Velid b. Abdülmelik ve Dönemi, Danışman: Doç. Dr. Adnan Demircan, Harran Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Şanlıurfa 1999. 7.üleyman b. Abdülmelik Ongunyurt, rol, üleyman b. Abdülmelik ve Zamanı (96-99/715-717), Danışman: Prof. Dr. smail Yiğit, armara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, stanbul 2001.
74 Prof.Dr. Adnan DRCAN 8.Ömer b. Abdülaziz elif Kitaplar Ağırakça, Ahmet, slâm da lk ecdit Hareketi ve Ömer bin Abdülaziz, stanbul 1992 (2. Basım, Buruc Yayınları, stanbul 1995). Dağtekin, ehmed, Ömer b. Abdulaziz in Hayatı ve Devlet daresi, edeniyet Yayınları, y.y. 1992. minoğlu, Ahmed, V. Raşid Halife Ömer b. Abdülaziz, Bayrak at., stanbul 1984. Şemseddin Nuri, Ömer b. Abdülaziz, Işık Yayınları, zmir 1992. Çeviri Kitaplar maduddin Halil, Ömer b. Abdülaziz ve slâm nkılabı, Çeviren: Ubeydullah Dalar, Bir Yayıncılık, stanbul 1984. smail Yusuf, Ömer b. Abdülaziz, Çeviren: smail Hakkı Şengüler, Cağaloğlu Yayınevi, stanbul 1969. elif akaleler Aycan, rfan, Ömer b. Abdülaziz ve Gayr-ı üslimler, Dinî Araştırmalar, Cilt: I, ayı: 3, Ankara 1999, s. 65-81. Çeviri akaleler eş-şarbâsî, Ahmed, Bir dep Örneği Olarak Râşit Halifelerin Beşincisi Ömer b. Abdilaziz den eçtiklerim, Çeviren: Ahmet Yılmaz, : slâm an at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, Yıl: 4, ayı: 8, Konya 2006, s. 255-262. Duman, ustafa, Ömer b. Abdülaziz ve Zühd Anlayışı, Danışman: Doç. Dr. Bünyamin olmaz, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 2003. Harbi, Osman, Ömer b. Abdülaziz'in Devlet daresi, Danışman: Prof. Dr. Ali Yılmaz, akarya Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, akarya 1997. Işık, Abdülkadir, Ömer b. Abdülaziz'in Genel Politikası ve Aşağı ürkistan, Danışman: Prof. Dr. Zekeriya Kitapçı, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 1991. Özdemir, Hatice, Ömer b. Abdülazîz'in iyâsî ve osyal Gruplarla lişkileri, Danışman: Prof. Dr. Ali Aksu, Cumhuriyet Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, ivas 2010. okgöz, urat, mevî Halifelerinden Ömer b. Abdülaziz'in Hâricî ve Şiî ezhep Akımlarına Yönelik iyaseti, Danışman: Doç. Dr. etin Bozkuş- Doç. Dr. Ünal Kılıç- Doç. Dr. etin Özdemir, Cumhuriyet Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, ivas 2009.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 75 Doktora ezleri Koyuncu, evlüt, mevî Halifesi Ömer b. Abdülaziz ve Devri (717-720), Danışman: Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız, stanbul Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, stanbul 1987 (=kinci Hazreti Ömer (Ömer bin Abdülaziz), Boğaziçi Yayınları, stanbul 1996). 9.Yezid b. Abdülmelik elif akaleler Fidan,. Akif, Yezid b. Abdülmelik ve Dönemi Üzerine, Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 49, ayı: 2, Ankara 2008, s. 339-355. Çeviri akaleler Vasiliev, A. A. -Arıkan Özden, Halife II. Yezid'in konakırıcı Fermanı. 721, anat Dünyamız, ayı: 3-4, stanbul 1998, s. 243-265. Fidan,. Akif, mevî Halifelerinden Yezid b. Abdülmelik ve Dönemi (IX. mevî Halifesi), Danışman: Doç. Dr. rfan Aycan, Ankara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 2000. 10.Hişam b. Abdülmelik elif akaleler Atçeken, smail Hakkı, Abbasî Propaganda ürecinde Hişâm b. Abdülmelik Dönemi, elçuk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 17, Konya 2004, s. 21-38. Atçeken, smail Hakkı, Puvatya (Balâtü ş-şühedâ) avaşı ve tkileri Üzerine Bir Araştırma, elçuk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 8, Konya 1998, s. 243-263. Doktora ezleri Atçeken, smail Hakkı, Hişam b. Abdülmelik'in Halifeliği (105-125/724-743) ve Şahsiyeti, Danışman: Prof. Dr. Ahmet Önkal, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 1997 (=Devlet Geleneği Açısından Hişam b. Abdülmelik, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001). üslü, Âdem, Hişam b. Abdülmelik in Orta Asya Politikası ve ürkler, Danışman: Prof. Dr. Zekeriya Kitapçı, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 2001. 11.Velid b. Yezid elif Kitaplar Aksu, Ali, ıradışı mevî Halifesi Velid b. Yezid, Kitabevi, stanbul 2009.
76 Prof.Dr. Adnan DRCAN 12.Yezid b. Velid elif akaleler Aksu, Ali, Yezid b. Velid in Hayatı ve Halifeliği, Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 4, ivas 2000, s. 289-304. 13.ervan b. uhammed eke, Cuma, ervan b. uhammed ve Dönemi, Danışman: Doç. Dr. Adnan Demircan, Harran Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Şanlıurfa 1997. Doktora ezleri Delice (Aksu), Ali, ervan b. uhammed ve mevî Devletinin Yıkılışı, Danışman: Prof. Dr. Ahmet Önkal, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 1999 (=mevî Devleti nin Yıkılışı, Kitabevi, stanbul 2007). C.uhalif Gruplar ve Şahsiyetler elif Kitaplar Ağırakça, Ahmet, mevîler Döneminde Kıyamlar, Şafak Yayınları, stanbul 1992 (2. Basım, Şafak Yayınları, stanbul 1994). elif akaleler Atalan, ehmet, Bir uhalefet ttifakı -Abdullâh b. u âviye (129/746-7) Hareketi-, Dokuz ylül Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 23, zmir 2006, s. 41-63. Ayar, Kenan, Die Qurra' in der Revolte des Ibn al-aş'as, Ondokuz ayıs Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 10, amsun 1998, s. 281-296. Varol,. Bahaüddin, mevîlerin Hz. Ali ve araftarlarına Hakaret Politikası Üzerine, : slâm an at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, Yıl: 4, ayı: 8, Konya 2007, s. 83-108. Çeviri akaleler Daftary, Farhad, mevîler Döneminde ve Abbasîlerin lk Dönemlerinde ran, Horasan ve âverâünnehir deki ezhebi ve illiyetçi Hareketler, Çeviren: ehmet Atalan, Kelâm Araştırmaları Dergisi, Cilt: IV, ayı: 2, 2006, s. 139-158. Zehebi, Halifelik ddiasında Bulunanlar (smau l-lezine Ramu el-hilafe ve Harebu Aleyha Beni Ümeyye, Çeviren: Abdurrahman Acar, Dicle Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 1, Diyarbakır 1999, s. 205-220. Şahin, Ali hsan, mevî Dönemi syanlarında arafların zledikleri trateji ve aktikler, Danışman: Prof. Dr. ustafa Zeki erzi, Ondokuz ayıs Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, amsun 2008.
Cumhuriyet Döneminde (1923-2010) mevîler Hakkında Yapılan Çalışmalar 77 Doktora ezleri Karabiber, Namık Kemal, hl-i Beyt asavvuru ve rken Dönemdeki Yansımaları (Hicri I-II. Asır), Danışman: Prof. Hasan Onat, Ankara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 2007. D.iyasî arihle lgili Çalışmalar elif Kitaplar Apak, Âdem, Asabiyet ve rken Dönem slâm iyasî arihindeki tkileri, Düşünce Kitabevi, stanbul 2004. Çeviri Kitaplar Aycan, rfan- öylemez,. ahfuz (Derleyenler), deolojik arih Okumaları, Çeviren: rfan Aycan-. ahfuz öylemez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1998. elif akaleler Aycan, rfan, mevîler Dönemi ç iyasî Gelişmeleri (41-132/661-750), Ankara Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 39, Ankara 1999, s. 147-175. Kara, eyfullah, slâm arihinde ilk Zihniyet apması: mevîler Döneminde Otoritenin Dünyevileştirilmesi, : slâm an at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, Yıl: 4, ayı: 8, Konya 2007, s. 145-170..Şiddet Doktora ezleri Çakırtaş, ehmet, mevîler Dönemi Şiddet Hareketleri, Danışman: Prof. Dr. rfan Aycan, Ankara Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Ankara 2007. F.şkence elif akaleler Yılmaz, etin, taatkâr oplum Oluşturma Aracı Olarak şkence (mevî Örneği), Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi _ [www.dinbilimleri.com], Cilt: 8, ayı: 4, 2008, s. 77-116. G.mevîler Devletinin Yıkılışı elif Kitaplar Bozkurt, Nahide, Oluşum ürecinde Abbasî htilali, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2000. elif akaleler Aksu, Ali, mevîlerin, Abbasîler arafından oykırıma Uğratılması ve bu l- Abbas ın Bu oykırımdaki Yeri, Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 4, ivas 2000, s. 259-268. Delice, Ali, mevî Devletinin Yıkılış Nedenleri Üzerine Bazı ülahazalar, Cumhuriyet Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 3, ivas 1999, s. 299-320.
78 Prof.Dr. Adnan DRCAN Doğan, Osman, Abbasî Devleti'ne Zemin Hazırlayan iyasî Faktörler, Danışman: Doç. Dr. Ahmet Lütfi Kazancı, Uludağ Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Bursa 1997. III.FHLR elif akaleler Apak, Âdem, mevîler Döneminde Anadolu da Arap-Bizans ücadelesi, Uludağ Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 18, ayı: 2, Bursa 2009, s. 95-122. Atçeken, smail Hakkı, Berberîler ve Hicrî I. Yüzyıl slâm Fetihlerindeki Rolü, : slâm an'at, arih, debiyat ve ûsikîsi Dergisi, Cilt: I, ayı: 2, Konya 2003, s. 81-94. Atçeken, smail Hakkı, ndülüs ün Fetih üreciyle lgili Farklı Görüşlere leştirel Bir Yaklaşım, elçuk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 19, Konya 2005, s. 19-30. Atçeken, smail Hakkı, epte (Ceuta) Kontu Julianus ve ndülüs ün Fethinde üslümanlara Yardımlarıyla lgili artışmalar, elçuk Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, ayı: 16, Konya 2003, s. 27-49. Kurat, A. Nimet, Kuteybe b. üslim in Harizm ve emerkand ı Zaptı (Hicri 93-94=iladi 712), Ankara Üniversitesi Dil-arih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6/5, Ankara 1948. Uçar, Şahin, üslümanların stanbul u Fethetmek çin Yaptıkları lk Üç uhasara, elçuk Üniversitesi elçuk Dergisi, 2/1, Konya 1986. Çeviri akaleler ahmut Şit Hattab, Şimali Afrika nın Fetih Kahramanları (Kadeth Fethi l- agribi l-arabi), Çeviren: Osman Öztüre, Belleten, 33/129, Ankara 1969. ebliğler Apak, Âdem, Fetih ten Önce stanbul Üzerine üslüman eferleri: mevîler Dönemi, VII. yüpsultan empozyumu, stanbul 2003, s. 222-229. uhammed slem, mir uaviye nin Halifeliği ırasında stanbul a Düzenlenen lk efer, I. Uluslararası stanbul un Fethi empozyumu (24-25 ayıs 1996), stanbul 1996. Aykon, Necati, Anadolu'da Gerçekleştirilen lk slâm Fetihleri (mevî Dönemi'nin onuna Kadar), Danışman: Prof. Dr. Ahmet Önkal, elçuk Üniversitesi osyal Bilimler nstitüsü, Konya 1994. Bozburun, Hakan, üfyanî mevî Halifelerinin Fetih iyasetleri ve Fetihlerin tkileri, Danışman: Doç. Dr. smail Hakkı Atçeken, elçuk Üniversitesi osyal