DERS 4 KÜLTÜR BİTKİLERİNDE ZARARLI OLAN YABANCI OTLAR NEDEN YABANCI OT KONTROLÜ Yabancı otlar, kültür bitkileri arasında kendiliğinden yetişen ve onlara zararlı olan bitkilerdir. Başka bir deyişle kültür bitkisi arasında istenmeyen diğer tüm bitkilere yabancı ot denir. Yabancı otlar insanların tarımını yaptığı bitkilerle ışık, gıda maddeleri, su ve karbondioksit için rekabet etmektedir. Ürünlerimizdeki verim düşüklüğünün en büyük sebeplerinden birisi, yabancı ot problemidir. Tarlalarımızda, bahçelerimizde bulunan yabancı otlar bitki hastalıklarının ve böceklerin verdiği zararın toplamına yakın bir zarara sebep olmaktadır. Ancak, yabancı otların sebep olduğu kayıplar böcek ve bitki hastalıkları gibi gözle görülür belirtiler meydana getirmediği için problem kolayca anlaşılmamaktadır. 201
Yabancı Otların Zararları kilerinin gıdasına, suyuna ve ışığına ortak olurlar. Yabancı otlar tohumluk içine karışarak onların tohumluk değerini düşürürler. Birçok yabancı ot kültür bitkilerinde zarar yapan böceklere barınak oluştururlar. Yabancı otlar toprak işlemeyi, hasat ve harmanı güçleştirirler. Yabancı otlar gölge yaptıkları için toprak sıcaklığını düşürürler. Bazı yabancı otlar çıkardıkları kök salgıları ile kültür bitkisinin gelişmesini, tohumlarının çimlenmesini engeller. Yaz aylarında kuruyarak yangın için bir potansiyel oluştururlar. Yabancı otların ihtiva ettiği bazı bileşikler çiftlik hayvanlarının süt, yün, ve yapağı verimini kalite yönünden düşürürler. Yabancı Otların Yararları Yabancı ot mücadelesi hiçbir zaman yabancı otların tamamen ortadan kaldırılması değildir. Yabancı otlarla mücadeleden amacımız onların zararını en aza indirmektir. Yabancı otların doğal dengeyi sağladığını ve zararlarının yanında birçok faydalarının da olduğunu daima göz önünde bulundurmak zorundayız. Bazı yabancı otlar insanların yiyecek kaynağıdır. Bazı yabancı otlar barınak yapımında kullanılırlar. Bazı yabancı otlar yakacak olarak kullanılırlar. Bazı yabancı otlar süs bitkileri olarak ayrıca ilaç yapımında kullanılırlar. Bazı yabancı otlar hayvanların yem kaynağıdır. Bazı yabancı otlar yeşil gübre olarak kullanılırlar. Bazı yabancı otlar toprak erozyonunu önlemede yardımcı olurlar. 202
Yabancı Otların Yayılması Rüzgarla yayılırlar. Sular ile taşınırlar. Canlılar vasıtasıyla taşınırlar. Hayvanların tüylerine yapışarak veya sindirim sistemlerinden bozulmadan geçerek yayılırlar. Tohumluğa karışarak yayılırlar. Topraklı fidan veya fide gibi materyalle taşınırlar. Kültür bitkilerinin tohumlarına karışarak yayılırlar. Yabancı Otların Sınıflandırılması Yabancı otlar yaşam sürelerine göre üç grupta toplanır. 1. Tek yıllık yabancı otlar : Sarıot, Gökbaş, Yabani yulaf 2. İki yıllık yabancı otlar : Sığır dili 3. Çok yıllık yabancı otlar : Köy göçüren, Tarla sarmaşığı Yabancı otları dar yapraklılar, geniş yapraklılar ve parazit bitkiler olmak üzere üç grupta inceleyeceğiz. DAR YAPRAKLI YABANCI OTLAR Ülkemizde çeşitli kültür bitkilerinde sorun olan en önemli yabancı otlar aşağıda resimleri ile birlikte verilmiştir. Sakal otu Tilki kuyruğu Yabani yulaf Püsküllü çayır Köpek dişi ayrığı Topalak Çatal otu Duvar arpası Delice Kuş yemi Kamış Tavşan bıyığı Kanyaş Darıcan 203
Şekil 1. Yabani yulaf Şekil 2. Püsküllü çayır otu 204
Şekil 3. Köpek dişi ayrığı Şekil 4. Yapışkan ot 205
Şekil 5. Darıcan Şekil 6. Sakal otu 206
Şekil 7. Kamış Şekil 8. Tavşan bıyığı 207
GENİŞ YAPRAKLI YABANCIOTLAR Ülkemizde çeşitli kültür bitkilerinde sorun olan bazı önemli geniş yapraklı yabancı otlar resimleri ile birlikte aşağıda verilmiştir. Yapışkan ot Sarı ot Kokar ot Gökbaş Köygöçüren Kekre Yabani hardal Sirken Kan damlası Kırmızı köklü tilki kuyruğu Gelincik Papatya Karamuk Pelemir Taşkesen Çıtlık Bozot Hazeran Fare kulağı Düğün çiçeği Süpürge otu Domuz pıtrağı Pıtrak Yabani marul Demir dikeni Yabani bamya Ballı baba Soda otu Eşek marulu Tarla yavşan otu Yemlik Arap baklası Vicia Yatık sütleğen Tarla sarmaşığı Çoban değneği İmam pamuğu Loğusa otu 208
Şekil 9. Boynuzlu yoğurt otu Şekil 10. Köygöçüren fide 209
Şekil 11. Sarıot Şekil 12. Kokarot 210
Şekil 13. Gökbaş Şekil 14. Saka dikeni 211
Şekil 15. Kekre Şekil 16. Yabani hardal 212
Şekil 17. Sirken Şekil 18. Kan damlası 213
Şekil 19. Kırmızı köklü tilki kuyruğu Şekil 20. Domuz pıtrağı 214
Şekil 21. Demir dikeni Şekil 22. Yabani bamya 215
Şekil 23. Ballıbaba Şekil 24. Yemlik 216
Şekil 25. Soda otu Şekil 26. Eşek marulu 217
Şekil 27. Tarla sarmaşığı Şekil 28. Muhabbet çiçeği 218
Şekil 29. Bozot Şekil 30. Çıtlık 219
Şekil 31. Loğusa otu Şekil 32. Hazeran 220
PARAZİT YABANCI OTLAR Hayatlarının bir bölümünde yada tamamında bir konukçuya ihtiyaç gösteren yabancı otlara parazit yabancı otlar adı verilir. Bu parazit yabancı otlardan, üzerinde bulundukları bitkiden sadece ham besin maddelerini alarak ihtiyaç duydukları karbonhidratları kendileri özümleyenlere yarı parazit, direk özümlenmiş maddeleri alanlara ise tam parazit yabancı otlar denir; örneğin küsküt ve canavar otu tam parazit, ökse otu ise yarı parazit yabancı ottur. Canavar otları (Orobanche spp.) Tam parazit olan canavar otlarının yeşil yaprakları yoktur, dolayısıyla klorofil içermezler ve fotosentez yapamazlar. Bu nedenle yaşamı konukçudan alacağı besin ve suya bağlıdır. Bir Canavar otu 5.000-100.000 arasında tohum üretir ve bu tohumlar canlılığını yitirmeden 10 yıldan daha fazla bir süre toprakta kalabilirler. Ülkemizde dört tür kültür bitkilerinde sorun oluşturmaktadır. O. ramosa L. (Mavi çiçekli canavar otu) ve O. aegyptiaca Pers. (Mısırlı canavar otu) başta tütün ve domateste olmak üzere bazı sebzelerde ve mercimekte, O. crenata Forsk. (Beyaz çiçekli canavar otu) başta bakla olmak üzere diğer baklagillerde ve O. cernua Loefl. ise ayçiçeğinde önemli zararlara neden olmaktadır. 221
Canavar otu ile çok yoğun olarak bulaşık olan tarlalarda kültür bitkilerinde verim kaybı % 100 lere kadar çıkabilmektedir. Bu yabancı otla mücadelede: canavar otlarının tohumlarından ari temiz tohum kullanmalı, canavar otlarıyla bulaşık tarlada kullanılan tarımsal alet veya makinelerin, bulaşık olmayan tarlada kullanmadan önce çok iyi bir şekilde temizlenmiş olmasına özen gösterilmeli, canavar otlarıyla bulaşık tarlalarda konukçusu olmayan kültür bitkileriyle uzun süreli münavebe yapılmalı, tarla veya seralarda görülen canavar otları çiçeklenmeden önce elle çekilerek ayrı bir yerde yakılmalı veya çok derine gömülmeli, özellikle ayçiçeği yetiştiriciliğinde dayanıklı çeşitlerin kullanımına özen gösterilmelidir. Canavar otlarıyla mücadelede solarizasyon oldukça etkili bir yöntem olduğu için özellikle sera bitkileri yetiştiriciliğinde solarizasyon yapılmalıdır. Bu yabancı otla kimyasal mücadelede ise sadece ayçiçeği, kırmızı mercimek ve tütünde ruhsat almış herbisitler bulunmaktadır. 222
Şekil 33. Mercimekte Sorun Olan Mısırlı Canavar Otu Şekil 34. Mercimek Baklada Sorun Olan Beyaz Çiçekli Canavar Otu Şekil 35. Domateste Sorun Olan Mavi Çiçekli Canavar Otu 223
Küsküt (Cuscuta spp.): Veremotu, şeytansaçı, cinsaçı, kızıl ot gibi bazı yöresel adlarıyla isimlendirilen küsküt; köksüz, çiçekli ancak yapraksız ve klorofilsiz tam parazit bir yabancı ottur. İnce iplik şeklindeki gövdeleriyle tutunduğu bitkinin gövdesine sarılır ve emeçlerini bitkinin içine sokarak su, besin maddesi ve fotosentetik maddeleri buradan alır. Bitki üzerinde tutunup gelişmiş küskütün iplik dallarında çok sık top şeklinde çiçek açar. Çiçekler kümeler şeklinde olup renkleri pembe, menekşe ve bazen de sarıdır Her bir top şeklindeki çiçekler yüzlerce tohum taşır. Tohumların bir kısmı olgunlaşır toprağa düşer ve hemen çimlenir. Bir kısmı da toprak yüzeyine yakın kısmında kalır ve 5-15 yıl durgun bir halde çimlenme gücünü kaybetmeden durur. Küskütün tam parazit bir yabancı ot türü olması nedeniyle konukçusu olan kültür bitkisinin besinine tamamen ortak olur ve zamanla kültür bitkisinin zayıf kalmasına ve sonuçta ölmesine neden olur. Ayrıca sadece tohumla değil aynı zamanda sarılıcı gövdelerinin kopan parçalarıyla da kolayca çoğaldıkları için bağlarda, sebze alanlarında ya da yoncalıkta kolaylıkla yayılıp önemli derecede zarar verebilirler. Bu yabancı otla mücadelede: Yayılmayı önleyici önlemlere ve kültürel mücadele yöntemlerine ağırlık verilmeli 224
Küskütle bulaşık alanlar sık sık gezilerek küskütlü olduğu görülen bitkiler, geride kalıntı bırakmayacak şekilde kesilmeli ve derhal imha edilmelidir. Bağlarda ise ilkbaharda omcalar yapraklanmadan önce toprağa düşmüş tohumlarının çimlenmesine veya omca dallarına tutunmasına engel olmak için önce küskütlü olduğu saptanan omcaların altına taç genişliğinden daha geniş olmak üzere 5-10 cm kalınlıkta saman dökmeli, küskütün çimlenmesinden ve samana sarılmasından sonra samanlar yakılmalıdır. Küskütle bulaşık bağlardan ve omcalardan üretim gayesiyle çubuk alınmamalıdır Yonca yetiştiriciliğinde kontrol edilmiş ve sertifika almış temiz tohumların kullanılmasına özen göstermeli, Yoncalık civarında küskütün görüldüğü yabancı otlar sökülüp yakılmalıdır Küskütle bulaşık yonca tohumu ekmek zorunluluğu varsa, mutlaka küskütörden geçirildikten sonra kullanılması sağlanmalı, Bu yabancı otla kimyasal mücadelede Yoncalıklarda ruhsat almış herbisitler bulunmaktadır. 225
Şekil 36. Farklı bitkilere sarılmış olan küsküt Ökse Otu (Viscum spp.) Halk arasında Burç, Çeti, Gökçe, Gövelek, Yelinkaya gibi isimlerle tanınan herdem yeşil, çok yıllık, klorofil içeren, fotosentez yapabilen ve meyve ağaçlarında sorun olan yarı parazit bir yabancı otur. Ökse otu, mart-nisan aylarında çiçek açar ve gövdesi 20-80 cm kadar büyüyebilir. Çiçekleri sarımsı renktedir Ökse otunun meyvesinin dışında özel yapışkan bir madde bulunmaktadır. Bu madde ile tohumlar kuşların gagalarına veya ayaklarına yapışarak diğer ağaçlara taşınabilir. Ayrıca kuşlar tarafından yenilen tohumları sindirim sisteminden canlılığını yitirmeden geçerek kuşların dışkılarıyla da başka ağaçlara kolayca taşınabilir. 226
Ökse otu ülkemizde armut, ahlat, erik, kayısı, badem, elma ve kestane ağaçlarında parazit olmakla beraber genel olarak yaprağını döken tüm meyve ağaçlarında, ardıç ve çam ağaçlarında görülmektedir. Ökse otu meyvesini oluşturmadan önce ağaçtan kesilerek uzaklaştırılmalı ve böylece yayılmanın önüne geçilmelidir. Şekil 37. Ökse otu YABANCI OTLARLA MÜCADELE YÖNTEMLERİ Yabancıot Mücadelesi 4 Ana Bölümde İncelenebilir: 1. Koruyucu önlemler 2. Mekanik savaş 227
3. Biyolojik savaş 4. Kimyasal savaş Koruyucu Önlemler 1. Temiz ve sertifikalı tohumluk kullanmak 2. Yabancı ot tohumlarının her çeşit alet ile ve hayvan otlatmak suretiyle civar tarlalara yayılmasını önlemek 3. Yabancı ot yoğunluğu çok düşük ise bunları elle almak ve yayılmalarını önlemek 4. Çiçekli dönemdeyken tohum vermeden önce biçmek 5. Bazı yabancı otlar belli kültür bitkilerine adapte olduklarından münavebe uygulamak 6. Kum, toprak taşınırken bunların yabancı ot tohumu içermemesine dikkat etmek 7. Sulama suyu ile yayılmaya engel olmak. Mekanik Savaş 1. Toprağı Sürme: Sürüm sırasında yeni çıkan ve çimlenmekte olan yabancı otlar ölürler. Ayrık, Acımık, Tarla sarmaşığı gibi çok yıllık, kökleri toprak derinliklerinde yayılan yabancı otların sürümle toprak üstüne çıkan parçaları toplanıp imha edilmelidir. 2. Çapalama: Yabancı otlarla mücadelede en eski yöntemdir. İş gücünün bol ve ucuz olduğu ülkelerde bazı kültür bitkileri için ekonomik olarak kullanılmaktadır. 3. Malçlama: Bu yöntem, sıra aralarındaki yabancı otların ışık geçirmeyen materyallerle örtülerek yok edilmesidir. Özellikle çilek 228
tarımında siyah plastik ile örtme yabancı ot problemini hallettiği gibi toprak ısısını 3-5 C yükselterek çileğin gelişmesini hızlandırmaktadır. 4. Su Altında Bırakma: Bu yöntem özellikle çeltik tarlalarında uygulanmaktadır. Toprak bir süre su altında bırakılarak yabancı ot tohumlarının ve çimlenmiş bitkilerin havasız kalarak ölmeleri sağlanır. 5. Yabancı Otları Yakmak: Kullanılan yakma materyaline göre ekonomik veya pahalı olabilir. Yakma anız yakma şeklinde olabileceği gibi sıra aralarında veya tarlalarda lokal olarak bulunan yabancı otların yakılması şeklinde de olabilir. Yakma, ekolojik dengeyi bozacağı için ancak çok gerekli olduğu hallerde kullanılmalıdır. Biyolojik Savaş Ortadan kalkmasını istediğimiz yabancı ota zararlı olan böcek, hastalık veya bitki populasyonunu artırarak, o yabancı otun üzerine salma esasına dayanır. Biyolojik mücadelenin amacı yabancı otları tümden ortadan kaldırmaktan ziyade yoğunluğunu ekonomik zarar eşiğinin altına düşürmektir. Kimyasal Savaş Herbisit: Yabancı otları öldürmede veya normal gelişimlerini önlemede kullanılan kimyasal maddelere denir. Herbisitler ikiye ayrılır: 1-Total Herbisitler Total herbisitler uygulama alanındaki bütün bitkileri öldürürler. Bu nedenle tarım alanlarında kullanımları sınırlıdır. Daha çok havaalanı, demiryolu, karayolu kenarları, endüstri alanlarında kullanılırlar. 229
2-Seçici Herbisitler Selektif herbisitler tarım alanlarında kullanılırlar. Kültür bitkisine zarar vermeden yabancı otları öldürürler veya gelişmelerini önlerler. HERBİSİTLER ÜÇ ŞEKİLDE UYGULANIR: Ekim Veya Dikim Öncesi İlaçlama: Kültür bitkisinin ekimi veya dikimi yapılmadan önce toprağın ilaçlanması Çıkış Öncesi İlaçlama: Yabancı otlar toprak yüzeyine çıkmadan önce toprağın ilaçlanması Çıkış Sonrası İlaçlama: Yabancı otlar toprak yüzeyine çıktıktan sonra yabancı otların üzerine ilacın atılması. Herbisitlerin Karışabilirlikleri Zamandan ve uygulama masraflarından tasarruf etmek amacıyla bazı durumlarda ilaçların karıştırılarak kullanılması tavsiye edilebilir. Ancak karıştırılacak ilaçların fiziksel özellikleri bakımından karışabilir yapıda olması, kültür bitkisine zarar vermemesi ve yabancı otlara gerekli etkiyi göstermelidir. Herbisitleri karıştırarak kullanmanın yararları 1. Daha fazla yabancı ot türünü kontrol etmek mümkün olur 2. Herbisitlerin uygulama dozları azaltılabilir 3. İlaçların sinerjistik etkisinden yararlanılabilir. Herbisitleri karıştırarak kullanmanın zararları 1. Bitkinin toleransının azalması 2. Herbisitin etkisinin azalması 230
Herbisitlerin ne zaman karıştırılamazlar 1. Fiziksel yapıları uygun değilse 2. İki ilaç karıştığında kimyasal reaksiyona giriyorsa 3. İlaçların sürfektanları reaksiyona giriyorsa Problem nasıl çözülür 1. İlaç etiketi iyice okunmalı 2. Karışım tabloları incelenmeli 3. İlaç firması ile görüşülerek bilgi alınmalı Yabancıot Mücadelesinde İlaçlama Tekniği Ve Kalibrasyon Yabancı ot mücadelesinde basınçlı sırt pülverizatörleri ve yatay kollu kuyruk milinden hareketli, motorlu püskürtücüler kullanılmalıdır. Uygulamalarda yelpaze püskürtme yapan memeler kullanılmalıdır. Yabancı ot mücadelesi yapılan alanlarda ilaçlar su ile karıştırılarak pülverize edilir. Dekara atılacak su miktarı kullanılan aletin tipine göre değişebileceğinden tarla koşullarında kalibrasyon yapmak gerekir. İlaçlama aletinin kalibrasyonu yapılmadan önce şu konuların göz önünde bulundurulması gereklidir. 1. Aletin deposu temiz su ile yıkanıp temizlenmelidir. 2. Tüm memeler çıkartılıp temizlenmelidir. 3. Alet çalıştırılarak hortum ve ilaçlama kolu içindeki maddeler temizlenmelidir. 4. Memeler ilaçlama kolu üzerine takılmalı uygun çalışıp çalışmadığı kontrol edilmeli bağlantı yerlerinden sızıntı olup olmadığına bakılmalıdır. 231
İlaçların etkinliği hava sıcaklığı ile yakından ilgilidir. Bu nedenle ilaçlamalar sırasında hava sıcaklığı 8 C 0 den az, 25 C 0 den fazla olmamalıdır. İlaçlamalar sakin havada yapılmalı rüzgar çıktığında ilaçlamaya ara verilmelidir. Kapalı, bulutlu ve yağmur olasılığı olan günlerde ilaçlama yapılmamalıdır. 2,4 D Aminlerde ilaçlamadan sonra 6 saatlik sürenin, 2,4 D esterle yapılan ilaçlamadan sonra bir saatlik bir sürenin yağmursuz olması gerekmektedir. Diğer sistemik etkili herbisitlerde ilaçlamadan bir saat sonra yağmur yağarsa ilaç etkisiz olabilir. Toprağa atılıp 5-7 cm derinliğe karıştırılması gereken ilaçlar da uygulamadan hemen sonra toprağa karıştırılmalıdır. Tarla keseksiz olmalı ve toprakta yeterli nem olmalıdır. 232
ÖĞRENDİKLERİNİZİ KONTROL EDİNİZ SORULAR 1) Aşağıdakilerden hangisi yabancı otların zararlarından biri değildir? a) Toprak işlemeyi, hasat ve harmanı güçleştirirler b) Gölge yaptıkları için toprak sıcaklığını düşürürler c) Yaz aylarında kuruyarak yangın için bir potansiyel oluştururlar d) Hayvanların yem kaynağıdır e) Kültür bitkilerinin gıdasına, suyuna ve ışığına ortak olurlar 2) Aşağıdakilerden hangisi yabancı otların yararlarından biri değildir? a) İnsanların yiyecek kaynağıdır b) Barınak yapımında kullanılırlar c) Kültür bitkilerinde zarar yapan böceklere barınak oluştururlar d) Yakacak olarak kullanılırlar e) Toprak erozyonunu önlemede yardımcı olurlar 3) Aşağıdakilerden hangisi yabancı otların yayılma yöntemlerinden biri değildir? a) Rüzgar b) Sulama suyu c) Tohumluğa karışarak d) Topraklı fidan veya fide gibi materyallerle e) Sıcaklık değişimleri 233
4) Aşağıdakilerden hangisi parazit bir yabancı ottur? a) Canavar otu b) Gökbaş c) Köygöçüren d) Sarıot e) Kokar ot 5) Aşağıdakilerden hangisi ülkemizde canavar otunun sorun oluşturmadığı kültür bitkisidir? a) Tütün b) Buğday c) Domates d) Ayçiçeği e) Mercimek 6) Aşağıdakilerden hangisi yabancı otlarla mekanik savaş yöntemlerinden biri değildir? a) Sertifikalı tohum kullanmak b) Toprağı sürmek c) Çapalama d) Yabancı otları yakmak e) Su altında bırakma 234
7) Aşağıdakilerden hangisi herbisitlerin uygulama zamanı veya şeklinden biri değildir? a) Ekim öncesi ilaçlama b) Dikim öncesi ilaçlama c) Çıkış öncesi ilaçlama d) Çıkış sonrası ilaçlama e) Hasattan bir hafta önce ilaçlama 8) Aşağıdakilerden hangisi yabancı ot mücadelesinde koruyucu önlemlerden biri değildir? a) Malçlama b) Çiçekli dönemde iken tohum vermeden biçmek c) Sulama suyu ile yayılmaya engel olmak d) Münavebe uygulamak e) Kum veya toprak taşınırken yabancı ot taşınmasını önlemek 9) Aşağıdakilerden hangisi herbisitleri karıştırarak kullanmanın zararlarından birisidir? a) Daha fazla yabancı türünü kontrol etmek b) Herbisitlerin uygulama dozunu azaltmak c) Herbisitlerin sinerjistik etkisinden yararlanmak d) Bitkinin toleransının ve herbisitin etkisinin azalması e) Hiçbiri 235
10) Yabancı ot mücadelesinde aşağıdakilerden hangisi herbisit uygulamaları esnasında yapılan bir yanlıştır? a) Konik hüzmeli meme kullanmak b) Kalibrasyon yapmak c) Yelpaze hüzmeli meme kullanmak d) Rüzgarsız havada ilaçlama yapmak e) Sabah erken veya akşam geç saatte ilaçlama yapmak 236