TOKAT SEMPOZYUMU 01-03 KASIM 2012 TOKAT BİLDİRİLER CİLT III

TOKAT SEMPOZYUMU 01-03 KASIM 2012 TOKAT BİLDİRİLER CİLT III Yayına Hazırlayanlar Prof. Dr. Ali AÇIKEL Yrd. Doç. Dr. Samettin BAŞOL Yrd. Doç. Dr. Ali Osman SOLMAZ Öğrt. Gör. Murat HANİLÇE TOKAT-2012

Eser Adı TOKAT SEMPOZYUMU 01-03 KASIM 2012 TOKAT BİLDİRİLER CİLT III Yayına Hazırlayanlar Prof. Dr. Ali AÇIKEL Yrd. Doç. Dr. Samettin BAŞOL Yrd. Doç. Dr. Ali Osman SOLMAZ Öğrt. Gör. Murat HANİLÇE Haberleşme Adresi Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi,Tarih Bölümü, Taşlıçiftlik Kampüsü, TOKAT Tasarım Kayıhan Ajans Ltd. Şti. Hoşdere Cd. 201/9 Çankaya/ANKARA Tel: 0312 442 72 72 Faks: 0312 442 70 81 www.kayihanajans.com Baskı Özyurt Matbaacılık 2013 Kapak Tasarımı M. Edip ASLAN ISBN Takım No: 978-975-01035-5-1 Kitap No: 978-975-01035-8-2 Tokat Valiliği Özel İdaresi tarafından bastırılmıştır. II Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III

Prof. Dr. Hanifi VURAL Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN Prof. Dr. Ali KASAP Prof. Dr. Salih BARIŞIK TOKAT SEMPOZYUMU 01-03 KASIM 2012 TOKAT ONUR KURULU Mustafa TAŞKESEN (Vali) Doç.Dr. Adnan ÇİÇEK (Belediye Başkanı) Prof. Dr. Mustafa ŞAHİN (Rektör) DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Ali AÇIKEL (Başkan) DANIŞMA KURULU Doç. Dr. Eren YÜRÜDÜR Doç. Dr. Köksal PABUÇCU Yrd. Doç. Dr. Samettin BAŞOL Yrd. Doç. Dr. Muhittin DEMİRAY Prof. Dr. M.A. Yekta SARAÇ Prof. Dr. Şit Tufan BUZPINAR Prof. Dr. M. Akif AYDIN Prof. Dr. Ali İbrahim SAVAŞ Prof. Dr. Mahmut ÖZER Prof. Dr. Bahaeddin YEDİYILDIZ Prof. Dr. Recep TOPARLI Doç. Dr. Erhan AFYONCU Prof. Dr. Cezmi ERASLAN Prof. Dr. M. Sinan KAÇALİN Prof. Dr. M. Metin HÜLAGÜ Kemal YURTNAÇ Prof. Dr. Coşkun ÇAKIR Prof. Dr. Mücahit EĞRİ Prof Dr. Kenan KARA Prof. Dr. Şemsettin ŞAHİN Prof Dr. Güngör YILMAZ Prof. Dr. Yaşar AKÇAY Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE Prof. Dr. Mustafa BALOĞLU Prof. Dr. Hüsrev SUBAŞI Prof. Dr. Mahmut AK Prof.Dr. İlker PARASIZ Prof. Dr. Ömer Faruk TAŞER Prof. Dr. İhsan BULUT Prof. Dr. Mahmut KAYA Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR Prof. Dr. Osman DEMİR Prof. Dr. S. Mehmet ŞEN Doç. Dr. Murat SAYILI Yrd. Doç. Dr. Coşkun YILMAZ Dr. Rüştü BOZKURT Uzm. Niyazi ÖZDEMİR Necmettin ERYILMAZ Ekrem ANAÇ Murat ORUÇ Hasan ERDEM Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III III

GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ TOKAT SEMPOZYUMU 01-03 KASIM 2012 TOKAT BİLİM KURULU Prof. Dr. Ahmet Dursun ALKAN Prof. Dr. Zekeriya ALTUNER Prof. Dr. Adem BAŞIBÜYÜK Prof. Dr. Mehmet BEŞİRLİ Prof. Dr. Şeref BOYRAZ Prof. Dr. Fatih Coşkun ERTAŞ Prof. Dr. İzzet KADIOĞLU Prof. Dr. Yakup ÖZKAN Prof. Dr. Nejdet KANDEMİR Prof. Dr. Yaşar KARADAĞ Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞİRGİL Prof. Dr. Sefa TARHAN Prof. Dr. Şaban TEKİN Prof. Dr. İsa TELCİ Prof. Dr. Fatih YÜKSEL Prof. Dr. Ebubekir ALTUNTAŞ Doç. Dr. Hasan AKÇA Doç. Dr. Nesime CEYHAN AKÇA Doç. Dr. Kenan ARIBAŞ Doç. Dr. Turhan ÇETİN Doç. Dr. Mustafa ÇOLAK Doç. Dr. Teoman DUMAN Doç. Dr. Cumhur ERDEM Doç. Dr. İskender PARMAKSIZ Doç. Dr. İsa KARAMAN Doç. Dr. Meral UZUNÖZ Yrd. Doç. Dr. Tuncay BÖLER Yrd. Doç. Dr. Rıza ÇITIL Yrd. Doç. Dr. Şengül Dilek FUL Yrd. Doç. Dr. Emine SAKA AKIN Yrd. Doç. Dr. Yücel EROL Yrd. Doç. Dr. Ümran ENSOY Yrd. Doç. Dr. Kemal İBRAHİMZADE Yrd. Doç. Dr. Burhan KAÇAR Yrd. Doç. Dr. Cemal KAYA Yrd. Doç. Dr. Ahmet ÖZKİRAZ Yrd. Doç. Dr. Ali Osman SOLMAZ Yrd. Doç. Dr. Kemal TÜRKER Yrd. Doç. Dr. Pınar ÜLGEN Yrd. Doç. Dr. Servet YAPRAK Öğr. Gör. Arda GÖKSU YÜRÜTME KURULU Prof. Dr. Ali AÇIKEL (Başkan) Levent YAZICI (İl Milli Eğitim Müd.) Ali POLAT (Belediye Basın-Yayın ve Halkla İlişkiler Müd.) Abdullah GÜRBÜZ (Kent Konseyi Başkanı) SEMPOZYUM SEKRETARYASI Öğr. Gör. Murat HANİLÇE Öğr. Gör. Murat TEKİN Arş. Gör. Zehra DÖNMEZ Arş. Gör. Murat SERDAR Arş. Gör. Edip UZUNDAL Arş. Gör. Murat GÜNEY Arş. Gör. Fehim KURULOĞLU Arş. Gör. Mustafa TANRIVERDİ IV Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III IV

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER...V TEMA VI: SOSYAL VE KÜLTÜREL YAŞAMLA İLGİLİ BİLDİRİLER..1 Tokat ta Bir Voyvoda Ailesi Katıroğulları...3 Erhan Afyoncu Cumhuriyet in İlk Yıllarında Tokat Vilayetinde Sağlık Hayatı ve Sorunları (1923-1938)...9 Sadet ALTAY Yerel Seçim Sonuçları Temelinde Tokat ın Siyasi Yapısı...35 D. Ali ARSLAN, Gülten ARSLAN Harf İnkılâbı Sonrası Tokat ta Açılan Millet Mektepleri ve Faaliyetleri...73 Atilla AYDIN Tokat İlinde Özel Eğitim ve Kaynaştırma Uygulamaları...81 Yaşar BARUT, Abdurrahman İLHAN, Adnan Tanrıverdi, Abdullah Nuri DİCLE Antik Dönemde Tokat ta Tapınım Gören Kültler...89 Şengül Dilek FUL Tokat Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğünde Ney Kursuna Katılan Kursiyerler Hakkında Bir İnceleme...109 Arda GÖKSU Yerel Kültürün Evrensel Sunumu: Tokat Köylerinin Web Siteleri ve Sosyal Medya Üzerinden Bir Analiz...117 Halil İbrahim GÜRCAN Kültürlerarası Etkileşim Bağlamında Tokat ta Çay Kültürü ve Semaver Olgusu...127 Kemal İBRAHİMZADE, Niyazi ÖZDEMİR Tokat Yöresine Özgü Ötkü Çalgılardan Horlatma Kaval ve Yaşayan İnsan Hazinesi Yaşar Güç...135 Tanju OZANOĞLU Tokat İlinde Profesyonel Voleybol Takımlarında Oynayan Voleybolcuların Voleybola Başlama Nedenleri...157 Burçin ÖLÇÜCÜ, Güven ERDİL, Abdullah CENİKLİ, Gökhan KANDEMİR Cumhuriyet Döneminde Tokat ta Meydana Gelen Sel Felaketleri (1934-1951)...169 İsmail ÖZER Tokat-Zile ye Has Kırk Hatim ve Cuma Uygulamaları ile Bu Uygulamalarda Kullanılan Dini Musikiler...179 Emre PINARBAŞI Tokat ta Sağlık/Hastalıkla İlgili Bazı Geleneksel Uygulamalar, Değerlendirmeler ve Deyişler...185 Alparslan SANTUR Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III V

İÇİNDEKİLER Tokat Yöresinde Alevilik...199 Cenksu ÜÇER Tokat, Zile, Acısu Köyü Mezarlığında, Anşabacılı Sıraçlarına (Beydili Alevi Türkmeni) Ait Mezar Taşları...229 Orhan Yılmaz Tokat ve Çevresinin Kültüründe Var Olan Çelik Çömlek Çocuk Oyununun, Dinleme, Anlama ve Konuşma Kavramlarına Olan Katkısı Üzerine Bir Çalışma...251 Ahmet Yaşar ZENGİN Yeni Tokat Dergisi ve Bu Dergide Yayımlanan Yazılara Göre Kıyafet İnkılâbının Tokat ta Uygulanışı...259 Sabri ZENGİN TEMA VII: TOKATLI ÖNEMLİ ŞAHSİYETLERLE İLGİLİ BİLDİRİLER...275 Mehmed Şerif bin Mustafa et-tokâdî ve Miftâhu s-sahîhayn İsimli Eseri...277 Osman BİLGEN Molla Lütfi nin İlmî ve Felsefî Kişiliği...283 Murat DEMİRKOL Tokatlı Şeyhülislam İbn Kemal in Osmanlı Hukukuna Katkıları ve Şia ya Dair Fetvası...295 Ahmet İNANIR Tokat lı Şeyhulislam Mustafa Sabri Efendi (1869-1954) ve Bazı Fıkhî Meselelere Yaklaşımı...311 Abdullah KAHRAMAN Tokatlı Bir Mantıkçı Ömer Feyzi Tokadî ve Önemli Bir Eseri...329 Kamil KÖMÜRCÜ Tokatlı Alim İbn Kemal in Osmanlı İlim Dünyasındaki Yeri...349 Ali ÖGE Tokat lı Hattat Ve Hafız-ı Kütüp El-Hâc Hasan Tahsin Efendi (1851 1915)...369 M.Hüsrev SUBAŞI Mehmed Emin Tokadî nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Şahsiyeti...389 Halil İbrahim ŞİMŞEK Tokatlı Kelam Alimleri...403 Özcan TAŞCI KAPANIŞ OTURUMU-DEĞERLENDİRME KONUŞMALARI...415 ADRESLER...423 FOTOĞRAFLARLA TOKAT SEMPOZYUMU...429 VI Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III

Yemen Tokat ta ve Yemen de Bir Voyvoda Şehit Olan Ailesi Tokatlılar Katıroğulları TEMA VI: SOSYAL VE KÜLTÜREL YAŞAMLA İLGİLİ BİLDİRİLER Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 1

Tokat ta Bir Voyvoda Ailesi Katıroğulları Tokat ta Bir Voyvoda Ailesi Katıroğulları Erhan AFYONCU 17. yüzyılın ortalarında 1659-1660 da Rum, Halep ve Diyarbakır vilayetlerinde taşra defterdarlığı kaldırılarak, yerine voyvodalık kuruldu. Rum hazinesi voyvodalık adı altında iltizama verildi. Geniş bir arazinin vergi mahsulatını ellerine alan voyvodalar, iltizamla aldıkları yerleri kendileri işletebildikleri gibi, ikinci kez de iltizama verebiliyorlardı. 1695 ten sonra iltizamların kayd-ı hayat şartıyla verilmesi demek olan malikâne sistemine geçilmesinden sonra 1715 e kadar voyvodalık malikâne olarak verilmiştir. Defterdarlıktan voyvodalığa geçişle mahalli ayan ve eşraf zümresi Rum hazinesine ait gelirleri kontrole başlamışlardı 1. Katıroğlu Abdullah Paşa 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Tokat voyvodalığı görevini yürüten Katıroğulları Tokat tarihinde en etkili ailelerden biri oldular. 19. yüzyılın ilk çeyreğinde de aynı aileden voyvodalar çıktı. Ancak voyvoda olan Katıroğulları uygulamalarıyla Tokatlılar ı isyan ettirdiler ve bu yüzden de devlet tarafından defalarca görevden alınıp sürüldüler Katıroğulları Tokat voyvodası olarak ilk defa es-seyyid Abdullah Paşa ile görülmektedir. Katıroğulları belgelerde seyyid olarak geçmektedir. Abdullah Paşa nın kardeşi Ebubekir den bahseden bir belgede de Toprakçı torunu diye zikredilmektedirler 2. Abdullah Paşa nın 1187 de (1774) çocuksuz vefatından sonra kardeşleriyle şehir yöneticileri arasında miras çekişmesi meydana gelmiştir 3. Bu yıllarda Katıroğulları mağdur durumdadır. Abdullah Paşa nın kardeşleri Üveys, Halil, Ebubekir ve Lütfullah şehir yöneticilerinin baskıları üzerine merkeze bir arzuhal gönderdiler. Ağabeyleri yüzünden üç defa mallarının yağmalandığını, paşanın ölümünden sonra da mahalli idarecilerin ellerinde emir olmadan evlerini mühürleyip, eşyalarını da han odasına koyduklarından ve 10 aydan fazla zaman geçtiği için perişan durumda olduklarını bildirdiler. Eşyalarının kendilerine verilmesi için emir verilmesine rağmen müdahaleler sürünce, Katıroğulları tekrar merkeze Doç. Dr., Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. 1 Erol Özvar, XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığında Tokat Voyvodalığına Geçiş, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998; Aynı yazar, XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığında Tokat Voyvodalığına Geçiş, XIII. Türk Tarih Kongresi, III/III, Ankara 2002, s. 25-35. 2 BOA, Cevdet-Maarif, nr. 3240. 3 BOA, Cevdet-Evkaf, nr. 17068; Cevdet-Maliye, nr. 18561. Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 3

Erhan Afyoncu müracaat ederek, eşyalarına kavuştular 4. Katıroğlu Ebubekir Bey Katıroğlu ailesinden Ebubekir Bey, ağabeyinin voyvodalığı sırasında Tokat ta Genç Mehmed Paşa Medresesi nde müderristi. Ancak katil ve ehil olmadığı gerekçesiyle 1773 te azledilmişti 5. Ebubekir Bey bir süre sonra Tokat voyvodası oldu. Voyvodalığın 1190-1192 (1776-1178) yıllarına ait iltizamını almıştı. Ancak halka yaptığı zulümler üzerine görevinden azledilip, yerine daha önce Sofya mütesellimliği yapmış olan Ali tayin edildi 6. Ebubekir Bey bir süre sonra tekrar voyvoda oldu. Fakat Trabzon Valisi Hacı Ali Paşa marifetiyle Tokat tan yamak yazılması meselesine dahil olup, ortalığı karıştırınca görevinden alınıp, Çankırı ya kalebent edilmesi emredildi 7. Voyvodanın davalarının da İstanbul da görülmesi yönünde emir çıktı 8. Ancak Ebubekir Bey, azledilip kalebent edilmesine rağmen akıllanmamıştı. Voyvodalık işlerine tekrar karışması üzerine 1198 de (1784) Samsun a kalebent edilmesi emri verildi 9. Samsun a kalebent edilen Ebubekir Bey affedilmesi için 4 Bundan mukaddem Tokad voyvodası iken fevt olan es-seyyid Abdullah Paşa nın dört nefer karındaşları divân-ı âlilerine virdikleri iş bu arzuhalleri mefhûmunda mukaddemâ peder ve vâlidelerinin hîn-i vefâtlarında ırs-ı şerʻile müntakil olan emvâl ve eşya her ne ise marifet-i şerle beynlerinde tevzîi ve taksîm ve herkes hisse-i şâyialarını ahz u kabz ve birbirlerinin zimmetlerini ibrâ eylediklerinden maada mütevaffâ-yı mumâileyh hissesini tamamen ahz u kabz eylediğini müşir-i taraf-ı şerden virilen hüccet-i şeriyye hâlâ yedlerinde mevcûd olduğına binâen kendülerinin emvâl ve eşyasına müdâhale iktizâ itmez iken paşa-yı mumâileyhin hîn-i vefâtında karındaşları mumâileyhin hane ve eşyaları temhîri ve divâna değin memhûr kalmağla emvâl ve eşyalarını tefrîk idemediklerine binâen halleri diğer-gûn olduklarını bundan mukaddem inhâ eylediklerinde mumâileyhin hanelerinin mühürleri fek ve küşâd ve emvâl ve eşyaları kendülere teslîm olunmak bâbında bundan mukaddem emr-i âlişan sâdır olmuş iken Tokad nâibi efendi, Sivasî Zaim Receb Ağa ile yekdil olup tama-ı hâma taʻbiyet ile sâdır olan emr-i âlişâna adem-i ita at birle el-yevm hanelerinin mühürlerini küşâd ve emvâl ve eşyalarını îtâ eylediklerinden mağdûriyetlerine bâis olmağla hanelerinin mühürleri fek ve küşâd ve karındaşları Lütfullah ın yedinde ahz eyledikleri mal ve eşyaları tahsîl ve istirdâd olunmak içün emr-i şerîf sudûrını istidâ ve istirhâm iderler. Mumâileyhimin hane ve eşyâlarının mühürleri fek ve küşâd ve emvâl ve eşyaları kendülere teslîm itdirilmek içün mah-ı Zilhiccetü ş-şerîfede emr-i şerîf virildiği başmuhâsebeden der-kenâr olunmuşdır. Malûm-ı devletleri buyuruldukda mukaddemâ sâdır olan emr-i şerîf mucibince hane ve eşyâlarının mühürleri küşâd ve emvâl ve eşyâları kendülere teslîm itdirilmek içün bu defa dahi emr-i şerîf tahrîri bâbında emr ü fermân devletlü sa âdetlü sultanım hazretlerinindir. Fî Selh-i Muharrem Sene 1188 (BOA, Cevdet-Maliye, nr. 18561). 5 Ebubekir Bey azledilerek görevi Fatih Cami dersiamlarından Ali Efendi ye verilmiştir (Bk. Cevdet-Maarif, nr. 3240). 6 BOA, Cevdet-Dahiliye, nr. 16278. 7 Cevdet-Dahiliye, nr. 16452. 8 BOA, Hatt-ı Hümâyûn, nr. 5242. 9 Hatt-ı Hümâyûn, nr. 1326A; nr. 1326C. 4 Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 4

Tokat ta Bir Voyvoda Ailesi Katıroğulları faaliyet gösterdi. Suçsuz olduğunu ve bazı garazkârlar yüzünden sürgün edildiğini ileri sürdü. Hacca gitme niyetinde olduğunu söyledi 10. Bunun üzerine 1200 de (1786) affedildi. Affedilmesinde Cezayirli Gazi Hasan Paşa önemli rol oynamıştı 11. Katıroğlu Lütfullah Bey 18. yüzyılın sonlarında aynı aileden Katıroğlu Lütfullah Bey de Tokat voyvodası oldu. Görevden ayrıldıktan sonra Rusya ve Avusturya ile savaşın devam ettiği yıllarda 1204 te (1790) Tokat tan savaş için süvari temin etme görevini üzerine aldı 12. Tokat tan temin ettiği askerlerle Rumeli cephesine hareket etti. Ancak Edirne de rahatsızlanınca 1790 sonbaharında memleketine dönmesine izin verildi 13. Bir süre sonra tekrar voyvoda oldu. 1207 de (1793) Tokat Voyvodalığı nı malikâne olarak tasarruf eden Beyhan Sultan dan uhdesine almıştı 14. 1797 de Erzurum Valisi Yusuf Paşa nın iltimasıyla kapıcıbaşılık rütbesi verildi 15. Ancak Katıroğlu Lütfullah hakkında da bir süre sonra merkeze şikâyetler gelmeye başladı. Bakır tüccarından fazla para talep edip, Tokat kalhane gelirlerini azaltmasına sebep olmuştu. Lütfullah Bey le ilgili en önemli şikâyet konusu ise 1214 te (1799) öldürülen Çıtak Hüseyin in malları meselesiydi. Tüfenkçibaşı Çıtak Hüseyin'in cezası verildikten sonra Tokat'ta bulunan muhallefatı kayıt altına alınmıştı. Ancak Voyvoda Lütfullah, tüfenkçibaşının konağını yaktırıp, mallarını gizlice başka yere naklettirmişti. Bu şikâyetler üzerine Bozok Sancağı Mutasarrıfı Çapanoğlu Süleyman Bey, voyvoda tayin edildi. Yeni voyvodadan Lütfullah Bey in Sinop Kalesi nde kalebent olunması, yanan malların ve evin değerinin tespit olunarak eski voyvodaya ödettirilmesi emredildi. Çapanoğlu Süleyman Bey den, katıroğlu Lütfullah'ın ve akrabalarının mal varlıklarını teftiş etmesi ve bunları bir deftere kaydettirmesi de istenmişti. Lütfullah Bey bu gelişmeler karşısında boş durmadı. Akrabaları ve adamları mahkemeye müracaat ederek, 10 Tokad sâkinlerinden Ebubekir Bey nâm kulları kendü hâlinde ve ırzıyla mukayyed ve kimesneye hilâf-ı rızâ bir te addisi yoğken bundan akdem bazı ashâb-ı ağrâz divân-ı âliye hilâf-ı inhâlarıyla mumâileyh kulların Samsun kal asına nefy ve iclâsı babında emr-i âli ısdâr etdirmeleri ile mücerred ifk ü iftirâ kabîlinden olduğundan başka bu senei mübârekede hacc-ı şerîfe azîmet niyet-i hâlisasında olduğu hasebiyle sezavâr afv u merhamet olduğu inhâ ve emr-i mezkûrun kaydı terkin ve ilgası istidâ olunmağla mumâileyh kulları merhameten afv ve nefy ve iclâsı bâbında sâdır olan emrin kaydı terkin ve îlâm-ı hâli siyâkında bir kıt a emr-i şerîf-i âlişân ısdâr ve ihsân buyurulmak bâbında emr ü fermân devletlü sa âdetlü sultânım hazretlerinindir (Bk. BOA, Cevdet- Zabtiye, nr. 1435). 11 BOA, Cevdet-Zabtiye, nr. 1435; nr. 2117. 12 BOA, Cevdet-Askerî, nr. 3233. 13 Cevdet-Askerî, nr. 53693. 14 BOA, Cevdet-Maliye, nr. 18461. 15 BOA, Hatt-ı Hümâyûn, nr. 12301; nr. 57116. Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 5

Erhan Afyoncu voyvodaya isnad edilen suçların tamamen iftira olduğunu ileri sürüp, taleplerinin İstanbul a bildirilmesini de Naib Ahmed Efendi'den talep ettiler. Bu gelişme üzerine Lütfullah Bey, yeniden yargılandı. Mahkemeden hakkındaki ithamların iftira olduğu, bu yüzden Sinop yerine Çankırı Kalesi ne gönderilmesinin uygun olacağı kararı çıktı. Lütfullah Bey, İstanbul da da kendini kurtarmak için faaliyet yürütmüştü. Bunun neticesi olarak, III. Selim tarafından saltanata hizmetlerinde sadakat ve gayret göstermesi şartıyla serbest bırakılması emri verildi. Lütfullah Bey, sürgünden kurtulduğu gibi mallarını da kurtarmıştı. Lütfullah Bey, belki de yeniden voyvoda olmayı hayal ediyordu. Ancak İstanbul'da Tokatlı Bekir Efendizâde Ahmed Molla Efendi'nin evinde misafir iken öldü. Lütfullah Bey in terekesi 1215 te (1801) devlet tarafından zaptdedildi. Fakat Lütfullah Bey in borcu, malından fazla çıkmıştı 16. KATIROĞLU ÜVEYS BEY Bir süre sonra aynı aileden Üveys Bey, Tokat voyvodası oldu. Ancak onun hakkında da kısa sürede halka zulmettiği iddiaları gündeme geldi 17. 1218 de (1803) halk voyvodanın zulmünden bıkarak ayaklandı. Çarşı ve pazarlar bir hafta süreyle kapandı 18. Üveys Bey de görevden alındı. Öldürülmesi için emir çıktıysa da 19 bir yolla kurtulduğu anlaşılıyor. Üveys Bey bir müddet sonra tekrar voyvodalığı ele geçirdi. Tokat Voyvodalığı Sivas valisi Osman Paşa nın uhdesindeydi. Paşa, voyvodalığı Katıroğlu Üveys Bey e iltizam yoluyla vermişti. Üveys Bey ahaliden fazla para almaya başlayınca hakkında şikâyetler merkeze gitmeye başladı 20. 1815-1816 yıllarında iki sene Tokat voyvodalığı iltizam yoluyla alan Katıroğlu Üveys Bey mukataa gelirlerini alınması gerekenden fazla toplamıştı. Sivas valilerinin oturdukları sarayın tamiri için Tokat kazası hissesine 5.005 kuruş isabet etmesine rağmen, 22.750 kuruş tahsil etmişti. Bu gelişmeler üzerine İstanbul a şikâyetler yağmaya başladı. Bu durum üzerine meseleyi inceleme görevi Darbhâne-i Âmire Nazırı Abdurrahman a verildi. Abdurrahman Bey, defterler üzerinde inceleme yapıp, halkla görüştü. Sonunda Osman Paşa nın 160.700, Üveys Bey in ise 91.474 kuruşu haksız elde ettiği kanaatine vardı. Sivas taki sarayın yapımı için toplanan para konusunda ise bir neticeye ulaşamamıştı. Ancak halk bu konudan da şikâyetçiydi. Darbhâne-i Âmire Nazırı, bu meselenin mübaşir tayiniyle mahallinden araştırılmasını istedi. Bunun üzerine sabık sipahiler kâtibi Mehmed Remzi mübaşir tayin edildi. Sadrazam, halktan haksız toplanan paranın geri ödenmesini, bu durum için gerekirse voyvodanın Tokat ta olan emlakının satılmasını emretmişti. 16 Halis Cinlioğlu, Osmanlılar Zamanında Tokat, 3. Kısım, Tokat 1951, s. 22-28. 17 Hatt-ı Hümâyûn, nr. 1891; nr. 4085A. 18 Hatt-ı Hümâyûn, nr. 1879. 19 Hatt-ı Hümâyûn, nr. 17760. 20 Cevdet-Maliye, nr. 30124. 6 Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 6

Tokat ta Bir Voyvoda Ailesi Katıroğulları Sadrazam ayrıca Üveys Bey in daha önce uyarılmasına rağmen kendi kafasına göre hareket ettiğini bu yüzden azlinin doğru olacağını da söylemişti 21. Mübaşir Mehmed Remzi, yaptığı araştırma sonucunda merkeze şikâyetlerin haklı olduğunu ve Üveys Bey in azledilerek yeni bir voyvodanın tayininin uygun olacağını rapor etti. Bu arada Üveys Bey in hamisi Sivas valisi Osman Paşa valilikten azledilip, idam edilmiş ve bütün malvarlığına devlet el koymuştu 22. Tokat voyvodalığı mukataasının iltizamı da Derviş Ali ye verildi 23. Görevinden halka yaptığı zulümden dolayı alınan Üveys Bey ise Kütahya ya sürüldü 24. Katıroğulları bu hadiseden sonra fazla ortalıkta gözükmemektedir. Ancak 1255 te (1840) Tokat dahilinde Tozanlı ve Kâfirni mukataalarını işletirken ahaliye zulmeden Katıroğlu Bekir Bey den bir şikâyet vardır 25. Katıroğlu Bekir Bey in aynı aileden olma ihtimali büyüktür. Kaynakça Arşiv malzemesi BOA, Cevdet-Askerî, nr. 3233; Cevdet-Askerî, nr. 53693; BOA, Cevdet-Dahiliye, nr. 16278; Cevdet-Dahiliye, nr. 16452; Cevdet- Dahiliye, nr. 6093; Cevdet-Dahiliye, nr. 4169; Cevdet-Dahiliye, nr. 15259. BOA, Cevdet-Evkaf, nr. 17068; BOA, Hatt-ı Hümâyûn, nr. 5242; Hatt-ı Hümâyûn, nr. 1326A; nr. 1326C; Hatt-ı Hümâyûn, nr. 12301; nr. 57116; Hatt-ı Hümâyûn, nr. 1891; nr. 4085A; Hatt-ı Hümâyûn, nr. 1879; Hatt-ı Hümâyûn, nr. 17760; Hattı Hümâyûn, nr. 24425; nr. 24405, nr. 27740; BOA, Cevdet-Maarif, nr. 3240. BOA, Cevdet-Maliye, nr. 18561; Cevdet-Maliye, nr. 30124; BOA, Cevdet-Zabtiye, nr. 1435; Cevdet-Zabtiye, nr. 1435; Cevdet-Zabtiye, nr. 2117; BOA,; Cevdet-Zabtiye, nr. 912. Araştırma eserler Beşirli, Mehmet, Tokat Voyvodalığı (1774-1842), Belleten, sayı: 254 (Ankara 2005), s. 27-31.. Cinlioğlu, Halis, Osmanlılar Zamanında Tokat, 3. Kısım, Tokat 1951, s. 22-28. Özvar, Erol, XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığında Tokat Voyvodalığına Geçiş, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998 21 Mehmet Beşirli, Tokat Voyvodalığı (1774-1842), Belleten, sayı: 254 (Ankara 2005), s. 27-31. 22 Hattı Hümâyûn, nr. 24425; nr. 24405, nr. 27740; Cevdet-Zabtiye, nr. 912. 23 BOA, Cevdet-Dahiliye, nr. 6093. 24 Cevdet-Dahiliye, nr. 4169. 25 Cevdet-Dahiliye, nr. 15259. Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 7

Erhan Afyoncu Özvar, Erol, XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığında Tokat Voyvodalığına Geçiş, XIII. Türk Tarih Kongresi, III/III, Ankara 2002, s. 25-35. 8 Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 8

Cumhuriyet in İlk Yıllarında Tokat Vilayetinde Sağlık Hayatı ve Sorunları (1923-1938) Cumhuriyet in İlk Yıllarında Tokat Vilayetinde Sağlık Hayatı ve Sorunları (1923-1938) Sadet ALTAY Özet Birey ve toplum hayatının vazgeçilmez değerleri arasında ilk sırada yer alan sağlık ve sağlıklı olma olgusu, aynı zamanda ulusların devamının da ön koşuludur. Yıllarca süren savaşların olumsuz ve yıkıcı etkilerini azami düzeyde yaşayan Türk milletinin sağlık alanında toplumsal önceliklerini tespit edebilmek ve sorunlarına etkin çözümler üretebilmek amacıyla, Milli Mücadele döneminde Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti kabineye bağımsız bir vekâlet olarak dâhil edilmiştir. Sağlığın korunması ve sürdürülmesi konusunu devletin bir yükümlülüğü olarak kabul eden Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Cumhuriyet in ilanından önce, ülkedeki sağlık sorunlarını, sağlık insan gücünü, hastane, eczane ve dispanserlerin sayısını, nüfusun yapısını ve sosyo-ekonomik özelliklerini belirlemek amacıyla önemli bir adım atmıştır. Doktor Rıza Nur un Sağlık Bakanı olduğu dönemde Türkiye nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası adı verilen bir dizi kitap hazırlatarak, mevcut durumu analiz etmeye çalışmıştır. Bu kitaplardan ilki Sinop iline ait olup 1922 yılında basılmıştır. Sonuncusu ise Tokat Vilayeti için Doktor Şükrü Meral tarafından hazırlanmış ve 1938 yılında basılmıştır. Bu çalışmada, Tokat Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası adlı eser temel alınarak, Tokat ilinin 1923-1938 yılları arasında, sağlık yapısının, sağlık kurumlarının ve yaşanan sağlık sorunlarının belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda, betimsel bir inceleme yapılmış ve vilayetin sağlık tarihine ışık tutabilecek bazı veriler ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmayla ilgili veriler toplanırken, devlet salnamelerinden, Tokat İl Yıllıklarından (1967 ve 1973) dönemin sağlık politikalarını değerlendiren makalelerden, çeşitli telif ve tetkik eserlerden yararlanılmıştır. Anahtar Sözcükler: Tokat vilayeti, sağlık, sağlık kurumu, sağlık sorunları, Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti. Giriş Devletlerin tarih boyunca devam edebilmesinin ön koşulu; birey ve toplumun sağlıklı olması ve bozulan sağlık şartlarının düzeltilmesidir. Aksi takdirde, sağlıksız şartlarda ve ortamlarda yaşayan bireylerin neslinin tükenmesi Okutman, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü, altaysadet@gmail.com, sadet.altay@gop.edu.tr Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 9

Sadet ALTAY ve devletin zaafa uğraması kaçınılmazdır 1. Bireylerin ve toplumların sağlığının korunması kendiliğinden gerçekleşmez. Sağlığı korumaya ve yükseltmeye yönelik çalışmalardan en uygun biçimde nasıl faydalanılacağının bilinmesi ve bilinenlerin de olumlu davranış ve alışkanlıklar halinde, insan ve toplum hayatında yer alması gerekmektedir 2. Toplum sağlığının önemi ve değerinin farkında olan TBMM Hükümeti, halkının sağlık ihtiyaçlarını karşılamak, sorunlarına çözüm getirmek ve sağlık sisteminde yapısal anlamda köklü değişiklikler gerçekleştirmek amacıyla ilk ve en önemli adımını Milli Mücadele döneminde atar. Meclis in açılmasından on gün sonra Türk tarihinin sağlıkla ilgili bakanlık düzeyinde ilk örgütü olan, Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı) kurulur 3. Sağlığın korunması ve sürdürülmesi konusunu milli bir görev olarak algılayan Hükümet, ülkenin sağlık sorunlarını ve ihtiyaçlarını, nüfus yapısını, mevcut sağlık kurumlarını ve bunların sayılarını, sağlık insangücünü, ekonomik göstergelerini tespit etmek amacıyla çalışmalara başlar 4. Türkiye nin Sıhhi-İçtimai Coğrafyası adı altında yapılan araştırma, Doktor Rıza Nur Bey in Sağlık Bakanlığı döneminde gerçekleştirilir ve vilayet sağlık müdürleri, bulundukları bölgeye ait bilgileri raporlar halinde göndermeleri hususunda görevlendirilir. Vilayetlerden gönderilen raporlar ışığında bilgiler düzenlenerek, bugüne kadar ulaşabildiği kadarıyla on dokuz adet Sıhhi-İçtimai Coğrafya kitabı basılır 5. Bu kitapların ilki 1922 de basılan ve Sinop iline ait olan rapordur. Sonuncusu ise Tokat vilayeti için Doktor Şükrü Meral tarafından hazırlanır ve 1938 yılında basılır 6. 1 Osman Gümüşçü; Osmanlı dan Cumhuriyete Geçiş ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Halk Sağlığı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C:XIX., Sayı: 55, Ankara, 2003, s. 125. 2 Nurşen Özçelik Adak; Sağlık Sosyolojisi Kadın ve Kentleşme, Birey Yayıncılık, İstanbul, Kasım 2002,s.9. 3 Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM Zb. C.), Devre I, Cilt:1, s.170-186. 4 Türkan Doğruöz, Kırklareli Tarihine Işık Tutacak Bir Eser: Türkiye nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası Kırklareli Vilayeti, History Studies, Sayı:1, Cilt:3, 2011, s.275. 5 Osman Gümüşcü, Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C:XV, Sayı:45, Ankara, Kasım 1999, s.969. 6 Sıhhi-i İçtimai Coğrafya dizisi; ilki 1922 Martında basılan Sinop Sancağı olmak üzere toplam 19 kitaptan oluşmaktadır. Bunlardan 8 i 1922, 7 si 1925, 2 si 1926, l i 1932 ve sonuncusu Tokat Vilayeti de 1938 yılında basılmıştır. Milli Mücadele yıllarında Büyük Millet Meclisi Hükümeti ne destek veren ve Konya dan Ankara ya taşınan Öğüd Gazetesi Matbaası nda 1922 yılında basılmaya başlanan kitaplar, Cumhuriyetin ilanından sonraki yıllarda İstanbul da Hilal Matbaası ile Kâğıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi tarafından basılmıştır. Asıl hedef, bütün yurdun tetkiki olmasına rağmen ne yazık ki, çeşitli sebepler yüzünden çalışma tamamlanamamış, sadece 19 vilayet için 10 Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt 10 III

Cumhuriyet in İlk Yıllarında Tokat Vilayetinde Sağlık Hayatı ve Sorunları (1923-1938) Bu çalışmada, Tokat Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası adlı eser temel alınarak, Tokat ilinin 1923-1938 yılları arasında sağlık hayatı ve sorunları irdelenmeye çalışılacaktır. Bu değerlendirme yapılırken, öncelikle vilayetin sosyo-ekonomik yapısı ve sağlık harcamalarına değinilecek, daha sonra, halk sağlığıyla ilgili sorunlar ele alınarak, vilayetteki sağlık kurumları ve sağlık insangücü hakkında bilgilere yer verilecektir. 1. Vilayetin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Sağlık Harcamaları Hakkında Kısa Bir Değerlendirme İnsanlığın binlerce yıldır verdiği uğraşının temelinde daha sağlıklı ve daha uzun süre yaşamak isteği vardır. Bu süreçte gelinen nokta küçümsenemez ama ne var ki yeterli olduğu da söylenemez. Bu sonuca gelinmesi de kolay olmamıştır Sağlık sorunlarının toplumsal boyutu ise son yüzyılda ancak kavranabilmiştir. Hastalıkların ya da sağlık sorunlarının tek nedeni biyolojikfiziksel-kimyasal etkenler değildir. Altta yatan sosyo-ekonomik ve kültürel etkenler araştırılmalıdır. görüşü hala önemi korumaktadır ancak yeterince kavranamamıştır 7. İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği, onun toplumsalkültürel bir çevre içinde yaşama zorunluluğunda olmasıdır 8. Bu bağlamda birey ve toplum sağlığını doğrudan veya dolaylı etkileyen pek çok faktör söz konusudur. İnsanın sosyal çevresi, ülkenin ekonomik ve demografik göstergeleri, sağlığa yapılan yatırım, ilk sırada sayılabilecek etkenlerdir 9. Bu yüzden Tokat ilinin 1923-1938 yılları arasında sağlık hayatının doğru bir şekilde analiz edilebilmesi için, şehrin sosyo-kültürel yapısı, demografik göstergeleri ve sağlık harcamalarının kısaca analiz edilmesinde yarar vardır. Tokat ili Anadolu tarihinin en eski çağlarında bile tanınmış bir yerdir 10. 1920 yılında müstakil liva şeklinde mülki taksimatta yer alan Tokat, 1923 yılından beri il olarak idare edilmektedir 11. Vilayet, kazalarla, doğrudan doğruya valiliğe bağlı nahiyelerden; yapılan çalışmalar basılmıştır. Gümüşcü, Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak, s. 970.; Nilüfer Gökçe, Mevlüt Yaprak, Türkiye nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası: Kırklareli Vilayeti Adlı Esere Göre Türkiye Cumhuriyeti nin Kuruluşunda Kırklareli nde Folklorik Tıp, Lokman Hekim Journal, Sayı:2, Cilt:1, 2012, s.39. 7 Remzi Aygün, Türkiye de Sağlık Hizmetleri, Yeni Türkiye Dergisi Cumhuriyet Özel Sayısı III Sosyal Değerlendirme, Yeni Türkiye Medya Hizmetleri, Yıl:4, Sayı: 23-24, Eylül- Aralık 1998, s. 1976. 8 Nur Tuncel, Türkan Şanlı, Müeyyet Perk, Halk Sağlığı Hemşireliği, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:568, Eskişehir, Kasım 1998, s.244. 9 Sıtkı Velicangil, Halk Sağlığı Bilimi, İstanbul Üniversitesi Rektörlük yayın No:3357 Eczacılık Fak. Yayın No:46, Cilt:1, İstanbul, 1985, s.6. 10 Cumhuriyetin 50. Yılında Tokat 1973 İl Yıllığı, Tokat Valiliği, Ankara, 1973, s.19. 11 aynı eser, s.21. Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 11

Sadet ALTAY kazalar nahiyelerden; nahiyeler de köylerden oluşmaktadır 12. 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımında Tokat ilinin nüfusu 262.622 olarak belirlenmiştir. 1935 yılı kayıtları incelendiğinde bu sayının 309.863 e çıktığı görülmektedir. 1940 yılında toplam nüfus 317.919 dur 13. Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve özellikle Milli Mücadele yılları, hemen her açıdan Türkiye için birer dönüm noktasıdır. Çünkü ekonominin her sektörü, eğitim, sağlık, ahlak, hastalıklar gibi hemen her konuda, bazen etkileri uzun süren olumsuz gelişmeler meydana gelmiştir. Bu şekilde, vilayetlerin başta ekonomisi olmak üzere, toplumun sağlık ve kültürünü olumsuz etkileyen sorunlar 14, yurdun pek çok yöresi gibi, Tokat ta da halkı maddi ve manevi çöküntüyle karşı karşıya bırakmıştır 15. Tokat Halkevi nin yayınladığı Yeni Tokat Dergisi nde Cumhuriyet te Tokat başlıklı makalede, vilayetin Cumhuriyet öncesi sosyal, kültürel ve ekonomik yapısıyla ilgili önemli ipuçlarına rastlamak mümkündür 16 : Cumhuriyet ten evvel Tokat, her yer gibi sönük bir şehir, harap bir belde idi. Ne bir mektep, ne bir hastane, ne de yol vardı. Milletin istifadesine cevap verecek bir yuva, milletin ihtiyaçlarını karşılayacak bir teşekkül bile yoktu. Güzel ve yeşil yurdumuzun her tarafı haraptı, bakımsızdı. Herkese parmak sırıtacak derecede tabii güzellikleri toplamış olan bu zengin ilimize sanki cemiyetin eli değmemişti. Bir memlekette mahdut kimselerin ihtiyaçlarından daha ziyade daha büyük toplulukların isteklerini karşılayan yuvalar, ne kadar çok olursa, o memleket ilerlemeye o kadar hazırdır. Mektepsiz, hastanesiz şehirler, ölümü hazırlayan veya ölümü getiren fenalıkları iyi bulan insanlarla dolu demektir. Dün bizim Tokat ta böyle idi. Hastanemiz yoktu. Mekteplerimiz çürük çarık 12 Tokat Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, Hapishane Matbaası, Ankara, 1938, s.58. 13 Cumhuriyetin 50. Yılında Tokat 1973 İl Yıllığı, s.43.;nüfus istatistikleriyle ilgili farklı kaynaklarda farklı bilgilere rastlanmaktadır. Örneğin Tokat Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası adlı eserde 1935 nüfus sayımına göre 310.152 gibi bir rakam verilmektedir. Tokat Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, s.59. 14 Gümüşçü, Milli Mücadele Dönemi Türkiye Coğrafyası İçin Bilinmeyen Bir Kaynak, s.969. 15 Gümüşçü; Osmanlı dan Cumhuriyete Geçiş ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye Halk Sağlığı, 2. 16 Yeni Tokat, Cumhuriyet te Tokat, Yıl:2, Sayı:29, 1934, s.14.; Prof. Dr. Fahrettin Kerim Gökay, Cumhuriyet in ilanından önce, halk sağlığıyla ilgili şu tespitleri yapmakta ve durumun ciddiyetini ortaya koymaktadır: Anadolu da cahil mutatabbibler, üfürükçüler hâkim olmuşlar ve ana yurda gelen muhacirlerde iyi bir tarzda iskân edilememişlerdir. Gerek şehir gerekse köylerimizde halk sağlığını koruyacak tedbirler hele hıfzıssıhha esasları tamamıyla ihmal edilmişti. Değil köylerde kasabalarımızda bile içecek su yoktu. Hele çocuk vefiyatı ve gıda meselelerine el bile sürülmemişti. Bin bir dert memleket ufuklarını karartmıştı. Cumhurluk Türkiye si bu vaziyette memleketi tesellüm etti. Fahrettin Kerim Gökay, Sağlık ve Sosyal Yardım Cephesinde On Beş Yılın Manası, Tecelli Basımevi, İstanbul, 1938, s.24. 12 Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt 12 III

Cumhuriyet in İlk Yıllarında Tokat Vilayetinde Sağlık Hayatı ve Sorunları (1923-1938) evlerden ibaretti. Halkın oturacağı bir yurt, okuyacağı bir kütüphane yoktu. Olanlarda bin bir pislik içinde, eski devirlerin örümcekli katlarına göre seçilmiş yerlerde idi. Hâlbuki Cumhuriyet in on birlik senelik şu kısa zamanında birçok eksikliklerin tamamlandığı ve hala da aynı hızla ilerlendiğini gördük ve görüyoruz. Bu kısacık on bir sene içinde yapılanlar bize hakikatin yürüdüğünü bağırmaktadırlar. Haydi, hep beraberce düşünelim. Bütün işlerin eski ve yeni vaziyetlerini karşılaştıralım Dün hastane adını taşıyan bir yuva yoktu. Cumhuriyet in İlanı ndan sonra açılan küçük hastanenin yerine bugün büyük ve civar vilayetlerde emsali olmayan bir hastanemiz var... Yukarıdaki satırlar değerlendirildiğinde, yurdun pek çok yeri gibi Tokat vilayetinin de sosyal, ekonomik ve kültürel anlamda geri kalmışlıktan nasibini aldığı oldukça açıktır. Cumhuriyet in ilanıyla, ülkede her alanda başlatılan yeniden inşa ve modernleşme süreci, sağlık alanında da kendini göstermiştir. Devlet bir yandan tedavi edici hizmet ağını genişletmek isterken, öte yandan da koruyucu sağlık hizmetlerinde büyük bir atağa geçmiştir. Bu dönemde tedavi edici ve koruyucu hizmetler bir bütün olarak düşünülmüştür. Bu çerçevede bütün sağlık konularını kapsayan ve bu anlamda genel bir niteliğe sahip olan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 1930 yılında kabul edilmiştir 17. Kanunun 4. maddesine göre şehir, kasaba ve köylerde halk sağlığı hizmetleri ile tıbbi ve sosyal yardım hizmetlerini yürütmek belediye ve özel idarelerin görevleri arasında sayılmıştır. Belediye ve özel idare bünyesinde çalışan sağlık personelinin tayin ve terfi işlerinin Sağlık Bakanlığı nca yapılması ancak her tür sağlık harcamaları ile personel maaşlarının, belediye ve özel idarelerin bütçelerinden karşılanması kararlaştırılmıştır 18. Bu kanun uyarınca Tokat vilayeti merkez ve kazalarının sağlık işleri için bütçelerinden 1925-1936 yılları arasında ayırdıkları tahsisat aşağıdatablo:1 de gösterilmiştir 19 Aşağıdaki tablodaki verileri özetlemek gerekirse, sıhhat ve hayır işleri için ayrılan para; maaş ve ücretler, sıhhat ve hayır işleri, sıhhi inşaat ve tesisat olarak taksim edilmiştir. Sarf edilen miktarın en yüksek olduğu yıl 1934, en düşük olduğu yıl 1925 tir. Ancak genel gelire göre sarf edilen miktarın en yüksek olduğu yıl 1932, en düşük olduğa yıl 1926 dır. Maaş ve ücretler için harcanan miktarın en yüksek olduğu yıl 1929, en düşük olduğu yıl, 1925 tir. Sıhhat ve hayır işleri için harcanan miktarın en yüksek olduğu yıl 1936, en düşük olduğu yıl 1925 yılıdır. 1929 yılında sıhhi inşaat ve tesisat için herhangi bir harcama yapılmadığı görülmektedir. Sıhhi inşaat ve tesisat için harcanan miktarın en yüksek olduğu yıl, 1934 tür. Bu yıl içerisinde yeni bir hastane 17 Erdem Aydın, Türkiye Cumhuriyeti nin Kuruluş Yıllarında Sağlık Hizmetleri, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, Sayı.3, Cilt.31,2002, s.188. 18 Resmi Gazete, Sayı:1489, 06 Mayıs 1930. 19 Tokat Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, s. 65. Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt III 13