SÜRDÜRÜLEBİLİR ATIK VE KAYNAK YÖNETİMİ -DÖNGÜSEL EKONOMİ - Aylin ÇİÇEK Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇYGM/AYD/Şube Müdürü
Dünya Geneli (Yıllık Bertaraf Edilen Atık Miktarı ve Kullanılan Yöntemler) Toplam: 1.300.000.000 ton/yıl V. Depolama 9% Kompost 9% Yakma 16% Diğer 6% Düzenli Depolama 43% Geri Dönüşüm 17% Kaynak: A Global Review of Solid Waste Management, The World Bank, 2012 2
Avrupa (EU27) (Yıllık Bertaraf Edilen Atık Miktarı ve Kullanılan Yöntemler) %33 %27 %25 %15 Düzenli Depolama Geri Dönüşüm Yakma (Enerji Dahil) Kompost ve Anaerobik Çürütme Kaynak: Eurostat, 2012 (European Commission) 3
10 Yıllık Nüfus Artışı (2004-2014) 2014 2014 Kaynak: REC Türkiye, Veri kaynağı: UNSD
Satınalma Gücü Paritesine göre 10 Yıllık GSYİH Artışı (2004-2014) 2014 Kaynak: TUİK, Veri kaynağı: Dünya Bankası
AB Üye Ülkeler Polonya Fransa İtalya Almanya Türkiye Belediye Atığı Miktarı (ton/gün) 10.331 33.703 27.647 50.064 80.873 Maddesel Geri Kazanım 21% 22% 27% 47% 7,4% Kompost ve Çürütme 11% 17% 18% 17% 5,6% Yakma 15% 35% 21% 35% 0,3% Depolama 53% 26% 34% 1% 86,7% 27/01/2017 Antalya 6
7
Planlamada Atık Ekonomisi Döngüsü Çeşitleri Doğrusal Ekonomi Ekonomi Zinciri Döngü Ekonomisi Kaynak Kaynak Üretim Downcycling Üretim Upcycling Sürdürülebilir üretim Tüketim Tüketim Atık Atık Sürdürülebilir tüketim 8
Genel Hedefler 2030 yılına kadar belediye atıklarının geri dönüşüm ve tekrar kullanıma hazırlama oranını %65 e çıkarma, 2030 yılına kadar depolanacak belediye atığını aşamalı olarak %10 a indirgeme, Ambalaj atıklarının geri dönüşüm ve tekrar kullanıma hazırlama oranlarının arttırılması (%75), Ayrı toplanan atıkların depolanmasının yasaklanması, Yan ürün ve atıktan çıkma durumlarına dair yasal çerçevelerin daha sadeleştirilmesi, Tekrar kullanımı ve gıda atıklarını da içerecek şekilde atık oluşumunun daha iyi seviyede engellenmesine dair yeni önlemler, Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu için asgari çalışma şartlarının belirlenmesi, 9
%65 %75 %33 %10 %27 %55 Evsel Atıklar Ambalaj Atıkları
DÖNGÜSEL EKONOMİ AB YE NE GETİRİYOR? o Yıllık beklenen materyal bazındaki kazanç 265-490 Milyar. o fiyat değişimlerinin önlenmesi, o Daha uzun ömürlü ürün tasarımlar, o 2035 yılına kadar Danimarka sunacağı getiriler; - Gayrisafi yurtiçi hasılada % 0.8-1.4 oranında artış, - 7.000 ilâ 13.000 yeni iş imkânı, - Ülke karbon ayak izinde % 3-7 arasında azalım, - Net ihracatta % 3-6 arasında artış, - Belirli kaynaklarda % 5-50 arasında tüketim azalışı, Circular Economy in Europe, European Environmental Agency, 2016
ULUSAL ATIK YÖNETİMİ VE EYLEM PLANI Amaç: Doğal kaynakların hızlı tüketiminin önüne geçilmesi amacıyla geri dönüşüm ve geri kazanım ile atıkların ekonomiye yeniden kazandırılması sağlanarak, ülke genelinde sürdürülebilir atık yönetim stratejilerinin belirlenmesi. Kapsam: Atığın Kaynağı, Miktarı ve Türü, Mevzuat, Mevcut Durum Planın Kapsadığı Atık Türleri Belediye Atıkları, Ambalaj Atıkları, Tıbbi Atıklar, Tehlikeli Atıklar, Özel Atıklar - Bitkisel atık yağlar, - Atık yağlar, - Atık pil ve akümülatörler, - Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar, - Ömrünü tamamlamış lastikler, - Ömrünü tamamlamış araçlar Uygun Geri Kazanım ve Bertaraf Yöntemlerinin Belirlenmesi, Planlanan Tesislerin Yatırım Maliyetlerinin Belirlenmesi
Atık Yönetimi Mevzuatı
Mevcut Durum Belirleme Çalışmaları 81 İl Online Anket Büyükşehirlerde Yerinde İnceleme Balıkesir İzmir Gaziantep Eskişehir Şanlıurfa
Coğrafi Bölgelendirme Atık yönetim modellerinin oluşturulmasında illerin atık miktarları, demografik yapıları, coğrafi özellikleri, sosyo-ekonomik durumları, turizm sektörünün varlığı, tarım ve orman alanlarının yoğunluğu ve hayvancılık faaliyetlerine yönelik özellikler dikkate alınarak, ülkemiz 7 coğrafi bölge üzerinden 15 alt bölgeye ayrılmıştır. BÖLGELER ALT BÖLGELER İLLER MARMARA AKDENİZ EGE İÇ ANADOLU KARADENİZ GÜNEYDOĞU ANADOLU DOĞU ANADOLU 1.BÖLGE 2.BÖLGE 3.BÖLGE 1.BÖLGE 2.BÖLGE 1.BÖLGE 2.BÖLGE 1.BÖLGE 2.BÖLGE 1.BÖLGE 2.BÖLGE 3.BÖLGE 1.BÖLGE 2.BÖLGE İstanbul, Kocaeli, Sakarya Balıkesir, Bilecik, Bursa, Çanakkale, Yalova Edirne, Kırklareli, Tekirdağ Adana, Hatay, Kahramanmaraş, Mersin, Osmaniye Antalya, Burdur, Isparta Aydın, İzmir, Muğla Afyonkarahisar, Denizli, Kütahya, Manisa, Uşak Ankara, Çankırı, Eskişehir, Karaman, Konya Aksaray, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Sivas, Yozgat Amasya, Çorum, Kastamonu, Ordu, Samsun, Sinop, Tokat Bartın, Bolu, Düzce, Karabük, Zonguldak Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Rize, Trabzon Adıyaman, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa Batman, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şırnak Bingöl, Elazığ, Erzincan, Malatya, Tunceli, Ağrı, Ardahan, Bitlis, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars, Muş, Van
Toplam Atık Miktarı 27.126.138 2.392.373 1.238.832 266.940 91.044
Belediye Atığı Miktarı Ve Yönetimi : 25.601.738 ton/yıl : 1.527.960 ton/yıl : 1.524.400 ton/yıl : 25.601.738 ton/yıl : 2.392.373 ton/yıl : 1.524.400 ton/yıl
Belediye Atığı Karakterizasyonu ve Miktarı
Ambalaj Atıkları Yönetimi Piyasaya Sürülen Ambalaj Atığı Miktarı : 4.200.000 ton/yıl Toplanan Ambalaj Atığı Miktarı : 2.392.374 ton/yıl
Ulusal Atık Yönetim Planı - Hedef 2023 2023 yılında oluşan atığın; % 35 inin geri kazanım, % 65 inin düzenli depolama yönetimi ile bertaraf edilmesi hedeflenmektedir. 2014 2023 Ambalaj Atıkları 5,3% 12% Belediye Atıkları (Biyolojik-MBT ) Belediye Atıkları (Termal) 5,6 % 0,3% 88,7% 15 % 8% 65% Belediye Atıkları (Depolama) Düzensiz döküm sahalarının rehabilite edilmesi İnşaat yıkıntı atıkları ve hafriyat toprağı yönetiminin ülke genelinde yaygınlaştırılması Özel atıkların yönetiminde toplama ve geri kazanım verimini arttırılması Tehlikeli atıkların geri kazanım ve bertarafı için ilave tesis yatırımlarının yapılması 20
Belediye Atıkları Yönetimi - Hedef 2023
Ambalaj Atıkları Yönetimi - Hedef 2023 Ambalaj Atığı Miktarı (2023 Projeksiyonu) Toplanması Planlanan Ambalaj Atığı Miktarı : 10.806.010 ton/yıl : 4.565.785 ton/yıl
Tehlikeli Atık Yönetimi - Hedef 2023 Tehlikeli Atık Miktarı(2023 Projeksiyonu): 2.302.100 ton/yıl Geri Kazanılacak Atık Miktarı : 1.555.253 ton/yıl Bertaraf Edilecek Atık Miktarı : 743.278 ton/yıl İhraç Edilecek Atık Miktar : 3.568 ton/yıl
YATIRIM İHTİYACI - Hedef 2023
28
NE YAPMALI? Üretimin tasarım fazından, atıktan tekrar istifade edilmesini sağlamak üzere değer zincirine katılmasını öngören döngüsel ekonominin bu minvalde göz önüne alınması faydalı olacaktır. Bu yönüyle döngüsel ekonomi sadece atık yönetimi gibi belli bir sektörde değil, gıda, moda, turizm, ulaştırma ve diğer bütün sektörlerde uygulanabilecek bir metot olarak karşımıza çıkmaktadır. ORTAK ÇALIŞMA KÜLTÜRÜ
TÜİK verilerine göre, ülkemizde büyümeye bağlı olarak yenilikçiliği öngören Ar-Ge çalışmalarına ayrılan GSMH oranı 2000 li yıllarda yüzde 0.5 iken 2010 lu yıllarda bu değer giderek artış göstermiş ve %0.92 seviyesine ulaşmıştır. Ne var ki bu değer, %1.71 olan AB ile %2.2 olan OECD değerlerinin oldukça gerisinde kalmaktadır. 2000 li yıllarda % 50 dolaylarında olan toplam istihdam oranının da 2010 lu yıllarda artış göstererek %53 lere ulaştığı görülmektedir. Döngüsel ekonomi modeli dâhilinde yapılması öngörülen olası inovatif yatırımların döngüsel ekonominin sosyal katkılarından biri olan ve nitelikli istihdama olumlu yansıyacağı düşünülmektedir. 30
ÜLKEMİZDE NE YAPMALIYIZ?
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı www.csb.gov.tr/gm/cygm (0 312) 586 30 00