ŞAHİNBEY ARAŞTIRMA VE UYGULAMA HASTANESİ PATOLOJİ LABORATUVARI GÜVENLİK REHBERİ Hazırlayan Yrd.Doç.Coşkun ÖZSARAÇ Patoloji Laboratuvarı Kalite Sorumlusu Prof.Dr.Metin KILINÇ KYT/Başhekim Yardımcısı Onaylayanlar: Prof. Dr. İbrahim SARI Patoloji Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Levent ELBEYLİ Başhekim Onay/Yürürlük Tarihi: 10.04.2013 1/8
İÇİNDEKİLER Sayfa 1. LABORATUVARDA GENEL GÜVENLİK KURALLARI 3 1.1. Risk Analizi 3 1.2. Kişisel Koruyucu Ekipman 3 1.3. Laboratuvar Ortamında Personelin Uyması Gereken Kurallar 3 1.4. Laboratuvarda Güvenli Çalışma İçin Uyulması Gereken Kurallar 4 2. LABORATUVARDA KİMYASAL GÜVENLİK KURALLARI 4 2.1. Tehlikeli Kimyasalların Tipleri 4 2.2. Tehlikeli Kimyasalların Güvenlik Sembolleri 5 2.3. Tehlikeli kimyasallardan korunma yöntemleri 6 2.4. Kimyasallara Maruz Kalma Durumunda Yapılacaklar 6 2.4.1. Göze kimyasal madde sıçraması 6 2.4.2. Cilde kimyasal sıçraması 6 2.4.3. Zehirli madde solunması 6 2.4.4. Kimyasal yutulması 7 3. YANGINA KARŞI ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER 7 4. ELEKTRİK GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK TEDBİRLER 7-8 2/8
1. LABORATUVARDA GENEL GÜVENLİK KURALLARI 1.1 Risk Analizi: Laboratuvar çalışmasında muhtemel tehlike; çalışılan materyalin niteliği, maruz kalma yolu, laboratuvar çalışanlarının deneyimi gibi faktörlerle birlikte düşünülür. Bu nedenle bir laboratuvar çalışması planlanırken bu faktörlerin göz önüne alındığı risk analizi nin de yapılması kuraldır. 1.1.1. Çalışmada kullanılacak her tehlikeli materyalin (kimyasal) kullanım koşulunu tanımlamak, 1.1.2. Bilgi kaynaklarını gözden geçirmek, 1.1.3. Biyo güvenlik düzeyini ve/veya materyalin toksisite tipini değerlendirmek, 1.1.4. Muhtemel maruz kalma yollarını düşünmek, 1.1.5. Toksik doz bilgisini değerlendirmek, 1.1.6. Maruz kalma olasılığını en aza indiren işlemi/tekniği seçmek, olasılıklara karşı hazır olmak, 1.1.7. Yapılacak analizin tam bir güvenlik içinde, en az hata ile ve olabildiğince çabuk gerçekleştirilmesi gerekir. Bu da ancak çalışılan laboratuvarda çok dikkatli ve düzenli olmakla, uygulanacak yöntemlerin çok iyi bilinmesiyle ve hata kaynaklarının minimuma indirilmesiyle başarılabilir. 1.1.7.1. Tehlike Kaynakları: Biyolojik, kimyasal, fiziksel. 1.1.7.2. Maruz Kalma Yolları: Yutma, soluma, direk temas. 1.2 Kişisel Koruyucu Ekipman: 1.2.1. Giysiler: Güvenli çalışma ortamının sağlanmasındaki basamaklardan biri koruyucu iş elbiselerinin giyilmesidir. 1.2.2. Laboratuvar önlüğü: Kumaştan yapılmış olmalı, uzun kollu olmalı, yakası daima ilikli tutulmalı ve bulaşma olduğunda derhal çıkarılmalıdır, laboratuvar çalışanlarının önlükleri hastanede yıkanmalı, ütülenmeli, eve götürülmemelidir. 1.2.3. Çalışma giysisi: Laboratuvar önlüğü veya risk niteliğine uygun tipte özel giysi temin edilmelidir. 1.2.4. Eldivenler: Çalışma risk niteliğine uygun tipte olmalıdır. Eldiven sitolojik ve ameliyat materyali ile temas olasılığı bulunan materyal kabul, sitolojik çalışma, frozen cihazının kullanılması, makroskopik çalışma ve kimyasal maddelerle çalışırken giyilmelidir. Delinme, yırtılma ve kirlenmede hemen değiştirilmelidir. Eldiven takılı iken kesinlikle temiz yüzeylere dokunulmamalıdır. Eldivenler tek kullanımlıktır, işi bittiğinde tıbbi atık torbasına atılır. 1.2.5. Göz/Yüz Koruyucular: Yüz kapatıcı, gözlük, güvenlik camı 1.2.6. Maskeler: Maruz kalma niteliğine uygun tipte olmalıdır. 1.3 Laboratuvar Ortamında Personelin Uyması Gereken Kurallar: 1.3.1. Genel olarak laboratuvarların ciddi çalışma yapılan ortamlar olduğu hiçbir zaman akıldan çıkarılmamalı, buralarda düzeni bozacak ve tehlikeye yol açabilecek hareket ve davranışlardan kaçınılmalıdır. 1.3.2. Saçlar uzun ise arkadan toplanmış olmalıdır. Tırnaklar kısa olmalı, elde yara kesiği varsa su geçirmez bant ile kapatılmalıdır. 1.3.3. Laboratuvar ortamı düzgün ve düzenli tutulmalıdır. 1.3.4. Laboratuvarda kazalara neden olabilecek aceleci davranışlardan kaçınılmalıdır. 1.3.5. Laboratuvarda beyaz renkli gömlek giyilmeli, ayağa ise kapalı terlik veya ayakkabı giyilmelidir. 3/8
1.3.6. Laboratuvarda herhangi bir şey yenilip içilmemeli, çalışırken eller yüze sürülmemeli, ağıza herhangi bir şey alınmamalıdır. 1.4 Laboratuvarda Güvenli Çalışma İçin Uyulması Gereken Kurallar: 1.4.1. Laboratuvarın fiziki durumu iyi tanınmalı ve tehlike anında nasıl davranılacağı önceden belirlenmelidir. 1.4.2. Çalışma yapılacak ortamda patlayıcı, yanıcı, yakıcı ve biyolojik maddelerin olup olmadığı kontrol edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. 1.4.3. Tehlikeli malzeme ve/veya ekipman la çalışırken emniyet gözlükleri, eldiven, koruyucu önlük ve yüz koruma maskeleri giyilmelidir. 1.4.4. Laboratuvarda yetkili olunmayan deneyler yapılmamalı, eğitimi alınmayan veya kullanılmasına izin verilmeyen hiçbir cihaz kullanılmamalıdır. 1.4.5. Laboratuvardaki bir çözücü bileşiğini anlamak için şişesindeki etiket okunmadan asla solunmaz ve tadılmaz. 1.4.6. Kullanılan her malzeme, alet veya cihaz yönteme uygun şekilde temizlenerek yerine kaldırılmalıdır. 1.4.7. Herhangi bir infeksiyöz materyalin ya da reaktifin dökülmesi durumunda koruyucu eldiven giyilerek pamuk havlu vs. ile silinir tıbbi atık poşetine atılır. 1.4.8. Herhangi bir madde ile direkt temas sonrasında, laboratuvar dışına çıkışta eller EI Hijyeni Talimatı na göre yıkanmalı ve alkol bazlı el antiseptiği ile dezenfekte edilmelidir. 1.4.9. Buzdolabına konulan sitolojik materyal şişelerinin ve tüplerin üzeri okunaklı şekilde yazılmalı veya etiketlenmelidir. 1.4.10. Güvenli çalışma ortamı için laboratuvar çalışmalarının yapıldığı alana ziyaretçilerin ve hastaların girmesini engellemek için uyarıcı levhalar bulunmalıdır. 1.4.11. Bütün personel ve öğrenciler laboratuvar güvenliği konusunda bilgilendirilmelidir. 1.4.12. Laboratuvarda hasta örneklerinin kabul edildiği ve çalışıldığı tezgâhlar Kirli Alan olarak kabul edilmeli, bu tezgâhların üzerinde bulunan bilgisayar ve telefon gibi cihazlar eldivensiz kullanılmamalıdır. 2. LABORATUVARDA KİMYASAL GÜVENLİK KURALLARI: 2.1 Tehlikeli Kimyasalların Tipleri: Fiziksel Sağlık açısından - Patlayıcı - Yanıcı - Reaktif - Toksik etki - Koroziv etki 4/8
2.2 Tehlikeli Kimyasalların Güvenlik Sembolleri: BİYOTEHLİKE E: Patlayıcı Özelliği: Ekzotermik olarak reaksiyona giren kimyasallardır. Ateşe yaklaştırıldıklarında patlayabilirler. Önlem: Ateşten, ısıdan, darbeden, sürtünmeden uzak tutulmalıdır. Xi: Tahriş Edici Özelliği: Aşındırıcı olmamasına rağmen deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması iltihaplara yol açabilir. Önlem: Göz ve deriyle temasından kaçınılmalıdır. F: Şiddetli Alev Alıcı Özelliği: Parlama noktası 21 ºC nin altında olan kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuşan katıları belirtir. Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar. Xn: Zararlı Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir. Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmelidir. F+: Çok Şiddetli Alev Alıcı Özelliği: Alevlenme noktası 0 ºC nin altında, kaynama noktası maksimum 35 ºC olan sıvılardır. Normal basınç ve oda sıcaklığında havada yanıcı olan gaz ve gaz karışımlarıdır. Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdırlar. O: Yükseltgen Özelliği: Organik peroksitler, herhangi bir yanıcı madde ile temas etmeseler bile patlayıcı özelliği olan yükseltgen maddelerdir. Diğer yükseltgenler ise, kendileri yanıcı olmasalar bile, oksijen varlığında alev alabilirler. Önlem: Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdırlar. Bu tür maddeler alev aldıktan sonra müdahale etmek zordur. T: Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla teması engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır C: Aşındırıcı Özelliği: Canlı dokulara zarar verir. Önlem: Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak için özel önlem alınmalıdır. Buharları solunmamalı, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır. T+: Çok Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriyle temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla temasından kaçınılmalıdır. Temas edilmesi halinde derhal tıbbi yardım alınmalıdır. N: Çevre için zararlı Özelliği:: Bu tur maddelerin ortamda bulunması, doğal dengenin değişmesi acısından ekolojik sisteme hemen veya ileride zarar verebilir. Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tur maddelerin toprakla ve çevreyle teması engellenmelidir. 5/8
2.3 Tehlikeli kimyasallardan korunma yöntemleri: 2.3.1. Kullanılacak kimyasal maddelerin listesi yapılmalıdır. 2.3.2. Tüm kimyasal maddeler açıkça ve güncellenmiş olarak, ad, içerik ve tarih içerecek şekilde etiketlenmiş olmalıdır. 2.3.3. Kimyasal madde ile çalışılmaya başlanmadan önce kimyasal maddenin özellikleri iyi öğrenilmeli ve muhtemel riskler değerlendirmelidir. 2.3.4. Her kimyasal maddenin, tehlikeli olduğu varsayılarak gerektiği kadar kullanılmalıdır. 2.3.5. Kimyasal maddelere asla çıplak el ile temas edilmemelidir. 2.3.6. Kimyasal maddeler taşınırken, düşmeleri önlemek için taşıma sepeti kullanılmalıdır. 2.3.7. Kimyasal maddelere kesinlikle ateşle yaklaşılmamalıdır. 2.3.8. Tüm kimyasal madde kaplarının ağızları, çalışılmadığı zamanlarda kapalı tutulmalıdır. 2.3.9. Her çözücü maddenin cilde teması engellenmeli, daima koruyucu ekipman kullanılmalıdır. 2.3.10. Tehlikeli kimyasal atıkların bulunduğu yere mutlaka Tehlikeli Kimyasal Atık uyarısı asılmalıdır. 2.3.11. Kimyasal maddenin konsantrasyonu her ne olursa olsun kimyasal maddelerle temas eden bölge bol su ile en kısa zamanda yıkanmalıdır. 2.3.12. Sıvı kimyasal maddeler bir kaptan diğerine aktarılırken mutlaka huni kullanılmalıdır. 2.3.13. Zehirli, patlayıcı, yanıcı, toksik, koroziv gibi her türlü tehlike işaretlemelerinin anlamı öğrenilmeli ve yerinde kullanılmalıdır. 2.3.14. Tehlikeli kimyasal maddelerin konulduğu kaplar, şişeler, tüpler üzerindeki uyarı işaretleri kontrol edilmelidir. 2.4 Kimyasallara Maruz Kalma Durumunda Yapılacaklar: 2.4.1. Göze kimyasal madde sıçraması: 2.4.1.1. Tahriş olmamış göz derhal korunmalı, göz kapağı zorla açılarak su veya göz temizleyici sıvı ile en az 15 dakika yıkama işlemi uygulanmalıdır. 2.4.1.2. Yıkama esnasında parmaklarla göz kapakları açılır ve göz bebeği farklı yönlere oynatılarak suyun her tarafa yayılması sağlanır. 2.4.1.3. Yıkama işleminin burnun üst hizasından kulaklar yönüne yapılmasına özen gösterilerek diğer gözün etkilenmemesi ve kimyasalın tekrar göze gelmemesi sağlanmalıdır. 2.4.1.4. Yıkamanın etkinliği açısından varsa kontakt lensler hemen çıkarılmalıdır. 2.4.1.5. Her iki göz steril veya temiz bir yara bezi ile kapatılmalıdır. 2.4.2. Cilde kimyasal sıçraması 2.4.2.1. Kontamine giysiler hemen çıkarılır ve sızdırmaz poşete koyarak ağzı sıkıca kapatılır. 2.4.2.2. Su (duş/lavabo/göz yıkama ünitesi) bolca akıtılarak etkilenmiş vücut bölgeleri 15-20 dakika yıkanır. 2.4.3. Zehirli madde solunması 2.4.3.1. Maruz kalan kişi zehirli ortamdan uzaklaştırılır temiz hava ya da havalandırması iyi bir ortama çıkarılır. 6/8
2.4.3.2. Nefes durması durumunda (göğüs kafesi hareket etmiyor ve cilt rengi değişiyorsa) tıbbi destek gelene kadar ağızdan ağza ya da ağızdan buruna suni solunum yaptırılır. 2.4.3.3. Mutlaka solunulan gazın özellikleri öğrenilmeli ve tıbbı destek sırasında bildirilmelidir. 2.4.3.4. Maruz kalan kişiye yardım etmek için ağız ve burun gaz maskesi ya da ıslak bir mendille kapatılarak içeri girilmelidir. 2.4.3.5. Gaz kokusu olan ortamda bir patlama ihtimaline karşı kibrit, çakmak vb. yakılmamalı, elektrik düğmelerine dokunulmamalıdır. 2.4.3.6. Yoğun duman varsa çömelerek ya da yerde sürünerek ilerlenmelidir. 2.4.4. Kimyasal yutulması 2.4.4.1. Ağzı hemen çalkalanır ve takma diş varsa çıkarılır. 2.4.4.2. Kişinin şuuru yerindeyse ve yutabiliyorsa su veya süt (kusma eğilimindeyse sıvı verilmez) içirilmelidir. 2.4.4.3. Bilinci yerinde değilse yaralının başı veya tüm vücudu mutlaka sol tarafa döndürülmelidir. 2.4.4.4. Kişi asla kusturulmamalıdır. Çünkü yutulurken boğazı ve yemek borusunu yakan bir madde (kostik soda gibi), kusturulmaya çalışılırken tekrar yanıklara neden olacaktır. 2.4.4.5. Mutlaka yutulan maddenin özellikleri öğrenilmeli ve tıbbı destek sırasında bildirilmelidir. 3. YANGINA KARŞI ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER: 3.1 Yangın çıkış kapısı ve yangın merdivenlerinin yönlendirici levhası olmalıdır. 3.2 Çıkış kapılarında ve koridorlarda çıkışı engelleyici eşya olmamalıdır. 3.3 Gaz kaçaklarına dikkat edilmelidir. Yanıcı ve patlayıcı maddelerle çalışma, uygun havalandırma koşullarında ve alev/ kıvılcımdan uzakta yapılır. 3.4 Yanıcı maddeler küçük hacimlerde depolanır. 3.5 Yangın söndürme cihazlarının periyodik bakım/kontrolleri ve kullanma eğitimleri yapılmalıdır. (Bkz: Hastane Eğitim Planı) 3.6 Tezgâhlarda bulundurulan kimyasalların hacimleri en az olmalı, tüm stok kimyasallar özel bir saklama odasında saklanmalıdır. 3.7 Bunların dışında, sigara alevi, açık ateşler, elektrik akımları, uygunsuz atıklarında yangına yol açabileceği akıldan çıkarılmamalıdır. 3.8 Kimyasal maddeler gelişi güzel birbirine karıştırılmamalıdır. Bazı kimyasal maddeler birbiriyle reaksiyona girerek yangına veya şiddetli patlamalara yol açarlar ya da toksik ürünler oluştururlar. Böyle maddelere geçimsiz kimyasal maddeler denir. Bunlar her zaman ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilmelidir. 3.9 Yangın alarm sisteminin kontrolü yapılmalıdır. Yangın söndürücülerinin yerleri ve su vanalarının yerleri ve nasıl kapatılacağı bilinmelidir. (Bkz: Hastane Eğitim Planı) 4. ELEKTRİK GÜVENLİĞİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK TEDBİRLER: 4.1 Tüm laboratuvar araçları topraklı hatlara bağlanmalıdır. 4.2 Elektrikli cihazlara ıslak ellerle dokunmaktan kaçınılmalıdır. 4.3 Bakıma girecek araçların elektrik bağlantısı kesilmelidir. 4.4 Kısa devreye yol açacağı için elektrik hatlarının üzerine sıvı sıçratılmamalıdır. 4.5 Elektrik devreleri çok bağlantılı uzatma ve bağlantı kablolarıyla aşırı yüklenmemelidir. 7/8
4.6 Elektrik çarpmasında yaralıya dokunmadan önce elektrik devresi kesilir, yaralıyı süpürge sapı gibi bir araçla devreden uzaklaştırılır. 4.7 Elektrik prizleri en az 50-75-100 cm yükseklikte olmalıdır. 4.8 Çalışanların görevleri dışındaki arızaya müdahale etmemeli, müdahale durumunda bilirkişiden gerekli talimatları almalıdır. 4.9 Yeni cihazların kullanımıyla ilgili yeterli bilgi edinip kullanmadan önce kontrol edilmelidir. 4.10 Kabloların yeterli uzunlukta olduğundan ve doğru bağlantıların kullanıldığından emin olunmalıdır. 4.11 Bütün çalışanlar laboratuvardaki ana şartelin ve sigortaların yerini bilmeli ve gerektiğinde elektriği kesebilmelidir. 8/8