ISIL İŞLEM UYGULANMIŞ DIN 1.2379 SOĞUK İŞ TAKIM ÇELİĞİNİN TANNİK ASİT ÇÖZELTİSİNDE KOROZYON DAVRANIŞI



Benzer belgeler
Çift Fazlı Paslanmaz Çeliklerde Yaşlandırma Koşullarının Mikroyapı Özellikleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi

ÇELİKLERİN VE DÖKME DEMİRLERİN MİKROYAPILARI

DENEYİN ADI: Çeliklerin Isıl İşlemi. AMACI: Çeliklerde ısıl işlem yoluyla mikroyapı ve mekanik özelliklerin değişiminin öğretilmesi.

DENEYİN ADI: Jominy uçtan su verme ile sertleşebilirlik. AMACI: Çeliklerin sertleşme kabiliyetinin belirlenmesi.

İNTERMETALİK MALZEMELER. Doç. Dr. Özkan ÖZDEMİR (DERS NOTLARI-4)

MALZEMELERİN MUKAVEMETİNİ ARTIRICI İŞLEMLER

JOMINY DENEYİ MALZEME MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 2 Sertleştirme Isıl İşlemi ve Sertleşebilirlik

İTÜ Kimya-Metalurji Fakültesi, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, 34469, Ayazağa, İstanbul

6. BEYAZ ve YÜKSEK ALAŞIMLI DÖKME DEMİRLER

Isıl işlem, katı haldeki metal ve alaşımlarına belirli özellikler kazandırmak amacıyla bir veya daha çok sayıda, yerine göre birbiri peşine uygulanan

BA KENT ÜNİVERSİTESİ. Malzemeler genel olarak 4 ana sınıfa ayrılabilirler: 1. Metaller, 2. Seramikler, 3. Polimerler 4. Kompozitler.

CERRAHİ İĞNE ALAŞIMLARI. Microbiologist KADİR GÜRBÜZ

6.WEEK BİYOMATERYALLER

ÇÖKELME SERTLEŞTİRMESİ

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

Pratik olarak % 0.2 den az C içeren çeliklere su verilemez.

3. MALZEME PROFİLLERİ (MATERİALS PROFİLES) 3.1. METAL VE ALAŞIMLAR. Karbon çelikleri (carbon steels)

FARKLI ÇELİKLERE UYGULANAN DEĞİŞEN ISITMA HIZLARININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİNİN İNCELENMESİ

KTÜ, Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü

SEMENTE EDİLMİŞ 8620 KALİTE ÇELİĞİN ÖZELLİKLERİNE SIFIRALTI İŞLEMİN ETKİSİ

Metalografi Nedir? Ne Amaçla Kullanılır?

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş

KOROZYONUN ÖNEMİ. Korozyon, özellikle metallerde büyük ekonomik kayıplara sebep olur.

FZM 220. Malzeme Bilimine Giriş

Faz dönüşümleri: mikroyapı oluşumu, faz dönüşüm kinetiği

ÇÖKELME SERTLEŞMESİ (YAŞLANMA) DENEYİ

CALLİSTER FAZ DÖNÜŞÜMLERİ

PLAZMA TRANSFER ARK YÖNTEMİYLE FeCr/FeCr+C TOZUNUN DÜŞÜK KARBONLU ÇELİK YÜZEYİNE ALAŞIMLANMASI. Serkan ÖZEL, Bülent KURT, İlyas SOMUNKIRAN

Isıl İşlemde Risk Analizi

ELKTRİK AMAÇLI ALUMİNYUM KULLANIMI

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

Farklı Metalografik İşlem Yazılımlarının Küresel Grafitli Dökme Demirlerin Küresellik Boyut ve Oran Tayininde Kullanımı

PASLANMAZ ÇELİKLER ve PASLANMAZ ÇELİKLERİN KOROZYONU Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

KIRIK YÜZEYLERİN İNCELENMESİ

THE PRODUCTION OF AA5049 ALLOY SHEETS BY TWIN ROLL CASTING

YÜKSEK KROMLU BEYAZ DÖKME DEMİR MALZEMELERİN SiC AŞINDIRICI KARŞISINDAKİ AŞINMA DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ ÖZET

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 1 Isıl İşlem Yöntemlerinin Sınıflandırılması ve Tanımlanması

KOROZYON. Teorik Bilgi

BİSFENOL A NIN BAKIRIN LEKTROKİMYASAL DAVRANIŞLARINA ETKİSİ 1. The Effects of Bisphenol A on Electrochemical Behaviour of Copper*

MMT440 Çeliklerin Isıl İşlemi 2 Sertleştirme Isıl İşlemi ve Sertleşebilirlik

YÜKSEK KROMLU BEYAZ DÖKME DEMİR MALZEMELERİN Al 2 O 3 İLE AŞINMA DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ ÖZET

şeklinde, katı ( ) fazın ağırlık oranı ise; şeklinde hesaplanır.

Doç.Dr.Salim ŞAHİN SÜRÜNME

ÇELİKLERİN ISIL İŞLEMLERİ. (Devamı)

SAVUNMA SANAYİNDE KULLANILAN PASLANMAZ ÇELİKLERİN İŞLENEBİLİRLİKERİNİN İNCELENMESİ

DEÜ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ FEN ve MÜHENDİSLİK DERGİSİ Cilt: 6 Sayı: 2 s Mayıs 2004

ÖZGEÇMİŞ. Derece Alan Üniversite Yıl. Yüksek Lisans-Tezli İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ/MAKİNE FAKÜLTESİ 1969

SICAK İŞ TAKIM ÇELİKLERİ B İ R K A L İ T E M A R K A S I

LEVON JOZEF ÇAPAN PROFESÖR

Al-Cu Alaşımlarında Porozite ve Mikroyapının Yaşlandırma Üzerine Etkisi

1. Giriş 2. Yayınma Mekanizmaları 3. Kararlı Karasız Yayınma 4. Yayınmayı etkileyen faktörler 5. Yarı iletkenlerde yayınma 6. Diğer yayınma yolları

TOKLUK VE KIRILMA. Doç.Dr.Salim ŞAHĠN

2-C- BAKIR VE ALAŞIMLARININ ISIL İŞLEMLERİ 2-C-3 MARTENSİTİK SU VERME(*)

BMM 205 Malzeme Biliminin Temelleri

ÇÖKELME SERTLEŞTİRMESİ HOŞGELDİNİZ

makale tane sınırlarında karbür çökelmesi meydana gelmektedir. Tane sınırlarında karbür oluşumu Şekil 4'te verilmiştir.

Metallerde Özel Kırılganlıklar HASAR ANALİZİ

Düşük Sıcaklık Plazma Nitrürleme (Nitrasyon) Uygulamaları

Konu: Yüksek Hassasiyetli Yağ Keçelerinin Takviye Bilezik Kalıplarının Üretiminde Kullanılan Takım Çelikleri ve Üretim Prosesleri

ÜRÜN KATALOĞU BM TEKNİK

Şekil 1. Elektrolitik parlatma işleminin şematik gösterimi

DUBLEKS PASLANMAZ ÇELİKLERDE OLUŞAN YÜKSEK SICAKLIK FAZLARINA GENEL BİR BAKIŞ

Malzeme Bilgisi ve Gemi Yapı Malzemeleri

2. Sertleştirme 3. Islah etme 4. Yüzey sertleştirme Karbürleme Nitrürleme Alevle yüzey sertleştirme İndüksiyonla sertleştirme

Dökme Demirlerin Korozyonu Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

MMM291 MALZEME BİLİMİ

Paslanmaz Çeliklerin Kaynak İşlemi Esnasında Karşılaşılan Problemler ve Alınması Gereken Önlemler Paslanmaz çeliklerin kaynak işlemi esnasında

Çimento Fabrikalarında Aşınma Problemleri ve Koruyucu Malzemeler

MMM291 MALZEME BİLİMİ

MMT407 Plastik Şekillendirme Yöntemleri

DUAL FAZLI ÇELİKLERDE MARTENZİT VE YÜKLEME HIZININ MEKANİK ÖZELLİKLERE ETKİSİ

Emre Yalçın (Odöksan ELBA) 7.Oturum: Süreçler ve Kontrol 7th Session: Process and Control

ÇİNKO KATKILI ANTİBAKTERİYEL ÖZELLİKTE HİDROKSİAPATİT ÜRETİMİ VE KARAKTERİZASYONU

1. GİRİŞ. 1.1.Küreleştirme İşlemi

POTANSİYEL - ph diyagramları

Dr. F. Can Akbaşoğlu, Serhat Adışen, Uğur Gürol, Eylem Subaşı (Akmetal) Prof. Dr. S. Can Kurnaz (Sakarya Üni.)

Demir Karbon Denge Diyagramı

METALİK MALZEMELERİN GENEL KARAKTERİSTİKLERİ BAHAR 2010

KOMPOZİTLER Sakarya Üniversitesi İnşaat Mühendisliği

Borlama Süresinin Düşük Karbonlu Mikro Alaşımlı Çeliklerin Sertlik Değerleri Üzerine Etkisi

MALZEME BİLGİSİ DERS 11 DR. FATİH AY.

Sb 2 Te 3 ve Bi 2 Te 3 İÇERİKLİ YARI İLETKEN ALAŞIMLARIN ÜRETİMİ ve TERMOELEKTRİK, YAPISAL, MİKROYAPISAL ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ ÖZET

MMT209 Çeliklerde Malzeme Bilimi ve Son Gelişmeler 11 Yüksek sıcaklığa dayanıklı çelikler. Yrd. Doç. Dr. Ersoy Erişir Güz Yarıyılı

TEKNOLOJİK ARAŞTIRMALAR

Mikroyapısal Görüntüleme ve Tanı

Şadi KARAGÖZ *, Onur BİRBAŞAR ve Alper KAYA. Geliş Tarihi/Received : , Kabul Tarihi/Accepted :

SÜPER ALAŞIMLAR Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER

ÇELİKLERİN KOROZYONU Prof.Dr.Ayşegül AKDOĞAN EKER


Borlama İşleminde Kullanılan Bor Tozu Tane Boyutunun Kaplama Tabakası Üzerine Etkisi

OSMANLI ALAŞIMLI ÇELİKLER SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ

Faz dönüşümünün gelişmesi, çekirdeklenme ve büyüme olarak adlandırılan iki farklı safhada meydana gelir.

İnşaat Çeliğinde Biyolojik Korozyon

Metal Yüzey Hazırlama ve Temizleme Fosfatlama (Metal Surface Preparation and Cleaning)

Faz ( denge) diyagramları

TOZ METALURJİSİ Prof.Dr. Muzaffer ZEREN

Elçin GÜNEŞ, Ezgi AYDOĞAR

SinterlenmişKarbürler. Co bağlayıcı ~ Mpa Sertlikliğini 1100 ⁰C ye kadar muhafaza eder Kesme hızları hız çeliklerine nazaran 5 kat fazladır.

MALZEME ANA BİLİM DALI Malzeme Laboratuvarı Deney Föyü. Deneyin Adı: Malzemelerde Sertlik Deneyi. Deneyin Tarihi:

Transkript:

International Iron & Steel Symposium, 02-04 April 2012, Karabük, Türkiye ISIL İŞLEM UYGULANMIŞ DIN 1.2379 SOĞUK İŞ TAKIM ÇELİĞİNİN TANNİK ASİT ÇÖZELTİSİNDE KOROZYON DAVRANIŞI H.İ. Ünal a, Ş.H. Atapek b, M. Onan c* a, b, c* Kocaeli University, Faculty of Engineering, Department of Metallurgical and Material Engineering, Umuttepe Campus, 41380, Kocaeli,Turkey, a iunal@kocaeli.edu.tr, b hatapek@kocaeli.edu.tr, c* mert.onan@kocaeli.edu.tr Özet Soğuk iş takım çelikleri, yaygın olarak ağaç endüstirisinde kesme uygulamalarında kullanılır ve bu çeliklerde çoğunlukla korozyon hasarı görülür. Tannin suda çözünebilen bir organik asit ve her ağaçta farklı konsantrasyonlarda bulunabilir. Tannin, kuvvetli bir asit olduğu için korozyon hasarının temelini oluşturur. Bu çalışmada ısıl işlem görmüş DIN 1.2379 soğuk iş takım çeliğinin tannik asit çözeltisindeki korozyon davranışı araştırılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında, ısıl işlem sürecini oluşturan; östenitleştirme, su verme ve temperleme sırasıyla çeliğe uygulanmıştır. Östenitleştirmenin etkisi ve temperleme sıcaklığı-süresinin matriks, Cr ca zengin karbürlerin morfolojileri ve dağılımları üzerindeki etkisini belirlemek için mikroyapısal karakterizasyon yapılmıştır. İkinci aşamada, çeliğin tannik asit ortamında korozyon davranışını gözlemlemek amacıyla çelik, %5 tannik asit çözeltisi içerisine daldırılmıştır. Çeliklerin yüzeyi, korozyonun başladığı ve ilerlediği yöreleri belirlemek 96 saat boyunca optik mikroskobu kullanılarak gözlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Soğuk iş takım çeliği, ısıl işlem, mikroyapı, tannik asit, korozyon Abstract Cold work tool steels are commonly used for cutting applications in wood industry and often suffer from corrosion. Tannin, a water-soluble acid and can be found in all woods in different concentrations, is the most aggressive acid and it is responsible for the main part of the corrosive attack. In this study, corrosion behavior of heat treated DIN 1.2379 cold work tool steel in tannic acid solution was investigated. In the first stage of the study, a heat treatment serie consisting of austenization, quenching and tempering was applied to the steel and the microstructural characterization was carried out to determine the effect of austenization and tempering temperature-time on the matrix, morphology and distribution of Cr-rich carbides. In the second stage, the aim of this paper to observe corrosion behaviour of steel in the tannic acid solution, steels were immersed into 5% concentration tannic acid solution. The surfaces of steels were observed using during 96 hour to reveal the regions by using Optical microscopy in which corrosion formed and proceeded. Keywords: Cold work tool steel, heat treatment, microstructure, tannic acid, corrosion. 1. Giriş 1.1. Soğuk İş Takım Çeliği Soğuk iş takım çelikleri genellikle 200 o C a kadar olan işlem koşullarında kesme amacıyla kullanılırlar. Kesici takımın ömrü temelde, ekonomik açıdan ürünün maliyetine ve kesme koşullarındaki korozyon ve aşınma dayanımına bağlı olarak değişir. Kesme performansının belirlenmesinde tokluk, sertlik, mukavemet gibi mekanik özellikleri irdelemenin yanında takım çeliğinin sahip olduğu mikroyapıyı incelemek bize bilgi verecektir. Bu mekanik özellikler seçilen kimyasal kompozisyon ve uygulanan ısıl işlem e bağlı olarak takım çeliğinin mikroyapısında değişiklikler meydana getirir. DIN 1.2379 takım çeliğinde öne çıkan alaşım elementleri %12 Cr, %0.8 Mo, %0.8 V olmaktadır. Alaşım elementleri tüm ısıl işlem koşulları değiştirmektedir. Pockl ve arkadaşlarının yapıtğı çalışma da D2 soğuk iş takım çeliği ile M2 yüksek hız çeliğinin yanında %8 Cr içeren yeni nesil takım çeliği, farklı soğuma hızlarında mekanik özellikler açısından incelenmiştir [1]. Hatman ve arkadaşlarının yaptığı çalışma da 1.2379 ve 1.2080 soğuk iş takım çeliklerine endüstriyel ortamda farklı koşullarda ısıl işlem uygulanarak kriyojenik işlem ile daha yüksek sertlikte malzeme elde edilirken, kriyojenik işlem olmaksızın yapılan çalışma da ise östenitleştirme sıcaklığı 1080 o C de yapılan ısıl işlem ile 1050 o C dekine oranla daha yüksek sertlik elde edilirken ısıl işlem sonrası aşınma direncinin sert olan malzemeler de yüksek çıktığı görülmüştür [2]. Ahşap ile metallerin korozyonunu incelediğimizde, tanenlerin korozyonu artırdığını belirtilirken, bunun tersine kağıt sanayinde tanenlerin korozyon önleyici, inhibitör olarak davranığı ifade edilmektedir [3]. Kesici takımların yüzeyin de oluşan ferrik tanatların yüzeyi koruduğu, bunun yanında işlem esnasındaki ısı ve kaymadan dolayı yüzeyden kısmen uzaklaştığı sanılmaktadır. Ne olursa olsun ahşabın metallerin korozyonuna etkisi üzerine belirsizlikler vardır. 673

1.2. Tannik Asit Çözeltisi ve Metalle Olan Etkileşimi Tannik asit çözeltisinin metaller üzerindeki etkisine bakıldığında %25 gibi yüksek konsantrasyon da titanyum metali üzerinde korozif etkisinin olduğu görülürken, çelik ve alüminyum üzerine ait ölçüm değeri bulunmamaktadır [4]. Beccaria ve arkadaşları bakırın korozyonun da tannik asit in etkili bir inhibitör olduğunu bulurken bunun yanında Wilkelmann yaptığı çalışma da tannik asit in 1.2631 soğuk iş takım çeliğindeki korozif etkilerini karbürler üzerinden ve mikroyapısal çalışmalarla göstermiştir [5,6]. Tannik asitin karbon çeliği ve takım çeliği üzerindeki etkilerini gösteren çalışmalar da mevcuttur [5,7,8]. Karbon çeliği ile %8 Cr içeren soğuk iş takım çeliğinin korozyon davranışı, tannik asit çözeltisinde ve kesici takımın çalışma sıcaklıkları olan 60 o C sıcaklığında yapılarak oyuk korozyonu, tane sınırı korozyonuna rastlanmıştır [8]. Tanen ve türevleri, poli fenol yapıda olup, genellikle polimerik yapısından dolayı ferrik iyonlarıyla reaksiyona girebilmektedir [9]. Tannik asit ve fosforik asit ortamında çeliğin yüzeyindeki reaksiyonlar sonucu kararsız demir hidroksit (FeOOH) ve kararlı oksitler (Fe 3O 4, FeO, Fe 2O 3) gibi demir bileşiklerinin yanında demir tanat ve demir fosfat oluşumu gerçekleşir. Pas bileşikleri olan FeOOH hidroksit tabakalarının, tannik asit ile olan etkileşimi sonrasında pas döşünümleri IR spektroskobu uygulaması ile incelendiğinde hidroksit tabakasının koruyucu davrandığı görülmüştür. [10]. Yüksek konsantrasyonda tannik asidin paslanmış çeliğin korozyon hızını artırdığını ve %1-5 konsantrasyondaki tannik asidin paslı yüzeylere uygulanmasının paslı yüzeylerin en dıştaki kısmında demir tanat komplekslerinin oluşumunu artırdığını görülmektedir [7]. 2. Deneysel Çalışma Deneysel çalışma temel olarak iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşama da ısıl işlem prosedürleri uygulanarak DIN 1.2379 çeliğinin ısıl işlem koşullarının çeşitlendirilmesi ve ikinci aşama da çeliğin korozyonu araştırılmıştır. Deneysel çalışma da kullanılan yüksek alaşımlı soğuk iş takım çeliğine ait kimyasal kompozisyon Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. DIN 1.2379 soğuk iş takım çeliğinin kimyasal kompozisyonu. Malzeme (%) C Cr Mo V Si Mn Fe DIN 1.2379 1.55 11.80 0.80 0.80 0.30 0.40 Balans Öncelikle çelik numunelere ısıl işlem kademeleri sırasıyla östenitleştirme, su verme ve temperleme uygulanmıştır. Her kademe de çeliğin üretim paremetreleri göz önüne alınarak farklı sıcaklık ve süreler belirlenmiştir. Çizelge 2 de ısıl işlem kademelerinde uygulanan ısıl işlem parametreleri verilmiştir. Çizelge 2. Isıl işlem görmüş DIN 1.2379 soğuk iş takım çeliğinin ısıl işlem parametreleri Deney *Temperleme Koşulları Östenitleştirme Numunesi 1 2 3 No Sıcaklık Süre Sıcaklık Süre Sıcaklık Süre Sıcaklık Süre ( o C ) (dk) ( o C ) (sa) ( o C ) (sa) ( o C ) (sa) Öst00_30+T 1000 30 X X 200 2x3 550 2x3 Öst00_45+T 1000 45 X X 200 2x3 550 2x3 Öst50_30+T 1050 30 X X 200 2x3 550 2x3 Öst50_45+T 1050 45 X X 200 2x3 550 2x3 *T= Temperleme Koşulları olan 1., 2., 3. yü ifade etmektedir. **X= Temperleme uygulanmamış Mikroyapısal ölçümler öncesi numuneler sırasıyla 320-400-600-1000 no lu SiC zımpara kağıdıyla zımparalandıktan sonra 3 µm elmas ile parlatılmıştır. İnceleme öncesi numuneler %3 nital ile dağlanarak yapıdaki karakteristik özellikler daha belirgin hale getirilmiştir. Isıl işlem koşulları, istatistiki olarak ölçülen sertlik sonuçları üzerinden incelenmiştir (Şekil 1). Sertlik ölçümlerinde Fv-700 vickers 674

Öst00_30 Öst00_30+20 Öst00_30+55 Öst00_45 Öst00_45+20 Öst00_45+55 Öst50_30 Öst50_30+20 Öst50_30+55 Öst50_45 Öst50_45+20 Öst50_45+55 Sertlik (HRc) Ünal, H.İ., Atapek, Ş.H. ve Onan, M. 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 60.0654.1 58.2 49.1 52.26 56.0653.8 59.93 55.16 47.5 48.36 50.2 Deney Kodları Şekil 1. Isıl işlem koşullarına bağlı olarak değişen sertlik değerleri mikrosertlik cihazı kullanılmıştır. Sertlik ölçüm sonuçlarının Vickers değerinden Rockwell C ye dönüşümünde Astm E140-07 standartından faydanılmıştır. Isıl işlem sonrası sertliği ölçülen soğuk iş takım çeliğinin, sertlik değerlerinin ısıl işlem koşullarına bağlı olarak değişimini göstermek için enterpolasyon eğrileri çizdirilmiştir. Korozyon daldırma deneyine tabii tutulan numunelerin zamana bağlı olarak 96 saat boyunca %5 konsantrasyondaki tannik asit in korozif etkisine bakılmıştır. Yapılan çalışma da Astm G31-72 standartından faydanılanarak yapılan ölçümlerde ağırlık kayıpları elde edilmiştir ve korozyon hızları aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır. KH = Korozyon hızı (mm/yıl) K = Malzeme sabiti WL = Ağırlık kaybı (mg) A = Korozyona uğrayan yüzey alanı (cm 2 ) D = Malzeme yoğunluğu (g/cm 3 ) t = Geçen süre (saat) (1) Tannik asit çözeltisi, içerisinde 50 g/l olacak şekilde %5 konsantrasyonda saf suda çözündürülerek hazırlanmıştır. Oda sıcaklığında gerçekleştirilen korozyon daldırma deneylerinde numuneler yaklaşık 2.5 cm 2 korozyona uğrayan yüzey alanı olacak şekilde ayarlanmıştır. Her bir çelik, tannik asit çözeltisi içerisine daldırma yöntemiyle zamana bağlı bekletilmek suretiyle korozyon ağırlık ölçümleri alınmıştır ve buna ek olarak mikroyapısal karakterizasyonu yapılmıştır. 3. Bulgular ve Tartışma 3.1. Korozyon Öncesi Mikroyapısal Karakterizasyon Isıl işlem koşullarının yapı üzerindeki etkileri takım çeliğinin performansını değiştirdiğinden ısıl işlem koşullarının korozyona olan etkileri de incelenmiştir. DIN 1.2379 takım çeliğinin genel özelliklerinden biri de ikincil sertlik artışı elde edilmesidir. Östenitleştirme sonrası çeliğin, 200 o C temperlemenin yanında diğerine oranla yüksek sıcaklıkta yapılan temper aşaması olan 550 o C de çeliğin mekanik özelliklerinin iyileştirilmesi hedeflenmiştir. 550 o C gibi optimum ısıl işlem koşulları ile sertliğin temperleme sonrası düşüşe geçtiği ve daha tok davranan malzeme elde edildiği belirlenmiştir. Bu çalışma da ısıl işlem sonrası elde edilen sertlik değişimi, Hatman ve arkadaşlarının yaptığı çalışma ile benzerlik göstermektedir. Temperleme sonrası sertliğin, östenitleştirme ve temperleme sıcaklığından bağımsız olarak azalma gösterdiği görülmüştür. Yapıda mikroyapılarda gözlenemeyen bir miktar kalıntı östeni bulunur. Yapıdaki iç gerilmelerin azaltılması için temperleme yapılmaktadır. Temperleme sonrası yapıdaki matriks ve karbürlerin karakteristik özelliklerine bakılmıştır. Işık mikroskobunda yapıyı oluşturan temel bileşenlerin plaka tipi martenzit olduğu ve yapı içerisinde dağılımı sağlanan krom karbürler görülmektedir (Şekil 2). DIN 1.2379 takım çeliğinin içerisinde bulunan krom karbürlerin dağılımının 1000 o C östenitleştirme sonrası suverme sonrası benzerlik gösterdiği fakat 200 o C ve 550 o C deki temperleme kademelerinden sonra değiştiği gözlenmiştir. Mikroyapısal incelemelerde, ana matriksin belirgin olmamakla birlikte plaka tipi martenzitik yapıda olduğu ve krom karbürlerin tane sınırlarında çökeldiği görülmüştür. Karbürlerin yapı içerisindeki alansal ve boyutsal dağılımına dair görüntüleme analizi sonuçları Çizelge 3 de verilmiştir. 675

(a) (b) (c) Şekil 2. Isıl işlem görmüş DIN 1.2379 takım çeliğinin korozyon öncesi yüzey karakteristiği a) 1000 o C de 30 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda b) 1000 o C de 30 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda 200 o C de temperlenmiş c) 1000 o C de 45 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda d) 1000 o C de 45 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda 550 o C de temperlenmiş yapı (%3 Nital ile dağlanmış) Çizelge 3. 1000 o C de 30 ve 45 dakika östenitleştirme uygulanan DIN 1.2379 takım çeliğinin temperleme sonrası görüntüleme analizi sonuçları Deney no Öst00_30 Öst00_30+20 Öst00_45 Öst00_45+55 Yüksek miktarda olması muhtemel karbür tipi M 7C 3 M 7C 3 M 7C 3 M 7C 3 karbür çapı (µm) 12,7602 10,2245 12,8910 11,8632 Karbür alansal dağılım (%) 12,527 12,010 12,275 10,223 Karbürün boyutu, östenitleştirme sonrası 12,76 µm iken, menevişleme sonrası 10,22 µm ye kadar düşmüştür. Karbür boyutundaki azalma, temperleme aşamasında ki sıcaklık seçimine ve östenitleştirme süresinin 45 dk tutulmasına bağlıdır. Literatüre bakıldığında D2 takım çeliği için olması gereken karbür boyutu 10 ile 15 µm arasında olduğunda düşük aşınma direnci sağlarken [11] yaptığımız çalışma da karbür boyutunun yapılan denemelerde temperleme ile 10 ve 11 µm ye kadar düştüğü belirlenmiştir. Karbürün alansal dağılımının temperleme aşaması sonrası beklendiği gibi % 12,27 den %10,22 ye kadar azaldığı görülür. Karbür çapındaki azalma ile çelikte temperleme sonrası yapının daha tok davrandığını ve aşınma direncinin yüksek olduğunu gösterir. Aşağıda enterpolasyon eğrileri sonuçları verilmiştir. 1000 o C ve 1050 o C sıcaklıklarında yapılan denemelerdeki, östenitleştirme süresi ve temperleme sıcaklığına bağlı olarak sertlik değişimi görülmektedir. 30 ve 45 dakika östenitleştirme sürelerinin önemli miktarda ısıl işlem sonrası sertlik değerini etkilediği görülmektedir. 1000 o C de 30 dk östenitleştirme sonrası sertliğin 1000 o C de 45 dk östenitleştirme sonrasına oranla yüksek olduğu gözlenir. Temperleme sıcaklıklarındaki sertlik değişimi arasında istatistiki olarak bir etkileşim olmadığı görülmüştür. (d) 676

T, Östenitleştirme Sıcaklığı Isıl işlem koşulları, S (dk) ve M (oc) 30 45 200 550 S, Östenitleştirme Süresi 58 56 54 52 50 48 46 58 56 54 52 50 48 46 Sertlik (HRc) T, Östenitleştirme Sıcaklığı 1000 1050 T, Östenitleştirme Sıcaklığı 1000 1050 S, Östenitleştirme Süresi 30 45 M, T emperleme Sıcaklığı Şekil 3. Isıl işlem sonrası ortalama sertlik değerlerine göre DIN 1.2379 takım çeliği sertleştirilmesine etki eden parametrelerin etkileşim grafiği 3.2. Korozyon Sonrası Mikroyapısal Karakterizasyon Isıl işlem görümş DIN 1.2379 soğuk iş takım çeliğinin korozyon daldırma deneyleri sonrasındaki mikroyapısal değişim zamana bağlı olarak izlenmiştir. %5 tannik asit çözeltisinin, çelik üzerindeki olumsuz etkileri gözlenmiştir. Şekil 4 de korozyon deneyi boyunca 24. saat ve 96. saat esnasındaki mikroyapı görüntüleri verilmiştir. Daldırma korozyon deneylerinde numunelerin yüzeyinin dağlamaya benzer bir deformasyona uğradığı görülmektedir. Östenitleştirme sonrası su verme ile birlikte yapıda martenzitik dönüşüm gerçekleşir. Her östenitleştirme işleminden sonra temperleme ile beraber halihazırda sert ve gevrek olan yapının kalıntı gerilmelerinin boşaltılmasının yanında karbon atomlarının göç etmesi sağlanır. 200 o C de yapılacak bir temperleme sadece karbon göçüne neden olduğundan demir karbon kafesinde karbür oluşturması mümkündür. Bu sebeple östenitleştirilmiş konuma nazaran 200 o C de temperlemenin etkisi korozyon esnasında %1.55 C ve Cr alaşım elementinin fazla olması karbonların zengin olarak Cr 7C 3 şeklinde birleşerek çökelmesiyle ilişkilendirilir. Östenitik paslanmaz çeliklerde görülen krom karbürlerin tane sınırlarında kümelenmesine benzer bir oluşum gözlenmiştir. Cr ca zengin bölgelerin yoğun olduğu tane sınırları korozyon başlangıcı için uygun bölgelerdir (Şekil 5). Cr un azalması veya harcanması tane sınırlarında rastlanan bir durumdur. Korozyon sonrası hesaplanan korozyon hızı değerleri Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4. 72 saat boyunca DIN 1.2379 soğuk iş takım çeliğinde meydana gelen ağırlık kaybına bağlı olarak korozyon hızı ölçüm sonuçları Deney No Öst00_30 Öst00_30+20 Öst00_45 Öst00_45+55 Korozyon hızı (mm/yıl) 0,20 0,64 0,46 0,22 Şekil 5 de tane sınırlarında karbürlerin ağ yapısı oluşumu şeklinde dağıldığı görülmektedir. Oluşan bu karbürler analiz edilmemekle beraber soğuk iş takım çeliğinin içerdiği yüksek miktarda Cr dan ötürü krom karbür olduğu gözlenmiştir. Östenitleştirme ve temperleme ile beraber tane büyümesini engelleyen tane sınırındaki bu krom karbürlerdir. Tannik asite daldırılan numunelerde tane sınırlarının ortaya çıktığı bunun yanında yapıda kaba ve ince karbürler göze çarpmaktadır. Tane sınırlarında kümelenen ince karbürlerin tane büyümesini engelleyerek takım çeliklerinde aşınma direncini kazandırdığı bilinmektedir. Ayrıca tane büyümesi engellenen çelikte daha az tane sınırı oluşacağından korozyon daha az miktarda olacaktır. 677

(a) (b) (c) (d) Şekil 4. Isıl işlem görmüş 1.2379 takım çeliğinin korozyon sonrası yüzey karakteristiği a) 24 saat korozyon sonrası 1000 o C de 30 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda b) 96 saat sonrası 1000 o C de 30 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda c) 24 saat sonrası 1000 o C de 30 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda 200 o C de temperlenmiş d) 96 saat sonrası 1000 o C de 30 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda 200 o C de temperlenmiş (a) (b) Şekil 5. Isıl işlem görmüş 1.2379 takım çeliğinin korozyon sonrası yüzey karakteristiği a,b) 96 saat korozyon sonrası 1000 o C de 30 dk. östenitlenmiş su verilmiş konumda 200 o C temperlenme sonrası gözlenen karbür ağı yapısı 678

3. Sonuçlar Isıl işlem kademelerinde östenitleştirme sıcaklığı ve süresi, temperleme koşulları değiştirilerek farklı özellikler gösteren yapılar elde edilmiştir. 200 ve 550 o C de temperlemenin etkisini gözlemleyerek korozyon ortamında nasıl davrandığı incelenmiştir. DIN 1.2379 takım çeliği için ideal sayılabilecek bir sıcaklık olan 550 o C de temperleme sonrası yapıda alaşım karbürlerinin dağıldığını, ikincil sertliğin artışının ve sonrasındaki azalmaya bağlı olarak değiştiği mikrosertlik ölçümleriyle gösterilmiştir. İstatistiki olarak östenitleştirme süresinin sertlik değerlerine doğrudan etki ettiği saptanmıştır. Görüntüleme analizi sonuçları ile temperleme sonrası yapıdaki hacimsel ve alansal olarak karbür dağılımının azaldığı görülmüştür. Korozyon sonrası mikroyapısal karakterizasyon da %5 konsantrasyon tannik asit çözeltisine daldırılan numunelerde korozyonu tetikleyen ve en çok görülen bölgelerin tane sınırları olduğu saptanmıştır. Temperleme ile beraber daha uniform hale gelen alaşım karbürleri sınıfında bulunan krom karbürler malzeme de sertliik artışına sebep olurken korozyonu önleyici etkileri vardır. Kısa süreli yapılan korozyon deneylerinde ağırlık kaybına bakılarak, zamana bağlı olarak daha büyük hasarlara yol açacağı söylenebilir. Hasar mekanizmaları genellikle tane sınırlarında ve atom diziliminin farklılık gösterdiği yüksek enerjili bölgelerde olabilmektedir. Uzun süreli çalışmalar yapılarak tane sınırı korozyonun yanında oyuk korozyonunun başlayacağı ve korozyon üzerinde etkin rol oynayan karbürlerin rolü gösterilmelidir. Yapının genelinin ısıl işlem sonrası martenizitik yapı olması korozyona olan direnci azaltırken alaşım karbürleri sayesinde soğuk iş takım çelikleri korozyona direnç gösterebilmektedir. İleri de yapılacak tarama elektron mikroskobu incelemeleri ile korozyonun sadece tane sınırlarında değil yapıda yüksek oranda bulunan ve yüksek enerjiye sahip plaka tipi martenzit bölgelerinde ilerlediğini incelemek mümkündür. Kaynaklar [1] Pöckl, G., Lenger, H., Fauland, H.P. and Jan, H., Heat treatment of high chromium cold work tool steels and high speed steels in the vacuum furnace, in 4 th ASM Heat Treatment and Surface Engineering Conference, 63-76, 1998. [2] Hatman, A., Ülker, S. and Yurci, M.E., Yeni nesil %8 Cr lu soğuk iş takım çeliğinin ısıl işlem karakterizasyonunun aşınma davranışına etkisi, TMMOB 3th International Heat Treatment Symposium, 194-203, 2009. [3] Zelinka, S. L., Stone D. S., The effect of tannins and ph on the corrosion of steel in wood extracts, Materials and Corrosion, vol. 62, 8, 739-744, 2011. [4] Cramer S.D. and Covino B.S.Jr., ASM handbook Volume 13C. ASM International, USA, 2006. [5] Winkelmann H., Badisch E., Ilo S. and Eglsäer S., Corrosion behaviour of tool steel in tannic acids, Material and Corrosion vol. 60-3, 192-198, 2009. [6] Beccaria, A.M., Mor, E. D., Inhibitive effect of tannic acid on the corrosion of copper in acid solutions, British Journal Corrosion vol. 11-3, 156-160, 1976 [7] Morcillo M., Feliu, S., Simancas, J., Bastidas, J.M., Galvan J.C., Feliu, Jr.S. and Almeida, E.M., Corrosion of rusted steel in aqueous solutions of tannic acid corrosion, Corrosion vol. 48, 12, 1032-1040, 1992. [8] Winkelmann H., Badisch E., Roy M. and Danninger H., Corrosion mechanisms in the wood industry, especially caused by tannins, Material and Corrosion vol. 60-1, 40-48, 2009 [9] Ross, T.K. and Francis, R.A., The treatment of rusted steel with mimosa tannin, Corrosion Science vol. 18, 4, 351 361, 1978. [10] Nasrazadani, S., The application of infrared spectroscopy to a study of phosphoric and tannic acids interactions with magnetite (Fe 3 O 4 ), goethite (α-feooh) and lepidocrocite (γ-feooh), Corrosion Science, vol. 39, 10 11, 1845 1859, 1997. [11] Totten G., Steel Heat Treatment Handbook, Taylor and Francis Group CRC Press, London, 2007 679