Yıl: 4, Sayı: 14, Eylül 2017, s. 158-167 Serenat İSTANBULLU 1 HALK ÂŞIKLARININ DİLİNDEN KADIN OLGUSU: YOKSUL DERVİŞ ÖRNEĞİ 2 Özet Yoksul Derviş, 4000 e yakın beyitinin olduğu bilinen irticali kuvvetli, bağlama çalan bir halk aşığıdır. Deyişler, destanlar, ağıtlar, güzellemeler yanında aşk ve sevda şiirleri, bilim, eğitim, milli ve kültürel bayramlar, kadın, toplum, insan hakları vb. birçok konuda şiirleri vardır. Panel, sempozyum ve konferanslarda yer almıştır. Onlarca şiiri antoloji, ansiklopedi, dergi, gazete ve kitaplarda yayınlanmıştır. 150 den fazla şiiri Fransızca ya çevrilmiş; âşıklar bayramı, şairler etkinliği ve şölenlerinde ödüller almıştır. Çok kültürlü bir topluluğun içinde, bir kadından ilham alarak felsefesini oluşturan; sevgi, hoşgörü ve barışçıl duygularla yetişen Yoksul Derviş in kadın ve kadın hakları üzerine şiirleri ve görüşleri bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırmada Yoksul Derviş in kadın hakkındaki şiirleri incelenmiş ve konu ile ilgili görüşleri yarı yapılandırılmış görüşme yöntemiyle alınarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda Yoksul Derviş in kadın özelindeki şiirlerinin; kadın hakları, dini alanda ulu kadınlar, anne, eş, sevgili, bacı ve nine rolleriyle kadının çeşitli açılardan dile getirilmesi, bireye, aileye, dine, vatana hizmetlerinin hatırlatılması, değerinin bilinmesi ve haklarının korunmasına yönelik olduğu ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kadın, Halk Âşığı, Yoksul Derviş, Halk Kültürü, Müzikoloji 1 Yrd. Doç. Dr., Ömer Halisdemir Üniversitesi, Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı, Türk Müziği Bölümü. serenatistanbullu@hotmail.com, 2 Bu makale Mayıs 2017 tarihleri arasında Alanya da düzenlenen II. Uluslar arası Sosyal Bilimler Sempozyumu nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.
Serenat İstanbullu THE PHENOMENA OF WOMEN ON THE TONGUE OF MINSTRELS: THE SAMPLE OF YOKSUL DERVIS Abstract Yoksul Dervis is known as a minstrel who has a strong improvisation, is able to play the bağlama and has written nearly 4000 couplets. Besides folk poems, sagas, requiems and guzellemes (a folk lyric in praise to someone or something), he also has a wide range of poems such as love and longing poems and poems on science, education, national and cultural festivals, women, society and human rights. He participated in panels, symposiums and conferences. Tens of his poems have been published in poem anthology, magazine, newspaper and books. He has taken awards at minstrels festival, poems event and festivals and more than 150 of his poems have been translated into French. The poems and views of Yoksul Derviş, who has built his philosophy by being inspired by women in a multicultural community and grown up with love, tolerance and peaceful feelings, on women and women rights are the subject of this study. In this study, Yoksul Derviş s poems which are about women have been studied and his views regarding the subject have been assessed through a semi-constructed interview. Key words: Woman, Minstrel, Yoksul Dervis, Public Culture, Musicology GİRİŞ Halk âşıkları, içinde bulundukları toplumun gelenek göreneklerini, sosyal ve kültürel yaşantılarını şiirlerine aktaran, kendisini yetiştiren toplumun sözcüsü olan, bildikleri, gördükleri, yaşadıklarıyla kültürü harmanlayan halk sanatçılarıdır. Ezgileriyle süsledikleri sözlerine geçmişi, bugünü ve geleceği usta bir dille aktarmakta, topluma mesajlarını vermektedirler. 159 Âşıklar, Türk dilini konuşan halkların hayatında ve yaşayış tarzında büyük nağmekârlar, mahir müzisyenler olarak görülmüş, özellikle de insanlığın maneviyatında, mühim rol oynamışlardır. Âşıklık sanatı, temsil ettiği halkın iktisadi, içtimai, manevi ve medeni hayatıyla yakından alakalı olmuştur (İmamverdiyev 2003:147). Âşıklar, içinde yaşadıkları dönemin sosyo-kültürel değerlerini, siyasi olaylarını, günlük yaşamın güzelliklerini, toplumsal ve bireysel çarpıklıklarını en ince duyarlılıkla kendi bakış açılarından şiir formunda ortaya koyan, kültürü gelecek kuşaklara taşıyan kültür elçileridir (Irmak 2017:184). Yoksul Derviş (Şemsettin Kubat), edebi üslubunun yanında halk kültürü ve tasavvuf ilmi açısından da bilimsel toplantılarda, söyleşilerde konser ve yerel etkinliklerde kendisine sık sık yer verilen değerli bir halk ozanı, âşık ve derviştir. Yoksul Derviş in yetiştiği yer olan Emirdağ ilçesine bağlı Karacalar Köyü, çok kültürlü ancak birbirine ayrılmaz bağlarla bağlı iki topluluğun bir arada yaşadığı; kendi geleneksel ritüellerini sürdürmekte olduğu nadir yerleşim yerlerinden biridir. Bu köyde imamlık yapan ve bir halk aşığı olan Yoksul Derviş (Şemsettin Kubat) Hak Halili Dergâhına bağlıdır. Kadirî tarikatının Hüseynî kolu olan dergâh, Hak Halili nin elini vermiş olduğu kızı Bacı Sultan tarafından uzun süre sürdürülmüştür. Yoksul Derviş; insanların, özellikle de kız çocuklarının dini ve fenni ilimlerde, tasavvuf ahlak ve terbiyesinde yetişmelerine büyük önem vermiş, çevresindeki kadınları eğitmiş, vatansever bir mutasavvıf olan Bacı Sultan ın öğretileri ile yoğrulmuştur. Mürşid-i kâmili bir kadın olan ve önemli bir halk âşığı durumuna gelmiş Yoksul Derviş, kendinden sonraki nesillere de bu öğretileri aktarmak
Halk Âşıklarının Dilinden Kadın Olgusu: Yoksul Derviş Örneği çabasıyla çalışmalarını sürdürmektedir (Yoksul Derviş ve Ahmet Şahbaz ile kişisel görüşme 25.02.2017). Asıl adı Şemsettin Kubat olan Yoksul Derviş, Afyon un Emirdağ ilçesine bağlı Karacalar Köyü nde doğmuş ve büyümüştür. Okumak arzusu ile İstanbul a gitmiş; bu arzu kendisine çok büyük güçlükler yaşatsa da okumaktan vazgeçirememiştir. 15-16 yaşlarında İstanbul dan köyüne döndüğünde babasının bağlı olduğu Hak Halili/ Zehra Bacı Dergâhı na derviş olmuştur (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). Hz. Muhammed in soyundan gelen Hak Halili, kurduğu dergâhta yaklaşık 600-700 öğrenciye eğitim vermiştir. Bu sırada çevredeki medreseleri ve ilim merkezlerini tanımayı da ihmal etmemiştir. Kızı Zehra Şahbaz ı (Zehra Bacı/Bacı Sultan) dini ağırlıklı bir eğitim ile kendisi yetiştirmiş ve Kadirî Tarikatının Hüseynî kolunun sorumluluğunu Zehra Bacı ya bırakmıştır. Türlü zorluklarla tasavvuf yolunda pişerek olgunlaşan Zehra Bacı bu kültür hareketini hakkıyla sürdürmeye çalışmış, Kurtuluş Savaşı nı desteklemiş, erkek ve kadın arasındaki farkın yalnızca tasavvuftaki mertebeyle ilgili olduğunun altını çizmiştir (Yılmaz 2012: 248-252). Çevresindeki insanlara her konuda yol gösterip yardımcı olmuş, eğitim, din ve kamu hizmeti gibi alanlarda birçok yararı dokunmuş, türlü zorluklarla köyün su ihtiyacını gidermiş, köylünün ve dergâha gelenlerin maddi manevi her tür sıkıntılarına koşmuştur (Ahmet Şahbaz ile kişisel görüşme 25.02.2017). Zehra Bacı nın yolundan yürüyen Yoksul Derviş, her hizmetini Allah ın rızasını kazanmak için yapan, bunun şuur ve bilinci içinde hayat süren bir şahsiyettir. Ondaki manevi duygunun ve ilhamın kaynağı, Bacı Sultan (Zehra Bacı) ve dergâha bağlılığı yanında babasından kalan kütüphanesindeki eski yazılı Yunus Emre divanıdır (Erdem 2012: 340). Yoksul Derviş, 4000 e yakın beyitinin olduğu bilinen irticali kuvvetli, bağlama çalan bir halk aşığıdır. Yurt içinde ve yurt dışında birçok konsere davet edilmiş; vermiş olduğu konserler Hollanda ve Belçika dahil olmak üzere çeşitli gazetelerde yer almıştır. Ayrıca aşıklar bayramı, şairler şöleni, konser ve festivaller, seminer, sempozyum, panel, çeşitli oturum ve konuşmalar, Anadolu inanç önderleri toplantıları, Yunus Emre Sevgi Yılı seminerleri ve sempozyumuna katılmıştır (Görkaş 2002: 1). 1966 dan itibaren pek çok etkinliğe katılmış; sazıyla deyişler, nefesler, semahlar, mersiyeler ve düvazlar söylemiş; kimi zamanda bildiriler sunmuştur (Kaya 2012: 2). 160 Din, tasavvuf, manzum, Hz. Muhammet, Hz. Ali, Ehli Beyt, ulu kişiler hakkındaki deyişler yanında; destanlar ve ağıtlar, güzellemeler, bilim, kitap okuma, eğitim, öğretmen üzerine şiirler, milli ve kültürel bayramlar, kadın, aile, toplum, insan hakları vb. konularda şiirleri de vardır. Bacı Sultan anma gününde konserler vermekte, festivallere, şenliklere ve âşıklar buluşmalarına katılmaktadır. Onlarca şiiri antoloji, ansiklopedi, dergi, gazete ve kitaplarda yayınlanmıştır. 150 den fazla şiiri Fransızca ya çevrilmiş; âşıklar bayramı, şairler etkinliği ve şölenlerinde ödüller almıştır. Çok kültürlü bir topluluğun içinde, bir kadından ilham alarak felsefesini oluşturduğu sevgi, hoşgörü ve barışçıl duygularla yetişen Yoksul Derviş in kadın ve kadın hakları üzerine şiirleri ve görüşleri bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Çevresine hem maddi hem manevi anlamda örnek olmuş, tasavvuf, eğitim, güzel ahlak, topluma hizmet gibi alanlarda icraatları olan bir kadının öğretileriyle yetişmiş olan Yoksul Derviş in; kadın hakkında yazmış olduğu eserler halk bilimi, sosyoloji, kadın araştırmaları ve müzikolojik açılardan oldukça değer taşımakta ve araştırma konusunu önemli kılmaktadır. Araştırma literatür taraması ve görüşme yöntemine dayalı nitel bir çalışmadır. Veri toplama aşamasında, âşıklık geleneği, Yoksul Derviş ve Karacalar Köyü nün kültürel dokusu hakkında literatür taraması yapılmış, Yoksul Derviş in kadın hakkındaki şiirleri incelenmiş, konu ile ilgili görüşleri yarı yapılandırılmış görüşme yöntemiyle kendisinden derlenmiştir. Ayrıca bağlı bulunduğu dergâh ve dergâh mensupları ile görüşmeler yapılarak kadın olgusu ve kadına bakış açıları araştırma kapsamında değerlendirilmiştir.
Serenat İstanbullu Bulgular Yoksul Derviş in kadın ve kadın hakları ile ilgili olarak çok sayıda şiiri bulunmaktadır. Kadın olgusu, Yoksul Derviş in şiirlerinde; kadın konulu şiirler dışında Bacı Sultan ve toplumda önemli yer edinmiş diğer kadınlar hakkında yazmış olduğu şiirlerinde örnek olan kadın, aşk ve sevda şiirlerinde sevgili ve eş, ayrıca anne, bacı ve nine rolleri ile onlarca kez görülmektedir. Bacı Sultan başta olmak üzere, 108 şiiri içinde çeşitli yönleriyle kadın olgusunu barındıran şiirleri ve sadece kadın/kadın haklarını konu alan 20 civarında şiiri bulunmaktadır. Bunların dışında memleket sevdası, il ve ilçeler, sosyal güncel şiirleri ile değerli insanlara yazdığı şiirlerinde, güzellemelerinde de kadına doğrudan ya da dolaylı olarak yer vermektedir. Bu şiirlerinde de kadın olgusuna yer vermesinden dolayı Yoksul Derviş in kadın hakkındaki şiirlerinin toplamı 150 civarındadır denilebilir. Aşağıda Yoksul Derviş in kadın ve kadın hakları ile ilgili görüşleri, şiirlerinin içerikleri ve kısa örnekleri 3 sunularak değerlendirilmiştir. Yazmış olduğu ilk şiirin Bacı Sultan vesilesiyle olduğunu belirten Yoksul Derviş, annesinin, kendisini 7-8 yaşındayken Bacı Sultan a götürdüğünü Bacı Sultan ın ona ilk sorusunun okuyor musun olduğunu, Yoksul Derviş in olumlu cevabı üzerine çok sevinerek ona para verdiğini anlatmaktadır. Bu durumun kendisine okumak hususunda daha çok şevk verdiğini belirten Yoksul Derviş, okumanın önemini, onun nasihatleri ile daha iyi kavradığını belirtmiştir (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). Bacı Sultan ın öğütlerini ve iyi insan olma yolundaki tavsiyelerini dile getirdiği Ozanlar Vakfı Şiir Antolojisi nde (2003: 225) yer alan dizeleri şöyledir: Sakın haksızlığa boyun eğmeyin, Hiçbir zaman gönüllere değmeyin, Nefse uyup yükseklere ağmayın, Böyle öğüt verdi ol Bacı Sultan. Eşittir beraber anneyle bacı, Birliktir erenler bunun ilacı, Gönüllere dikin sevgi ağacı Diye öğüt verdi ol Bacı Sultan. 161 Kadının yüreklerdeki yeri kadar sosyal hayattaki önemli varlığına da şiirlerinde vurgu yapan Yoksul Derviş, kadınların devlet yönetiminde söz sahibi olmaları, sosyal hayata katılmaları ve Hz. Muhammed in kadınlar eşittir diyerek İslamiyet te de kadının yeri konusunda aynı görüşte olduğunu aşağıdaki şiirinde dile getirmektedir. Ferhat ı Mecnun u çöllere çeken, Aşk ile Kerem i ateşe yakan, İşte çağımızda olmuştur bakan, Büyük Millet Meclisi nde yeri var. Kadınlar eşittir dedi peygamber. Kadınlar varlıktır, kadınlar servet, Onlarda merhamet onlarda şefkat, Kadınlarımızdır sayısız nimet, Bakın kutsal dinimizde yeri var, Kadınlar eşittir dedi peygamber. 3 Şiirler, Mehmet Sarı (2010). Hak Âşığı ve Halk Ozanı Âşık Yoksul Derviş kitabından alınmıştır.
Halk Âşıklarının Dilinden Kadın Olgusu: Yoksul Derviş Örneği Kadınların devlet yönetiminde söz sahibi olması yanında vatan topraklarının kazanılmasında da hizmetleri olduğunu; şehit olan askerlerin yanında silahsız güçleriyle onların da can verdiğini, Türk Bayrağı nın bu topraklarda dalgalanması yolunda kadınların da kan döküp mücadele ettiğini aynı şiirinde vurgulamıştır. Kurtuluş Savaşı nın kadın kahramanlarından Kara Fatma ile bu sözünü örneklendirmiştir. İslamiyet in yayılması ve Müslümanların özgürce ibadetlerini yapmaları için verilen mücadele sırasında kadınların da yer aldığına atıfta bulunurcasına kıtaların son dizelerinde yine Hz. Muhammed in kadınlar eşittir sözünü hatırlatmıştır. Ayak yalın cephaneler çektiler, Ay yıldızlı Türk Bayrağın diktiler Düşmana silahsız karşı çıktılar, Sancağımız gölgesinde yeri var, Kadınlar eşittir dedi peygamber Çekinmeden şehit oldu kan verdi, Vatan için bin bir kere can verdi, Kara Fatma tarihlere ün verdi, Yoksul Derviş tarihlerde yeri var, Kadınlar eşittir dedi peygamber Âşıklar, çok sayıda eserlerinde aşk konusunu, sevgiliye duyulan özlemi ve sevgiyi dile getirirler. Âşıkların dizelerine ve türkülere konu itibariyle bakıldığında en çok yeri olan kadın rolünün sevgili ve sevilen kadın olduğu görülür (İstanbullu 2014: 211). Yoksul Derviş de şiirlerinde kadının sevgili rolüne değinmiş ve onun hayattaki vazgeçilemez varlığını söze dökmüştür. Kadının, bir dert ortağı, can yoldaşı, sevgi ve mutluluk kaynağı olduğunu vurgulayan dizeleri; Fransızca ya çevrilerek yurtdışında da okuyucusu ile buluşan kitaplarda yer alır. Şiirin bir bölümü şöyledir: Onlar güldüren yüzümü, Sorunlarımın çözümü, Sevdaya salan özümü, Sevgi dolu kadınımız. Birlikte ağladım güldüm, Aradığım onda buldum, Hep onunla mutlu oldum, Övgü dolu kadınımız. 162 Kadının, bir milletin yetişmesindeki en önemli rolü annelik rolüdür. Her insanın ilk eğitimini aldığı annesi, bireylerin yaşamında önemli bir öğretici, yol gösterici ve yönlendiricidir. Annenin, evladı üzerindeki tesiri, fark edilmemekle birlikte uzun yıllar etkisini sürdürür. Kadının, çocuğunu yetiştirirken bir anlamda hamura şekil vermek gibi çocuğunu şekillendirdiği ve bu şeklin yetişkinlikte de varlığını sürdürdüğü birçok psikolojik çalışmada yer alır. Yoksul Derviş kadının anne rolüne ve annenin insan yaşamındaki önemine, Ana ismini verdiği çok sayıdaki şiirlerinde değinmiştir. Ana dünyaya bedeldir, Ananın sevgisi baldır, Ananın misali güldür, Dünya ana, ahret ana. İnsanda sevgi kaynağı, Lale reyhan gül yanağı, Evladın tek dayanağı, Umut ana, servet ana.
Serenat İstanbullu 2004 yılında Brüksel de milletvekillerinin ve belediye başkanlarının katıldığı anneler günü kutlamalarında okuduğu ve gazetelerde yayınlanan şiiri ile Yoksul Derviş; annenin yerinin evrensel boyutta olduğunun ve her millet için annenin değerinin aynı anlama geldiğinin altını çizer. Dil, din, mezhep ayırmadan, Bu kavga bu dövüş neden, Ana gibi bir sevgi var. Ana her dilde kutsaldır. Kimseyi ayrı görmeden, Sanma bunu yöreseldir, Tüm dünyada evrenseldir, Ana gibi bir sevgi var. Yoksul Derviş, yukarıdaki şiirinde olduğu gibi birçok şiirinde de dile getirdiği insancıl yaklaşımı Bacı Sultan dan öğrendiğini dile getirmektedir. Bizim için herkes birbirine kardeştir, bağlıdır ve birbirine karşı sorumludur. Bir insanın üzüntüsü herkesi üzmeli, düşündürmelidir. Biz bu felsefeyle yetiştik. Ondan aldığımız öğütleri, terbiye, edep ve erkânı kullanabilir, uygulayabilirsek ne mutlu Onun mücadeleci yapısı tüm kadınlara örnek olmalıdır der (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). Kadın hakları ve kadının toplumdaki önemi ile ilgili olarak Hz. Muhammed in kadınlara çok saygı duyduğunu, eşlerini üzmemek, kırmamak için elinden geleni yaptığını ve eşi Hz. Hatice ye duyduğu saygının tüm erkeklere örnek olması gerektiğini belirtir. Hz. Hatice nin ve kızı Hz. Fatma nın güzel ahlakının, tevazuunun, kayıtsız şartsız Hz. Muhammed e olan sadakatinin ve desteğinin de tüm kadınlar için örnek oluşturması gerektiğini dile getirmektedir (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). 163 Yoksul Derviş, yapmış olduğumuz görüşmelerde Mürşid-i kâmili olan Bacı Sultan ın peygamber soyundan gelmesi nedeniyle (bkz: Yılmaz 2012: 248). Bacı Sultan ın nesli olan Hz. Fatma, Annesi Hz. Hatice, Hz. Muhammet in annesi Hz. Âmine ve anneannesi Hz. Berre nin de kadınlar için birer örnek olduğunu, Bacı Sultan ın da bu aileden geldiği için O nun kişiliğini Hz. Fatma ya benzettiğini ifade etmiştir. Bacı Sultan ın çevresindeki kadınları Hz. Fatma örneği ile eğitmeye çalıştığını; inanç iman, ilim, güzel ahlak, eşine destek olma, çocuklarını iyi yetiştirme konularında kadınların, Hz. Fatma yı örnek almalarını 21 kıtalık şiirinde Bacı Sultan ın özellikleri üzerinden öğütlemektedir. Bacı sultan her yönüyle, Hazreti Fatma ya benzer, İnancıyla imanıyla, Hazreti Fatma ya benzer. Tuttu kaldırdı düşeni, Sildi akan gözyaşını, Götürdü verdi aşını, Hazreti Fatma ya benzer. Çekti çileyi zahmeti, İffet sabru metaneti, Yaptığı bütün hizmeti, Hazreti Fatma ya benzer. Aşık, kadın hakları konusunda ve dünya kadınlar gününde yazmış olduğu şiirlerinde kadına gösterilmesi gereken saygıyı vurgulamaktadır:
Halk Âşıklarının Dilinden Kadın Olgusu: Yoksul Derviş Örneği İnsan kadına muhtaçtır, Koru kadın haklarını, Sevgisi derde ilaçtır, Koru kadın haklarını. Kadın bize bir nimettir, Varlığı bize cennettir, Hak tan bize emanettir, Koruyalım haklarını Dünya kadınlar günü için yazmış olduğu şiirleri birçok yayında yer almıştır. Bunlardan biri olan Dünya Kadınlar Günü adlı şiiri yine insanlığı kadına karşı saygıya ve inceliğe davet eder. Dünya kadınlar gününe, Yarınına bugününe, Saygım sonsuz her gününe, Övgüye değer kadınlar. Yoksul Derviş bir nefestir, Kadınlar zarif, hassastır, İncitmeyin gayet hastır, Saygıya değer kadınlar Kadınların her zaman eşit ve özgür olduğunu, hayatın tüm alanlarında ve ibadetlerini yerine getirmede kendi iradelerinin esas olması gerektiğini belirtmektedir. İnsanların yüreğinde yeter ki Allah sevgisi ve Allah sevgisinin gereği olan insan sevgisi olsun. Bizler bunu anlatmak derdindeyiz der (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). Kadınların gündelik yaşamdaki hünerleri ile el sanatlarımızın ve geleneksel kültürümüzün oluşumundaki büyük payları yadsınamaz bir gerçektir. Yoksul Derviş kadınların el sanatları ve gündelik yaşamı kolaylaştıran, devam ettiren ürünlerini de eserlerinde dile getirmiş; halı dokumadan dikiş nakışa varan el emeklerini unutmamıştır. 164 Halı kilim çul dokurlar, Nakış nakış gül dokurlar, İpek ipek şal dokurlar, Gözü nuru sergidedir. Geleneksel kültürümüz, Bu bizim alın terimiz, Çalışkandır kızlarımız, Özverimiz sergidedir. 2003 yılında Şiir Sevenler Derneği nce düzenlenen şiir yarışmasının güzelleme dalında bin iki yüz şiir arasında Türkiye birincisi seçilen şiirinde de Yoksul Derviş sevdiği kadına methiyeler dizmiştir. Ezgileri ile buluşturarak türküye de dönüştürdüğü bu eserinde âşık; sevilen kadına yönelik olarak yazdığı övgü dolu sözlerinde, kadının fiziksel ve ruhi güzelliği üzerinde durmuştur. Nasıl methedeyim güzelliğini, Buna on sekiz bin âlem yetişmez, Saymaya güç yetmez özelliğini, Kitaplar tükenir kalem yetişmez. Açmış gül yanağı güldür, gülistan, Yazsam siyretini bin bir nefesten Sazımın teline eyledim destan, Şiirler tükenir ilham yetişmez.
Serenat İstanbullu Yaşlı kadınlara da dizelerinde yer veren Yoksul Derviş, ninelerin adlı şiirinde onları da unutmamak, dualarını almak gönüllerini hoş etmek gerektiği konusunda hatırlatmalarda bulunmaktadır. Halini sor, gönlünü al, Duası hak ninelerin, Elini tut, duasın al, Çok makbuldür ninelerin. Yoksul Derviş kadının çalışması konusunda; Kadın istiyorsa çalışabilir. Kadına çalışması ya da çalışmaması konusunda hiçbir baskı yapılmamalıdır. Kadın zaten kendisinin ve ailesinin durumuna göre en doğru tercihi yapacaktır demektedir. Kadına şiddet konusunu da bir âşık ve derviş olarak yalnızca kendisinin değil, çevresindeki tüm kadın ve erkek âşıkların da her tür toplantılarda, âşıklar şölenlerinde, festivallerdeki atışmalarında ve sohbetlerinde sık sık dile getirdiklerini ancak insanların onları sadece dinlediklerini belirtmektedir. Asıl yapılması gerekenin, aydınlar, ilim adamları, din adamları ve devlet adamları tarafından, kadının öneminin ve değerinin dile getirilmesi, kadına karşı şiddet ve baskı konularında ciddi ve caydırıcı önlemler alınması gerektiği yönündedir (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). Bununla ilgili görüşlerini kadın hakkında yazmış olduğu birçok şiirinde incitmeyin kadınları sözüyle sık sık dile getirmektedir. Yaptığımız görüşmelerde Yoksul Derviş, kadına, Orta Asya daki atalarımızdan beri olması gerektiği şekilde değer verildiğini, bunun en güzel örneğinin türkülerimizde yer aldığını, türkülerimizde kadına çoğunlukla övgü ve sevgi dolu sözlerle hitap edildiğini söylemektedir (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). Kadının Anadolu daki güzel yerinin türkülerde saklı olduğunu, onlara türkü sözlerinde var olduğu gibi bir mutluk ve sevgi kaynağı, bir hayat arkadaşı olarak bakılması gerektiğini belirtmekte ve bu görüşlerini de gerek şiirlerine gerekse ezgilerine yansıtmaktadır. Yoksul Derviş in sevdiği kadına yönelik övgü dolu sözleri ise bir kadının huzurunda tüm kadınların kıymetini bir kez daha gözler önüne serer niteliktedir. 165 Nazlı Yâre Ey Allah ım senden dilek dilesem, Dillerim yeter mi o nazlı yâre, Kazsam toprağını dağı elesem, Yollarım yeter mi o nazlı yâre. Mutlu yarınlarda derilmek için, O gül cemaline sarılmak için, Kollarım yeter mi o nazlı yâre. Bir gün olsun hal hatırın sormaya, Boyun büküp huzuruna varmaya, Nasip olup güllerini dermeye, Ellerim yeter mi o nazlı yâre. Şu dünyada bir kez dirilmek için, Neyleyim sevdiğim sendedir özüm, Ne çare şimdi de görmüyor gözüm, Yoksul Derviş çalar biçâre sazın, Tellerim yeter mi o nazlı yâre.
Kadınların türkü yakılan kişi olma özelliği yanında türkü yakıcısı olarak da halk edebiyatında ve halk müziğinde önemli bir yeri olduğunu belirten Yoksul Derviş; kadın âşıkların da Anadolu da erkek âşıklar kadar değerli ve başarılı olduklarını ifade etmektedir. Bununla birlikte kadın âşıkları ciddiye almayan erkek âşıkların ve erkek topluluğun görülebildiğini belirtmektedir. Ancak sanatında yetkinliğini gösteren kadın âşıklara zaman içinde saygı duyulduğunu, yer verildiğini hatta cinsiyetinden dolayı öncelik verilebildiğini, atışmalarda kadın aşığın rakibini kendisinin seçmesi konusunda zaman zaman serbest bırakılarak nezaket gösterilebildiğini söylemektedir (Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017). Bu durum birçok alanda olduğu gibi âşıklık geleneğinde de kadının kendisini kabul ettirebilmesi için öncelikle önyargılarla baş etmesi gerektiğini göstermektedir. Yoksul Derviş in kadın âşıklar hakkındaki görüşleri böyle bir önyargı içermemektedir. SONUÇ Yoksul Derviş; insan sevgisi, hoşgörü, yardımlaşma ve topluma hizmet felsefesinde olan bir kadını mürşid-i kâmil edinmiş halk aşığı ve derviştir. Edebi kişiliği, Allah sevgisi, İslamiyet, Peygamber, Ehli Beyt, vatan, millet ve insan sevgisi üzerine oluşmuş; yazmış olduğu dizelerinde bu konuları dile getirmiş, çalışmaları birçok yayında yer almıştır. Yoksul Derviş, kadının toplumu şekillendiren, bireyler üzerinde büyük emekleri olan, insanlığın yaşamış olduğu her tür olaydan etkilenip, acı-tatlı, coğrafi, ekonomik, siyasi tüm mücadelelerde katkısı olması nedeniyle kadına değer verilmesi, saygı duyulması, kıymetinin bilinmesi ve emeklerinin görülmesi yönündeki görüşlerini şiirlerinde dile getirmiştir. Yoksul Derviş in kadın özelindeki şiirleri genel olarak kadın hakları, dini alanda ulu kadınlar, anne, eş, sevgili, bacı ve nine rolleriyle kadının çeşitli açılardan ortaya konulması ve bireye, aileye, dine, vatana hizmetlerinin hatırlatılması şeklinde oluşmuştur. 166 Yoksul Derviş in bu görüşleri, bir halk aşığı olması nedeniyle geniş kitlelerle buluşma imkânına sahip olmuş, fikirlerini her kesimden insana aktarabilmiştir. Şiirlerinin yazılı kaynaklarda da yer alması, bu görüşlerin nesilden nesile aktarılabilmesine ve daha geniş coğrafyalara yayılabilmesine olanak sağlamıştır. Yoksul Derviş in, cami imamlığı yapması yanında, dini eğitimle yetişmiş bir derviş olması, hem de bir halk aşığı olması, taşımış olduğu nitelikler bakımından kendisini önemli bir kültürel mirasa dönüştürmüştür. Bu nedenle Yoksul Derviş in yazmış olduğu şiirlerdeki konular hakkında daha çeşitli ve derinlemesine incelemelerin yapılması önerilmektedir.
Seçkin Aydın KAYNAKLAR Erdem, C. (2012). Hak Âşığı Ve Halk Ozanı Âşık Yoksul Derviş. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 61, 339-342. Görkaş, İ. (2002). Günümüz Afyonkarahisar Alevîliğinde Mevlid: Şemsettin Kubat Örneği. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 24, 1-35. Irmak, Y. (2017). İşlevsel Halkbilimi Kuramına Göre Âşık Mahzuni Şerif in Şiirlerinde Tespit Edilen Yeni İşlevler. Studies Of The Ottoman Domain, Cilt 7, Sayı 12, 183-212. İmamverdiyev, İ.C. (2003). Azerbaycan Halk Âşıklarının Özgün Özellikleri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 21, 147-156. İstanbullu, S. (2014). Kültür ve Müzik Eğitimi Ögesi Olan Türkülerde Kadın Temasının Analizi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kaya, D. (2012). Yoksul Derviş in Hazret-i Ali Mevlidi. http://dogankaya.com/fotograf/ yoksul_dervisin_hz_ali_mevlidi.pdf adresinden 22.03.2017 tarihinde erişildi. Sarı, M. (2010). Hak Âşığı Ve Halk Ozanı Âşık Yoksul Derviş. Ankara: Anıt Matbaacılık. Sinemi, O. vd. (2003). Ozanlar Vakfı Şiir Antolojisi. Ankara: Kuloğlu Matbaacılık Yılmaz, A. (2012). Hak Halili / Zehra Bacı Dergâhı nın Öğretisi ve Dergâhla Türbenin İç-Dış Özellikleri. Millî Folklor Dergisi, 24, sayı 96, 247-259. Kişisel Görüşme: Âşık Yoksul Derviş ile kişisel görüşme 25.02.2017 Ahmet Şahbaz (Bacı Sultan ın Torunu) ile kişisel görüşme 25.02.2017 Dergâh Mensupları ile görüşme 25.02.2017 167