KABLO PABUCU VE KULLANIMI Enerjiyi iletmek için kullanılan kabloların seçimi kadar, yapılan bağlantılarda doğru kablo aksesuarlarının seçimi ve kablo aksesuar uyumu hayati önem arz etmektedir. Bir elektrik tesis ya da tesisatında enerji kaynağının kabloya şalterden nihai sistem elemanına kadar kullandığımız tüm ürünlerin en iyi ve en kaliteli olanlarından seçilmesi sistemin bütününü kaliteli bir hale getirecektir. Endüstriyel Teknolojiye göre KONNEKTÖR yada ÇAPA olarak da bilinen kablo pabuçları bir çok elektrikli uygulamalara doğrudan bağlantı yapılmasını sağlamak bakım tamirat montaj ve demontaj işlemlerinde kolaylık sağlamak amacıyla tasarlanmış kablo aksesuarlarıdır. En yaygın örneği motorlu araçların elektriksel aksamlarını beslemek için kullanılan akü bağlantı uygulamalarıdır. Bağlantılar bir elektrik tesisindeki en önemli unsurlar olduğu gibi TEDAŞ tarafından yapılan araştırmalar da göstermektedir ki, elektrik arızalarında arıza kaynağı % 78 oranında bağlantı kaynaklıdır. Doğru ürünü doğru penseler kullanarak bağlantı yapmak bu sorunları en aza indirecek önlemlerdir. 2
Sıkmalı Kablo Pabucu Üretim Süreci 1-Hammadde Şafak SKP Kablo Pabuçları E-Cu (Elektrolikit Bakır) EN13600 Standardına uygun malzemeden imal edilmektedir. Hammadde temin edilen tüm tedarikçiler sertifikalıdır. Yüksek ısı iletkenliği nedeniyle ısıtma ve soğutma sistemlerinde enerji tasarrufu açısından alternatifsiz olarak kullanılmaktadır. Korozyon direnci yanında basınç, ısı ve kimyasal etkilere karşı sahip olduğu üstün özellikleri nedeniyle kullanım ömrü insan ömrünün çok üzerindedir. Kullanım ömrünün uzun olması önemli maliyet avantajı sağlamaktadır. Bakır boruların düşük sürtünme katsayısı sayesinde iç yüzeyleri diğer borulara oranla kaygan ve pürüzsüz olduğundan kesinlikle kireç tutmaz. Bakır doğadan elde edildiğinden, geri dönüşümü olan dost bir metal olup insan sağlığına zararlı etkisi bulunmamaktadır. EN 13600 NEDİR? Avrupa Standardında elektriksel amaçlar için kullanılan kaynaksız bakır borulara verilen kalite standardıdır. Bu standardın kullanılmasının amacı, bitmiş üründe (sıkmalı kablo pabuçlarında) minimum %57 elektrik iletkenliğini sağlamaktadır. EN13600 standardın dışında kullanılan bakır borularda (çoğu zaman hurda bakırdan imal edilmiş bakır boru kullanılır) iletkenlik seviyeleri %48- %52 seviyesinde kalır. Bu da ciddi bir enerji kaybına neden olacaktır. 3
2-Katlama Ve Sıkma Üretim esnasında borunun kaliteli olması ürünün daha kolay katlanmasını sağlar. Bir başka konu ise doğru tonajdaki presi kullanmaktır. Borunun doğru tonajdaki pres makinasında katlanması sıkmada boşluk bırakmaması açısından oldukça önemlidir. Eğer boru doğru tonajda basılmaz ise açıklık kalacağından enerji kaybına neden olacaktır. Ve böylece daha imalat aşamasında üreticinin kullandığı makinalarında doğru presleme ile sıkmanın önemi başlamış bulunmaktadır. 3-Delme Sıkmalı Kablo pabucunda doğru metrik ile delme yapılması gerekmektedir. Doğru delme yapılmaması durumunda metrik ölçüsünde istenilen sonuca ulaşılamayacaktır. Simetrik ve cıvata normlarına uygun delme işleminin yapılması gerekmektedir. 4-Tavlama Üretim esnasında kablo pabuçlarının tavlanması; Şafak pabuçlarının kullanım kolaylığı ve yüksek işleme özelliği sağlar. Böylece daha az güç ile kolay sıkma kusursuz bağlantı yapılır. 650-700 derecede tekrardan ısınma bakırın sıkmadan sonra kırılma yapmamasını sağlar. Şafak Kablo Pabuçlarının ve ekmuflarının tamamı tavlanarak üretilmektedir. 4
Kaplamanın Önemi Sıkmalı kablo pabuçları, standart boru şeklindeki kablo pabuçları ve terminalleri korozyondan korunmak amacıyla en az 3 mikron kalay kaplanmalıdır. Elektriksel bağlantılarda performansın artırılması için bir çok araştırma yapılmaktadır. Özellikle de kaplama ile elde edilecek yüzey avantajları göz ününde bulundurulduğunda atmosfere açık denize yakın nemli bölgelerde ve korozyon oluşturabilecek tuzların bulunduğu ortamlarda bağlantı bölgeleri ve özellikle de bakır yüzeyler büyük ölçüde etkilenmektedir. Enerji kayıpları ve küresel ısınmanın da etkin olduğu bu kayıplar açısından elektrik iletkenlerinde yüzey gelişimleri önem taşımaktadır. Bir çok metalinde de kaplama malzemesi olarak karşılaştırılmalı şekilde incelendiğinde kalay metalinin bakır üzerinde sagladığı avantajların üstünlüğü vurgulanmaktadır. Kalay malzemesinin diğer metallere kıyasla daha yumuşak bir metal olması ve örtüşen yüzeylerin ara yüzey bölgelerindeki boşlukları doldurulması ile de temas direnci üzerinde olumlu bir etki de bulunmaktadır. 5
Kullanım Şekli Kablo pabuçları kalıcı bağlantı olması gereken ve direkt bağlantının uygulanmasının sakıncalı olduğu yerlerde kullanırlar ve güvenli elektrik bağlantıları sağlar. Kullanım şekillerine göre uygulama yöntemleri de değişkenlik gösterebilir. Bağlantısı yapılacak olan pabucun tipine göre sıkma yapılır. Daha sonra pabucun bağlantı ucu, cıvata, vida yada klips vasıtası ile tam eşleşen bir terminal ile bağlantı noktasına sıkılaştırılarak bağlanır. Bir çok ebatta ve farklı metal malzemeler ile üretilen pabuçlarda en sık kullanılan metal bir bakırdır. Kablo pabuçları daha kalın kesitli kabloyu daha küçük ebatta bir konnektöre bağlayabildikleri için kablo boyutunu indirgemek için de kullanılırlar. 6
Alman Standartlar Enstitüsü (Almanca: DIN Deutsches Institut für Normung e. V. ) (kısaca DIN), Federal Almanya Cumhuriyeti nin resmi standart enstitüsü olup, merkezi başkent Berlin dedir.. EN 13600 e uygun elektrolitik bakırdan imal etmektedir. DIN normu pabuçlar mutlaka DIN 46235 e uygun çenelerle sıkılmalıdır. DIN 46235 E UYGUN KABLO PABUÇLARI DIN 46235 Nedir? DIN 46235 no lu standartta kablo pabuçlarının kullanıldığı yerler, ölçüleri ve işaretleri tanımlanmıştır. Bu standart, sıkmalı kablo pabuçlarının menşei ve kullanım yeri hakkında bilgi verir. Örn: SKP-D2-24016 TEDAŞ MYD 2009 / 056 Şartnamesinde DIN 46235 normunda ürünler kabul edilmektedir. Ürünün üzerine uygulanan işaretler sayesinde, montaj elemanı standart boru şeklindeki kablo papuçları içinde geçerli olan DIN 46235 e uygun kablo papuçlarının menşei ve kullanma yeri hakkında temel bilgileri öğrenebilir. Mutlaka DIN Normu Papuçlarını DIN Normu Çeneler İle Sıkma Yapınız STANDART TİP Pek çok üretici firma standart tip kablo pabuçlarını DIN Standardına uygun olan kablo pabuçlarında olduğu gibi EN 13600 e uygun elektrolitik bakırdan imal etmemektedir. Ancak standart tip kablo pabuçları Dın Normuna göre daha kısa ve boru ölçüleri göz önüne alındığında daha incedir. Mutlaka Standart Tip Papuçlarını Standart Tip Çeneler İle Sıkma Yapınız S1 TİP Avrupa Standardına uygun olan EN 13600 e uygun elektrolitik bakırdan imal edilmektedir.. Ancak S1 tip kablo pabuçları boru ölçüleri göz önüne alındığında Dın Normuna göre daha ince; Standart Tip e göre daha kalın ve boy olarak daha kısadır. Mutlaka S1 Papuçlarını S1 Çeneler İle Sıkma Yapınız 7
Kablo Pabucu Uygulamalarının Önemi Kablo pabuçları güvenli elektrik bağlantıları sağlar. Yanlış kablo pabucunun, yanlış aletlerle sıkılması ile yapılan uygulamalar veya uzman olmayan kişilerin taktığı kablo pabuçları; sıcaklık artışına elektrik iletim kaybına ve hatta yangına neden olmaktadır. 8
YANLIŞ ALET VE YANLIŞ ÇENE İLE SIKMANIN SONUCU Pazarda yüzlerce değişik çeşit kablo pabucu bulabilirsiniz. Bir elektrikçinin belirli uygulama için bu kadar geniş bir ürün yelpazesi içinden doğru kablo pabucu seçmesi çok güçtür. Aşağıda yazıda bakır iletkenlerin ucuna takılacak değişik tiplerdeki kablo pabuçları genel olarak tanıtılmış, güvenli ve uzun ömürlü bir bağlantı yapmak için dikkat edilmesi gereken hususlar anlatılmıştır. Bağlantısı yapılacak kablo ve pabuç malzemelerinin standartlara uygun olması gerekliliği tartışmaya açık bir konu olmadığı gibi doğru bağlantı şekli de kurulacak sistemin hem uzun ömürlü olmasını hem de can ve mal güvenliği açısından en çok dikkat edilmesi gereken husustur. Bağlantılarda en çok yapılan hatalardan biri aşırı sıkıştırma veya tam sıkma yapılmamasıdır. Yapılacak aşırı sıkıştırmanın sonucu bağlantı noktasındaki iletkenin ezilip zarar görmesi ile neticelenecektir. Zaman içeririsinde titreşim, bükülme vb sebeplerden dolayı tel kopmaları oluşabileceğinden iletkenin elektriksel direnci yükselecektir ve aşırı ısınma meydana gelecektir. Aşırı ısınma ise izolasyonunda kullanılan polimerik malzemenin limit değerini aşması ve kimyasal özelliklerinin bozulup yangın çıkmasına neden olacaktır. Hataların önlemenin yolu ise hidrolik sıkıştırma aparatı kullanmaktır. Diğer bir hata ise bağlantısı yapılacak kablonun iletken kesitine uygun pabucun seçilmemesidir. Pabucun olması gerekenden büyük seçilmesi durumunda pabuç ile kablo iletkeninin temas yüzeyi arasında istenilen seviyede bir birleşme olmayabilir. Bunun sonucu ise bağlantı noktasındaki boşluklarda oluşabilecek arklar ile yine polimerik malzemeye zarar verip yanığa sebep olacaktır. Bu tip durumların önüne geçmenin yolu standartlara uygun doğru malzemeleri seçip doğru bağlantıyı yapmaktır. 9
FAZLA SIKMA AZ SIKMA DOĞRU SIKMA Doğru Sıkma Yapmanın Önemi Bağlantısı yapılacak kablo ve pabuç malzemelerinin STANDART lara uygun olması gerekmektedir. Doğru sıkma ve bağlantı şekli kurulacak sistemin uzun ömürlü olmasını sağladığı gibi can ve mal güvenliğ açısından en çok dikkat edilmesi gereken bir durumdur. Doğru malzemelerin seçilmesi yada en iyi malzemenin kullanılması durumunda dahi yapılacak olan hatalı bağlantı sebebi ile istenmeyen sonuçlar ile karşılaşılması işten değildir. En çok yapılan hatalardan biri AŞIRI SIKIŞTIRMA yapmaktır.yapılan aşırı sıkıştırma işlemi ile bağlantı noktasındaki iletken ezilip zarar görebilir.zaman içerisinde titreşim bükülme vb sebeplerden dolayı tel kopmaları oluşabileceğinden iletkenin elektriksel direnci yükselecek ve buna bağlı olarak da aşırı ısınma meydana gelebilir. Aşırı ısınma kablo izolasyonun da kullanılan polimerik malzemenin kimyasal özelliği bozup yangın çıkmasına sebep olur. Hataları önlemenin yolu ise üretici tarafından tavsiye edilen el aletini kullanmaktadır. Bağlantı yapılacak kablonun iletken kesitine uygun pabucun seçilmesi oldukça önem taşımaktadır. Pabucun olması gerekenden büyük seçilmesi durumunda pabuç ile kablo iletkenin temas yüzeyi arasında istenilen seviyede birleşme olmayabilir. Bunun sonusunda ise bağlantı noktasında oluşabilecek kıvılcımlar yangına neden olacaktır. Bu durumları ortadan kaldırmak için Şafak kablo Pabuçlarını ölçüsüne ve normuna uygun Şafak Penseleri ile ve uygun çene tipleri ile sıkılması tavsiye edilir. 10
TAVSİYE EDİLEN EL ALETLERİMİZDEN ÖRNEKLER Şafak Elektrik Türkiye de UL güvenlik sertifikası ile sıkmalı kablo pabucu imalatı yapan tek marka UL Nedir : UL Onayı, bağımsız bir ürün güvenlik sertifikasyon kurumu olan UL (Underwriters Laboratories Inc.) tarafından ürünlere verilen bir onaydır. UL, ABD merkezli, temel olarak güvenlik konusuna yoğunlaşan, bağımsız ürün güvenlik sertifikasyon kurumudur. Ürünler, malzemeler, bileşenler, montajlar, aletler ve teçhizatlar için standartlar ve test prosedürleri geliştirir. UL, çoğunluğu kendisi tarafından geliştirilen güvenlik standartlarına uygun ürünlere UL sertifikası verir. Örneğin; yangın pompalarına kablo pabuçlarına UL onayı verilmektedir. UL Onayı verilen ürünlere UL etiketi yapıştırılmaktadır. UL sertifikası sahibi olan firmalar her üç ayda bir denetime tabidir. 11