ÇEKĐLĐR PANCAR HASAT MAKĐNELERĐ 1
Bu eğitim modülü Avrupa Birliği Hayat Boyu Öğrenme Programı Leonardo da Vinci Yenilik Transferi Projeleri kapsamında desteklenen, Kırsal Alanda Çalışanlar için Daha Güvenli Tarım - Safer Agriculture For Employees in Rural - SAFER projesi için üretilmiştir. Koordinatör: Ondokuz Mayıs Üniversitesi-OMÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Ortaklar: Federacion Agroalimentaria de Comisiones Obreras-CCOO Đspanya Asesoria Declerq SL Estudios Europeos Đspanya Ente Nazionale per la Meccanizzazione Agricola-ENAMA Đtalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Uluslararası Tarımsal Eğitim Merkezi Müdürlüğü-UTEM Türkiye Ankara Üniversitesi -AÜ Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü Türkiye Türk Tarım Alet ve Makineleri Đmalatçıları Birliği-TARMAKBĐR Türkiye Türkiye Ziraat Odaları Birliği-TZOB Türkiye Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü-TÜGEM Türkiye 2
Bu çalışmada; yerleştirme, çalıştırma, ayarlama, bakım, temizleme, onarım, taşıma işlerini yapan tarım makinesi kullanıcıları ve bu işlerin yapılması sırasında etkilenen diğer şahısların iş güvenliği ile ilgili karşılaşabilecekleri durumlarda yapılması gerekenler ile makinelerin güvenli imalatı ve kullanıcılara iletilmesi açısından uyulması gereken kurallar açıklanmaya çalışılmıştır. Tarım makinelerinde iş güvenliği ve kazalarla ilgili istenmeyen durumları sergileyen görsel bilgilerden hem olumsuz örneklerin edinilmesi ve içselleştirilmesindeki rolü hem de marka imajını zedelememek adına özellikle kaçınılmıştır. Bu eğitim modülündeki bilgiler ve bunlar esas alınarak üretilen bilgi kartları, video ve animasyonlara, http://safer-omu.net/ adresinden ulaşılabilir. Bu projeye ait eğitim modül ve materyallerinin tamamı ya da bir kısmı proje yasal sahibi Ondokuz Mayıs Üniversitesi nin yazılı izni alınmadan çoğaltılamaz, başka internet sitelerinde yayınlanamaz Proje materyallerini edinmek için; Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri Bölümü 55139 Kurupelit-Samsun adresi ile temasa geçilebilir. 3
ĐÇĐNDEKĐLER 1. Çekilir Pancar Hasat Makinelerinin Çeşitleri, 2. Çekilir Pancar Hasat Makinelerinin Parçaları ve Çalışması 3. Çekilir Pancar Hasat Makinelerinde Uyulması Gereken Emniyet Kuralları 3.1. Makine üzerinde bulunan ve bulunması gereken semboller ve anlamları 3.2. Çekilir pancar hasat makinesinin bakımı ve işe hazırlanması sırasında güvenlik 3.3. Çekilir pancar hasat makinesinin taşınmasında güvenlik 3.4. Çekilir pancar hasat makinesi ile tarlada çalışma sırasında güvenlik 3.5. Emniyetli stop 4. Pancar hasat makinelerinde güvenlik riskleri ve bu risklerin çözümü için imalatında uyulması gereken bazı düzenlemeler 5. Güvenli Kullanım Đçin Gerekli Kişisel Koruyucu Donanımlar ve Diğer Ekipmanlar 5.1. Baş koruma: 5.2. Göz koruyucular: 5.3. Kulak koruma: 5.4. El koruma: 5.5. Ayak koruma: 5.6. Solunum koruma: 6. Çekilir Pancar Hasat Makinesi Đle Đlgili Mevzuatlar 7. Kaynakça 4
1. ÇEKĐLĐR PANCAR HASAT MAKĐNELERĐNĐN ÇEŞĐTLERĐ Çekilir tip pancar hasat makinelerinin en basiti; tek sıralı elevatörle yandan yüklemeli veya depolu olabilir. Bunlarda depo kapasitesi 2800 kg (4,4 m 3 ) ve güç isteği 54 BG civarındadır. Aşağıda Hidrolik tahrikli ön yaprak temizleyicili ve depolu hasat makinesi görülmektedir. Aşağıda yerli imalat tek sıralı ön yaprak temizleyicili ve depolu hasat makinesi görülmektedir. Bu makinenin depo kapasitesi 1100 kg ve güç isteği yine 40 BG dür. Çalışma hızı 1,75 km/saat olan bu makinenin iş verimi yaklaşık olarak 1 da/saat dir. Aşağıda önce sökme daha sonra baş kesme yapan bantlı, depolu ve çekilir tip pancar hasat makinesi görülmektedir. Đki sıralı olan bu makinenin depo kapasitesi 3500 kg güç isteği ise 111 BG dür. 5
2. PARÇALARI VE ÇALIŞMASI Çekilir ve kendi yürür pancar hasat makineleri arasında yapı ve çalışma tekniği bakımından çok büyük farklılıklar yoktur. Bu farklılıklar daha çok uygulanan hasat yöntemine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Aşağıda çekilir, iki değişik tip pancar hasat makinesinin parçaları görülmektedir. 1. Salınımlı çeki oku 7. Temizleyici 2. Temizleme türbini 8. Yaprak götürücü 3. Kızak 9. Yaprak deposu veya namlu sacı 4. Sökme çatalı 10. Pancar elevatörü 5. Tambur 11. Boşaltma elevatörü 6. Bıçak 12. Pancar deposuna Bu makinede sökülen sıradan bir önceki sırada baş kesme yapılırken diğer sırada söküm işlemi yapılmaktadır. Bu makinelerin bazı tiplerinde baş kesme, sökme, temizleme işleri tek geçişte yapılabilmektedir. 6
1. Temizleme diski, 2. Sökücü ayak, 3. Sökücü V bant, 4. V kayış kasnağı, 5. Yatay baş kesme diski, 6. Kesilen başlar tarlaya veya depoya, 7. Elevatör, 8. Yükleme ve temizleme elevatörü, 9. Pancar deposu. Yukarıdaki tipte çekilir bir pancar hasat makinesinde ise, iki sonsuz lastik bant (3), toprak içinde çalışan ayakların (2) gevşettiği pancarı baş kısmından yakalayarak makinenin arkasına doğru yükselterek taşırlar. Arka kısımda yer alan döner baş kesme diski (5) tarafından başları kesilen pancar gövdeleri götürücü elevatörle (7) temizleme yükleme elevatörüne (8) verilir ve buradan da depoya ulaşırlar. 7
3 ÇEKĐLĐR PANCAR HASAT MAKĐNELERĐNDE UYULMASI GEREKEN EMNĐYET KURALLARI Çekilir pancar hasat makineleri ile çalışırken en önemli kaza nedenleri; operatör harici kişilerin emniyet kurallarına uymaması, operatörün dikkatsizliği ve aşağıda sıralanan diğer nedenlerdir. Bu makinelerde kazalara makine muhafazalarının durumu, makinenin emniyetli stop edilmemesi gibi nedenlerde belirli ölçülerde etkili olmaktadır. Özellikle makinenin çalışması sırasında pancarın akışını, tıkanmaları, sıra dışına kaçan veya kafadan kırılıp makineye alınamayan pancarları kontrol eden ikinci şahısların riskli davranışları kazalarda önem taşımaktadır. Emniyetli bir çalışma için öncelikle makinenin kullanma ve bakım kitabı iyice okunmalı ve makinenin çalışması ile ilgili tüm konular öğrenilmelidir. En az F sınıfı sürücü belgesi olmayanlar ve makine hakkında yeterince bilgiye sahip olmayanlar bu makineyi kullanmamalıdır. Emniyetiniz için kullanım kılavuzunu okuyunuz! Ayrıca makine üzerine yapıştırılmış tehlike uyarı işaretleri yazı, figür ve semboller de dikkatli bir şekilde gözden geçirilerek ifade edilmek istenen temalar kullanma, bakım ve ayar esnasında göz önünde bulundurulmalıdır. 3.1. Makine üzerinde bulunan ve bulunması gereken semboller ve anlamları Pancar hasat makineleri üzerinde yer alan güvenlikle ilgili semboller/resim yazılar yıllara bağlı olarak değişik standartlarda makineler üzerinde yer almaktadır. Eski makineler üzerindeki standartlar OSHA/ANSI Z 535.2 standardına göre üretilmiş olup uluslar arası piyasada geçerliliğini yitirmiştir. Eski güvenlik sembollerinde aşağıda görüldüğü gibi Dikkat, Tehlike, Uyarı sözcükleri yukarıya, güvenlikle ilgili verilecek mesaj ise hemen altına yazılmıştır. Bazı güvenlik sembolleri ise makinenin kullanıldığı ülke dilinden bağımsız olması için TS ISO 11684 e göre üretilmiş olup sadece şekil ihtiva etmektedir. 8
ANSI Z535.4 standardına göre güvenlik etiketleri minimum güvenli görüş mesafesine konmalıdır. Bu ifadeden kişinin etiketi okuduğunda tehlikeden kaçınmak için hala zamanının olacağı bir uzaklık anlaşılmaktadır. Ülkemizdeki mevcut çekilir pancar hasat makinesi parkının eski olması dolayısıyla bu eğitim modülünde uygulamada mevcut tüm güvenlik sembolleri ile ilgili özet açıklamalar verilmeye çalışılmıştır. Emniyet uyarı sembollerini çoğu tarım makinelerinin üzerinde ve kullanma bakım kitabında görebilirsiniz. Bunlar; Dikkat! Tehlikeye karşı uyanık olun! Emniyetinizle ilgili gibi anlamlar taşırlar. Bunlardan kırmızı zemin üzerinde olanı makinelerin üzerinde, siyah zemin üzerinde olanı ise kullanma bakım kitabında yer alır. Semboller genellikle sinyal sözcükleriyle beraber kullanılır. Bunların anlamları aşağıda açıklanmıştır: 9
TEHLĐKE, Çok ciddi, potansiyel bir tehlikenin varlığını gösterir. Eğer gerekli emniyet tedbirleri alınmazsa, bu tür bir tehlikeye maruz kalma büyük bir olasılıkla ölüme veya şiddetli yaralanmaya yol açar. Bazı çekilir pancar hasat makinelerinde bu ifadelerin genellikle Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda DANGER kelimesi TEHLĐKE anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde uyarıya uyulmadığı durumlarda ciddi tehlikeler meydan gelebilecek yasak bir uygulamanın belirtildiğini aklınızdan çıkarmayınız. UYARI, Tehlike sözcüğüne göre daha az risk, yaralanma veya ölüm tehlikesi riskini belirtir. Bazı çekilir pancar hasat makinelerinde bu ifadelerin Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda WARNING kelimesi UYARI anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde ağır yaralanmaya neden olabilecek potansiyel ya da görünür-görünmez bir tehlikenin olduğu bilinmelidir. DĐKKAT, Operatöre emniyetle ilgili takip edilmesi gereken yolu anlatmak için genellikle daha az tehlikeli durumlarda kullanılır. Dikkat! Đşareti potansiyel bir riske işaret eder. Eğer durum göz ardı edilirse, küçük veya orta dereceli bir yaralanma ile sonuçlanabilir. Bazı çekilir pancar hasat makinelerinde bu ifadelerin Đngilizcelerine de rastlanılabilir. Bu anlamda CAUTION kelimesi DĐKKAT anlamına gelmektedir. Bu kelimenin görüldüğü yerlerde çekilir pancar hasat makinelerinde kullanma bakım talimatlarına ve geçerli güvenlik kurallarına uygun davranılması olası küçük veya orta dereceli yaralanmaları önleyecektir. Kırmızı zemin üzerinde beyaz ünlem şeklindeki tehlike işareti üçgen şeklinde olup, çekilir pancar hasat makinelerinde meydana gelebilecek tehlikelere karşı kullanıcıyı uyarmak üzere diğer bilgi işaretleri ile birlikte kullanılmaktadır. Bunların yerleri kullanma bakım kitabında da belirtilmektedir. Çekilir pancar hasat makinelerinin üzerinde yer alan ek uyarı ifadesi ÖNEMLĐ- IMPORTANT ise çekilir pancar hasat makinesinin güvenliği için olup bu uyarıyı özel talimatlar takip eder. ÖNEMLĐ olarak belirtilen bu uyarı ile ilgili istenilen uygulamalara aynen uyulmalıdır. Bu talimatlara uyulmadığı zaman çekilir pancar hasat makinelerinde istenmeyen durumlar-hasar meydana gelebilir. Bu uyarı ile çekilir pancar hasat makinesinin hareketli veya hareketsiz sistemlerinde, oluşabilecek her türlü hasara karşı çekilir pancar hasat makinesini çalıştıran tamir-bakımını yapanlar uyarılmaktadır. CE ĐŞARETĐ CE" uygunluk işareti: Üreticinin, ilgili teknik düzenleme/düzenlemelerden kaynaklanan bütün yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve ürünün ilgili tüm uygunluk değerlendirme işlemlerine tabi tutulduğunu gösteren işareti 10
CE Đşareti, ürünlerin, amacına uygun kullanılması halinde insan can ve mal güvenliği, bitki ve hayvan varlığı ile çevreye zarar vermeyeceğini, diğer bir ifadeyle ürünün güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir. 3.2. Çekilir pancar hasat makinesinin bakımı ve işe hazırlanması sırasında güvenlik Makine üzerinde yer alan uyarı ve açıklayıcı levhalar (etiketler) güvenli çalışma için önemli açıklamaları ortaya koymaktadır. Bu levhalara uymak sizin emniyetinize de hizmet eder. Hasar gören uyarı ve açıklama levhalarını hemen yenileyiniz. Makine çalışırken kesinlikle ayar ve yağlama işleri yapılmamalıdır. Makine ile traktör arasındaki güç akışını kesmeden arızalar giderilmeye çalışılmamalıdır Bakım ve onarım islerini şaftı ve makineyi traktörden ayırdıktan sonra yapınız. Makine traktöre bağlanmadan önce, traktörün el frenini çekiniz ve vitesi boşa alınız. Makine ile traktör arasında ikinci bir kimsenin olması son derece riskli bir durumdur. Makinenin traktöre bağlanması gibi zorunlu durumlarda araya giren kişinin ezilme riskine karşı çok dikkatli olunmalıdır. Pancar hasat makinesini traktörden ayırmadan önce denge ayaklarının takılı, traktör el freninin çekili ve motorun susturulmuş, kontak anahtarının çıkarıldığından emin olun. Çekilir pancar hasat makinesi ile çalışmada uygun iş elbisesi kullanılmalı, geniş savruk bol elbise kullanılmamalıdır. Eğer yapılan iş nedeniyle uzun gömlek giymek gerekliyse bu tip gömleklerin düğmeleri tamamen iliklenmeli ve çalışma sırasında dikkatli olunmalıdır. Geniş, savruk, bol, sarkan, düğmeleri iliklenmemiş elbiseler hareket halinde olan makine parçaları tarafından kapılabilir. 11
Çalışmadan önce gevşek, çözülmüş parçaların olup olmadığı kontrol edilip sıkılmalıdır. Mafsallı şaft mafsalları da içine alacak şekilde koruyucu muhafazası takılarak koruma altına alınmalıdır. Daha sonra da koruyucu muhafazanın dönmemesi için zinciri takılarak sabitlenmelidir. Şaft muhafazasını kesinlikle sökmeyiniz! Traktör kuyruk mili koruyucu muhafazası takılı olmalıdır. Kuyruk mili koruyucu sacı, mafsallı şaft mafsalının en az ortasına kadar kapatmalıdır. Alet tarafındaki mafsallı şaft bağlantısı da yukarıda açıklandığı şekilde koruma altına alınmalıdır. Şaft makine ve traktöre takılırken veya sökülürken mutlaka motor durdurulmalıdır. Kayış kasnak ve zincir dişli muhafazaları yerinden çıkartılmamalıdır. Kayış-kasnak muhafazasını kesinlikle sökmeyiniz! 12
Bu makine kapalı alanlarda çalıştırılmamalıdır. Hidrolik sistemle belli bir yüksekliğe kaldırılmış makinenin yada makine parçalarının altında çalışmak gerekiyorsa güvenlik takozu koymadan makinenin tamir ve bakımını yapmayınız. Hidrolik akışkan tehlikelidir. Hidrolik sistemde sıvı yüksek basınç altındadır ve herhangi bir kaçak tehlikeli sonuçlara yol açabilir Sıvı kaçaklar gözle görülmeyebilir ancak deriye nüfuz etmek için yeterli basınca sahiptirler. Hidrolik sıvı ekipmanı ayarlarken veya çıkarırken kaçabilir. Motor veya hidrolik pompa durdurulduğunda sistemdeki hidrolik basınç altında kapana kısılmış bir vahşi hayvan gibidir. Hapsolmuş bu hidrolik sıvının basıncı 2000 psi (140 bar) den daha fazla olabilir. Bu traktörünüzün tekerine vurduğunuz hava basıncının 70-80 katından daha fazla bir basınçtır. Bu basınç deriyi delebilir ve eğer deriye nüfuz ederse acil tıbbi müdahale ile çıkartılmayı gerektirir. Doğru bir şekilde tedavi edilmezse, kangren oluşabilir. Deriye nüfuz etme yaralanmaları ilk başta ciddi görünmeyebilir ancak tıbbi olarak çaresine bakılmazsa genellikle enjeksiyonun olduğu vücut kısmının kaybıyla sonuçlanır. Hidrolik sistemlere basınç uygulamadan önce tüm bağlantıları sıkın. El ve vücudunuzu kaçakların olabileceği, sıvının yüksek basınç altında püskürtülebileceği deliklerden/bağlantılardan uzak tutun. Kaçakların araştırılmasında bir parça kart veya kâğıt kullanın. Hidrolik hatların bağlantılarını çözmeden önce basıncı düşürün. Hidrolik hortumların özellikleri basınç altında, termal ve UV ışınları altında yıllar içerisinde değişim gösterir. Çoğu hortumlarda hortumun yaşını belirleyen bilgi metal kelepçe burcu üzerinde yer alır. Belirli ülkelerdeki kanunlar ve uygulamalar hidrolik hortumların 6 yıl kullanıldıktan sonra değiştirilmesini gerektirmektedir. Tamir bakım uygulamaları sırasında hidrolik sistemlerdeki sızıntıları bir karton yardımıyla eldiven giymiş durumda kontrol ediniz. Hidrolik sıvının deriye enjekte olması ile sonuçlanan kazalarda bu sıvı birkaç saat içinde cerrahi müdahale ile çıkarılmalı aksi taktirde kangren tehlikesi vardır. 2000 psi lik bir basınç altındaki yağ ise aynı durumda sizi ciddi bir şekilde yaralar. Bu yaralanma sıvının basıncı ve sıcaklığı nedeniyle meydana gelir. Bu tehlikeden kaçınmak için; hidrolik sistemde gevşetme, sıkma, sökme, rekorlarda ve parçalarda herhangi bir ayar öncesinde daima basıncı alın (düşürün). Aynı zamanda eğer hidrolik bağlantı aşırı sıkılırsa çatlayabilir ve yüksek basınçlı sıvı fışkırabilir. Böylece hem fışkıran sıvı ve hem de hidrolik güç ile askıda duran makinenin yere düşmesi 13
nedeniyle yaralanabilirsiniz. Bu nedenle hidrolik sistemde herhangi bir bakım işini yapmadan önce hidrolik pompayı döndüren motoru durdurun, makineyi yere indirin, basıncı düşürmek için hidrolik kontrol kolunu birçok kez ileri-geri hareket ettirin. Hidrolik sistemin bakımı emniyet açısından özel bir öneme sahiptir. Bu nedenle el kitabında belirtilen özel talimatlara aynen uyun. Motor ve hidrolik pompa stop edilmiş olsa bile hidrolik yağ sistemde hapsedilmiş durumda olabilir. Bu yağ 2000 psi veya daha fazla değerde büyük bir basınç altındadır. Bir armatürün gevşemesiyle oluşacak sıvı kaçağı operatörün ciddi bir şekilde yaralanmasına yol açabilir. DĐKKAT! Basınç altındaki hidrolik sıvı kaçağı deriye nüfuz edebilir ve ciddi yaralanmalara yol açabilir. Bu durumda derhal bir doktor müdahalesi şarttır ve birkaç saat içerisinde bu sıvının dışarı çıkışı sağlanmalıdır. Aksi taktirde kangrenle sonuçlanabilir. Hidrolik sistemdeki hapsedilmiş yağ ile diğer bir tehlike de ısıdır. Güneşten gelen ısı hidrolik yağı genleştirir ve basıncını artırır. Bu basınç altında hareketsiz olan makine bu nedenle hareket edebilir ve sızdırmazlık contaları patlayabilir. 3.3. Çekilir pancar hasat makinesinin taşınmasında güvenlik Çekilir pancar hasat makinesi ile kara yolunda giderken makine taşıma için, yol durumuna getirilmelidir. Makine traktöre takılıp trafiğe çıkmadan önce tüm emniyet tedbirleri alınmalıdır. Ayrıca makine üzerinde uyarıcı lamba veya işaretler bulunmalıdır. Trafiğe çıkıldığında gerekli trafik kurallarına uyulmalı ve emniyet tedbirleri alınmalıdır. Kalabalık yerlerde hızlı gidilmemelidir. Viraj dönüşlerinde traktörün arkasındaki pancar hasat makinesinin varlığı unutulmamalı ve hız ona göre ayarlanmalıdır. Özellikle eğimi fazla olan yerlerdeki dönüşlerde daha dikkatli davranılmalı, keskin ve süratli dönüş yapılmamalıdır, Yokuş aşağı inişlerde vites asla boşa alınmamalıdır. Traktör ile taşıma anında yükün ağırlığının yön ve fren kapasitesi başta olmak üzere yol tutuşu üzerinde doğrudan etkisi olduğu unutulmamalıdır. Çekilir makineler tarlaya götürülürken ve tarla dönüşünde traktör hidrolik kolları sonuna kadar kaldırılmalıdır. Özellikle akşam iş dönüşlerinde aydınlatmasız ve uyarıcı levha olmadan karayoluna çıkmayınız. 14
3.4. Çekilir pancar hasat makinesi ile tarlada çalışma sırasında güvenlik Pancar hasat makinesini kullanan kişinin son derece dikkatli olması, gereklidir. Dalgın, uykusuz ve yorgun bir halde çalışmak kazalara sebep olabilir, Çalışma sırasında iş dışındaki işlerle (yeme, içme, bir şeyler okumaya çalışma, çalışma alanı dışındaki yerlere bakmaya çalışmak vb.) meşgul olmak kazalara sebep olabilir. Makineyi çalıştırmadan önce çevrenin kontrol edilmesi çok önemlidir. Yakında bulunan birisinin şafta yada diğer hareketli kısımlara kapılma tehlikesi unutulmamalıdır, Birden fazla kişi ile yapılan çalışmalarda korna ile uyarmadan üniteler çalıştırmamalı veya kavratılmamalıdır, Makine ile tarlada çalışırken aşırı toz ve dumandan korunmak için maske kullanın. Makinenin kayış kasnaklarının ve diğer hareketli parçalarının bulunduğu kısmının muhafazasının kapalı ve yerine oturmuş olması sağlanmalı, makine muhafazasız olarak kesinlikle kullanılmamalıdır. Çalışma esnasında kendinizi hareketli kısımlardan koruyunuz. Kuyruk mili devrinin 540 devir/dakika yı geçmemesine dikkat edilmelidir. 540 r.p.m. Kuyruk mili devrinin 540 1/min'i geçmemesine dikkat ediniz! Tarlada çalışırken kuyruk mili durdurulmadan dönüş yapılmamalıdır, Traktör çalışırken, oynar başlı şaft dönerken, el freni çekilmeden ve tekerlekler takozsuz iken makine ile traktör arasına girilmemelidir. 15
Traktör üzerinde ikinci bir kişi bulunmamalıdır, Çalışma esnasında makine üzerine kimse çıkarılmamalı, çalışan kısımların yanına da kimse yaklaştırılmamalıdır. Boşaltma esnasında deponun altında bulunmamaya dikkat edilmelidir. Çalışırken el ve ayak yaralanmalarına karşı maksimum dikkat gösterilmelidir. El sıkışma tehlikesi! 16
Tehlike anında traktör stop edilmelidir. STOP Tehlike esnasında traktörü stop edin! Makine çalışırken kesinlikle traktör ile makine arasına girilmemelidir ve başkalarının da girmesine izin verilmemelidir. Makinenin çalışması sırasında pancarın akışını, tıkanmaları, sıra dışına kaçan veya kafadan kırılıp makineye alınamayan pancarları kontrol eden ikinci şahısların riskli davranışları olabilir, bu kişilerin makineye fazla yaklaşmalarına izin verilmemelidir. Çalışma esnasında özellikle çocuklara dikkat edilmelidir. 5 m Makina çalışırken uzakta durun! Traktörün yanından ayrılmadan önce motoru stop edin, kontak anahtarını alın, vitese takın ve el frenini çekin gerekirse traktör ve pancar hasat makinesine takoz koyunuz (emniyetli stop) 3.5. Emniyetli stop Emniyetli Stop; bir traktörü, kendi yürür bir makineyi veya traktörden hareket alan benzer makineleri çalıştırırken yapılması gereken en önemli iş güvenliği hareketidir. Emniyetli Stop un anlamı: 1. El freninin çekili olduğundan emin olmak(hareketli ekipmanlar için). 2. Tüm komuta- kontrol kollarının(vites kolları vb) emniyetli pozisyonda olduğundan emin olmak. Buna hidrolik kollarda bir ekipman bağlı ise ekipmanın indirilmesi, kuyruk mili kavramalarının boşa alınması da dahildir. 3. Motoru stop etmek ve gücü kesmek. 4. Kontak anahtarını almak. 17
Unutmayın! Bazı makineler mekanik, hidrolik ve elektrikli olmak üzere değişik güç kaynaklarına sahip olabilir. Herhangi bir makinenin makinesinin hidrolikle hareketlendirilen kısımları, kuyruk mili ile hareket verilen yerleri ve elektrikle çalıştırılan üniteleri olabilir. Bu nedenle emniyetli stop denildiğinde tüm bu sistemler kastedilmektedir. Traktörün durdurulmasında genellikle kontağın çıkarılıp alınması bu işi sağlayabilir ancak bu durdukları yerde çalıştırılan sabit makineler için geçerli olmayabilir. Emniyetli Stop aşamaları aşağıdaki durumlarda uygulanmalı: 1. Operatör koltuğunu veya çalıştırma pozisyonunu terk etmeden önce. 2. Herhangi biri makineye yaklaşırken. 3. Herhangi biri makinede bir şeyle meşgul iken. EMNĐYETLĐ STOP Nasıl uygulanır? El frenini çekin Komuta kontrol kollarını Emniyetli pozisyona getirin. Motoru stop edin, gücü kesin Kontak anahtarını alın. 18
4. PANCAR HASAT MAKĐNELERĐNDE GÜVENLĐK RĐSKLERĐ VE BU RĐSKLERĐN ÇÖZÜMÜ ĐÇĐN ĐMALATINDA UYULMASI GEREKEN BAZI DÜZENLEMELER 1 Risk Düzenleme Çözüm Ezme veya ezilme TS EN 13140+A1 12100-2 (EN 292-2) 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 1-1 1-2 1-3 1-4 1-5 1-6 1-7 1-8 Çekilir ve asılır makinelerde hareketli parçaların çalıştırılması ve durdurulmasına, yalnızca çekme makinesinin sürücü mahallinden kumanda edilebilmelidir. Devirme ve/veya kasa yükseltme kumandaları, tut-çalıştır (bırakıldığında kendiliğinden eski konumuna dönen) tipte olmalı ve sürücü mahallinden çalıştırılabilmelidir. Yaprak yayıcının önünde ve yanlarındaki erişilebilir hareketli parçalarla yanlışlıkla temas edilmesine karşı koruma, yatay düzlemdeki iz düşümleri kesintisiz olan koruyucu tertibatlarla sağlanmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Yükseltilmiş konumdaki depo altında operatörün, bakım ve servis hizmetlerini yapmasına imkân veren mekanik destekler sağlanmalıdır. Operatörün, tehlike bölgesi dışından mekanik destekleri takması ve çıkarması mümkün olmalıdır. Dağıtıcı helezona, sürücü mahallinden, zeminden veya herhangi bir plâtformdan olan teması engellemek için koruyucu tedbirler alınmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Makine, operatörün boşaltma işlemini sürücü mahallinden kontrol edebilecek şekilde tasarımlanmalıdır. Boşaltma tertibatı yol durumu konumundayken, bu konumdan hareket etme riski varsa boşaltma tertibatlarını, yol durumu konumuna kilitleyen bir tertibat sağlanmalıdır. Makineler mümkün olduğunca tabii olarak emniyetli yapılmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Güç aktarma sisteminin tüm hareketli parçaları bunlarla temas etmenin tüm risklerini önleyecek şekilde tasarımlanmalı, imal edilmeli, yerleştirilmeli aksi halde korunmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Sürücü ve operatör mahallinde, ayakların veya ellerin erişebileceği saha içerisinde kesme ve kıstırma noktaları olmamalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Đmalâtçı tarafından talimat el kitabında gerekli görülen rutin yağlama ve bakım işlemleri, güç kaynağı kapalı olduğu zaman yapılabilmelidir. Sık bakım gerektiren parçalar erişilebilir olmalıdır Katlanır elemanlar yol durumunda kilitlenebilir olmalıdır (pimler, hidrolik silindirler). Çalışma konumundan yol durumuna (veya tersi) değişim, ezme veya kıstırma tehlikeleri yaratılmaksızın mümkün olmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) 1 Ezme veya ezilme 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 1-9 Kuyruk milleri ve bunların muhafazaları, ilgili standart kurallarına uymalıdır. Mil muhafazasının dönmesini önleyen sınırlayıcı düzenek için uygun sabitleme noktaları sağlanmalıdır. Bağlantısız olduğu zaman makinede iletim mili için bir destek bulunmalı, fakat bu, iletim mili muhafazasının dönüşünü önlemek için kullanılan tertibat olmamalıdır 19
1 Risk Düzenleme Çözüm Ezme veya ezilme 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 1-10 Đmalâtçı tarafından gerekli görülen ve talimat el kitabında verilen rutin yağlama ve bakım işletimleri, güç kaynağı kapalı iken yapılabilmelidir. Sık bakım gerektiren parçalar kolayca erişilebilir olmalıdır. Katlanır elemanlar yol durumunda kilitlenebilir olmalıdır. Ezme veya kıstırma tehlikeleri oluşturulmaksızın çalışma konumundan yol durumuna veya tersine geçişler mümkün olmalıdır. Makaslama Makaslama TS EN 13140+A1 2-1 2-2 1-1, 1-2, 1-3, 1-4, 1-5, 1-7 e ilave olarak Rotorlarla yanlışlıkla temas edilmesine karşı makineler; önlerinde, arkalarında, yanlarında ve tepelerinde donanımlar ile yanlışlıkla temasın engelleneceği şekilde tasarımlanmalı veya korunmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) Yükleme konveyörlerinin hareketli elemanlarının her biri korunmalıdır. (Ayrıntılı bilgi için ilgili standarda bakınız) 2 3 4 Kesme veya koparma Dolanma veya takılma TS EN 13140+A! 12100-2 (EN 292-2) 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 2-3 2-4 2-5 2-6 Bir güç kaynağı ile tahrik edilen pancar sökme tertibatlarının döner parçaları, sökme tertibatları yükseltilmiş konumdayken durmalıdır. Donanımla yanlışlıkla temas edilmesine karşı korumayı sağlamak için temizleme tertibatları ya bir yan muhafaza yada makinenin sabit parçaları tarafından korunmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Erişilebilir hareketli parçalarla yanlışlıkla temas edilmesini engellemek için iletici tertibat, temizlemek ve tıkanıklıkları gidermek amacıyla açılması gerekmiyorsa, sabit koruyucularla donatılmalıdır. Sık sık erişilmesi muhtemel yerlerde iletici tertibat, açmak için bir alet gerektiren koruyucularla donatılmalıdır. Bu koruyucular, açıldıklarında makineye takılı kalmalı (örneğin menteşelerle) ve bir takım gerektirmeksizin kapalı pozisyonda otomatik olarak kilitlenmelidir. Bakım veya servis hizmetleri yaparken, operatörün makinenin yükselen parçası altında çalışmasına izin vermek için istenmedik alçalmayı önleyecek mekanik destekler veya diğer kilitleme tertibatı ile donatılmalıdır. Mekanik destekleme tertibatı, desteklenecek en fazla yükün 1,5 katındaki yüke dayanmalıdır. Hidrolik kilitleme tertibatları; hidrolik silindir üzerine yerleştirilmeli, borularla hidrolik silindire bağlanmalı veya hidrolik silindire giden hortumlara yerleştirilmelidir. Son durumda hortumlar, çalışma basıncının en az 4 katı bir basınca dayanabilecek şekilde tasarımlanmalıdır. Hortumların değiştirilme aralıkları talimat el kitabında verilmelidir. Hidrolik kilitleme tertibatlarını ve mekanik destekleri tehlike bölgesi dışından kontrol etmek mümkün olmalıdır. Mekanik destekler ve hidrolik kilitleme tertibatları renkli olarak işaretlenmeli ve makine ile açık olarak tezat olmalıdır. Destekler kullanılmadıkları zaman makineye sabitlenmelidir. Destekler veya hidrolik kilitler el ile kumanda edildikleri zaman, bunların konumları ve işletim metotları makineye işaretlenmelidir. Özel talimatlar, talimat el kitabında verilmelidir. 1-1, 1-2, 1-5, 1-6, 1-8, 1-9, 1-10, 2-1, çözümleri bu risk içinde geçerlidir. 1-1, 1-2, 1-6, 1-8, 1-9, 1-10, 2-1, 2-2 çözümleri bu risk içinde geçerlidir. 20
5 6 7 8 9 Risk Düzenleme Çözüm Kapma veya yakalama 12100-2 (EN 292-2) 2-2, 2-3, 2-4, 2-5 e ek olarak Makinenin yükleme/boşaltma işlemlerinde otomasyon Al ve 5-1 mekanizasyon ile kişi sayısı azaltılarak tehlikeye maruz kalma sınırlanmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Darbe 1-1, 1-2, 1-3, 1-5 1-7, 1-8, 1-9, 2-1, 2-6 çözümleri bu risk içinde geçerlidir. 1-2, 1-3 e ek olarak Dengenin kaybolmas ı (makine veya makine parçalarınd a) Makine ile ilişkili kayma, sekme ve düşme tehlikeleri (mekanik özelliği nedeniyle) Đnsan hatası 12100-2 (EN 292-2) 12100-2 (EN 292-2) 12100-1 (EN 292-1) 12100-2 (EN 292-2) TS EN 13140+A1 4254-1 (TS 5066 EN 1553) Dönen parçaların statik ve dinamik dengelemeleri dikkate 7-1 alınmalıdır. Makineler ve parçaları, devrilmeyecek ve titreşim, rüzgar basıncı, darbe veya diğer tahmin edilebilir harici kuvvetler veya iç dinamik 7-2 kuvvetler (atalet kuvveti, elektrodinamik kuvvetler) tarafından kasti olmayan hareketi yapmaya müsait olmayan kararlılık ve sağlamlıkta olacak şekilde tasarımlanmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 8-1 9-1 9-2 9-3 Makineler çalışmayı ve bakım vb. gibi yürütülecek bütün rutin vazifelerin, mümkün olduğu kadar, zemin seviyesinde kalan bir personel tarafından, yapılmasını sağlayacak şekilde tasarımlanmalıdır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, bu vazifelerin emniyetle yapılmasını sağlamak amacıyla, makineler inşa edilmiş platformlara, merdivenlere veya diğer imkânlara sahip olmalı; ancak bu gibi platformların veya merdivenlerin makinenin tehlikeli bölgesine geçişe izin vermemesini sağlayacak dikkat gösterilmelidir. Az sayıda ulaşmanın gerekli olduğu durumlarda, korkuluklu, sabit merdivenler vb.leri kullanılabilir. Yürüme alanları çalışma şartları altında mümkün olduğu kadar kaymaya dirençli olan malzemeden yapılmalı ve yerden olan yüksekliğine bağlı olarak, uygun ayak dayama ve basma çıkıntıları ve destekleri sağlanmalıdır. Đnsan hatalarını en aza indirmek için makine tasarımında ergonomik prensipler ihmal edilmemelidir. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Makinenin bütün yönleriyle bakımı ve güvenli kullanma hakkında kapsamlı talimat ve bilgiler, talimat el kitabında yer almalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Đşaretleme, 12100-2 Madde 6.4'e uygun olmalıdır. Đlâve olarak, aşağıda verilen hususlara dikkat çeken uyarılar da makinelere takılmalıdır: - Hareketli parçaların oluşturduğu tehlikeler: Baş kesme tertibatındaki yaprak tahliye çıkışının ve yayma sisteminin hemen bitişiğine bir uyarı konmalıdır. Uygun resimli semboller yoksa, "UYARI, HAREKETLĐ PARÇALAR" işareti etiketlenmelidir, - Fırlatmanın neden olduğu tehlikeler: Baş kesme tertibatına bir uyarı yerleştirilmelidir. Uygun resimli semboller yoksa "UYARI, FIRLATMA TEHLĐKESĐ" işareti etiketlenmelidir, - Bakım ve servis çalışmalarında mekanik desteklerin kullanılması gerektiği işaretlerle belirtilmelidir. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 21
Risk Düzenleme Çözüm Enerji TS EN kaynağınd 12100-2 aki arıza (EN 292-2) (enerji 10 ve/veya kumanda devrelerind eki) 11 Bağlantı 12 13 14 15 hataları Devrilme, makine dengesinin beklenmed i k şekilde bozulması Yüksek basınçlı sıvı püskürtme Kişilerin kayması, tökezleme si ve düşmesi (makine ile ilgili) Makineler arasındaki güç aktarımınd an kaynaklan an 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 4254-1 (TS 5066 EN 1553) 1-2, 1-3 1-4 e ilave olarak * Makine kumanda sistemlerinin tasarlanmasına yeteri kadar özen gösterilmemesi, önceden tahmin edilemeyen ve potansiyel tehlikeli makine davranışlarına yol açabilir. Bu sebeple kumanda 10-1 sistemlerinin tasarımında güvenlik prensipleri uygulanmalıdır. Kumanda sistemleri, operatör müdahalesini güvenli ve kolay şekilde yapılmasını sağlayan vasıtalarla donatılmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 9-2, 9-3 deki çözümler bu risk içinde geçerlidir. 12-1 12-2 13-1 14-1 14-2 1-3 ve 7-2 de ki çözümlere ilave olarak Tarım makinelerini emniyetli bir şekilde taşımak için makineyi bağlama talimatı, talimat el kitabında bulunmalı ve gerektiği zaman makinede bağlama noktaları sağlanmalı ve belirlenmelidir. Hareketli aksesuarlar taşıma konumlarında kilitlenebilir olmalıdır. Makineler, sert zemin üzerinde talimat el kitabına göre park edildikleri zaman herhangi bir yönde 8,5 eğim açısına kadar dengede kalacak şekilde tasarımlanmalıdır. Bu kural depo doluyken ve boşken ve kullanılması muhtemel aksesuarlar takılıyken ve takılı değilken sağlanmalıdır. Tekerleklerin dışındaki herhangi bir destekleme tertibatı (dayaklar, avara demirleri) zemine en fazla 400 kpa basınç yapacak kadar bir taşıma yüzeyine sahip olmalıdır. Avara demirleri veya benzer düzenekler de yol durumlarında kilitlenebilir olmalıdır. Sürücü ve/veya operatörün avara demirlerinin yol durumunda olduklarını görmesi mümkün olmalıdır. Đşletim esnasında veya dururken gerekli denge, sadece belirli önlemlerle veya makineyi özel bir şekilde kullanmak suretiyle sağlanabilir. Bu olay, makinede ve/veya talimat el kitabında belirtilmelidir. Asılır makinenin güvenli şekilde depolanması için destekleme tertibatı varsa, bu, makineye bağlanacak şekilde yerleştirilmelidir. En alçak bağlama noktaları zeminden en az 200 mm yukarıda olmalıdır. Basınçlı hortumlar, borular ve elemanlar kopmaları durumunda, işletim konumundaki operatöre içindeki sıvı ile zarar vermeyecek şekilde yerleştirilmeli veya siper edilmelidirler. Tüm platformlar düz, kaymaz yüzeyli ve gerekirse tahliye kanallı olmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) Sürücü veya operatör mahallerinin dışındaki yerlere (servis hizmeti veya bakım yerlerine giden) geçiş, ayak destekleriyle (demir parmaklık veya basamaklar) ve el tutaklarıyla sağlanmalıdır. (Ayrıntı için ilgili standarda bakınız) 1-6, 1-9 daki çözümler bu risk içinde geçerlidir 22
7. GÜVENLĐ KULLANIM ĐÇĐN GEREKLĐ KĐŞĐSEL KORUYUCU DONANIMLAR VE DĐĞER EKĐPMANLAR Tarım makinelerinin tümünde olduğu gibi çekilir pancar hasat makineleriyle çalışmada da uygun kıyafet giyilmesi ve koruyucu ekipmanlar kullanılması son derece önemlidir. 7.1. Baş koruma En etkin baş koruyucu sert şapkalardır. Bu tür şapkalar seken, düşen objelere karşı koruma sağlar. 7.2. Göz koruyucular Kanatlı orak makineleri de diğer tarım makinelerinde olduğu gibi çalışma esnasında etrafa yoğun bir şekilde saman ve toz zerrecikleri dağıtacaktır. Eğer traktörümüz kabinli değilse uygun bir göz koruyucu ile bu tür olumsuz etkilerden gözlerimizi koruyabiliriz. 23
7.3. Kulak koruma Çiftçiler ortalama işitme kaybından daha yüksek işitme kaybına maruz kalırlar. Traktörün motor gürültüsü ile traktörden hareketini alan kanatlı orak makinesinin gürültüsü toplamda işitme kaybına yol açabilecek seviyelere ulaşabilir. Bu nedenle uygun kulak ses kesiciler veya tıpaları kullanılmalıdır. 7.4. El koruma Kanatlı orak makinesinin ayar - bakımları ve tamiri esnasında kayış ve kasnaklar, dişliler, bıçaklar, demir çapakları yaylı kapaklar vb. ellerimiz için tehlike oluşturabilecek parçalardandır. Eldiven kullanılmalıdır. 7.5. Ayak koruma Kanatlı orak makinesinin bakımı, tamiri sırasında takoza alınan makine bir nedenden dolayı takozdan kurtulup yere oturabilir. Yere oturduğu parçalardan herhangi birisi de ayaklarımıza denk gelebilir. Bu gibi ağır cisimlerin ayaklarımıza zarar vermemesi için ve aynı zamanda çalışma esnasında ve traktöre inip binerken yere daha sağlam basarak kaymamak için bir iş ayakkabısı giyilmesi önerilmektedir. 24
7.6. Solunum koruma Kanatlı orak makinesinin ürettiği toz ve küçük saman parçalarını filtre ederek solunum yollarımızı koruyucu filtreler kullanılmalıdır. Bunlar toz ve değişik parçacıkları tutar. Sap ve saman içerisindeki küf, çok şiddetli alerjik reaksiyona yol açabilir. 25
8. ÇEKĐLĐR PANCAR HASAT MAKĐNESĐ ĐLE ĐLGĐLĐ MEVZUATLAR MAKĐNA EMNĐYETĐ YÖNETMELĐĞĐ (2006/42/AT) TANITMA VE KULLANMA KILAVUZU UYGULAMA ESASLARINA DAĐR YÖNETMELĐK CE UYGUNLUK ĐŞARETĐNĐN ÜRÜNE ĐLĐŞTĐRĐLMESĐNE VE KULLANILMASINA DAĐR YÖNETMELĐK GARANTĐ BELGESĐ UYGULAMA ESASLARINA DAĐR YÖNETMELĐK TS EN 13140+A1 Tarım Makinaları-Şeker Pancarı ve Hayvan Pancarı Hasat Makinaları-Güvenlik TS 4891 Şeker Pancarı Hasat Makinaları TS 4891/T1 Şeker Pancarı Hasat Makinaları Tadil 1 TS 4617 V-Kayışları- Eksiz, Tarım Makinalarında Kullanılan TS 5776 Tarım Makinalarında Aydınlatma, Işıklandırma ve Sinyalizasyon Kuralları TS EN 349+A1 Makinalarda güvenlik - Đnsan vücut azalarını ezilmeye karşı korumak için asgari açıklıklar 4254-1 Tarım Makinaları-Güvenlik - Bölüm 1:Genel Kurallar 12100-1 Makinalarda güvenlik - Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler - Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji 12100-1/A1 Makinalarda güvenlik - Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler - Bölüm 1: Temel terminoloji, metodoloji 12100-2 Makinalarda güvenlik Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler Bölüm 2: Teknik prensipler 12100-2/A1 Makinalarda güvenlik Temel kavramlar, tasarım için genel prensipler Bölüm 2: Teknik prensipler 13857 Makinalarda güvenlik- Kol ve bacakların ulaşabileceği bölgelerde tehlikenin önlenmesi için güvenlik mesafeleri Đ 14121-1 Makinalarda Güvenlik-Risk analizi-bölüm 1: Prensipler TS EN 15811 Tarım makinaları - Güç iletene hareketli parçalar için mahfazalar - Mahfazanın aletle açılması 26
TS EN 61310-1 Makinalarda güvenlik- Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme - Bölüm 1: Görülebilir, işitilebilir ve dokunulabilir işaretler için kurallar TS EN 61310-2 Makinalarda güvenlik - Gösterim, işaretleme ve harekete geçirme - Bölüm 2: Đşaretleme ile ilgili özellikler TS EN 61310-3 Makinalarda Güvenlik-Gösterim, Đşaretleme ve Harekete Geçirme- Bölüm 3: Harekete Geçirici Mekanizmaların Yerleştirilmesi ve Çalıştırılması Đçin Kurallar 27
7. KAYNAKÇA Akbel, Pancar hasat makinesi tanıtma ve kullanma kılavuzu Altınörs, C1061 Pancar hasat makinesi tanıtma ve kullanım kılavuzu. Gölbaşı, M., (2002). Tarım Alet-Makine ve Traktörlerin Kullanımından Kaynaklanan Đş Kazaları Nedenlerinin ve Tahmini Kaza Maliyetleri Đndeksinin Belirlenmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. Gölbaşı, M.; 2006 Tarım Makineleri Kazaları. Çiftçi Eğitim Serisi No: 15, Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığı Basımevi, Ankara. Gölbaşı, M.; Çiftçi, Ö.; Başaran, H.; Akkurt, M.; Engürülü, B.; 2001. Tarım Makinelerinde Đş Güvenliği, Ders Araç Ve Gereçleri Makine Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Isbn 975-407-072-5, Bms Matbaacılık, Ankara. http://www.nam.com.tr/index.php?p=productslist&icategory=35 http://www.gunesisguvenligi.net/baretler.htm http://www.naturel.gen.tr/?mod=cat&cat_id=110,118 http://www.kascert.com/goster.aspx?metin_id=262 Kasap, E.; Engürülü, B.;Çiftçi, Ö.; Kılınç, S.;Gölbaşı, M.; Akkurt, M.; 1998, Şeker Pancarı Hasat Makineleri, PERMEM, ANKARA Kasap, E.; Engürülü, B.; ÇiftçiĐ, Ö.; Kılınç, S.; Gölbaşı, M.; Başaran, H.; Akkurt, M, 1998; Tarım Alet ve Makineleri, DAGMEM, Ankara. 28