Futbol Öğr.Gör. Halil Evren ŞENTÜRK Futbol nedir? Dünyada en yaygın takım sporudur. Başta Avrupa ve Güney Amerika ülkeleri olmak üzere hemen hemen tüm ülkelerde çok sevilir ve geniş bir izleyici kitlesi tarafından izlenir. Ayakla oynanan toplu takım sporudur. 1
Futbolun tarihi; Ayakla oynanan top oyunlarının Sümerler e kadar ulaştığı bilinmektedir. Mısır'da mezarlardaki duvar resimlerinde ayakla top oynayan insan figürlerine rastlanmıştır. Hatta bu zamandan kalma, 7.5 cm çapında deri veya ketenden yapılmış toplar 2500 yıl önceden günümüze kadar ulaşmıştır ve kimi müzelerde sergilenmektedir. Homeros da "Odiesa"da top oyunlarından bahseder. Futbolun tarihi; M.Ö 2500 yıllarında da Çin'de yere dikilmiş iki mızrak arasından bir topu tekmelemek suretiyle geçirmeye çalışarak talim yapıldığı bilinmektedir. 2
Futbolun tarihi; Orta Asya Türklerinin de kız erkek ve toplar kurulu karma takımlarla, topa elle dokunmadan, sadece ayak ve kafa ile vurularak rakip kaleden içeri atmaya çalışarak bir oyun oynadıklari kaynaklarda yer alıyor. İçlerinde Kaşgarlı Mahmut'un da bulundugu pek çok tarihçinin kitaplarında da Türklerin oynadığı "Tepük" isimli bir oyundan bahsedilir. Bu oyunun söylenen kuralları günümüz futboluna oldukça benzer. Elle oynamak yasaktır, faullü hareketler tespit edilmiştir, top oyun alanının dışına çıkamaz. Futbolun tarihi; Günümüz modern futbolunun temeli ise Romalı askerler arasında oynanan harpastum adlı oyundur. Futbolun Avrupa daki tarihi ise büyük bir tartışma konusudur. Fransızlar, İngilizler ve İtalyanlar futbolun ilk defa kendi ülkelerinden diğer ülkelere yayıldığını iddia etmektedirler. Lakin futbol tarih boyunca hemen hemen bütün medeniyetlerde benzer biçimlerde boy göstermiş olsada bugünkü haline en yakin şeklini 17. yüzyılda İngiltere'de almıştır. 3
Futbol kuralları ve ölçüler; Futbolla ilgili kurallar Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (International Football Association Board IFAB) tarafından belirlenir. Futbol kuralları ve ölçüler; Futbol sahasında taç çizgisi kale çizgisinden daima uzun olmalıdır. İki taç çizgisi arasında uzanan ve alanı tam ortasından ikiye bölen çizgiye ise orta çizgi adı verilir. Orta çizginin tam ortasında başlama noktası bulunur. 4
Futbol kuralları ve ölçüler; Başlangıç noktası merkezli 9,15 metre yarıçapında bulunan çembere de orta yuvarlak denir. Taç çizgisi ile kale çizgisinin birleştiği noktaya köşe denir. Her köşeye, en az 1.5 m. (5 ayak) yüksekliğinde, ucu sivri olmayan ve bayrak takılan bir direk dikilir. Bu direklere bayrak direği denir. Futbol kuralları ve ölçüler; Bayrak direkleri ayrıca, orta saha çizgisi hizasında, taç çizgisinin en az 1 m.(1 yarda) dışına dikilebilir. Köşe yayı her bir köşe bayrak direğinden itibaren oyun alanı içine 1 m. (1 Yarda) yarıçaplı çeyrek daire yayı çizilir. Kale çizgilerinin tam ortasında birer kale bulunur. Kale iki kale direği ve bir üst direk ten oluşur. 5
Futbol kuralları ve ölçüler; İki direk arası 7,32 metre, üst direğin yerden yüksekliği ise 2,44 metredir. Her iki direk ile üst direk aynı kalınlıkta ve en çok 12 cm (5 inç) olmalıdır. Kale çizgileri de kale direkleri ile aynı genişlikte olurlar. Futbol kuralları ve ölçüler; Kale ağları, yan direklere, üst direğe ve yere iyice tutturulmak ve kaleciye hareket serbestisi vermek şartı ile kalelere takılabilir. Kale direkleri ve üst direk beyaz renkte olmalıdır. Kale önlerinde kale çizgisine bitişik olmak üzere 40,32 x 16,50 metre boyutlarında ceza alanı bulunur. 6
Futbol kuralları ve ölçüler; Bu alan içinde, kalenin hemen önünde 18,32 x 5,50 metre boyutlarındaki başka bir alana da kale alanı (altıpas) denir. Ceza alanı içerisinde kalenin ortasından 11m. uzaklıkta penaltı noktası bulunur. Penaltı noktası merkezli 9,15 metre yarıçapında ceza sahası dışında yer alan ve ceza sahası çizgilerinde sonlanan yaya ceza yayı denir. Futbol kuralları ve ölçüler; 7
IFAB Kararları (ölçü); Karar 1: Eğer üst direk yerinden çıkar veya kırılırsa, oyun üst direk tamir edilip yerine takılıncaya kadar durdurulur. Eğer tamir imkânı yoksa, oyun tatil edilecektir. Üst direk yerine ip kullanılmasına izin verilmez. Eğer üst direk tamir edilebilirse oyun, oyunun durdurulduğu anda topun bulunduğu yerden yapılacak hakem atışı ile tekrar başlatılır. IFAB Kararları (ölçü); Karar 2: Kale direkleri ve üst direk tahta, metal veya onaylanmış diğer cins malzemeden yapılmalıdır. Şekilleri, kare, dikdörtgen, yuvarlak veya elips olabilir ve oyunculara tehlike yaratmamalıdır. 8
IFAB Kararları (ölçü); Karar 3: Takımların oyun alanına giriş anından, devre arasında oyun alanından ayrılmalarına ve tekrar oyun alanına dönmelerinden maçın bitimine kadar, oyun alanına ve oyun alanıdaki gereçlere (kale direkleri ve kale ağları ile bunların sınırladığı alan da dahil) her türlü hakiki veya sanal ticari reklam koymak yasaktır. Özellikle kalelere, ağlara, bayrak direkleri ve bayraklarına hiçbir reklam malzemesi konamaz. Bu gereçlere hiçbir yabancı madde (kamera, mikrofon v.s.) takılamaz. IFAB Kararları (ölçü); Karar 4: Teknik alanın içinde veya taç çizgisinden bir metrelik mesafede olan oyun sahası dışındaki bölgenin zemini üzerinde herhangi bir reklam olmayacaktır. Ayrıca gol çizgisi ile fileler arasındaki bölgeye de reklam konulmasına izin verilmeyecektir. 9
IFAB Kararları (ölçü); Karar 5: Karar 3'te belirtilen süreler dahilinde, oyun alanında ve oyun alanındaki gereçlerde (kale ağları ve çevirdikleri alanlar da dahil) FIFA'nın, konfederasyonların, ulusal federasyonların, liglerin, kulüplerin veya diğer kurumların hakiki veya sanal arma veya marka (logo veya amblem) reklamlarını yapmak yasaktır. IFAB Kararları (ölçü); Karar 6: Köşe vuruşu yapılırken gereken uzaklığı sağlayabilmek için, köşe yayından 9.15 m. (10 yarda) uzaklıkta kale çizgisine dik ve oyun alanı dışında bir çizgi çizilebilir. 10
Futbol Topu; Futbol topu yuvarlak, deriden veya bir diğer uygun malzemeden imal edilmiş, çevresi en çok 70 santimetre (28 inç), en az 68 santimetre (27 inç), oyunun başlangıcındaki ağırlığı ise en çok 450 gr (16 onz), en az 410 gr (14 onz) gram arasında, basıncı deniz seviyesinde 0.6-1.1 atmosfer (600 gr/cm² - 1100 gr/cm²; 8.5 lbs/sq.in. 15.6 lbs/sq.in.) arasında değişir. IFAB Kararları (top); Karar 1:Resmi maçlarda, sadece 2'nci kuralda belirtilmiş asgari teknik özelliklere uygun olan topların kullanılmasına izin verilir. FIFA'nın resmi maçlarında ve konfederasyonların sorumluluğu altında düzenlenen resmi maçlarda kullanılacak topun aşağıdaki yazılardan birini taşıması şarttır: "FIFA APPROVED" (FIFA ONAYLI) "FIFA INSPECTED" (FIFA DENETLİ) "INTERNATIONAL MATCHBALL STANDARD" (ULUSLARARASI MAÇ TOPU STANDARDI) 11
IFAB Kararları (top); Topun üzerinde bulunan bu yazılar, topun resmi olarak test edildiğini ve 2 nci kuralda belirtilen asgari özelliklere ek olarak her bir kategori için farklı olan özel teknik şartlara uygun olduğunu göstermektedir. Her bir kategorinin özel olarak öngörülen ek teknikşartlarının IFAB tarafından onaylanması gerekir. Bu testleri yapacak kurumlar FIFA'nın onayına tabidir. Ulusal federasyonlar, resmi maçlarında yukarıdaki üç yazıdan birini taşıyan topların kullanılmasını isteyebilir. Diğer her türlü maçlarda, top 2 nci kuraldaki teknik özelliklere sahip olmalıdır. IFAB Kararları (top); Karar 2: FIFA'nın resmi maçlarında ve konfederasyonlarla ulusal federasyonların sorumluluğu altında düzenlenen resmi maçlarda topun üzerine, maçın, maçı düzenleyen kurumun, topu üreten firmanın arma ve markası (amblemi) dışında hiçbir ticari reklam konulamaz. Konulacak arma ve markaların boyutları ve çeşidi müsabaka yönetmeliği ile belirlenebilir. 12
Oyuncular ve Teknik Kadro Oyuncular; Futbol oyuncularına futbolcu denir. Futbol maçında oyun alanında biri kaleci olmak üzere 11'er kişilik iki takım bulunur. Eğer takımlardan birinde 7'den az oyuncu varsa, o maç başlatılamaz. Bütün maçlarda, yedek oyuncuların isimleri maç başlamadan önce hakeme verilmelidir. İsmi verilmeyen yedek oyuncular maçta oynayamazlar. Oyuncular ve Teknik Kadro Yedek Oyuncular; Resmi maçlarda yani FIFA'nın, konfederasyonların veya ulusal federasyonların düzenlediği maçlarda en çok üç oyuncu değiştirilebilir. Müsabaka yönetmeliğinde, 3 ile 7 arasında olmak üzere yedek oyuncu sayısı belirtilmelidir. Diğer maçlarda, takımlar değiştirilecek azami oyuncu sayısında anlaşırlar ve hakeme maçtan önce bildirirlerse, anlaştıkları sayıda oyuncu değiştirebilirler. Eğer hakeme bildirilmezse veya değiştirilecek oyuncu sayısında anlaşma maç başlamadan sağlanamazsa, en çok 3 oyuncu değiştirilebilir. 13
Oyuncular ve Teknik Kadro Oyuncuların Giysileri; Bir oyuncu, kendisine veya bir başka oyuncuya tehlikeli olabilecek herhangi bir giysi giymemeli veya {herçeşit takılar da dahil} gereçler taşımamalıdır. Oyuncular kendi takımının simgesi olan çoğunlukla forma giyerler. Her oyuncunun forması üzerinde farklı bir numara yazılır. Numaralar açık okunabilir şekilde olmalıdır. Yalnızca kaleciler, öbür oyunculardan kolayca ayırt edilebilmesi için farklı renkte forma giyerler. Oyuncular ve Teknik Kadro Oyuncuların Giysileri; Alt giysi olarak şort giyerler. Eğer şortun altına tayt giyilirse şortun rengiyle aynı olması gerekir. Bütün futbolcular, bu oyun için uygun biçimde üretilmiş özel ayakkabılar yani krampon kullanırlar. Ayağa veya kaval kemiğine gelen tekmelerde yaralanmaları en aza indirmek için tekmelik ve tozluk(dize kadar örtebilen uzun spor çorabı) kullanırlar. Tekmelikler yeterli koruma sağlayan lastik plastik vb. malzemeden yapılmalı ve oyun sırasında tozluklarla tamamen örtülmelidir. Kaleciler çoğunlukla eldiven takarlar. 14
Oyuncular ve Teknik Kadro Teknik kadro; Takımın yönetiminden ve çeşitli ihtiyaçlarını karşılamaktan sorumlu kişilerdir. Oyuncular ve Teknik Kadro Teknik kadro; Karar 1: Teknik Direktör, yardımcı antrenör, antrenörler, kaleci kalmak üzere, bir takımdaki en az oyuncu sayısı ulusal federasyonların takdirine bırakılmıştır. Ancak, IFAB bir maçın bir takımda 7 den az oyuncu kaldığı hallerde devam etmemesi gerektiği kanısındadır. 15
Oyuncular ve Teknik Kadro Teknik kadro; Karar 2: Maç süresince teknik direktör oyuncularına taktik direktifler verebilir. Ancak bu direktifleri verdikten sonra derhal yeektör ve diğer görevliler, teknik alanın bulunduğu yere gitmelidir. Hakemler; Maçı yönetmede ve oyun kurallarını uygulamada tam yetkili olarak atanmış kişidir. Futbol dört (altı) hakemin yönetiminde ve gözetiminde oynanır. Oyunu orta hakem yönetir ve verdiği kararları kesin olarak uygular. Taç çizgisi üzerinde her yarı saha için bir yardımcı hakem olmak üzere toplam iki yardımcı hakem vardır. (+2 / Europa League) Bunlar çapraz olarak yer alırlar. 16
Hakemler; Yardımcı hakemler topun oyun alanının dışına çıkışını, ofsaytları işaret etmenin yanı sıra, elle oynamalarda, golü belirlemede, oyuncu değişikliklerinde orta hakeme yardımcı olurlar. Oyun alanının yarısından sorumlu olan yardımcı hakemler, orta hakemi ellerindeki küçük bayraklarla uyarırlar. Dördüncü hakem oyunu gözler, oyuncu giriş çıkışlarını kontrol eder ve herhangi bir sakatlık durumunda orta hekemin yerini alır. (+2) yardımcı şuan gündemde «ceza sahası hakemi» 17
Hücum prensipleri; Genişlik; takımın çok fazla pas yaparak, sahanın bütün noktalarını kullanacak şekilde rakibin oyun sistemini bozup, oyunu sahanın diğer tarafına yani rakip kaleye doğru yıkmaktır. Örn; FC Barcelona (İspanya) Hücum prensipleri; Yaratıcılık; takımın sahip olduğu bireysel yetenekleri üst düzeyde olan oyuncularla skor yapmasına dayalı hücum prensibidir. Örn; Lionel Messi (FC Barcelona Arjantin) 18
Hücum prensipleri; Derin pas; rakip defans bloğunun aralarına diklemesine paslar atarak rakip defans oyuncularından daha süratli olan forvet oyuncularının skor üretmelerine dayalı hücum prensibidir. Örn; İspanya Milli Futbol Takımı (2008 Av. Şam.) Hücum prensipleri; Birikme; takım oyuncularının rakip sahada çok sayıda bulunabilmesi ve bunun için pas organizasyonları ile ileri alanda çoğalmasıyla sağlanan hücum prensibidir. Örn; İspanya liginin üst düzey takımları 19
Savunma Prensipleri; Kademe; takım savunma yaparken mevkisini kaybeden takım arkadaşının bölgesine gelerek oluşan açığı kapama durumu kademe olarak adlandırılır. Örn; AC Milan (İtalya) Savunma Prensipleri; Derinlik; rakip takımın süratli forvet oyuncularının defansın aralarına atılan derin paslarda etkili olmasını engellemek için stoperlerden bir tanesinin kendi kalesine daha yakın pozisyonda oynama isteği ile oluşan savunma prensibidir. Örn; Carles Puyol (FC Barcelona İspanya) 20
Savunma Prensipleri; Denge; günümüz futbolunun kabul edilen en önemli savunma anlayışı olan dörtlü savunmanın her bir ya da birkaç elemanını mevkisini boşalttığı zaman rakip ataklarına bu takım dengesiz yakalanmış olur. Savunmanın dengeli olması beklenir. Örn; AC Milan (İtalya) Savunma Prensipleri; Oyalama; rakip takımın atağında dengesiz yakalanan savunma elemanından bir ya da birkaçının diğer savunma arkadaşları yerlerini alana kadar topu ve rakibi oyalayarak rakibin sağlıklı hücum yapmasını engellemesidir. Örn; Total futbol (Hollanda Futbol Ekolü) 21
Özel prensipler Markaj; Topla oynanan takım oyunlarında sporcunun, rakibinin topu ve zamanı iyi kullanamaması adına gerek vücuduyla, gerekse de koruduğu bölge itibariyle, karşı takım oyuncusu ya da oyuncularının hücuma yönelik davranışlarına engel olma durumudur. 22
Markaj; Adam markajı; antrenörün oynattığı sistem itibariyle sporcunun oynadığı mevkiye denk gelen rakip sporcunun hücuma yönelik girişimlerinin engellemek adına fiziksel olarak yakın takibine alması ile oluşan savunma durumudur. Markaj; Alan markajı; antrenörün oynattığı sistem, rakibin oynadığı sistemle örtüştüğü durumlarda kaleci hariç her bir mevkiide oynayan oyuncusuna kendi bölgelerinde yapmalarını istediği alan savunması şeklidir. 23
Pres; Rakip takım hızlı hücum edemesin, oyun kurgusu bozulsun, rahat top çeviremesin diye uygulanan baskıya dayalı savunma taktiği. Arada top da kapılırsa gol tehlikesi yaratmak, hatta golü bulmak işten bile değildir. Her takımın harcı değildir, yüksek kondüsyon gerektirir. Forcheking; Aynı anda; Savunma oyuncuları ofsayt çıkışı yaparlar, Orta saha oyuncuları birebir adam marke ederler, Hücum oyuncuları ise topun olduğu bölgede, rakip oyuncuları baskı altında tutarak topu ileriye, ofsayttaki adama atmaya mecbur ettirirler. Zor fakat çalışıldıktan sonra oldukça başarılı olan bir oyundur. 24
Futbolda sistemler; Futbol oyunu bir takım; böylelikle de bir sistem oyunudur. Sistemi olmayan ya da oturmamış bir takım her zaman teknik ve taktik bakımdan iyi hazırlanmış rakibine karşı dağınık ve haliyle zayıf bir görüntü sergiler. Bu yüzden her takım, teknik kadronun farklı koşullardaki müsabakalara göre belirlediği bir sistemle sahaya çıkmalıdır. Futbolda sistemler; Oyun sistemini etkileyen faktörler; Teknik kadronun belirlediği taktik, Farklı fiziksel özelliklere ve kondisyon durumlarına sahip futbolcular, Rakibin benimsediği oyun sistemi, vb 25
Futbolda sistemler; Başlıca sahaya yayılış ve oyun sistemleri; 4-4-2, modern 4-4-2, klasik 4-4-2 (liberolu), 4-3-3, 4-2-3-1, 3-5-2, vb. Futbolda sistemler; Modern 4-4-2; Bu sitemde ortadaki iki ortasaha oyuncusu oyunun iki yönüne de oynayabilmeli, santrafor ve stoper ikililerinin birbirlerini tamamlayıcı nitelikte olmaları gerekmektedir. 26
Futbolda sistemler; Modern 4-4-2; Avrupa düzeyinde bu sistemi en iyi oynayan takım Arrigo Sacchi ve sonrasında Fabio Capello nun AC Milan ı idi. Bu dönemde (1988-95) 3 Avrupa Kupası, 2 Kıtalararası Kupa ve 3 de Avrupa Süper Kupası kazanılmıştır. Futbolda sistemler; 4-3-3; Defansın önünde oynayan ön libero çok kuvvetli ve dayanıklı olmalı ve diğer ortasaha oyuncuları bu oyuncuya olabildiğince yakın oynamalılardır. En uçtaki santrafor hava hakimiyeti, kanatlardaki forvetler ise sürat ve yüksek orta isabeti ne sahip oyuncular olmalıdırlar. 27
Futbolda sistemler; 4-3-3; 70 li yıllarda yükselen Hollanda futbolunun lokomotifi sayılan Ajax Amsterdam FC nin halen günümüzde de kabul gören oyun sistemi idi. O jenerasyondan yetişen bir çok teknik direktör çok başarılı olmuş, çalıştırdıkları takımlarda sayısız başarılar kazanmışlardır. Örn; J.Cruyff la başlayan Barcelona ekolü Futbolda sistemler; 4-2-4 (4-1-2-1-2); Eğer bir teknik direktörün normalin çok üstünde performans gösteren bir ön liberosu ve bir de «10 numara»sı var ise hiç kuşkusuz bu sistemi tercih edecektir. Örn; Carlo Anchelotti nin AC Milan ı (2003 & 2005 CL finali) 28
Futbolda sistemler; 3-5-2; Bir libero ile iki de (sağlı,sollu) çok dayanıklı ve oyun zekasına sahip bek ouncularınız varsa korkmadan bu sistemi oynatabilirsiniz. Örn; C.S.Bilardo nun Arjantin i... Futbolda sistemler; 5-3-2 4-5-1 4-4-1-1 4-2-3-1 vb 29