Cilt: 2 Sayı: 2 Yıl: 2015 ISSN: 2148-3264
Artuklu İlahiyat Bilimleri Dergisi Journal of Artuklu Academia Cilt: 2 Sayı: 2 Yıl: 2015 ISSN: 2148-3264 Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi Adına Sahibi Owner on Behalf of Mardin Artuklu University Faculty of Theological Sciences Prof. Dr. Ahmet Ağırakça Editör Editor in Chief Ahmet Ağırakça Sayı Editörleri Issue Editors Doç. Dr. Ömer Bozkurt, Yrd. Doç. Dr. Veysi Ünverdi, Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Demirci Sekreterya Secretary Arş. Gör. Ferda Yıldırım Yayın Kurulu Editorial Board * Yrd. Doç. Dr. Ahmet Akbaş, Yrd. Doç. Dr. Eyüp Aktürk, Yrd. Doç. Dr. Mehmet Alıcı, Yrd. Doç. Dr. Birgül Bozkurt, Doç. Dr. Ömer Bozkurt, Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Demirci, Yrd. Doç. Dr. M. Ata Deniz, Yrd. Doç. Dr. Taha Nas, Yrd. Doç. Dr. Hacer Şahinalp, Yrd. Doç. Dr. Maşallah Turan, Yrd. Doç. Dr. Veysi Ünverdi Danışma Kurulu Advisory Board * Alparslan Açıkgenç (Prof. Dr., Yıldız Teknik Ü.), Ahmet Ağırakça (Prof. Dr., Mardin Artuklu Ü.), Vecdi Akyüz (Prof. Dr., Marmara Ü.), Ramazan Altıntaş (Prof. Dr., Necmettin Erbakan Ü.), Kemal Ataman (Prof. Dr., Uludağ Ü.), Bilal Aybakan (Prof. Dr., Marmara Ü.), İrfan Aycan (Prof. Dr., Ankara Ü.), Mehmet Bayraktar (Prof. Dr., Yeditepe Ü.), Vecdi Bilgin (Prof. Dr., Uludağ Ü.), Birgül Bozkurt (Yrd. Doç. Dr., Mardin Artuklu Ü.), Mehmet Ali Büyükkara (Prof. Dr., İstanbul Şehir Ü.), İbrahim Çapak (Prof. Dr., İstanbul Ü.), İhsan Çapçıoğlu (Doç. Dr., Ankara Ü.), Yusuf Çetindağ (Prof. Dr., Mardin Atuklu Ü.), Bayram Ali Çetinkaya (Prof. Dr., İstanbul Ü.), Şehmus Demir (Prof. Dr., Gaziantep Ü.), Yaşar Düzenli (Prof. Dr., İstanbul Ü.), Ahmet Erkol (Prof. Dr., Mardin Artuklu Ü.), Zekeriya Güler (Prof. Dr., İstanbul Ü.), Şinasi Gündüz (Prof. Dr., İstanbul Ü.), Hayati Hökelekli (Prof. Dr., Uludağ Ü.), Hakan Olgun (Doç. Dr. İstanbul Ü.), Hanefi Özcan (Prof. Dr., Dokuz Eylül Ü.), İbrahim Özcoşar (Prof. Dr., Mardin Artuklu Ü.), Metin Özdemir (Prof. Dr., Yıldırım Beyazıt Ü.), Mehmet Sait Reçber (Prof. Dr., Ankara Ü.), Necdet Tosun (Prof. Dr., Marmara Ü.), Musa Yıldız (Prof. Dr., Gazi Ü.) * Soyadına göre alfabetik sıra In alphabetical order Yönetim Yeri Head Office Mardin Artuklu Üniversitesi, İlahiyat Bilimleri Fakültesi İletişim: Mardin Artuklu Üniversitesi, İlahiyat Bilimleri Fakültesi, Üniversite Kampüsü, Diyarbakır Yolu Üzeri, Artuklu/Mardin Tlf: +90 482 212 42 20 Fax: +90 482 212 42 21 e-mail: artukluakademi@gmail.com - web: artukluakademi.artuklu.edu.tr Baskı Printing Dizgi ve Tasarım: Mustafa Akbaş Baskı: Mardin Sesi Gazetecilik Matbaacılık Ltd. Şti. Baskı Yeri ve Tarihi Publication Place and Date 13 Mart Mah. Özel İdare Müd. Ark. Sürücü Apt. No:3/B - Mardin Tel&Fax: 0482 213 16 56-212 11 58 www.mardinsesi.com.tr Aralık 2015 Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi tarafından neşredilen Artuklu Akademi, yılda iki defa yayın yapan uluslar arası hakemli bir dergidir. Dergide yer alan yazıların her türlü içerik sorumluluğu yazarlarına aittir. Dergide yayımlanan yazılar izin alınmadan kısmen ya da tamamen başka bir yerde yayımlanamaz. Journal of Artuklu Academia, which is published by Mardin Artuklu University, Faculty of Theological Sciences, is a bi-annual international peer-reviewed journal. The all responsibility which is originated from articles and other texts, belongs to author of them. It is not permissible to publish all texts that published by journal partially or entirely.
İçindekiler Contents IX-X Ahmet AĞIRAKÇA Editörden From Editor Dördüncü Sayımızı Yayınlarken Makaleler Articles 01-27 Veysel K. ALTUN Din Eğitimi Alanındaki Bilimsel Çalışmaların Seyri Hakkında Bir Değerlendirme An Evaluation on the Process of Scientific Researches About the Religious Education Field 29-47 Fikret ÖZÇELİK Urve b. ez-zübeyr ve Kütüb-i Tis a daki Rivayetleri Urwah Ibn Zubayr and His Narrations in the al-kutub at-tis a 49-83 Sabahattin BALA Şark Medreselerinin Kurumsal Yapısı ve İşleyişi: Mardin Örneği Institutional Structure and Functioning of Orient Madrassas: Example of Mardin 85-113 أیمن جاسم الدوري ALDOORİ Ayman Jassım اله دي ال نبوي في الت خطیط الاقتصادي Ekonomik Planlamada Peygamber Modeli The Prophetic Mohammad s Guidance in Economic Planning 115-146 147-171 حسن الخطاف ALKHATTAF Hasan ماه یة العقل الاعت ازلي د ارسة وصفیة تح لیلیة في مكوناته الضروریة وتعبی ارت المعتزلة عن مخالفته Mutezilî Aklın Mahiyeti (Mutezilî Aklın Temel Unsurlarını ve Mutezile nin Karşı Tezlerini Ele Alan Analitik Bir Çalışma) The Mu tazili Intellect A Descriptive And Analytical Study Of The Necessary Components Of The Mu tazili Intellect And Its Violations سلیمان الطعان TAAN Süleyman نحو رؤیة جدیدة لقضیة ضعف الشعر في صدر الا سلام İslam ın İlk Yıllarında Şiirdeki Seviye Kaybına Yeni Bir Bakış Towards A New Vision For The Issue Of The Weakness Of Poetry In The Beginning Of Islam
Sempozyum Tanıtımı Symposium Review 175-181 Ferda YILDIRIM Artuklu Akademi Günleri Bilim Tarihi ve Felsefesi Sempozyumu 182-183 Yayın ve Yazım İlkeleri
Editörden Dördüncü sayımızı yayınlarken Cenab-ı Allah, insanoğlunun kâinatın varlığına bakarak tefekkür etmesini bir ibadet olarak kabul eder. İnsan, kendisine bahşedilen akılla diğer varlıklardan farklı olup, tarih boyunca bu akıl nimetiyle ilmi alanda büyük keşif ve icatlarda bulunmuş, vahye dayalı tasavvur çerçevesinde medeniyetler kurmuş ve en önemlisi yine bu akıl nimetiyle Allah ın kendisine olan hitabını yani vahyi anlamış ve salih bir amelle bunu kendisine bir hayat düsturu yapmıştır. İslam dünyası ilim adamlarının büyük heyecan ve gayretlerle ortaya koydukları ilmi veriler akıl ve vahiy birlikteliğini mükemmelce kullanabilmelerinden kaynaklanmaktadır. Vahye dayalı olan İslam medeniyeti, adalet, merhamet, şefkat, kardeşlik duygularıyla yoğrulmuş bir medeniyettir. İslam dünyası ilim adamları bu çerçeve ve ilkelerle arkalarında büyük eserler bırakmıştır. Bu çerçevede Cenab-ı Allah ın ilk insan ve ilk Peygamber olan Hz. Adem e eşyanın isimleri ile birlikte okumayı ve yazmayı öğrettiği ilk günden itibaren insanoğlunun ilmi hayatını şekillendirmeye başlaması son derece önemlidir. Yazı, medeniyetin oluşturulmasında ve aktarılmasında en etkili araç olarak geçmişten günümüze her zaman önemini koruyacaktır. Elbette yazı kadar o yazılanları okumak ve anlamak da çok önemlidir. Yazı ve okumak, geçmişte olduğu gibi bu gün de gelişmişliğin en belirleyici kriterleri olmaya devam etmektedir. Vahye dayalı bir yaklaşımla gelişen zihinsel süreçlerle mücehhez bir düşünce serüveni yazıya aktarılmadıkça, aktarılan bu yazı da okunmadıkça başarılara ulaşmak, medeniyetler kurmak asla mümkün değildir. İslam medeniyetinin oluşum, gelişim ve hâkimiyet dönemlerine bakıldığında yazının, okumanın ve tekrar yazmanın ehemmiyeti açık bir şekilde görülebilmektedir. Kur an-ı Kerim in ve Hz. Peygamber in bu konudaki emir ve yaklaşımları da gayet sarihtir. İşte bu önemi ve gerçekliği hatırda tutarak Üniversitemiz bünyesinde dergilerin gelişimine büyük destek vermekte ve elinizde dördüncü sayısıyla bulunan Artuklu Akademi dergisinin de daha iyi seviyelere ulaşması için çaba sarf etmekteyiz. İslamî ilimlerin araştırılma çalışmalarına önemli katkılarının olacağına inandığımız bu dergimizin istikrarlı çıkması bizi memnun etmektedir. İşte bu çerçevede yeni ve orijinal araştırma alanlarına dikkat çekerek, farklı dillerde, farklı kültürlerin birikimlerini, farklı yorum ve düşünceleri kayıt altına alma noktasında önemli bir adım olan Artuklu IX
Akademi bu yolda kökleşme ve klasikleşme süreçlerini peyderpey yaşamaya devam etmektedir. Daha ileri bir medeniyet için bunların küçük gibi görünse de son derece gerekli ve değerli adımlar olduğu unutulmamalıdır. Zira kaydu l-ilm ile İslam dünyasında başlayan akademik çalışmalar küçük çalışmalarla ilk adımını attığını unutmamalıyız. İşte bu küçük adımlar muazzam bir medeniyete doğru ilerlemeyi sağlamıştır. Artuklu Akademi; geçmiş sayılarda olduğu gibi bu sayısında da değerli araştırmalara yer vererek akademi, toplum ve medeniyet sahasına önemli katkılar yapmayı amaçlamaktadır. Artuklu Akademi; geçmişle geleceği, toplum ile ilmi, üniversite ile şehri, bilgi ile medeniyeti, bilinen ile hakikati bir araya getirme çabası ve arzusu ile yeni bir vuslata kapı aralamayı her zaman önemli bir hedef olarak görmektedir. X Her geçen sayıyla içeriğini daha da zenginleştiren Artuklu Akademi nin dördüncü sayısında; Veysel K. Altun un Din Eğitimi Alanındaki Bilimsel Çalışmaların Seyri Hakkında Bir Değerlendirme, Fikret Özçelik in, Urve b. ez-zübeyr ve Kütüb-i Tis a daki Rivayetleri, Sabahattin Bala nın, Şark Medreselerinin Kurumsal Yapı ve İşleyişi: Mardin Örneği, Ayman Jassım Mohammed Aldoori nin Ekonomik Planlamada Peygamber Modeli, Hasan Alkhattaf ın Mu tezilî Aklın Mahiyeti ve Süleyman Taan ın, İslam ın İlk Yıllarında Şiirdeki Seviye Kaybına Yeni Bir Bakış, adlı makaleleri yer aldı. Derginin sonunda ise Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi nin ilk sempozyumu olan ve adını Artuklu Akademi dergimizden alan Artuklu Akademi Günleri Bilim Tarihi ve Felsefesi Sempozyumu nun Arş. Gör. Ferda Yıldırım tarafından yapılan tanıtım ve değerlendirme yazısı da yer aldı. Dergimizin bu sayısının hazırlanmasında, büyük çabaların ürünü olan bu makaleleri titizlikle kaleme alan araştırmacılarımıza, makalelerin özenle seçilmesini temin eden tahkim heyetimizin değerli üyelerine, dergimizin her sayısını özenle hazırlayan öğretim üyelerimize ve araştırma görevlilerimize, özellikle ilk sayımızdan beri bu konuda gayret ve inkar edilmez emeklerini gördüğüm Doç. Dr. Ömer Bozkurt, Yrd. Doç. Dr. Veysi Ünverdi ve Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Demirci ye teşekkürü bir borç bilirim. Dergimizin Arapça, Farsça, Türkçe, Kürtçe, Süryanice ve İngilizce dillerinde telif edilen akademik çalışmalara her zaman açık olduğunu hatırlatarak, dergimizin tüm akademi dünyası, özellikle İslâmî ilimler ve İslam medeniyeti alanında yapılan araştırmalar için bir başvuru dergisi olmasını diliyorum. Bir sonraki sayıda daha da ileri bir düzeye ulaşmanın ümidi ve kıymetli araştırmacılarla yeniden buluşabilmenin temennisi ile herkese sevgi ve saygılarını sunarım. Prof. Dr. Ahmet AĞIRAKÇA