Yeşil Çatı Sistemleri
2
Bauder Yeşil Çatı Sistemleri ile......teraslarınızda Hayat Var Her bir yeşil çatı sistemi, yeni bir yaşam alanı anlamına gelmektedir. Çim serilip, çiçeklerle yeşillendirilebilen yoğun bitki örtülerinin arasında kurulacak dinlenme alanları ile birlikte teraslar artık bir bahçeye dönüşmektedir. Alternatif olarak küçük bitkilerle donatılan çatılarda, daha az bakım ile doğal bir bitki örtüsüne kavuşmakta mümkündür. İster intensive, ister ekstensive olsun. Bu sistemlerin bizlere sağladığı çok büyük faydaları bir kenara bıraksak bile, her iki yeşil çatı sisteminde de yapılaşma neticesinde doğaya verilen zararın, bitki ve küçük canlılar için alternatif yaşam alanları oluşturularak kısmen de olsa telafi edilebildiğini unutmayalım. Sizin için hazırlamış olduğumuz bu kaynağın devamında, genel olarak çatı ve teraslarıınızı yeşillendirerek elde edeceğiniz avantajların yanı sıra, uzun ömrürlü ve en iyi çözümü belirleyebilmek için gerekli şartlar hakkında bilgi edinebilirsiniz. Ekstensif ve intensif sistemlerin detaylı anlatımı ve yüksek eğimli yerlerde yeşillendirme çalışmalarının püf noktaları da gerekli bilgi ihtiyacı göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Avantajlar 4 Planlama 6 Ekstensif Yeşillendirme 8 İntensif Yeşillendirme 10 Eğimli Çatılarda Yeşillendirme 12 Yeşil Çatı Terimleri 14 3
Bauder Yeşil Çatı Sistemleri Avantajlar Ekolojik yapılaşmanın önemi ve bu alanda yeşil çatıların payı tartışılmazdır. Yeşil çatı sistemleri ekolojik yapılarda eksik olan unsuru tamamlarken, sürdürülebilir mekanların meydana getirilmesine yardımcı olmaktadır. Yeşil çatılar doğal yoldan su muhafaza etme özelliklerinin yanı sıra, tozun kalkmasını ve yüksek sıcaklıklarda söz konusu ısının yaşam alanlarına geçişini ciddi oranda azaltabilme kapasitesine sahiptirler. Bu sistemler sayesinde mevcut su yalıtımı doğal etkilerden korunarak kullanım ömürlerinin uzaması sağlanabilmektedir. Giderlere verilen yağmur suyu yükünün de kontrollü bir şekilde sağlanması, dere ve inişlerin de daha uzun kullanılabileceği anlamına gelmektedir. Yapılaşmada yeşil çatı sistemleri, ekolojik nedenlerden ve doğal dengeyi sağlayabilmek adına giderek daha da fazla desteklenmektedir. Yeşil Çatı Sistemlerinin Sunduğu Avantajlar: * Yağmur suyunu muhafaza ederek kontrollü drenaj sağlar * Isı ve ses yalıtımına katkı sağlar * Su yalıtımını sşırı sıcak ve soğuk havadan, UV-ışınlarından ve mekanik hasarlardan koruyarak kullanım ömrünü uzatır * Toz kalkmasını engeller, ısı ve nem oranını dengeleyerek mikro bazda hava kalitesini yükseltir * Ekolojiye katkıda bulunarak bitki ve canlılar için alternatif yaşam alanları oluşturur * Yapıya görsellik kazandırır * Atıl alanları işlevsel duruma getirir * Yazın sıcak havanın yapının içine sızmasını engelleyerek yaşam konforuna katkı sağlar 4
Yeşil çatı sistemlerinin özellikleri, güzel görünmenin ve ekolojiye katkıda bulunmanın ötesindedir. Bu sistemler yağmur suyunun daha kontrollü tahliye edilmesine yardımcı olmakta ve daha da önemlisi, yaşam alanlarının ısı dengesine katkıda bulunarak maddi tasarruf sağlamaktadır. Kontrollü Su Tahliyesi Yağmur suyunun yarısından fazlası yeşil çatı sistemi tarafından depolanmakta ve bu sayede yoğuşmayla birlikte bitkisel toprak sürekli nemlendirilerek, bitkiler beslenmektedir. Fazla gelen yağmur suyu ise depolanmayarak yavaş ve kontrollü bir şekilde tahliye edilmektedir.bu durum çakıl ile kaplanmış çatılar ile kıyaslandığında, yağmur suyunun neredeyse olduğu gibi giderlere yönlendirildiği sağ tarafta bulunan eğrilerde görülebilmektedir. Isı Dengesi Bitki yüzeyinde bile ısının, çakıl yüzeylere göre çok daha düşük olduğu görülebilmektedir. Bu fark toprak ve daha alt katmanlarda daha da artmaktadır. Bunun nedeni, çok sıcak havalarda bile yeşil çatı sistemlerinin çakıla kıyasla daha az ve yavaş ısınmasıdır. 5
Bauder Yeşil Çatı Sistemleri Planlama Yeşil çatı sistemlerinin uygulanacağı yapılarda bazı gereksinimlerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Aşağıda yer alan başlıklar, bu gereksinimlerin bir listesi niteliğindedir ve her yapı için özel bazı önlemlerin alınması gerekebileceği unutulmamalıdır. Statik Yeşil çatı sisteminin uygulanacağı çatı/terasın taşıma kapasitesi dikkate alınması gereken başlıca kriterdir. Bauder ekstensif yeşil çatı sistemleri toprak ve bitki dahil 70 kg/m² (doymuş) ve üzeri ağırlığa sahip olabilmektedirler. İntensif sistemlerde ise bu yük 300 kg/m² (doymuş) itibaren başlamaktadır. Bunun haricinde varsa trafik yükü de hesaba katılmalıdır. Kök Tutma Özelliği Bauder firmasının çok sayıda gerek plastik, gerekse bitüm esaslı kök tutma özelliğine sahip su yalıtım membranları bulunmaktadır. Bitüm esaslı BauderSMARAGD, yüksek kalitede su yalıtım membranı özelliğinin yanı sıra, kök tutucu görevini de yerine getiren ve ürün yelpazemizde bulunan membranlarımızdan sadece bir tanesidir. Su Tahliyesi Yeşil çatı sistemine sahip yapılarda yağmur suyu depolanmakta ve geciktirmeli olarak giderlere yönlendirilmektedir. Bu özellik katmanların kalınlığına göre farklılık gösterebilmektedir. Bu sebepten giderlerin kolay ulaşılabilir olması ve kesinlikle kapatılmaması önemlidir. Aynı şekilde inişlerin de kolay ulaşılabilecek şekilde yerleştirilmesi tavsiye edilmektedir. Özellikle hafif çatı sistemlerinde giderlerin fonksiyonu daha da önem kazanmaktadır. Teras Kullanımı Bazı teraslar multi fonksiyonel olarak tasarlanarak birden fazla amaca hizmet etmektedirler.ister solar paneller kullanılsın, ister bahçe düzenlemesi veya makine yerleşim alanları tercih edilsin, çoklu kullanım ile birlikte planlama aşamasında gereksinimler de artabilmektedir. Bu sebepten planlama aşamasında teras alanının hangi amaca hizmet etmesi istendiği kararlaştırılmalıdır. Ortam Şartları Ekstensif sistemler güneşli alanları sevmektedirler, bu sebepten, güneş almayan bölümler ileride sorun yaratabilirler. İntensif sistemlerde bitki seçeneğinin çok daha fazla olması nedeniyle ortam şartlarına göre yapılacak doğru seçimler sayesinde bundan etkilenmezler. Rüzgar Serbest şekilde serilen yalıtım katmanları için yeşil çatı sistemleri gerekli ağırlığı sağlayarak tutucu işlevini görürler. Köklerini salan bitkilerde yerleşimin düzgün olması çok önemlidir. Henüz yeşillendirmesi yapılmamış sistemlerde esen sert rüzgarlar toprağı savurabilmekte, fakat alt yapının düzgün olması halinde kolaylıkla gerekli şartlar yeniden sağlanabilmektedir. Eğim İdeal olarak 1 5 eğim tavsiye edilmektedir. İntensif yeşil çatı sistemleri, eğimsiz yüzeylerde de problemsiz bir şekilde kullanılabilmektedir. Ekstensif yeşillendirme planlanırken, daha dikkatli olmakta fayda vardır. 5 ve üzeri eğimlerde, özel olarak geliştirilmiş sistem ürünleri tercih edilmelidir. Yüksek eğimli alanlar için geliştirilmiş Bauder ürünleri, 25 eğime kadar rahatlıkla kullanılabilinmektedir. 6
Bakım İntensif yeşil çatı sistemleri düzenli bakıma ihtiyaç duyan sistemlerdir. Buna karşı ekstensif sistemler neredeyse hiç bakım gerektirmese de düzenli kontrollerin yapılması gereklidir. Çalışma güvenliği de dikkate alınarak gerek bakım, gerekse kontrol çalışmalarının sağlanması önemlidir. Trafiğe Açık Alanar Ağır yükler altında kullanılabilen drenaj katmanları sayesinde, yeşil çatı sistemleri üzerinde yaya trafiğine açık bölümler de oluşturulabilmektedir. Araç trafiğine açık yüzeyler için de yeşil çatı sistemleri ile trafiğe açık alanlar kombine edilebilmektedir, fakat bu alanlar için daha ayrıntılı hesaplamalar yapılarak ürün seçiminde dikkatli davranılması gerekmektedir. Resim. 1*: 5 eğime kadar çakıl gibi son katman yüksekliğinin üzerine 10 cm daha hesaplanarak sınır duvar yükseklikleri planlanmalıdır. 5 ve üzeri eğimlerde ise çakıl katmanının üzerine 5 cm çıkılması, güncel düzenlemelere göre yeterlidir. Bağlantı Yükseklikleri Teras sistemleri için düzenlenen kriterler dikkate alınmalıdır. Yeşillendirilen yüzeylerde bitki/çakıl/ seramik yüksekliği, yalıtım ürünlerinin bağlantısı için alt sınır olarak kabul edilmelidir. Parapet gibi sınırların olmadığı geçişlerde, ortam şartlarına uygun özel planlama yapılmalıdır. Resim 2*: Teraslarda 5 eğime kadar çakıl yüksekliğinin üzerine 15 cm eklenerek yalıtım katmanlarının yüksekliği belirlenebilmektedir. 5 ve üzeri eğimlerde ise sabitleme yüksekliği 10 cm ye düşmektedir. * daha detaylı kesit ve modelleme için lütfen bizimle temasa geçiniz. 7
Bauder Yeşil Çatı Sistemleri Ekstensif Yeşillendirme Ekstensif yeşillendirmenin amacı, minimum bakım gerektiren ve düşük ağırlıklara sahip katmanlarla doğal bir ortamın meydana getirilmesidir. Bu tür yüzeylerde genellikle sedum çeşitleri tercih edilmektedir. Nisbeten daha az su ihtiyacı olan bitkilerle birlikte sedum türleri karışık olarak da kullanılmaktadır. Ekstensif yeşil çatı sistemleri için ayrı fonksiyonlara sahip çok katmanlı sistemler tercih edilmektedir. Bitki taşıma, filtrasyon, drenaj ve su muhafaza katmanları farklı fonksiyonlara sahip olan ve ekstensif sistemlerde kullanılması gereken başlıca ürünlerdir. Vegetasyon katmanı, içinde organik oranı düşük mineraller barındıran substratdan meydana gelmektedir. Söz konusu substratın su ve bitkisel besinleri depolayabilmesi ve bitki köklerine de aynı zamanda yeterli boşlukları bırakabilmesi gerekmektedir. Bitkiler tarafından emilemeyen su, gereksiz olduğundan emniyetli bir şekilde giderlere yönlendirilmeldir. Bu fonksiyonun yerine getirilebilmesi için aynı zamanda su muhafaza hazneleri bulunan drenaj plakaları tercih edilmektedir. Substrat katmanı ile drenaj levhası arasında mutlaka bir filtrasyon keçesi kullanılmalıdır. Bu sayede küçük partekül ve diğer parçacıkların geçiş sağlayarak drenaj fonksiyonunun olumsuz yönde etkilenmesi engellenebilmekte ve katmanlar bir sistem olarak fonksiyonlarını ilk günkü gibi yerine getirebilmektedirler. Yeşil çatıların yapıya verdikleri yük, daha çok kullanılacak substrat ve bitki katmanının seçimine göre değişiklik göstermektedir. Substrat kalınlığının 1 cm artması, piyasadaki normal substratlar esas alındığında yaklaşık 10 ile 13 kg/m² (doymuş) bir artışa sebep olmaktadır. Sedum ile yapılacak yeşillendirmelerde en az 6 cm substrat kullanımı tavsiye edilmektedir. Bitki, filtrasyon, drenaj ve su muhafaza katmanları da hesaplandığında yaklaşık 70 ile 100 kg/m² arasında bir yük söz konusu olmaktadır. Sedum ile kuru ortamlara alışık çalılıklar tercih edildiğinde bitki kökleri için en az 8 cm öngörülmesi gerektiğinden dikkate alınması gereken ağırlık 90 ile 130 kg/m² (doymuş) arasında olmaktadır. 8
Düşük taşıma kapasitesine sahip teras ve çatılar için toplam 70 kg/m² (doymuş) altında bir sistem de ürün yelpazemizde mevcuttur. Elbette söz konusu sistemde bitki kökleri için sınırlı bir alan bulunmaktadır. Ekstensif yeşil çatı sistemlerinin bakımı son derece kolay olsa da, bakım gerektirmediği anlamı çıkarılmamalıdır. Zararlı bitkilerin düzenli aralıklarla ayıklanması ve gerektiği taktirde gübre takviyesi, yapılacak önemli bakım çalışmalarının başında gelmektedir. Birçok ekstensif sistemde harici sulamaya gerek duyulmamaktadır. Ancak uzun süren kuraklık dönemlerinde harici sulama ile müdahale gerekli görülebilmektedir. Özellikle ekimi yapılan bitkiler, topraktan bir miktar yükselerek yüzeyi kaplayana kadar normalden biraz daha fazla bakıma ihtiyaç duyulabilmektedir. Daha sonra ilkbahar ve sonbahar olmak üzere yılda iki kontrol/bakım yeterlidir. Ekstensif Sistem Masraf Bakım Bitkiler Sistem Yüksekliği Ağırlık Düşük Düşük Sedum, Çim, Çalılık 6 ile 15 cm arası 70 ile 150 kg/m 2 arası WSP 50 Drenaj ve su muhafaza plakasıyla yüksek su tutma kapasitesi Basınca karşı dayanıklı su muhafaza ve drenaj plakası DSE 20 Bauder SDF-Katmanı ile ekonomik yeşil çatı sistemi 9
Bauder Yeşil Çatı Sistemleri İntensif Yeşillendirme İntensif yeşillendirmeler özgür tasarımlara müsait olduğundan, terasınızda bir bahçe yaratabilmenizi sağlayacak neredeyse sınırsız seçenek sunmaktadır. Bu sistemde bodur bitkilerden ağaçlara kadar ekim yapılabilmektedir. Bitki taşıyıcı katmanın doğru ölçeklendirilmesi ile birlikte yeterli sulama ve besinlerin sağlanması durumunda, bitkilerin teraslardaki yaşam koşulları neredeyse doğal ortamlarındaki kadar iyi olabilmektedir. Burada başlıca dikkat edilmesi gereken unsurlar, tercih edilen ağaç gibi nisbeten büyük bitkilerin sabitlenmesi ve cephelerden kaynaklanan olası yansımalar neticesinde meydana gelen negatif etkilerdir. İntensif yeşil çatı sistemlerinin planlanması ve özellikle de projeye göre yapılacak bitki seçimi konuyla ilgili uzmanlık gerektirmektedir. Vegetasyon katmanı ile ilgili yükseklik ölçüleri belirlenirken, ağaç gibi büyük köklere sahip bitkilerde Boy/10 = substrat yüksekliği formülü dikkate alınmaktadır. Çim gibi kaplayıcı bitkiler için 20 cm substrat yüksekliği idealdir. Substratlardaki yüksek su taşıma kapasitesine rağmen intensif sistemlerin ve özellikle de çimlerin kuraklık dönemlerinde düzenli olarak sulanması gerekmektedir. Her bahçede olduğu gibi teraslarda da bitkilerin gelişimi, yapılacak bakım kalitesiyle doğrudan ilişkilidir. İnstensif sistemlerdeki geniş bitki seçeneği nedeniyle söz konusu bakım çalışmaları, kullanılan bitki örtüsüne özel programlanmalıdır. Ekstensif sistemlere kıyasla intensif sistemlerdeki bakım gereksinimi daha yüksektir. Oriyantasyonun sağlanabilmesi ve seçimden önce sizi neyin beklediğini tesbit edebilmek için gerekli kıyaslamayı farklı tipteki bahçelerle yapabilirsiniz. 10
İntensif Yeşillendirme Masraf Bakım Orta seviye - yüksek Orta seviye - yüksek Bitkiler Neredeyse sınırsız Yükseklik Ağırlık 20 cm ve üzeri 300 kg/m 2 ve üzeri WSP 75 su muhafaza plakasıyla yüksek su depolama imkanı Yüksek ağırlıklara karşı dayanıklı drenaj ve su muhafaza plakası DSE 60 Bauder mineral drain ile dolgulu drenaj sistemi 11
Bauder Yeşil Çatı Sistemleri Yüksek Eğimli Çatılarda Yeşillendirme Eğimli çatılarda yapılacak yeşillendirme, özel çözümler gerektirmektedir. Stabilitenin sağlanarak kaymaların önüne geçilmesinin yanında, teraslara göre daha fazla kuraklığın söz konusu olması nedeniyle su muhafaza kapasitesinin de arttırılması gerekmektedir. Doğrudan doldurulmuş su muhafaza plakaları ile 15 eğime kadar her iki gereksinim de karşılanmaktadır. 15 ve üzeri eğimlerde ise ilave önlemler gerekmektedir. Montaj kolaylığı ve köklerin gelişmesine kadarki süreçte geçici kayma önlemi olarak ilave bir ahşap karkasa ihtiyaç duyulmaktadır. Yüzeyin bitkilerle daha çabuk kaplanabilmesi bu açıdan önem taşımaktadır. Bu örneğin daha yüksek sayıda yumuşak köklü funda familyasına ait bitkilerle veya büyüme periyodunda yapılacak daha yoğun sulama ile sağlanabilmektedir. Sonrasında yapılacak bakım çalışmaları da eğimli alanlar için önem arz etmektedir. Kırma çatıların (alman çatı) kuzey ve güney alanları bitkilerin gelişimini ortam koşullarına göre doğrudan etkileyebildiklerinden, söz konusu gelişim ciddi farklılık gösterebilmektedir. Bauder yeşil çatı sistemleri 25 eğime kadar uygunluk göstermektedir. Kayma emniyeti performansının arttırılması için 5 eğim itibariyle substrat doğrudan drenaj levhalarında bulunan su haznelerine doldurulmalıdır. Bu durumda kayma önlemi olarak başka çalışmaların yapılmasına gerek duyulmayacaktır. 12
Eğimli Çatı Sistemleri Masraf Bakım Bitkiler Yükseklik Ağırlık Orta Düşük Sedum, Çim, Çalılık 10 ile 15 cm arası 70 ile150 kg/m 2 arası 5 15 kadar Bauder eğimli çatı sistemi 15 25 kadar Bauder eğimli çatı sistemi 13
Yeşil Çatı Terimleri Su Tahliye Oranı Yağmur sonrası tahliye edilen yağmur suyu seviyesidir. 10-15 cm katman yüksekliği olan yeşil çatı sistemlerinde FLL kriterlerine göre su tahliye oranı 0,3 olarak kabul edilmektedir. Bitüm Petrol esaslı visko elastik malzemeden elde edilen, membran ve astar/yapıştırıcı üretiminde kullanılan katkıdır. Bitümlü Membran Çift tarafı bitümle kaplanmış taşıyıcılı su yalıtım malzemesidir. Sistem Kesiti Sistemde kullanılan ve fonksiyonu sağlayan tüm katmanların sıralı olarak gösterildiği kesittir. Drenaj Katmanı Fazla gelen suyun güvenli bir şekilde tahliyesini sağlamaktadır. Çoğu zaman su muhafaza katmanı ile kombine olduğundan, su depolama özelliği de vardır. Kök Tutma Özelliği Bitki köklerinin su yalıtım malzemesini delerek hasar vermesini engellemektedir. Kök tutma özelliği kullanılan su yalıtım malzemesinde de bulunabileceği gibi, ayrı bir katman ile de söz konusu fonksiyon yerine getirilebilmektedir. Tek Katmanlı Yapı Ekstensif yeşil çatı sisteminde kullanılan ve tek katmanda drenaj, filtrasyon ve vegetasyon fonksiyonunun sağlandığı sistemdir. Geliştirme Bakımı Uygulama sonrasında da ekstensif sistemlere bakım yapılmalıdır. Geliştirme ve kontrol bakımı sayesinde bitkiler daha sağlıklı ve uzun ömürlü gelişebilmektedirler. Ekstensif Sistem Ekstensif sistemler minimum bakım gerektiren, yapıya az yük veren ve doğal bir bitki ortamı sağlayan sistemlerdir. Tamamlayıcı Bakım FLL- Kriterlerinde yer alan yeşillendirme metoduna uygun bir şekilde bitkilerin belirli bir seviyeye gelene kadar ki süreçte yapılan tüm bakımları kapsamaktadır.ekstensif sistemlerin bakım gereksinimi çok az olsa da, hiç bakım gerektirmediği anlamı çıkarılmamalıdır. Filtrasyon Katmanı Bitkisel toprağa ait partekül ve parçacıkların yağmur suyuyla birlikte gelerek drenajı tıkamasını engellemektedir. FLL Bonn da yerleşik alman Forschungsgesellschaft für Landschaftsentwicklung und Landschaftsbau e. V. kurumunun kısaltmasıdır. Peyzaj ve genel tarım konusunda yaptırım gücü olan ve standartlar belirleyen uluslarası bir kurumdur. Yeşil Sistem Su yalıtımının üzerinde bulunan ve yeşil çatı sistemini oluşturan tüm ürünler. İntensif Sistem Bakımı daha zor ve yüksek toprak katmanına sahip, bahçe sistemleridir. Geleneksel bahçe yapısı ile aynı özelliklere sahip olmaktadırlar ve atıl durumdaki alanları, aktif olarak kullanılabilecek mekanlara dönüştürürler. Çok Katmanlı Yapı Yeşil çatı sisteminde farklı fonksiyonları temsil eden katmanları tanımlar. Drenaj, filtrasyon, vegetasyon katmanları buna örnektir. Ekstensif sistemlerde bu katmanlar opsiyonel olmakla birlikte, intensif yapılar için bunlar zorunluluk oluştururlar. Retention Bir yeşil çatı sisteminin su tutma performansını tanımlar. Su tahliyesinin kontrollü ve geciktirmeli tahliyesi, gider ve inişlerin ömrünü uzatmaktadır. 14
Yeşil Çatı Sistemi Kriterleri Yeşil çatı sistemlerinin planlaması, uygulaması ve bakımını içeren standartlardır. Bu standartları belirleyen ve uluslararası düzeyde kabul gören kurum FLL olmaktadır. Koruyucu Katman Su yalıtım malzemesini mekanik darbelerden korumaktadır. Sedum Sedaum ailesine mensup bitkiler kurak dönemler de dahil olmak üzere zor koşullara oldukça dayanıklıdırlar. Bu sebepten özellikle yeşil çatı sistemlerinde bu bitkilerin kullanımı oldukça yaygındır. Sıfırdan yapılan yeni uygulamalarda Sedum türü bitkilerin ekimi tohumla da yapılabilmektedir.. Substrat Vegetasyon katmanına bakınız Alt Yapı Katmanların fonksiyonlarına göre üzerine dizilebileceği düzlemdir. Vegetasyon Katmanı Vegetasyon katmanı, bitki köklerine alan bırakan ve terastaki bitkilerin gelişme koşullarını sağlayan katmandır. Yeşil çatılardaki vegetasyon substratları deyimi yerindeyse sistemin kalbi niteliğindedir. Substratların kalitesini, su muhafaza kapasiteleri, yapı stabiliteleri, drenaj özellikleri ve parçacık ebatları belirlemektedir (sağ taraftaki resme bakınız). 15
Proaktif Yalıtım Sistemleri Mühendislik Yapı San. ve Dış Tic. A.Ş. Halil Rıfat Paşa Mah. Yüzer Havuz Sk. No: 8 34384 Şişli - İstanbul Tel : 0212 415 44 05 Fax: 0212 415 44 38 e-mail: proaktif@pys-proaktif.com web: www.pys-proaktif.com