TIPTA UZMANLIK SINAVLARINDA KONTENJAN SORUNU Tıp Dekanları Konseyi nin ilkini 2011 yılında Ankara da ikincisini 2012 yılında Kayseri de gerçekleştirdiği iki çalıştayda tıp fakültelerinin sorunları tartışılmış ve çözüm önerileri geliştirilmiştir. Hazırlanan raporlar ilgili makamlara sunulmuştur (Web sayfamızda yer almaktadır.). Son olarak Yükseköğretim Kurulu Başkanı, tıp kökenli Yükseköğretim Kurulu üyeleri, Üniversiteler Arası Kurul Tıp Sağlık Konseyi temsilcileri, tıp kökenli üniversite rektörleri, tıp fakültesi dekanları konseyi üyelerinin katılımıyla 8-9 Mart 2013 de Afyon da gerçekleştirilen, Tıp ve sağlık bilimlerinde öncelikli sorunlar ve çözüm önerileri çalıştayı nda değişik sorunlar tartışılmış ve Yükseköğretim Kurulu tarafından Sağlık Bakanlığı na 14 Mart öncesinde sunulmuş (Web sayfamızda yer almaktadır.) idi. Bilindiği gibi tıp fakülteleri ve hastanelerinde eğitim, araştırma ve sağlık hizmeti olmak üzere üç önemli görev yürütülmektedir. Araştırma görevlileri, bu görevlerin ayrılmaz bir parçasıdır. Son yıllarda, çevre illerde daha belirgin olmak üzere birçok tıp fakültesinde araştırma görevlisi sayısı azalmış, Temel Tıp Bilimleri Bölümlerinde daha belirgin olmak üzere bazı anabilim dallarında bu sayı eğitim, araştırma ve sağlık hizmetini yürütebilecek düzeyin altına inmiştir. Tıp fakültelerinde araştırma görevlisi sayısının azalmasının en önemli nedeni, son yıllarda Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanlarının önemli ölçüde azaltılmış olmasıdır. 2000 yılında Türkiye de 40 tıp fakültesi varken, 2010 yılında 61 i faal olmak üzere 74 e, 2011 yılında da 62 si faal olmak üzere ve %100 lük artışla 80 e çıkmıştır. Halen 66 faal tıp fakültesi mevcuttur. Bu arada çok sayıda Eğitim ve Araştırma Hastanesi faaliyete geçmiştir. Buna karşılık, 2000 yılındaki toplam Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanı 4204 iken, 2013 yılında yalnızca %21 lik artışla 5098 olmuştur. Görülebileceği gibi, Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanı artışı, tıp fakültesi ve eğitim hastanelerinin artışı yanında çok yetersiz kalmıştır. Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanlarındaki yetersizlik yanında son yıllarda ortaya çıkan bir başka olumsuzluk, Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanlarının tıp fakülteleri aleyhine, Sağlık Bakanlığı na bağlı eğitim hastaneleri lehine dengesiz dağıtılmasıdır. 2010 yılında üniversite hastanelerinde görev yapan 4813 profesör, 2090 doçent, 2244 yardımcı doçent ve 186 öğretim görevlisi olmak üzere toplam 9333 eğiticiye karşılık bakanlık hastanelerinde, toplam 1423 eğitici görev yapmaktadır. Buna göre oran üniversite hastaneleri lehine %86,8/%13,2 dir ve üniversite hastanelerinde, bakanlık hastanelerinin 6,6 katı eğitici bulunmaktadır. Bu sayıya
üniversite hastanelerinde çalışan 433 uzman ve bakanlık hastanelerinde çalışan 1236 baş asistan eklendiğinde sayılar 9766/2659, oran % 78,6/% 21,4 olmakta, yani üniversite hastanelerinde görev yapan eğiticiler, bakanlık hastanelerindekilerinin 3,7 katı olmaktadır. Buna karşılık 2010 yılında üniversite hastanelerine verilen Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanı 2906 üniversite kontenjanı, 105 Gülhane Askeri Tıp Akademisi kontenjanı ve 167 yabancı kontenjanı olmak üzere 3178 iken bakanlık hastanelerine verilen kontenjan 1643 eğitim hastanesi kontenjanı ve 85 yabancı kontenjanı olmak üzere 1728 dir. Buna göre oran %64,8/%35,2 ve üniversite hastanelerine verilen kontenjan, bakanlıktakilerin yalnızca 1,8 katıdır. Yani eğitici oranı ile kıyaslandığında, üniversite hastanelerine 2010 yılında verilen Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanı, olması gerekenin yaklaşık 3,7 de biri kadardır (6,6/1,8=3,7). Benzer şekilde üniversite hastanelerine 2011 yılı bahar döneminde verilen Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanı toplam 1524 iken bakanlık hastanelerine verilen kontenjan toplam 777 dir. Buna göre oran % 66,2/% 33,8 ve üniversite hastanelerine verilen kontenjan, bakanlıktakilerin yalnızca 2,0 katıdır. Yani eğitici oranı ile kıyaslandığında, üniversite hastanelerine 2011 yılı bahar döneminde verilen Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanı, olması gerekenin yaklaşık 3,3 te biri kadardır (6,6/2,0=3,3). Yakın zamanda açıklanan 2013 Sonbahar Dönemi Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanları incelendiğinde tüm kontenjanların sadece %54.4 ünün üniversitelere verildiği, bakanlık adına üniversitelerde açılan kontenjanlar eklendiğinde dahi bunun %63 olduğu görülmektedir. Görüldüğü gibi dağılımlar her yıl üniversiteler aleyhine değişmektedir. Tıpta Uzmanlık Sınavı Kılavuzu incelendiğinde 53 Eğitim Araştırma Hastanesi nde açılan 382 eğitim kliniğine 831 kontenjan verildiği ve klinik başına kontenjan sayısının 2.25 olduğu; buna karşılık 66 tıp fakültesindeki 887 anabilim dalına bakanlık adına verilenler dâhil 1437 kontenjan verildiği ve anabilim dalı başına kontenjan sayısının 1.62 olduğu görülmektedir. Eğitici sayısı dikkate alınmasa bile anabilim dalı bazında eşit dağılım sağlanacak olsa idi, tıp fakültelerine verilmesi gereken kontenjan en az 1587 olmalıdır. Yıllar içerisindeki bu uygun olmayan dağılım üniversite hastanelerinde çalışan toplam araştırma görevlisi sayısında da dengesizliğe yol açmıştır. Hangi nesnel ölçütlerle belirlendiği anlaşılamayan %65/35 oranı; son yıllarda tıp fakülteleri ile ortak kullanımda olan bakanlık hastanelerine de üniversite kontenjanlarından pay ayrılması ile uzmanlık öğrencisi dağılımı üniversite aleyhine daha da bozulmuş, Eğitim ve Araştırma Hastaneleri lehine çok ciddi adaletsiz bir kontenjan dağılımı oluşmuştur. Uzmanlık öğrencisi kontenjanlarının dağılımında dikkati çeken bir başka husus ise Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği hükümlerine Yükseköğretim Kurulu
tarafından kısmen dikkat edilmesine rağmen, bakanlık kadrolarında hiç dikkat edilmemesidir. Ekteki tabloda (Tablo 1) bu konudaki örnekleri bulmak mümkündür. Tablodan da anlaşılacağı üzere Yönetmelik hükümlerine göre tek başlarına uzmanlık eğitimi veremeyecek olan başasistanlara uzmanlık öğrencisi verildiği, bazen tek eğiticiye çok sayıda öğrenci verildiği, eğitici başına araştırma görevlisi sayısının tıp fakültelerinin birkaç katı olduğu görülmektedir. Aynı ilde dahi belirgin dağılım sorunları vardır. Bir ildeki bir Eğitim Hastanesinde bir klinikte eğitici başına düşen araştırma görevlisi sayısı 15 olabilirken, aynı ildeki bir tıp fakültesinde bu oran 0.8 e düşebilmektedir. Eğitim hastanesinde ki akademik dışı kadrolar değerlendirme dışı tutulduğunda bile adaletsizlik ortadadır. Bu şekilde uzmanlık eğitimi veremeyecek klinikler çıkarıldığında kontenjanların %80/%20 üniversiteler lehine olması gerektiği ortaya çıkacaktır. Tablo incelendiğinde dikkati çeken bir başka husus bakanlık hastanelerinde akademik kadrolar dışında çok sayıda hizmet kadrolarının olduğudur. Tıp fakültelerinde olmayan bu kadroların hizmetin yükünün çoğunluğunu aldığı düşünülürse fakülteler aleyhine olan bu durumun ciddiyeti daha iyi anlaşılacaktır. Esasen çoğunluğu hizmet amacıyla yapılan, daha sonra eğtim hastanelerine dönüştürülen bu kurumların, birçok dalda eğitim veremediği halde giderek araştırma görevlisi havuzundan daha çok pay almaları anlaşılabilir bir durum değildir. Benzer uygulamanın (75 milyonluk nüfusta 110 u aşan (yakında giderek artacak) tıpta uzmanlık eğitimi veren kurum) dünyada örneği yoktur ve ülkemizde tıp eğitimin kalitesine giderek olumsuz etkiye neden olmaktadır. Mevcut uygulamalar neticesinde birçok fakültede bazı bölümler, başta Temel Tıp Bilimleri olmak üzere kapanma noktasına gelmiştir. Zaman zaman dillendirilen öğretim üyeleri de poliklinik yapsın, nöbet tutsun gibi ifadeler üniversite gerçeğini anlayamamanın, tıp fakültelerini eğitim değil hizmet kurumları olarak görmenin bir sonucu olup, ülkenin geleceği için çok tehlikeli sinyaller vermektedir. Tıp fakültelerinde gerek mezuniyet öncesi, gerek sonrasında eğitim için ve sağlık hizmeti için haliyle öğretim üyeleri tarafından hasta hizmeti verilecektir. Ancak, eğitim söz konusu olduğunda bir hastaya ayrılması gereken zamanın ne kadar olması gerektiği malumlarınızdır. Öneriler; 1-Tıpta Uzmanlık Kurulu nun toplam kontenjan dağılımlarını hangi objektif ölçütlere göre yaptığı anlaşılamamaktadır. Tıp fakültelerine verilen kontenjanların Yükseköğretim Kurulu tarafından dağıtıldığı, dolayısı ile Tıpta Uzmanlık Kurulu nun sorumluluğu olmadığı şeklindeki bir yaklaşım doğru olmayıp, asıl problem toplam dağılımdaki adeletsizlikten kaynaklanmaktadır. Bu nedenle objektif ölçütler belirlenip taraflarla paylaşmalıdır. Böylece tıp fakültelerinin de gelecekle ilgili plan yapması kolaylaşacaktır. Sıklıkla dile getirilen hasta
sayısının tek başına bir ölçüt olarak kullanılması doğru değildir. Bir eğitim kurumunda olması gereken eğitici sayısı ve eğititim için gerekli hasta sayıları belirlendikten sonra bir formüle göre dağıtım yapılmalıdır. Eğitim için kabul edilen hastaya ayrılması gereken zamana göre hasta sayısı normalize edilmelidir. Dolayısıyla, kadro yığılımı olan eğitim kurumlarında da eğitimci sayısı normalize edilmelidir. Vaka Karma İndeksleri kullanılabilir. 2-Kontenjanların belirlenmesinde karar verici mekanizmaya ilgili tüm taraflar (Üniversiteler, Sağlık Bakanlığı, YÖK, Uzmanlık dernekleri, TTB, Asistan hekim temsilcileri vb.) dahil edilmeli, ayrıca Dekanlar Konseyi nin belirleyeceği en az 2 Tıp Fakültesi Dekanı da bu kurulda bulunmalıdır. 3-Her bir birim için, birimin özgün ihtiyaçlarını karşılayabilecek ve ulusal bir kurul tarafından tanımlanacak objektif kriterler ışığında, birimde faal olarak çalışması gereken en az ve en fazla asistan ve uzman sayısı belirlenmelidir. Birimdeki asistan sayılarını bu sınırlar içerisinde tutacak şekilde Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanları düzenlenmelidir. 4-Tıpta Uzmanlık Sınavı kontenjanları belirlenirken birimlerin hizmetlerinin yürütülmesi sırasında azaltılan uzmanlık öğrencisi sayısının hizmeti aksatmaması için hangi yöntemlerin kullanılacağı belirlenmelidir (Mecburi hizmetten doktor sağlanması akademik olmayan kadrolu uzman çalıştırılması ek yardımcı sağlık personeli vs...gibi). Akdemik dışı kadroların gerek doğrudan, gerekse mecburi hizmetten sağlanması, eğitim hastanelerinde buna dikkat edilmese de, tıp fakültelerinde araştırma görevlilerine olan talebi azaltacaktır. 5-Yükseköğretim Kurulu kendisine verilen kontenjanların dağılımında hakkaniyet gözetmelidir. Bugün birçok ildeki tıp fakültelerinin bazı bölümleri veya tamamı hizmet veremeyecek hatta kapanacak duruma gelmiştir. 2013 Sonbahar Tıpta Uzmanlık Sınavında bin yatağı olan bir fakülteye 80, yine bir başka 1000 yatağı olan fakülteye 9 kontenjan verilmesi, 1300 yatağı olan fakültenin 130 araştırma görevlisi talebi yerine sadece üçte birinin karşılanmış olması anlaşılabilir bir durum değildir. Sağlık Bakanlığı nda kontenjan dağılımlarında hasta hizmetinin, fakültelere kontenjan dağılımında ise öğretim üyesi sayısının ana belirleyici olduğu görülmektedir. Bu nedenle her ikisinin de normalize edilmeye ihtiyacı olduğu açıktır. Sonuç olarak; bugün gelinen noktada birçok tıp fakültesinde bazı anabilim dalları hizmet vermez duruma gelmiştir. Ülkemizin tabip ihtiyacı ve bazı alanlara artık gereksinim kalmamış olması elbette anlaşılabilir bir durumdur. Ancak hızla çoğalan ve bölgelerinde önemli görevler üstlenen tıp fakültelerinin de mağdur edilmemesi gerekmektedir.
Tablo 1 Tıp Fakülteleri ve Sağlık Bakanlığı Eğitim Araştırma Hastaneleri Eğitici ve Araştırma Görevlisi Durumu İl Eğitim Kurumu Klinik Prof. Doç. Y.Doç. Eğitici Başasistan veya Öğretim Görevlisi Akdemik dışı uzman* Mevcut Asistan Son TUS Kontenjan Toplam Asistan/ Eğitici İstanbul Kartal EAH Çocuk Hast. 3 1 9 38 2 13,3 Plastik C. 0 1 2 7 1 Eğitici YOK Üroloji 3 3 6 8 1 3 İç Hast. 1 2 12 28 2 30 Şişli Etfal Plastik C. 1 2 3 8 1 9 İstanbul Tıp F. Çocuk Hast. 31 6 1 4 38 0 1,1 Plastik C. 11 2 1 3 9 3 0,9 Üroloji 9 2 0 2 10 2 1,1 İç Hast. 57 6 1 8 47 4 0,8 Okmeydanı EAH Enfeksiyon H. 1 1 8 9 0 9 Radyoloji 1 2 8 13 2 14 Göz 1 2 8 9 1 10
Samsun Samsun EAH Genel Cerrahi 1 2 9 5 1 6 Enfeksiyon 1 1 5 3 2 5 KBB 2 1 3 3 1 2 Trabzon Kanuni EAH İç Hast. 5 6 3 1,8 Bursa Karadeniz Teknik TF Şevket Yılmaz EAH İç Hast. 13 1 2 49 3 3,25 Kadın Doğum 1 1 24 10 5 15 Ortopedi 2 1 5 8 2 5 Bursa Uludağ TF Kadın Doğum 4 2 2 7 2 1,1 Ortopedi 5 1 1 12 2 2 Konya Konya EAH İç Hastalıkları 3 1 13 22 5 9 Psikiyatri 1 3 9 15 6 21 Acil 1 1 21 20 8 28 Kadın Doğum 1 2 10 7 2 9 Çocuk H. 3 2 10 29 4 11 Aile Hekimliği 0 1 2 20 8 Eğitici YOK
Genel Cerrahi 4 1 10 8 1 2,25 Selçuk TF İç Hastalıkları 1 5 2 2 18 2 2,5 Psikiyatri 1 2 1 8 0 2 Acil 1 1 1 15 3 9 Kadın Doğum 1 4 8 1 1,8 Çocuk H. 3 5 2 25 2 2,7 Aile Hekimliği 1 10 1 11 Genel Cerrahi 1 1 3 3 0 0,75 Kocaeli Derince EAH İç Hast. 0 1 7 5 3 Eğitici YOK Kadın Doğum 1 2 11 3 3 Radyoloji 0 1 5 2 Eğitici YOK Ankara Keçiören EAH Aile Hekimliği 1 0 3 9 3 12 KBB 1 0 2 5 0 5 İç Hast. 1 1 4 11 1 12 Dışkapı EAH Beyin C. 3 5 8 11 1 4 KVC 2 2 6 4 0 2
Göğüs Hast. 1 1 12 5 0 5 Zekai T.B. KDH Kadın Doğum 21 14 35 103 16 5,7 Ankara TF Aile Hekimliği 1 2 3 15 11 8,7 KBB 8 3 1 14 3 1,5 İç Hast. 51 8 1 69 41 1,8 Beyin C. 7 2 10 3 1,4 KVC 9 2 1 12 3 1,25 Göğüs Hast. 11 4 3 10 8 1,3 Kadın Doğum 8 1 2 21 6 3 Erzurum Bölge EAH Beyin C. 2 0 4 3 3 3 İç Hast. 1 1 8 5 3 8 Çocuk Sağlığı 1 0 10 5 4 9 Atatürk TF Beyin C. 2 1 2 8 2 2 İç Hast. 7 7 1 9 2 25 8 2,2 Çocuk Sağlığı 6 3 3 7 27 5 2,7 İzmir **Atatürk EAH İç Hast. 3 6 4 44 0 14,7 Genel C. 5 3 16 13 0 2,6
Patoloji 4 4 9 7 0 1,8 Tepecik EAH İç Hast. 1 2 4 24 2 26 Genel C. 2 3 19 12 1 6,5 Patoloji 3 2 5 6 1 2,3 Bozyaka EAH İç Hast. 2 1 8 33 3 18 Genel C. 3 2 20 13 1 3,6 Patoloji 1 1 7 7 1 8 Ege TF. İç Hast. 39 4 5 52 10 1,3 Genel C. 11 10 1 17 2 0,9 Patoloji 9 2 3 13 2 1,1 Dokuz Eylül TF. İç Hast. 26 8 2 65 10 2,1 Genel C. 8 4 1 12 2 1,1 Patoloji 10 3 10 2 0,9 *Yandal kadrolarındakiler hariç. **Afiliye Hastane