T. C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA PROJELERİ YÖNETİM BİRİMİ (SDÜBAP) ALTYAPI PROJESİ SONUÇ RAPORU PROJE YÖNETİCİSİ: Yard. Doç. Dr. Ömer Elitok RAPOR DÖNEMİ: Sonuç Raporu SDÜBAP PROJE NO: 2004/81 HARCANAN PARA: 45.000.-YTL PROJE TUTARI: 45.000.-YTL KALAN PARA: 00,00.-YTL PROJENİN KONUSU: Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi Altyapısının Geliştirilmesi Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma Projeleri Yönetim Birimi tarafından desteklenen 2004/81 no lu Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi Altyapısının Geliştirilmesi isimli Altyapı Projesi Sonuç Raporu ekte verilmiştir. Yard. Doç. Dr. Ömer Elitok
SULEYMEN DEMİREL UNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ YÖNETİM BİRİMİ JEOTERMAL ENERJİ, YERALTISUYU VE MİNERAL KAYNAKLARI ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ SONUÇ RAPORU (JEOTERMAL ENERJİ, YERALTISUYU VE MİNERAL KAYNAKLARI ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ LABORATUVARINA KURULAN KIRMA VE ÖĞÜTME SİSTEMLERİNİN GÖRÜNÜMÜ) PROJE NO: 2004/81 Aralık-2006
JEOTERMAL ENERJİ, YERALTISUYU VE MİNERAL KAYNAKLARI ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ SONUÇ RAPORU Süleyman Demirel Üniversitesi Araştırma Projeleri Yönetim Birimince desteklenen 2004/81 nolu altyapı projesi kapsamında Süleyman Demirel Üniversitesi Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi ne bir adet kırma-öğütme sistemi kurulmuştur. En başta jeoloji, jeofizik ve maden mühendisliği gibi yerbilimleri ile uğraşan ve dolayısıyla malzemesi kayaç olan bölümler olmak üzere yine araştırma konusu mineral birliğinden oluşmuş katı maddeler olan ilgi alanlarında (örn, diş hekimliği ve tıp fakültesinin bazı alanlarında) oluşumların kimyasını ve bileşimini belirlemeye dayalı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Sonuçta belirli sayısal verilerin değerlendirildiği jeokimyasal yada kimyasal çalışmalarda sonuçların doğruluk ve hassasiyetini denetleyen birçok faktörler bulunmaktadır. Üzerinde çalışma yapılacak malzemenin analize hazırlanma yöntemi ve laboratuar şartları bunların en önemlilerinden birisidir. Örneğin jeokimyasal analiz yapılacak bir kayaç örneği önce kırma sistemi ile kırılıp daha küçük parçalar ayrılmakta ve daha sonra değirmen sistemi ile öğütülerek istenilen boyutlara indirgenmektedir. Bu işlemler sırasında doğal olarak kayaç örneğinin içerisine konduğu bir kap kullanılmaktadır. Ayrıca öğütmede kullanılan kab bir kimyasal bileşim sahip bulunmaktadır. Dolayısıyla öğütme sırasında kullanılan kap öğütülen kayaç örneğinin bir miktar kontamine olmasına yani kayaç örneğine dışarıdan bir miktar malzeme karışmasına yol açabilmektedir. Sonuçta analiz edilen örnek gerçek değerlerin dışında analiz sonuçlarına sahip olacağı için yapılacak değerlendirmeleri doğrudan etkileyecektir. Dolayısıyla örnek hazırlama şartlarının, kullanılan sistemin özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir. Bilimsel çalışmaların tasarlanma, projelendirme, gerçekleştirme aşamaları dikkate alındığında bu süreçler birkaç ay ile birkaç yıl arasında değişebilir. Sadece kırma ve öğütme sistemi kullanılarak örneklerin analize hazırlama şeklinin aslında oldukça uzun zaman alan, zahmetli ve belirli bir harcama gerektiren bilimsel çalışmaların sonuçta doğruluk ve hassasiyetini ne kadar etkilediği görülmektedir. Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezi ne kazandırılan kırma (çeneli kırıcı) ve öğütme (değirmen) sistemi sayesinde hem zamandan tasarruf sağlanmakta ve en önemlisi de yukarıda belirtilen olumsuzluklar en aza indirgenmektedir. Jeotermal Enerji, Yeraltısuyu ve Mineral Kaynakları Araştırma ve Uygulama Merkezinde halen X-Işınları Difraktometrisi ve ICP-OES gibi jeokimyasal analizlerde kullanılan cihazlara yer almaktadır. Hem
üniversitemize hem de Türkiye de bulunan diğer üniversitelere ve ayrıca özel kuruluşlara hizmet verilerek üniversitemize katkı sağlamaktadır. Aşağıda örnek alımı ile başlayan ve analiz sonucu elde edilinceye kadar uygulanan bir çalışma kaba hatları ile verilmektedir. Jeokimyasal amaçlı bir çalışma önce saha çalışması ve araziden uygun örnek alımı ile başlar (Şekil 1). Şekil 2 de araziden alınan örnekler görülmektedir. Araziden uygun boyut ve özelliklerde alınan örnekler önce çeneli kırıcıda kırılarak değirmende öğütülmeye hazır hale getirilir (Şekil 3). Çeneli kırıcıda öğütülen örnekler değirmene ait özel öğütme kabı içerisinde konularak değirmene yerleştirilir (Şekil 4) ve öğütme işlemi gerçekleştirilir (Şekil 5). Öğütülen önekler yine hazırlık aşamasından geçirilerek analiz yöntemine uygun cihazlarda kimyasal analizi yapılır. Şekil 6 te merkezimizde bulunan bir X-ışınları difraktometrisi görülmektedir. Şekil 7 da öğütülmüş kayaç örneklerinin XRD cihazından elde edilmiş sonucu görülmektedir. Şekil 1. Araziden örnek alımı
Şekil 2. Araziden alınan örneklerin laboratuarda görünümü Şekil 3. Örneklerin çeneli kırıcıda önce kırılması
Şekil 4. Çeneli kırıcıda ufalanan örneğin öğütülmek üzere değirmene konulması Şekil 5. Değirmende öğütülmüş olan örneklerin görünümü
Şekil 6. Öğütülmüş örneklerin analizini yapmada kullanılan ve merkezimizde yer alan XRD cihazının görünümü Şekil 7. XRD cihazında analiz edilen bir örneğe ait analiz sonucunun görünümü