YÜKSEK ÖĞRETİMDE DEĞİŞMELER

YÜKSEK ÖĞRETİMDE DEĞİŞMELER t TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ YAYINLARI

YÜKSEK ÖĞRETİMDE DEĞİŞMELER TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ XII. EĞİTİM TOPLANTISI 17-18 Kasım 1988

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ BİLİM DİZİSİ No.XII Yayına Hazırlayanlar: Prof.Dr.Özcan Demirel Doç.Dr.Nizamettin Koç

İÇİNDEKİLER SUNU VII TED BİLİM KURULU BAŞKANI Prof. Dr. Süleyman Çetin ÖZOĞLU'nun "Yüksek Öğretimde Değişmeler" konulu XII. eğitim toplantısını açış konuşması... XI TED GENEL BAŞKANI Prof. Dr. Rüştü YÜCE nin KONUŞMASI... XIX YÜKSEKÖĞRETİM KURULU BAŞKANI Prof. Dr. İhsan DOĞRAMACI'nın konuşması... XXII BİLDİRİ: BİLDİRİ: Tarihsel Gelişim İçinde Üniversite ve Yükseköğretim Kavramı (Prof. Dr. Vakur VERSAN)... 11 "Üniversite ve Yükseköğretim Kavramı Açısından Türkiye'deki Gelişmeler" (Doç. Dr. Nurkut İNAN)... 21 PANEL: I Yüksek Öğretimde Başlıca Sorunlar (Prof. Dr. Rüştü YÜCE, Prof. Dr. Turgut AKINTÜRK, Doç. Dr. Yahya ZABUNOĞLU, Derya DİNGİLTEPE, Prof. Dr. Gülseren GÜNCE, Prof.Dr.Mehm et SAĞLAM, Dr.Savaş TÜREL)... 51 BİLDİRİ: III Yükseköğretimde Plânlama ve Koordinasyon (Prof.Dr.Mahmut ADEM)... 151

BİLDİRİ: BİLDİRİ: BİLDİRİ: PANEL: IV Lisans - Üstü Eğitim (Prof.Dr.Yaşar KARAYALÇIN)... 191 V Yükseköğretimde! Öğretim Elemanlarının Yetiştirilmesi (Prof. Dr. Kemal GÜÇLÜOL)... 227 VI Yüksek Öğretimde Yönetim (Prof. Dr. Ziya BURSALIOĞLU)... 273 II Yükseköğretimde Beklentiler (Prof. Dr. Süleyman Çetin ÖZOĞLU, Prof. Dr. İhsan DOĞRAMACI, Prof. Dr. Bozkurt GÜVENÇ, Prof. Dr. Kamil MUTLUER, Doç. Dr. İlhan SEZGİN, Prof. Dr. Kâzım TÜRKER, İbrahim YURT)... 291 EK:1 TED XII.Eğitim Toplantısı Programı... 369

SUNU Kamuya yararlı ve gönüllü bir eğitim derneği olan Türk Eğitim Derneğinin bilimsel eğitim etkinliklerini gerçekleştiren Bilim Kurulu, güncel olduğu kadar önemli olan bir konuda XII. Eğitim Toplantısını düzenlemiştir. "Yükseköğretimde Değişmeler" olarak saptanan bu konunun ele alınarak, bilimsel düzeyde tartışılması, toplumumuzda Yükseköğretim-Oniversite konusunda yaşanan olaylardan, kısıntılardan, baskılardan ve suskunluktan sonra, özlem giderici, umut verici bir tarihi aşama özelliği taşımış görünmektedir. Eğitimin ve özellikle yükseköğretimin yalnız belli çevrelerde, belli düzey ve kurallarla tartışılması, "resmi" tutanak veya raporlarla sonuçlara ulaşılması genelde "kısır döngü" özelliği ile algılandığı için, sorunları çözücü olmaktan çok yeni sorunlara yol açmış görünmüştür. Eğitim ve yükseköğretim konularının ve sorunlarının, gönüllü kuruluşların girişimleri ile düzeyli ama özgür ve özerk toplantılarda ele alınması çağdaş bir yaklaşım olarak ele alınmaktadır. Kurulduğundan bu yana, Atatürk Devrim ve İlkeleri kapsam ve doğrultusunda, eğitim sistemimizin her düzeyinde güncel ve önemli konulara yönelik bilimsel toplantılar düzenleyen Bilim Kurulumuz, "Yükseköğretimde Değişmeler" toplantısıyla, eğitimimizi bir bütünlük içinde ele alma yaklaşımı sonucu, eğitim sistemimizin ve uygulamalarının her düzeyini kapsamış bulunmaktadır. Okul öncesi eğitimden yükseköğretime, her düzeydeki eğitimimiz son on yıl içinde incelenmiş ve bilimsel çalışmalar ayrı kitaplar halinde kamuoyunun biigi ve yararına sunulmuştur. "Yükseköğretimde Değişmeler" adlı XII. Eğitim Toplantımız, XII. Millî Eğitim Şûrası ile I. Gençlik Şûrası çalışmalarını izlemiş olup, her iki Şûra'da uzun uzun tartışılan yükseköğretim konusuna; beklenen, özlenen biçimde bir yaklaşımı sağlamayı amaçlamış ve gerçekleştirmiştir. Atanan, seçilen ve belirlenen VII

üyelerle yapılan Şûra çalışmalarında bile, Yükseköğretim Kurulu ilgilileriyle Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı yetkililerinin Yükseköğretim Kanunu, Yükseköğretim Kurulunun yetkileri ve uygulamalar konularındaki farklı görüşleri ve yeni hazırlıkları gündeme getirmiştir. Bunun devamı olarak 1989 yılı Bütçe görüşmelerinde konu parlamentoda uzun uzun ele alınarak tartışılmıştır. İşte böyle bir zamanda "Yükseköğretimde Değişmeler" adlı bilimsel toplantı, konuya yaklaşım yönünden, ayrı ve önemli bir işlevi yerine getirmiştir. "Dokunulmazlığı" olduğu ve "tartışılamayacağı" biçiminde kamuoyunda yerleştiği ileri sürülen kanının, gîderilecek Yükseköğretimin, yararının, kurulunun, üniversitelerinin belirli düzeyde tartışılabileceği, tartışılması gerektiği düşüncesi ve anlayışı gün geçtikçe önem kazanmaktadır.bir sistemi ve uygulamalarını iyi ve kötü tarafları ile eleştirmenin, incelemenin yerinde olacağı görüşü, hem YÖK karşıtları hem de taraftarlarınca benimsenmeye ve belirtilmeye başlanılmıştır. Toplantımız bu tür etkileşimin sergilenmesine olanak sağlamıştır. Toplantının ilk gününe katılarak açış konuşmalarından birini yapan Yükseköğretim Kurulu Başkanı Sayın Prof. Dr. İhsan Doğramacı, toplantının yararına değinerek, uygulamalarda hatalar yapılmış olabileceğini belirtmiş, diyalog ve etkileşim sağlamanın yararlarını vurgulamıştır. Yükseköğretim konusuna bilimsel yaklaşımla eğilerek araştırmalar yapılması gereğine katıldığını beyan etmiştir. İlk günkü çalışmalarda sunulan bildirilerde 'Tarihsel Gelişim İçinde Üniversite ve Yükseköğretim Kavramı" ve "Üniversite ve Yükseköğretim Kavramı Açısından Türkiye" konuları, Yükseköğretim, YÖK uygulamaları, iddia edilen YÖK Reformu gibi tartışmalara, bilimsel açıklık ve gerçekçilik getirecek biçimde ve düzeyde ele alınarak incelenmiştir. Yükseköğretimdeki değişmelerin, gelişme olup olmadığı tartışmalarına açıklık getirici olan bu iki bildiri, YÖK konusundaki tek yönlü ve reform türü değerlendirmelere yeni bir bakış getirmektedir. Yükseköğretimde başlıca sorunların ele alındığı panel VIII

çalışmasında ise, mali kaynakların yetersizliği, kadroların azlığı gibi eğitim sistemimizin ve eğitime bakışımızın temel görüntüleri yanı sıra YÖK ile Yargı ilişkileri, öğretim üyesi, öğrenci etkileşimi, üniversitenin evrensel bilim yurdu özelliği ve bunun sağlanması gereği gibi konular, uzmanlar, öğretim üyeleri ve üniversite öğrencisi tarafından tartışılmıştır. Toplantının ikinci günü, "Yükseköğretimde Planlama ve Koordinasyon" "Lisans-Üstü Eğitim" "Yükseköğretimde Öğretim Elemanlarının Yetiştirilmesi" "Yükseköğretimde Yönetim" konularında verilen bildirilerde, YÖK ve uygulamaları bilimsel açıdan irdelenmiş, durum belirlenerek yapılanların amaca ve çağdaş gelişmelere ve gençliğimizin geleceğine ilişkin sorunlara göre değerlendirilmeleri gereği sergilenmiştir. Bu bildirilerde YÖK ile başlayan dönemde üniversitelerin durumunun, gelişme olmaktan çok başkalaşma, sayısal olarak kalabalıklaşma, yayılma ama kaliteden uzaklaşma gibi özelliklerle açıklanabileceğine değinilmiştir. "Yükseköğretimde Beklentiler" konulu panel çalışmasında ise, YÖK Başkanı ve üyesinin yanı sıra Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Müsteşar yardımcısı ile Devlet Planlama Teşkilatı uzmanı ve üniversite öğretim üyeleri, panel üyesi olarak görüşlerini ve geleceğe ilişkin düşüncelerini sergilemişler ve dinleyicilerle etkileşime girmişlerdir. YÖK Başkanı ile üyesi, amacın çok sayıda öğrenci yetiştirmek olduğuna, ayrılan kaynakların yetersiz olduğuna, araştırıcı, düşünen öğrenci yetiştirilmesi gereğine değinerek önce çağı yakalayıp sonra onu aşmak zorunda olduğumuza değinmişlerdir. Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı mensubu olan üye, öğretmen ihtiyacına ve öğretmen yetiştirme konusundaki sorunlara değinmiş, Devlet Planlama Teşkilatı mensubu ise, mevcut mali kaynakların, fiziki yapının ve araştırma olanaklarının dengeli ve verimli kullanılmasının gereğine değinerek, mevcut yükseköğretim politikalarının sosyal talep ağırlıklı olduğunu, halbuki bunu çağın gereği ekonomik talep ağırlıklı olması gerektiğini vurgulamıştır. Üniversite öğretim üyesi olan panel üyeleri ise, IX

öğretim üyelerinin, öğrencilerin örgütlenmesi, kitap ve yazılı kaynak sorunu, öğretim üyelerinin özgürlüğü, 1402 sayılı yasa uygulamalarının hukuk dışı oluşu, bilime yönelme, bilim adamını, araştırıcıları koruma, destekleme, ödüllendirme ve yüreklendirme konularının önemine değinerek beklentilerini vurgulamışlardır. İzleyicilerin katkıları, soruları ve bunlara panel üyelerinin tepkileriyle panel çalışması bütünleşerek tamamlanmıştır. Konusu, programı, katılanların düzeyi ve özelliği, tartışmaların içerik ve düzeyi, serbestliği boyutlarında Yükseköğretim uygulamalarımız ve YÖK bakımından bu toplantı tarihi bir toplantı olmuş ve bir diyalog, etkileşim dönemini başlatmış görünmektedir. Bu bakımdan bu toplantının çalışmalarını bir kitap halinde sunmaktan büyük bir mutluluk duyuyoruz. Bilimsel çalışmaların gerçekleştirilmesinde, bir eğitim derneği olma özelliğni vurgularcasına, destek ve olanak sağlayan Türk Eğitim Derneği Genel Kurulu ile Genel Merkez Yönetim Kuruluna teşekkürlerimizi sunuyorum. Bildiri sunan, panel çalışmalarına katılan bilim adamları ile uzmanlara, öğrencimize, izleyicilerimize teşekkür ve şükranlarımızı s u n a rım. T o p la n tın ın d ü z e n le n m e s in d e ve gerçekleştirilmesinde emeği geçen Derneğin Genel Merkez bürosu elemanları Fethi İnce, Aysel Şahin, Tekin Koçak, Özden Koru, Hatice Bakan, Nurettin Kesmez ve Ahmet Gürbüz'e teşekkürlerimizi sunuyorum. XII. Eğitim Toplantısının kitabının yayına hazırlanmasını sağlayan Bilim Kumlu üyeleri Sayın Prof. Dr. Özcan Demirel e, Doç. Dr. Nizamettin Koç'a ve basımı gerçekleştiren Set-Ofset Matbaası ilgilileri ile çalışanlarına teşekkürlerimizi sunuyorum. i PROF. DR. SÜLEYMAN ÇETİN ÖZOĞLU TED Bilim Kurulu Başkanı X

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ BİLİM KURULU BAŞKANI PROF. DR. SÜLEYMAN ÇETİN ÖZOĞLU'NUN "YÜKSEKÖĞRETİMDE DEĞİŞMELER" KONULU XII. EĞİTİM TOPLANTISINI AÇIŞ KONUŞMASI Sayın, Yükseköğretim Kurulu Başkanı Değerli Konuklar, Yazılı ve sözlü Basının Değerli Mensupları, Sizleri Türk Eğitim Derneği Bilim kurulu adına saygı ile selamlar, XII. Eğitim Toplantım ızı onurlandırm anızdan dolayı teşekkürlerimizi sunarım. Kamuya yararlı ve gönüllü bir eğitim derneği olan Türk Eğitim Derneği başarılarla ve kalıcı ürünlerle dolu 60 yıllık çalışma yaşamını geride bırakmış bulunmaktadır. Derneğin kalıcı ürünlerinden birisi kuruluşunun 50. yılında, 1977'de, oluşturduğu Bilim Kurulu ve onun etkenlikleridir. Bilim Kurulumuz 10 yılı aşkın çalışma yaşamında, eğitimin, bir bütünlük içinde kuramsal ve uygulamalı boyutlarını, bilimsel etkinliklerde bulunarak kapsamayı amaçlamıştır. Eğitime ve eğitim uygulamalarına, eğitim sisteminin bütünlüğü içinde ve bilime temellendirilen etkinliklerimiz, bireyin gelişmesine ve toplumun kalkınmasına yönelik eğitim görüş ve yaklaşımına dayalı olarak Atatürk Devrim ve ilkeleri kapsam ve doğrultusunda oluşturulmaktadır. Eğitim alanında etkinliklerimizin gerçekleştirilmesinde, çağdaş bilime ve insan haklarına temellendirme, lâik, çoğulcu, özgürlükçü, demokratik ve ulusal kültür birikimimizden kaynaklanarak evrensele ulaşma, öğretim birliği ilke ve yasasına bağlı kalarak, sorunlara özgün düşünce ve XI

bilimsel araştırmalarla eğilme, esas olmaktadır. Eğitim sistemimizin çağdaş ve bilimsel olması için öğrencilerde, gençlerde, eleştirici bakışı, akılcılığı, özgür ve yaratıcı düşünme yeteneğini amaçlayarak geliştirmesi gerektiği vazgeçilmez kural olarak kabul edilmektedir. Bu bağlamda, Bilim Kurulumuz, eğitim sistemimizin her düzeyinde güncel ve önemli konularda yıllık bilimsel eğitim ve öğretim toplantıları düzenlemekte ve yayınlar yapmakta, araştırma projeleri desteklemektedir. İlk bilimsel eğitim toplantımız, 1977 yılında, Yükseköğretime Giriş ve Sorunları konusunda yapılarak, konunun sorunlarına ışık tutulmaya çalışılmıştır. Bu toplantıda, yükseköğretimimizin önüne yığılan ortaöğretim mezunları konusunun yarattığı durum ve sorunlar yöneltme, rehberlik ve psikolojik danışma, yönlendirme ve ortaöğretimdeki başarıyı üniversiteye girişte değerlendirme gibi boyutlarda tartışılarak öğrencileri salt testlerle sıralama işlemlerinin yetersizliği belirlenerek, çözüm önerileri oluşturulmuştur. Bu toplantımızda ele alınan bilimsel önerilerimizin bir kısmı üniversite giriş sistemine 1980'lerden sora monte edilmiş görünmektedir. Eğitim sistemimizin bütünlüğü içinde olmak üzere, Bilim Kurulumuz yükseköğretimdeki değişmeleri izleyerek konuya ilişkin etkinliklerini kurulduğu yıldan beri sürdürmeye çalışmıştır. Örneğin Mart-1979'da hazırlanarak kamuoyuna da sunulmyş olan "Üniversiteler Yasası Tasarısı" Bilim Kurulumuz tarafından ele alınarak, A.Ü. Hukuk Fakültesi Konferans Salonu'nda yapılan bir bilimsel toplantıda bildiriler ve panel çalışmalarıyla tasarının incelenmesi ve önerilerin ve konuya katkıların oluşturulması sağlanmıştır, bu bilimsel toplantı zamanın Millî Eğitim yetkilileri tarafından ilgi ile izlenmiştir. Yükseköğretimi yeniden düzenlemeye ilişkin olarak 1980 yılının sonlarında başlatılan çalışmalar kamuoyuna yansıtılmadığı için izlenememiş, ancak 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun Kasım-1981'de yayınlanmasından sonra bu konuda bir bilimsel toplantı düzenlenerek yasanın getirdiklerinin incelenmesi XII

düşünülmüştür. Bilim adamlarının bildirileri ile panellerden oluşan iki günlük toplantı yapılamamıştır. Bu toplantıda bilimsel çalışmalara katılması belirlenerek programa alınmış olan bir kısım öğretim üyesi o yıllarda üniversiteden ayrılmak durumunda kalmış olup, bunlar halen üniversite dışındadırlar. T oplum daki d e ğ işm e le rin eğitim siste m im ize, yükseköğretimimize yansıması ve etkileri önemli sonuçlar doğurmuştur. Cumhuriyet döneminde, çağdaş anlamda oluşturulmaya başlanılan yükseköğretim sistemimiz ile üniversitelerimize ilişkin olarak çıkarılan temel yasalar, 1933 yılında yayınlanan 2252 sayılı kanun, 1946 yılında çıkan 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu ile 1960 da çıkarılan 115 ve 119 sayılı kanunlar, 7.7. 1973 tarihli 1750 sayılı Üniversiteler Kanunu ve son olarak 6.11.1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'dur. Yükseköğretimimizdeki ve üniversitelerimizdeki değişmeleri bu kanunların getirdiği düzenlemelerden izleyerek değerlendirebilir, gelişme veya geriye dönme uygulamalarını yorumlayabiliriz. Bazısı kısa ve bazısı uzun ömürleri olan bu yasalar, üniversite ve yükseköğretim sistemi konusundaki arayışlarımızın ve buna dayalı olarak düşünülen değişikliklerin bir sonucu olmuştur. Yasa maddelerinin değiştirilmesi veya maddeler eklenmesi gibi konuları içeren diğer yasaları dikkate almaz isek 2547 sayılı yasa ile yapılan değişmeler, yükseköğretimde olağanüstü bir geçici dönemin ve yönetimin iradesi ile yapılmış değişmeler olarak belirmektedir. 2547 sayılı yükseköğretim yasasının çağdaş üniversite, yükseköğretim kavram ve kapsamına uyup uymadığı konusundaki yorum ve görüşler büyük farklılıklar ortaya koymaktadır. Anılan yasanın çıktığı günden bu yana geçen yedi yıl içinde değişik çevrelerden gelen yorumlar, değerlendirmeler ve eleştiriler zaman zaman büyük boyutlara ulaşmış görünmektedir. Yasa çıktıktan sonra üniversiteden uzaklaştırılan öğretim üyesi ve öğrenciler konusu halen tedavisi sağlanamayan bir yara olarak kalmış görünmektedir. Öğretimin vurgulanarak ön plana XIII

çıkarıldığı, araştırma işlevinin ikinci plana atıldığı görüşü yaygındır. Üniversitenin yüksekokul anlayışı ile oluşturulup, "büyük lise" düzeyinde öğretim yapıldığı yönünde değerlendirmeler dikkat çekmektedir. Bu tür değerlendirmeler üniversite mensupları tarafından da yapılmaktadır. Üniversitelerde öğretme ve bilgi aktarma esas alındığından konferans yöntemleri ile yapılan öğretimde etkileşimin azaldığı ve öğrencinin öğrenmesini, kavramasını ve düşünmesini olumsuz yönde etkileyerek kaliteyi düşürdüğü sık rastlanan bir diğer değerlendirme olmaktadır. Üniversitelerde yönetimde, akademik çalışmalarda ve zaman zaman araştırma çalışmalarında özgürlüğün ve özerkliğin olmadığı, yöneticilerin atanma yoluyla görevlendirilerek tek ve güçlü yetkililer kılınması ve böylece öğretim üyelerinin üniversiter ortamda, akademik ve bilimsel etkinliklerin yönetim, denetim ve karar verme boyutlarından soyutlanmasının, performansı ve gerekli olan katılımı azalttığı öğretim üyelerinin işlerinde şevklerinin azalarak, işlerinden soğudukları biçimindeki belirleme ve eleştiriler yaygın görünmektedir. Çağdaş üniversiter anlamda akademik ünvan, formasyon kazanma, öğretim üyeliği mesleğine girme ve yükselme konularında getirilen hükümlerin ve uygulamaların ciddi sorunlar yarattığı ileri sürülmektedir. 2547 sayılı yasanın hazırlanarak kabul edildiği dönemin özelliklerinden dolayı, bir tepki yasası özelliği taşıdığı, öğretim üyeleri, öğrenciler için bir çok yasağı içerdiği, öğretim üyesi mesleğinde güvenceyi azalttığı, belli bir grubun, kadrolaşmanın egemenliğinin hissettirildiği, görevden uzaklaştırma ve ayrılmaların büyük boyutlara ulaştığı, kamuoyuna da yansıyan temel değişmenin sonuçları olarak yorumlanmaktadır. Birçok değişikliğe uğrayan 2547 sayılı yükseköğretim yasasının ve ona dayanılarak çıkarılan çok sayıda yönetmeliklerin sağladığı yetki ve olanaklarla, üniversite sayısının ve öğrenci kontenjanlarının büyük ölçüde arttırıldığı, başarı oranın yükseldiği, yukarıda sayılan eleştirilere verilen temel yanıt olmakta ve buna dayalı olarak da bu değişme, bir gelişme olarak savunulmaktadır. XIV

1980'den sonra nicelik bakımından üniversitelerimizdeki sayısal artmaların nitelik bakımından olumsuz değişmelere neden olduğu eleştiri ve görüşü de yaygındır. Üniversitelerde öğretim üyesi dağılımının dengelenmesi ve piramit oluşturma girişimine ilişkin değerlendirmeler çok tarklı olmaktadır. Dengeli dağılımı sağlamak için mevcut araştırma ünitelerini, belli bir öğretimi her yerde sağlamak için dağıtmak üniversitede beklenen verimi sağlayamaz. Çağdaş üniversitelerin birbirlerinden farklı olması, bilimsel rekabeti, en iyi olma veya belli konularda ve disiplinlerde bir otorite, bir merkez olma isteği ve mücadelesi, gelişmek, çağdaşlaşmak ve verimli olmak için çok gerekli görülmektedir. Tek tip, belli bir standarda indirgenmiş yüksekokul veya diğer kuruluşlar üniversite olarak kabul edilmemektedir. Günümüzde gözlenildiği kadarıyla, yükseköğretim uygulamalarımızı, değişik boyut ve ölçülerde olmakla beraber, siyasi partilerimiz, öğrenciler, öğretim üyeleri, veliler ve basın eleştirmekte, Yükseköğretim kurulun sorumluları ise savunmaktadırlar. Dikkati çeken husus, yükseköğretim yasasına ve ona dayalı uygulamalara ilişkin eleştirilerin ve savunmaların yeterince bilimsel araştırmalara dayandırılmamasıdır. Yasanın ve uygulamaların bilimsel bir araştırma konusu yapılması için yeterince zaman geçtiği halde, farklı sayı ve istatistiklere, yorumlara ve "resmi" raporlara dayalı değerlendirmelerin sürdürülmesi ve bilimsel araştırma projelerine dayalı değerlendirmeler başlanılmaması eleştiri savunma türü ve gelişim sağlamayan bir kısır etkileşimi sürdürmek olacaktır. Böyle bir yaklaşımla üniversitelerde gelişmeyi sağlamak, büyük boyutlara ulaşan sorunlara çözümler bulmak zorlaşacaktır. Uslu ve cici öğrenci yetiştirdiği, öğretim üyelerini sindirdiği ve hatta kültür ve bilim yaşamımızı olumsuz yönde etkilediği ileri sürülen Yükseköğretim Kurul uygulamalarının salt "resmi" raporlar yerine konunun bilimsel çalışmalara açılması, yükseköğretimimizi incelemek isteyen araştırıcılara izin verilmesi ve tarafsız araştırıcılara araştırma yaptırılması beklenen bir davranış olacaktır. Bu tür araştırmaları yürütecek bilim adamlarımız vardır, bunların yönetici olmaları gerekli değildir. XV

Cumhuriyet döneminde başlamış olan üniversite ve yükseköğretim sistemi, modeli ve uygulamaları konusundaki değişmelerin, her zaman bir gelişme özelliği taşımadığı bu bakımdan çağdaş üniversite için arayışın sürdüğü bir gerçektir. "Aydınlar Anlaşması olarak nitelenen ve I. Gençlik Şûrası'nda oybirliği ile kabul edilen "2000 Yılının Gençliği" raporunda, "gençliğin 2000 yılına hazırlanmasında mevcut eğitim sisteminin yeterli olamayacağı.." belirlenmiştir. Buna göre, Yükseköğretim ve üniversiteler de eğitim sisteminin bir öğesi olarak, en kısa zamanda yeterli hale getirilmek durumundadıdır. Böylece genel arayışın, yükseköğretimde ve üniversitede kısa zamanda bir çözüm bulmaya, değişme ve gelişm eleri sağlamaya dönüştürülmesinin gerekli olduğu vurgulamaktadır. Değişme ve gelişmeyi, bilimsel ve çağdaş kavram ve yaklaşımlarla sağlamak ve üniversitenin bu konuda kendi hazırlıklarına başlamalarına olanak tanıyarak, bilimsel araştırma ve çalışmaları başlatmak gereği açıktır. Özerk Yükseköğretim Kurulu'nun sağlayacağı değişme ve gelişmelerin, özerk ve çağdaş üniversiteye ulaşmak için yeterli olamıyacağı, gerekli olan katılımı sağlayamayacağı kanısı yaygın görünmektedir. Üniversitenin bu konuda kamuoyuna yansıyan bir hazırlığından da söz edilememesi dikkat çekicidir. Bilim Kurulumuz, yedi yıllık uygulaması geride kalmış olan yükseköğretim yasası ile Yükseköğretim Kurulu uygulamalarının yükseköğretimimize getirdiği değişmeleri, eğitim sistemimizin bütünlüğü içinde yaptığı etkinliklerini bütünleştirmek amacıyla ve konusu bilimsel yaklaşımla ele alarak tartışılmasını sağlamayı yararlı bulmuş ve bu yılki Eğitim Toplantımızın konusunu "Yükseköğretimde Değişmeler" olarak belirlemiştir, iki gün boyunca altı bildiri ve iki panel çalışması ile yükseköğretimin seçilen boyutlarının tartışılmasını planlamıştır. Böylece yeni değişme ve gelişmeler arayışı için ilgililere ve bu konudaki çalışmalara bilimsel katkılar getirmeyi ve bir ışık tutmayı amaçlamıştır. XVI

XII. Eğitim Toplantımızın gerçekleştirilmesinde, bundan önceki çalışmalarımızda olduğu gibi, Bilim Kurulmuzun çalışmalarını destekleyen ve olanak sağlayan Türk Eğitim Derneği Genel Kurulu ile Genel Merkez Yönetim Kuruluna, bildiri sunacak, panel çalışmalarına katılacak olan bilim adamlarına, uzmanlara ve öğrencimize huzurlarınızda teşekkürlerimizi sunuyorum. Saygılarımla. XVII

TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ GENEL BAŞKANI PROF. DR. RÜŞTÜ YÜCE'NİN KONUŞMASI Yıkseköğretim Kurulunun Sayın Başkanı Diğerli Bilim Adamları ve Öğretim Üyeleri Sıygıdeğer Konuklar RT ve Basının Sayın Temsilcileri TED ve Türkiye Vakıflar Bankasının Değerli Mensupları Türk Eğitim Derneği (TED) tarafından düzenlenen "'ükseköğretimde Değişmeler" konulu 12. Eğitim Toplantısına hjşgeldiniz. "Yükseköğretimde Değişmeler" konulu TED 12. Eğitim toplantısının 12. Eğitim Şûrası ve 1. Gençlik Şûrasının akabinde düzelenmiş olmasını anlamlı bir raslantı olarak niteliyorum. 1928 yılında büyük önder Atatürk'ün yönlendirmesiyle kurulan Türk Eğitim Derneği arkasında bıraktığı 60 yıl boyunca adında y»r alan eğitim sözcüğünün yüklendiği sorumlulukları amaçları d>ğrultusunda yürütmeyi görev bilmiştir. Topluma karşı kendini yıkümlu saydığı konularda önemli girişimlerde bulunmuş ve bışarılı olmuştur. Türk Eğitim Derneği yetenekli, çalışkan ve fakat kmsesiz binlerce Türk Çocuğuna eğitim yapabilmeleri için burskr vererek, İngilizce dilinde öğretim yapan ulusal kökenli otaöğretim kuruluşlarının ülkemizde yerleşmesini sağlayarak, ejitim ve öğretim toplantıları düzenleyerek, Eğitim ve Bilim isimli br dergiyi sürekli yayınlayarak, Türk Eğitimi'nin gelişmesine biyük emekleri geçen eğitimcileri her yıl ödüllendirerek ve ejitim konusundaki araştırma projelerini destekleyerek Türk Ejitim hayatına benzeri hiçbir kuruluşun yapamadığı y>nlendirme ve katkıyı gerçekleştirmiş ve gerçekleştirmeye de divam edecektir. XIX

"Bilim" ve "Yüksek Öğretim" birbirini tamamlayan hatta birbiri ile eşanlamlı sayılabilecek iki kavramdır. Bilim yüzyılımızın simgesi, yükseköğretim ise günümüzün sorunu olarak karşımızda bulunmaktadır. Toplumların geleceğe ait potansiyeli ve bilime dayalı gelişmelerin dinamiği yükseköğretim kesiminde saklıdır. Bilim-araştırma-teknoloji ve üretim ilişkileri 20. yüzyıl başlarında organik bir bağlantıya dönüşmüştür. Günümüzde baş döndürücü bir tempoda seyrettiğini gözlediğimiz teknolojik gelişmenin temelinde araştırma ve bilim yatmaktadır. Bilimaraştırma ya da bilim-teknoloji sisteminin yanındaki iki büyük sistem ise endüstri ve yüksek öğretimdir. Bu geliştirilmiş çerçeve içindeki yüksek öğretimin ağırlıklı yerini inkar etmek mümkün değildir. OECD ülkeleri ile diğer gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalarda bilimin ilerlemesinde yüksek öğretimin katkısının ortalama %75-80 mertebesinde olduğu tesbit edilmiştir. Bu bulgular yüksek öğretimin ve yüksek öğretim kurumlarının ülkenin geleceği açısından ne denli önemli olduğunu açıkça göstermektedir. Dünyadaki teknolojik gelişmeye ayak uydurabilmek ve ülkemiz insanına ileri ülkeler toplumlarının yaşamına benzer bir yaşam sunabilmek için yüksek öğretimde temel ilke nicelik değil nitelik olmalıdır. Nitelikli insan gücü ancak ve ancak yüksek öğretim kurumlarında yaratılacak iyi bir öğretim ve araştırma ortamı sayesinde yetiştirilebilecektir. Seçkin, vasıflı ve tam gün esası ile çalışan öğretim üyesi kadrosu, yeterli cihazlarla ve teknik elemanlarla donatılmış laboratuvarlar, öğrenci-öğretim üyesi oranını 20'den az tutulması ve benzeri temel hususlar nitelikli eleman yetiştirmenin vazgeçilmez esaslarını oluşturmaktadırlar. Sözü edilen koşulların sağlanması ise kaynak sorunun çözümlenmesi ile mümkün görülmektedir. Başka bir deyişle milli bütçeden eğitime ayrılan payın arttırılması zorunlu hale gelmiş bulunmaktadır. Yüksek Öğretim sorunları 18-22 Temmuz 1988 tarihlerinde düzenlenen 12. Eğitim Şûrası ile 24-28 Ekim tarihlerinde düzenlenen I. Gençlik Şûrası'nda sürekli gündemde kalan bir XX

konu olmuştur. Böyle güncel bir konunun, iki gün süre ile TED 12. Eğitim Toplantısında ele alınmasını ve yüksek öğretimi düzenleyen, yürüten ve denetleyen 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile yasayı uygulamaktan sorumlu Yüksek Öğretim Kurumunun çalışmalarının bilim adamlarımızın tarafsız yaklaşımları ile değerlendirilmesini ilgililere ışık tutması açısından fevkalade yararlı görmekteyim. 2547 sayılı yasada ve Yüksek Öğretim Kanununun uygulanmasında aksayan hiçbir yanın bulunmadığını söylemek ne kadar yanlış ise aynı yasa ve kanunun getirdiği düzenlemelerle yüksek öğretim ve üniversitelerin gelişmesine hiçbir katkı getirilmediğini ileri sürmek de o ölçüde haksızlık olacaktır. Eğitime gönül vermiş bir Demek olarak amacımız bir bilimsel toplantı ile kanunun getirdikleri ve götürdükleri ile bir bütün içinde objektif bir şekilde tartışılması ortamını sağlamaktadır. Yüksek Öğretimde Değişmeler konulu Türk Eğitim Derneği 12. Eğitim Toplantısının başarılı geçmesini diler, toplantıya teşrif ederek Demeğimiz çalışmalarına güç katan Prof. Dr. Sayın Ihsan Doğramacı başta olmak üzere tüm bilim adamlarımıza ve uzmanlara, toplantıyı düzenleyen TED Bilim Kuruluna, toplantı için içinde bulunduğumuz salonu tahsis eden Türkiye Vakıflar Bankası Genel Müdürü ve Türk Eğitim Derneği eski başkanı Sayın ismet Alver'e ve onun adına tüm Banka mensuplarına, Türk Eğitim Derneği Binasında görevli personelimize, TED Merkez Yönetim Kurulu ve üyeleri adına şükranlarımızı arz ediyorum. Saygılanmla, XXI

YÜKSEKÖĞRETİM KURULU BAŞKANI PROF. DR. İHSAN DOĞRAMACI'NIN K O N U ŞM A SI Sayın konukllar, basınımızın ve TRT nin değerli temsilcileri, Ben, k e n d ili Türk Eğitim Derneğine çok yakın hissettiğimi dile getirerek sîzlerime başlamak istiyorum. Bu yakınlığın birçok sebebi vardır. Bunlardan bir kısmı vaktiyle Dernekte Yönetim Kurulu Üyeliği yapmış olmam ve üç çocuğumun da orta öğretimi burada tamamlamış olmaları gibi kişisel sebeplere dayanır. Öte yandan, Istanbuldaki Robert Kolej ve Galatasaray nasıl Türk eğitimine büyük hizmetler vermişse, Ankara 'da Türk Eğitim Derneğinin kurmuş olduğu Ankara Koleji de aynı ölçüde büyük hizmetler vermiş ve değerli bilim adamlarımızın yetişmesinde önemli rolü olmuştur. Bu nedenle, Derneğin kurduğu kolejin başarısını içtenlikle kutluyor ve daha nice başarılı hizmetler vereceğine inanıyorum. Derneğin böyle bir toplantı düzenlemiş olmasına şahsen pek müteşekkirim. Çünkü bu toplantıda bilinen bilinmeyen birçok hususlar aydınlanacak, Sayın ÖZOĞLU'nun dile getirdiği te reddütler tartışılacak ve konuya ışık tutulmuş olacaktır. Fakat iki günlük kısa bir sürenin bu kadar önemli bir konunun sonuca bağlanmasında yeterli olamıyacağını da belirtmek isterim. Ümit ediyorum ki, burada ileri sürülecek görüşler ve yapılacak tavsiyeler, Yükseköğretim Kurulu'nda ilk fırsatta kurulacak bir heyette karşılıklı görüşme ve değerlendirmelere açılır. Elbette buradan ve diğer forumlardan alınacak dersler olacaktır. Bunun ülke açısından büyük yararlar sağlıyacağı inancındayım. Bu kurumun kamu ile doğrudan ilgili olanları sübjektif olabilir. Başarıları abartmak veya başarısızlıkları görmezlikten gelmek isteyenler bulunabilir. Bu konuda objektiflik esas olduğuna göre, sağlıklı sonuç, ancak karşılıklı görüşme ve tartışmalarla elde edilebilir. Bu yolun XXII

ve burada iki gün sürecek olan toplantının ülkemizin yükseköğretimi açısından pek yararlı olacağına inanıyor ve konuşmama bu inançla başlıyorum. Konumuz "yükseköğretimde değişmeler" dir. Bugün dünyaya şöyle bir göz atarsak, hiçbir ülke yoktur ki, yükseköğretiminde sürekli değişmeler olmasın. Avrupa ülkelerine bakınız, son 10 yılda kanunları ortalama üç defa temelden değişmiş bulunmaktadır. Bunun bir tanesi ve en son örneği, 1988 Temmuz ayında Ingiltere'nin çıkardığı Eğitim Kanunu, eğitimde reform kanunudur. Bilmem onu görme fırsatını bulabildiniz mi? Bu kanun üzerinde iki senedir çalışılıyordu. Eskiden Ingiliz üniversiteleri dünyanın en özerk üniversiteleri idi. Kanımca halen de öyledir. Çünkü bunların işine karışan yoktur. Yöneticileri genellikle, kraliyet ailesinden biri veya bir validir; yani sembolik birisidir. Atanan kişiler işin sorumlu yöneticisidir. Cambridge, Oxford ve bir ölçüde Londra Üniversitesi dışında, bunlar şimdiye kadar daima dışarıdan atanmış kişilerdir ve bu atama dışında üniversitelere herhangi bir müdahale de olmaz. Yakın zamana hattâ bu yılın başına kadar, devletten sağlanan malî desteği üniversiteler arasında University Grants Committee adlı bir kuruluş taksim eder, onlara ne yaptıklarını çalışmalar hakkında bir soru sorar ve nede bunun dışında herhangi bir müdahalede bulunurdu. Fakat Temmuz da çıkan yeni kanuna göre, durum tamamen değişmiştir. Bu kanunda UGC kaldırılmış, onun yerine tamamı hükümet tarafından atanan yeni bir organ getirilmiştir. Bu organ yükseköğretimin düzenlenmesini, denetlenmesini üstlenmekte ve öğretimden, eğitimden sorumlu devlet bakanı tarafından yönetilmektedir. Bu kanunda belirtilen yeni organa, bir üniversiteyi kaldırmak veya iki üniversiteyi birleştirmek gibi bir yetkide verilmiştir. Çok enteresan bir tutum. Ama onun dışında üniversiteye yine müdahale yoktur. Bir iki örnek daha vereyim. Vereceğim örnek İsveç'in Stockholm üniversitesidir. Fakat İsveç'in bütün üniversiteleri bu usule tâbidirler. İsveç'te 1974'de değişen kanuna göre rektör, öğretim XXIII