Türkiye de Biyomedikal Mühendisliği Lisans Eğitimi Undergraduate Biomedical Engineering Education in Turkey Gökhan Ertaş ve Ali Ümit Keskin Biyomedikal Mühendisliği Bölümü, Yeditepe si {gokhan.ertas, auk}@yeditepe.edu.tr Özetçe Türkiye de hızla gelişen sağlık teknolojileri sektöründe biyomedikal mühendislerine olan ihtiyacın giderek artmasından ötürü biyomedikal mühendisliği lisans eğitimi giderek önem kazanmaktadır. Okutulmakta olan müfredatlar bir biyomedikal mühendisinden beklenen kritik becerilerin edinilmesini ve biyomedikal mühendislik biliminin kavranmasını sağlayacak içeriklere sahiptir. Bununla beraber eğitim kalitesi açısından bölümler arasında yürütülecek görüşmeler sonucunda ulusal standartların ve kılavuzların oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Abstract Due to boosting need for biomedical engineers in the rapidly evolving medical technologies sector, undergraduate biomedical engineering education is increasingly gaining importance in Turkey. Curriculums taught have the content for the acquisition of critical skills expected from a biomedical engineer and understanding of the biomedical engineering science. However concerning the quality of the education, national standards and guidelines are needed to be established as a result of consultations between different biomedical engineering departments. 1. Kırk yılı aşan bir geçmişi olan biyomedikal mühendisliği, mühendislik ve tıp arasında bir köprü vazifesi gören, mühendislik prensiplerini tıp ve biyoloji alanlarına uygulayarak tıbbi problemlerin çözümünü sağlayan disiplinler arası bir uzmanlıktır. Bu özel uzmanlık alanın birçok alt dalı mevcuttur. Bir çalışmada biyomühendislik, medikal mühendislik ve klinik mühendisliği olma üzere üç ana dala ayrılmıştır [1]. Biyomühendislik biyolojik sistemlerin tanınmasında ve tıbbi uygulamaların geliştirilmesinde mühendislik yaklaşımlarını kapsar. Medikal Mühendislik biyoloji ve tıpta kullanılan cihaz, malzeme, teşhis ve tedavi düzenekleri ve yapay organ geliştirmeye yönelik mühendislik yaklaşımlarını içerir. Klinik mühendisliği ise hastaneler ve diğer benzer sağlık kuruluşları bünyesinde sunulan sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi için mühendislik yaklaşımlarının uygulanması kapsar. Başka bir tanımda başlıca dallar olarak biyoelektronik, biyoinformatik, biyomalzemeler, biyomekanik, biyonanoteknoloji, hücre-doku-genetik mühendisliği, rehabilitasyon mühendisliği ve klinik mühendisliği gösterilmektedir [2]. İnsan sağlına giderek artan ilgi biyomedikal mühendislerine olan talebi arttırmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri nde 2008-2018 yılları arasında tüm mühendislik dalları içinde istihdam olanaklarında en yüksek artışın %72 ile biyomedikal mühendisliğinde olacağı öngörülmektedir [3]. Biyomedikal mühendisliği eğitimi, 1961 yılında Amerika Birleşik Devletleri nde aya seyahat yapan NASA astronotların sağlık durumların takibi ve değerlendirmesi konularında mühendislerle doktorların ortak yürüttükleri araştırma geliştirme faaliyetleri neticesinde biriken bilgi ve tecrübelerin bir çıktısı olarak başlatılmıştır. Bu ülkede biyomedikal mühendisliği eğitimi, büyük ve zengin sağlık teknolojileri sektörü sayesinde, birçok büyük üniversitede büyük bir ilerleme göstermiştir. Avrupa da ise, hem büyük bir sağlık teknolojileri sektörü hem de etkileyici bir eğitim sistemi mevcut olmasına karşın, yasal mevzuatlardan ötürü bazı sorunlarla karşılaşılmaktadır. Sorunların çözümüne yönelik BIOMEDEA gibi girişimlerin son zamanlarda çoğaldığı görülmektedir [4]. Avustralya ve Brezilya başta olmak üzere diğer ülkelerde ise biyomedikal mühendisliği eğitiminde önemli çalışılmalar yapılmaktadır. Bu noktada göz önüne alınması gereken şudur ki: biyomedikal mühendisliği eğitimi ileri sağlık teknolojisine sahip veya ileri teknoloji tıbbi ürünlerin yaygınca kullanıldığı ülkelerde çok önemsenmesi nedeniyle hızlı gelişim gösterirken, diğer ülkelerde yavaş gelişim göstermektedir. Türkiye de biyomedikal mühendisliği eğitiminin geliştirilmesi konusunda gerek lisans gerekse yüksek lisans seviyelerinde yoğun çalışmalar yürütülmektedir. Biyomedikal mühendisliği lisansüstü eğitimi ilk olarak 1980 li yıllarda verilmeye başlanmıştır [5]. Lisans eğitiminin başlaması ise 2000 li yıllara dayanmaktadır. Bu çalışmada biyomedikal mühendisliği lisans eğitiminde Türkiye de gelinen nokta irdelenmiş ve geliştirilmesine yönelik öneriler tartışılmıştır. 2. Yurtdışında Biyomedikal Mühendisliği Lisans Eğitimi Amerika Birleşik Devletleri nde günümüzde Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu tarafından akredite olmuş, biyomedikal lisans eğitimi verilen 70 civarı üniversite vardır [6]. Bölüm dersleri iki akademik yılsonunda başlamaktadır ve mezunlardan elektronik ya da makine mühendisliği alanlarında da bilgi birikimlerine sahip olmaları beklenmektedir. Avrupa da biyomedikal lisans eğitimi 77 üniversitede verilmektedir [7]. Eğitim süresi nadiren dört yıl genelde ise üç yıldır. Bölümlerin %60 ında eğitim dili İngilizcedir. Bölümlerin %90 nı Avrupa Kredi Transfer Sistemi (AKTS) ni uygulamaktadır ancak sadece %70 inin başka bir bölümle ikili öğrenci değişim anlaşması vardır. Amerika ve Avrupa da okutulan müfredatlarda ilk yıllarda fizik, kimya gibi temel mühendislik dersleri okutulurken ilave olarak veya ileri yıllarda tıbbi enstrümentasyon, fizyolojik sistemlerin modellenmesi, tıpta bilgisayar, biyomekanik, biyomalzemeler, klinik mühendisliği, biyomedikal laboratuarları gibi başlıca dal dersleri okutulmaktadır [1].
3. Türkiye de Biyomedikal Mühendisliği Lisans Eğitimi 3.1. ler ve Bölümler Türkiye de giderek artan talebi karşılamak amacıyla 4 yıllık lisans eğitimi veren biyomedikal mühendisliği bölümüne sahip sekiz üniversite bulunmaktadır. Tablo 1 de görüldüğü gibi bunlardan ikisi devlet, altısı ise vakıf üniversitesidir. Bölümler genelde mühendislik fakültesi bünyesinde yer almaktadır ve genel olarak eğitim dilleri Türkçe dir. İlk bölüm 2000 yılında Başkent si Mühendislik Fakültesi bünyesinde kurulmuştur. 2011 yılı en fazla sayıda biyomedikal mühendisliği bölümünün açıldığı yıldır. Bu yeni bölümlerin hepsi vakıf üniversitelerinin bünyesindedir. Tablo 1: ler, eğitim dilleri ve kuruluş yılları Biyomedikal Mühendisliği Bölümünün Bağlı Olduğu Fakülte Eğitim Dili Kuruluş Yılı Başkent Ü. * Mühendislik Türkçe 2000 Yeditepe Ü. * Mühendislik ve Mimarlık İngilizce 2004 Erciyes Ü. Mühendislik Türkçe 2007 Yakın Doğu Ü. * Mühendislik İngilizce 2008 Namık Kemal Ü. Mühendislik Türkçe 2009 TOBB ETÜ. * Mühendislik Türkçe 2011 Yeni Yüzyıl Ü. * Mühendislik Mimarlık Türkçe 2011 Işık Ü. * Mühendislik İngilizce 2011 * Vakıf üniversitesi Yukarıda adı geçen bölümlerin 2011-2012 yılı için öğrenci kontenjanları Tablo 2 de verilmektedir. Vakıf üniversitelerinde %100, %50 ve %25 burs imkânları içersinde %50 burs imkânı en çok öğrenciye sağlanmaktadır. Devlet üniversitelerinden Erciyes si örgün öğretimin yanında ikinci öğretim imkânı da sunmaktadır. En fazla kontenjana sahip bölüm, toplamda 110 olmak üzere 55 örgün ve 55 ikinci eğitim kontenjanıyla Erciyes si ndedir. En az kontenjan ise TOBB ETÜ tarafından sağlanmaktadır. Genel toplam kontenjan 440 öğrencidir. Öte yandan bünyesinde biyomedikal mühendisliği bölümü kurulma aşamasında olan veya kurulmuş ama henüz öğrenci kabul etmeye başlamamış çoğunluğu devlet üniversitesi olmak üzere birçok üniversite bulunmaktadır. Bunlar Afyon Kocatepe si, Çukurova si, Kadir Has si, Kocaeli si, Yıldız Teknik si ve Zonguldak Karaelmas si dir. Tablo 2: 2011-2012 yılı öğrenci kontenjanları [8]. Burslu %100 %50 %25 Burssuz TOPLAM Erciyes Ü. - - - 55+55 * 110 Yeditepe Ü. 6 30-24 60 Yeni Yüzyıl Ü. 6 12 20 22 60 Başkent Ü. 5-4 41 50 Işık Ü. 10 25 5 10 50 Namık Kemal Ü. - - - 45 45 Yakın Doğu Ü. - 35 - - 35 TOBB ETÜ. 10 10-10 30 TOPLAM 37 112 29 262 440 * İkinci öğretim 3.2. Öğretim Elemanı Kadroları Şu an öğrenci kabul eden biyomedikal mühendisliği bölümlerinde görev alan öğretim üyelerine ve görevlilerine ait dağılım Tablo 3 de görüldüğü gibidir. Yeditepe si Biyomedikal Mühendisliği Bölümü en fazla profesöre sahip ve toplamda 10 kişilik geniş kadrosu ile ilk sırada ver almaktadır. En kısıtlı kadro ise sadece 4 yardımcı doçent ile Namık Kemal si Biyomedikal Mühendisliği Bölümü dür. Doçent unvanına sahip öğretim üyelerinin azlığı dikkat çekicidir. Öğretim elemanları doktora tahsillerini oldukça farklı alanlarda tamamlamışlardır (Bknz. Tablo 4). Elektronik ve Elektrik-Elektronik Mühendisliği kökenli öğretim elemanlarının sayısı oldukça fazladır. Makine mühendisliği kökenli öğretim elemanlarının sayısıysa dikkat çekicidir. Tablo 3: Öğretim elamanı dağılımı Prof. Doç. Yrd. Öğr. Doç. Gör. TOPLAM Yeditepe Ü. [9] 5 2 3-10 Başkent Ü. [10] 2 1 4 3 10 Işık Ü. [11] 3 2 3 1 9 TOBB ETÜ. [12] 1-7 - 8 Erciyes Ü. [13] 1-4 1 6 Yeni Yüzyıl Ü. [14] 1-3 - 4 Namık Kemal Ü. [15] - - 4-4 Yakın Doğu Ü. [16] - - - - * TOPLAM 13 5 28 5 51 * Öğretim elemanları fakülte kadrosunda yer almaktadır. Tablo 4: Öğretim elemanlarının doktora tahsil dalları Dal Başkent Ü. Erciyes Ü. Mühendislik Bilgisayar - - - - 2 - - 2 Biyomedikal - - - 2-1 - 3 Biyomühendislik 3 - - - - 1-4 Elektrik - - 2 - - - - 2 Elektr.-Elektronik 3-3 1 1-1 9 Elektronik - 5 1 - - 2-8 Elektronik-Haber. - - 1 - - 1-2 Gıda 1 - - - - - - 1 Kimya - - - - 1 - - 1 Makine - 1 - - 3 1-5 Malzeme Bilimi - - - - - 2-2 Metalürji ve Malzeme - - - - 1 - - 1 Telekominikasyon - - 1 - - - - 1 Diğer Anorganik Kimya 1 - - - - - - 1 Biyokimya - - - - - - 1 1 Biyoloji - - - - - - 1 1 Diş Hekimliği - - - 1 - - - 1 Elektr. Spektroskopi - - - - - 1-1 Fizik 1 - - - - - - 1 Matematik 1 - - - - - - 1 Norölojik Bilimler - - - - - 1-1 TOPLAM 10 6 8 * 4 8 10 3* 49 * 1 öğretim görevlisinin bilgisine ulaşılamamıştır. Işık Ü. Namık Kemal Ü. TOBB ETÜ Yeditepe Ü. Yeni Yüzyıl Ü. TOPLAM
3.3. Müfredat Türkiye genelinde biyomedikal mühendisliği lisans müfredatı dört yıllıktır. İlk yıl temel fen ve sağlık bilimleri ve temel bilgisayar, ikinci ve üçüncü yıllarda elektronik, ileri bilgisayar ve zorunlu biyomedikal dersleri, son yıl ise seçmeli biyomedikal uzmanlık dersleri okutulmaktadır. Tablo 5 de görüldüğü gibi mezuniyet için öngörülen toplam ders kredisi bölümler arasında değişkenlik göstermektedir. En fazla kredi 164 ile Erciyes si Biyomedikal Mühendisliği Bölümü ndedir. En azı ise 138 krediyle Işık si Biyomedikal Mühendisliği ndedir. Bütün bölümlerden ortalama ise yaklaşık 148 kredidir. Avrupa kredi transfer sistemi kullanan bölümlerin hepsinde denklik kredisi 240 dır. Tablo 5: Mezuniyet için gerekli toplam ders kredisi Kredi AKTS Kredisi Erciyes Ü. 164 240 Namık Kemal Ü. 160,5 240 Başkent Ü. 150 240 Yeni Yüzyıl Ü. 150 240 Yeditepe Ü. 144 240 Yakın Doğu Ü. 142 0 * TOBB ETÜ. 139 0 * Işık Ü. 138 0 * * Kredi denkliği tüm dersler için henüz belirtilmemiş. 3.3.1. Zorunlu ve Seçmeli Bölüm Dersleri Zorunlu bölüm dersleriyle biyomedikal mühendisliğinin temelleri öğretilmektedir. Bölüm seçmeli dersleri ise biyomedikal mühendisliğinin belli bir alanında öğrencinin kendisini geliştirmesine imkân tanımaktadır. Bu dersler, Tablo 6 ve Tablo 7 de de görüldüğü gibi, bölümler arasında farklıklar göstermektedir. Biyomedikal Mühendisliğine ve İnsan Fizyolojisi dersleri çoğu bölümde okutulan zorunlu derslerin başında gelmektedir. Tıbbi Bilişim dersi ise çoğu bölümün seçmeli ders listesindedir. 3.3.2. Proje Proje, öğrenciden bir akademik danışmanın yönetiminde bir biyomedikal mühendisliği sorununun çözümüne ilişkin bir çalışma tasarlaması ve geliştirilmesi beklenilen bir derstir. Tablo 8 de görüldüğü gibi ve çeşitli adlar altında okutulan bu ders bazı bölümlerde iki dönemlik ders olsa da genelde tek dönemlik bir derstir. Tablo 8: Proje dersleri Dersin Adı Süre (dönem) Başkent Ü. Bitirme Projesi I-II 2 Erciyes Ü. Bitirme Projesi 1 Işık Ü. Bitirme Projesi 1 Namık Kemal Ü. Bitirme Çalışması 1 TOBB ETÜ Bitirme Tasarım Projesi 1 Yakın Doğu Ü. Mezuniyet Projesi 1 Yeditepe Ü. Mühendislik Projesi 1 Yeni Yüzyıl Ü. Yarıyıl Projesi ve Bitirme Projesi 2 3.3.3. Zorunlu Staj Çoğu zaman yazın yapılan zorunlu staj, öğrencinin lisans programında kazanmakta olduğu teorik bilgileri pratikle pekiştirerek mesleki deneyim kazanmasına ve sağlık sektöründe faaliyet gösteren firma ve kurumlarla bağ kurmasına olanak tanımaktadır. Staj sayısı ve süresi bölümler arasında Tablo 9 da görüldüğü gibi faklılıklar göstermektedir. Tablo 9: Staj süresi Adet Süre TOPLAM (iş günü) (iş günü) Namık Kemal Ü. * - 10 60 Erciyes Ü. 2 24 48 Başkent Ü. 2 20 40 Işık Ü. 2 20 40 Yakın Doğu Ü. 2 20 40 Yeditepe Ü. 1 20 20 TOBB ETÜ. ** - - - Yeni Yüzyıl Ü. ** - - - * En az 10 iş günlük süreçlerle toplam süre tamamlanmaktadır. ** Müfredatta yer almıyor. 3.4. Öğrenci Değişim Programları Öğrencilerin bir veya iki dönem için değişimine olanak tanıyan programlar genelde Avrupa için ERASMUS anlaşmalarıyla, Avrupa dışında ise ikili anlaşmalarla yürütülmektedir. Tablo 8 de görüldüğü gibi aktif biyomedikal mühendisliği bölümlerinin sadece üçü bir değişim programı yürütmektedir ve yürütenlerin hepsi vakıf üniversitelerinden olup ERASMUS programından faydalanmaktadırlar. Bunların arasında en fazla üniversiteyle anlaşması olan Yeditepe si Biyomedikal Mühendisliği Bölümü dür. Tablo 9: Öğrenci değişim programları Program Anlaşmalı Başkent Ü. ERASMUS Jade University Instituto Politecnico de Brgança TOBB ETÜ ERASMUS Universite de Rouen Yeditepe Ü. ERASMUS 3.5. Denetim ve Akreditasyon Eindhoven University of Technology Hanze University Groningen Graz University of Technology University of Twente UPMC Universitat Politecnica de Catalunya Mühendislik eğitim programlarını kalite standartları açısında denetleyen ve akredite eden farklı kurumlar mevcuttur. Bu kurumların önden gelenlerinden biri 2002 yılında Türkiye Mühendislik Dekanları Konseyi tarafından kurulmuş bir sivil toplum kuruluşu olan Mühendislik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (MÜDEK) dir [17]. Bir diğer kurum ise Amerika Birleşik Devletleri kökenli Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu (ABET) dur [18]. Günümüz itibariyle her iki kuruma hiçbir biyomedikal mühendisliği bölümünün kaydı bulunmamaktadır.
4. Sonuçlar Biyomedikal mühendisliği, mühendislik prensiplerini tıp ve biyoloji alanlarına uygulayarak tıbbi problemlerin çözümünü sağlayan disiplinler arası bir uzmanlık alanıdır. İnsan sağlığına giderek artan ilgi biyomedikal mühendislerine talebi artıran en önemli etkendir. Sağlık sektörünün gelişmiş olduğu diğer ülkelerdekine benzer bir şekilde Türkiye de de biyomedikal alanında eğitim almış personele duyulan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır [19] ve bu sebepten biyomedikal mühendisliği eğitiminin geliştirilmesi konusunda gerek lisans gerekse lisans üstü ve doktora sevilerinde yoğun eğitim çalışmaların yürütülmesi bir ihtiyaçtır [20]. Biyomedikal mühendisliği lisans eğitimi veren bölüme sahip ve öğrenci kabul eden ikisi devlet, altısı ise vakıf üniversitesi olmak üzere sekiz üniversite bulunmaktadır. Bölümlerin üçü bu yıl içersinde açılmıştır. Toplam öğrenci kontenjanı 2011-2012 yılı için 440 öğrencidir. Görev alan öğretim elemanlarının çoğu doktora tahsillerini Elektronik ve Elektrik-Elektronik Mühendisliği dallarından almışlardır. Makine mühendisliği kökenli öğretim elemanlarının sayısıysa dikkat çekicidir. Biyomedikal mühendisliği lisans eğitim dili genelde Türkçe dir. Müfredat dört yıllıktır ve mezuniyet için ortalama olarak 148 kredilik ders yükünün tamamlanması gerekir. Avrupa Kredi Transfer Sistemine göre 240 kredi tamamlanmalıdır. Dersler bölümler arası farklılıklar gösterse de Biyomedikal Mühendisliğine çoğu bölümde okutulan zorunlu ders, Tıbbi Bilişim ise çoğu bölümün seçmeli ders listesindedir. Proje bazı bölümlerde iki döneme yayılan genelde ise tek dönemlik zorunlu bir derstir. Zorunlu staj genelde iki seferde ve toplamda 40 iş günü olacak şekilde yapılmaktadır. Öğrenci değişim programı yürüten üç bölümün hepsi vakıf üniversitelerinden olup ERASMUS programından faydalanmaktadırlar. Bünyesinde biyomedikal mühendisliği bölümü kurulma aşamasında olan veya kurulmuş ama henüz öğrenci kabul etmeyen çoğunluğu devlet üniversitesi olmak üzere altı adet üniversite bulunmaktadır. Türkiye de biyomedikal mühendisliği lisans eğitimi müfredatı bir biyomedikal mühendisinden beklenen kritik becerilerin edinilmesini ve biyomedikal mühendislik biliminin kavranmasını sağlayacak içeriklere sahiptir. Fakat dikkat edilmesi gereken husus şudur ki eğitimin temel amacı özellikle hastane ve kliniklerde tıbbi cihazların tasarımında, satın alınmasında, kurulup çalıştırılmasında, işletilmesinde, periyodik bakımlarının ve kalibrasyonlarının yapılmasında; özel firmalarda tıbbi cihaz pazarlamada aktif görev alacak gerekli bilgi düzeyine sahip, sağlık teknolojilerini yakından takip eden mühendisler yetiştirmek olmalıdır [21]. Hedeflerin tutturulması açısından bölümlerin tarafsız bir kurumca denetlenmesi ve akredite edilmesi için teşvik edilmeleri fayda sağlayacaktır. Bölümler arasında yürütülecek görüşmeler sonucunda Avrupa Birliği nde biyomedikal mühendisliği lisans eğitim çalışmaları göz önünde bulundurularak ulusal standartlar ve kılavuzlar oluşturulması yararlı olacaktır. Yapılacak paralel çalışmaların biyomedikal mühendisliği eğitiminde şu anki durumuyla, kalite ve akreditasyon ölçütleriyle birlikte; eğitim-öğretim, proje ve staj protokollerini açığa kavuşturacak şekilde gerçekleştirilmelisi gereklidir. Yukarıda bahsedilen amaçlara yönelik gerek zorunlu gerekse seçmeli bölüm derslerinde kullanılmak üzere ders kitaplarının mutabakatla belirlenmesi yaralı olabilir. Derslerin çeşitliliğinin faydalarını görmeleri açısından öğrencilerin farklı üniversitelerdeki bölümlerden yaz okullarında seçmeli ders alabilmelerinin sağlanması faydalı olabilir. Öte yandan proje dersi kapsamında gerçekleştirilen çalışmaların farklı üniversitelerdeki öğretim elemanlarınca değerlendirilmesi daha güzel çalışmaların yapılmasına motive edici bir etken olacaktır. Ayrıca bu proje çalışmalarının yurt içi kongrelerde özel oturumlarda sunulması teşvik edilmelidir. Zorunlu staj sonunda öğrenci tarafından hazırlanan raporun/defterinin biçim, içeriği ve yazım kuralları bölümden bölüme değişkenlik göstermektedir ve öğretim elemanlarından oluşan bir staj komisyonu tarafından farklı kıstaslar göz önünde bulunarak incelenip değerlendirilmektedir. Bu hususta da bölümler arası görüşmeler sonucunda ortak kıstasların belirlenerek uygulamaya alınması fayda sağlayacaktır. Türkiye de hızla gelişen sağlık teknolojileri sektörü biyomedikal mühendislerine olan ihtiyacı giderek arttırmaktadır. Buna paralel olarak biyomedikal mühendisliği lisans eğitimi daha fazla önem kazanmaktadır. Günümüz itibariyle altı adet olan lisans bölümlerinin sayısı önümüzdeki yıl muhtemelen iki katına çıkacaktır. Eğitim kalitesi açısından bölümler arasında yürütülecek görüşmeler sonucunda ulusal standartların ve kılavuzların oluşturulmasına ihtiyaç vardır. 5. Kaynakça [1]. Z. İder, Biyomedikal mühendislik eğitimi ve Orta Doğu Teknik sindeki uygulama, Elektrik Mühendisliği Dergisi, sayı 293, sy. 3-7. [2]. Designing a career in biomedical engineering. http://www.embs.org/docs/careerguide.pdf. Son Erişim: 11.08.2011. [3]. http://www.educationcenters.com/guide/careers/engineering/pro mising-engineering-careers-637.php Son Erişim: 11.08.2011. [4]. http://www.biomedea.org/, Son Erişim: 11.08.2011. [5]. E. Gültekin, Türkiye' de biyomedikal mühendis ve teknisyen eğitimi, Elektrik Mühendisliği Dergisi, sy. 624-627. [6]. http://www.abet.org/accredprogramsearch/accreditationsearch. aspx, Son Erişim: 11.08.2011. [7]. R. Magjarevic, I. Lackovic, Z. Bliznakov, ve N. Pallikarakis, Challenges of the Biomedical Engineering Education in Europe, IEEE-EBMS Bildiriler Kitabı, sy. 2959-2962, 2010. [8]. http://www.osym.gov.tr/dosya/1-57952/h/2011tablo4-2172011.pdf. Son Erişim: 11.08.2011. [9]. http://bme.yeditepe.edu.tr/. Son Erişim: 11.08.2011. [10]. http://muh.baskent.edu.tr/. Son Erişim: 11.08.2011. [11]. http://www.isikun.edu.tr/akademik/liste_muhendislik_elektronik. aspx?sectionid=5cts1qta73dy5lzgvzucsq%3d%3d&content Id=4oEu6KjEmU33gGZTiL4GkQ%3d%3d. Son Erişim: 11.08.2011. [12]. http://bmm.etu.edu.tr/. Son Erişim: 11.08.2011. [13]. http://biomed.erciyes.edu.tr/. Son Erişim: 11.08.2011. [14]. http://www.yeniyuzyil.edu.tr/akademikbirimler/biom.aspx. Son Erişim: 11.08.2011. [15]. http://biymuh.nku.edu.tr/. Son Erişim: 11.08.2011. [16]. http://www.ydu.edu.tr/tr/node/546. Son Erişim: 11.08.2011. [17]. http://www.mudek.org.tr/. Son Erişim: 11.08.2011. [18]. http://www.abet.org/. Son Erişim: 11.08.2011. [19]. M. Sezdi, A. Akan ve C. Kalkandelen, Biyomedikal ve klinik mühendisliği eğitimi ve ülkemizin bu alandaki ihtiyaçlarının incelenmesi, Elektrik Elektronik Bilgisayar Biyomedikal Mühendislikleri Eğitimi Ulusal Sempozyumu, 22-24 Ekim 2009. [20]. O. Koçak, O Eroğul ve Z. Telatar, Türkiye de biyomedikal mühendisliği eğitimi ve ihtiyacı, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Bülteni, sy. 4-5, sayı 2008/6, 2008. [21]. O. Koçak, A. Koçoğlu, Z. Telatar ve O. Eroğul, Türkiye de biyomedikal mühendisliği eğitimi, uygulamaları ve istihdam zorunluluğu, Elektrik Elektronik Bilgisayar Biyomedikal Mühendislikleri Eğitimi Ulusal Sempozyumu, 22-24 Ekim 2009.
Tablo 6: Müfredat: Zorunlu bölüm dersleri, seçmeli dersler, projeler ve stajlar 1.Yarı Yıl 2. Yarı Yıl 3. Yarı Yıl 4. Yarı Yıl 5. Yarı Yıl 6. Yarı Yıl 7. Yarı Yıl 8. Yarı Yıl Başkent Ü. Mühendisliğe - Tıbbi Biyoloji Devre Teorisi Sayısal Mantık Tasarımı İnsan Anatomisi ve Fizyolojisi Biyomalzeme Elektronik Elektromanyetik Teori Fizyoloji I Sinyaller ve Sistemler Elektronik Radyasyon Fiziği Mikroişlemciler Staj I Fizyoloji II I Müh. de Bilgisayar İşaret İşleme I Biyoistatistik Tıbbi II Bitirme Projesi I Staj II İşaret İşleme II Tıbbi Teknoloji Yönetimi Bitirme Projesi II Erciyes Ü. Mühendisliğine Tıbbi Biyoloji Biyomalzemeler ve Uyg. İnsan Anatomisi İnsan Fizyolojisi Tıp ve Biyolojide Nümerik Analiz Radyasyon Fiziği Klinik Mühendisliği Biyomekanik Lab. Mikrodenetleyicile r ve Uyg. Seçmeli 1 Seçmeli 2 Tıbbi Cihaz Teknolojisi Fizyolojik Kontrol ve Modelleme Tıbbi Biyouyumluluk Müh. Bilgisayar Bakım-Onarım ve Kalibrasyon Lab. Tasarımı ve Uyg. Seçmeli 6 Seçmeli 7 Seçmeli 8 Sinyal İşleme Bitirme Projesi Seçmeli 9 0 1 2 Işık Ü. - - İnsan Anatomisi ve Fizyolojisi Yaz Stajı I Cihazlar I Cihazlar II e Biyolojik Sinyal İşleme Yaz Stajı II Tıbbi Bitirme Projesi Namık Kemal Ü. Temel Bilgi Teknolojileri Müh. Biyolojik ve Medikal Fizik Organik Kimya İnsan Fizyolojisi Elektroniği I Dinamik n Modellenmesi ve Kontrolü Elektroniği II Algılayıcı ve Dönüştürücüler Klinik Problem Tanımlama Bitirme Çalışması
1.Yarı Yıl 2. Yarı Yıl 3. Yarı Yıl 4. Yarı Yıl 5. Yarı Yıl 6. Yarı Yıl 7. Yarı Yıl 8. Yarı Yıl TOBB ETÜ Mühendisliğine - Tıbbi Biyoloji Hücre ve Moleküler Biyoloji Fizyoloji Fizyoloji Laboratuarı Laboratuarı Sistemler Algılayıcı ve Çeviriciler Bitirme Tasarım Projesi Tıbbi Fakülte Seçmeli Yakın Doğu Ü. Mühendisliğe Elektromanyetik Alanlar İngilizce Elektronik I Enstrümentasyon Sensörler Biyolojik n Modellenmesi Tıbbi Cihazlar Anatomi ve Fizyoloji Staj I Mezuniyet Projesi Elektronik II Staj II Yeditepe Ü. - Mühendisliğe Biyolojik ve Tıbbi Fizik Elektromagnetik Alanlar ve Dalgalar Elektroniği I İnsan Fizyolojisi n Modellenmesi ve Kontrolü Elektroniği II Sensör ve Çeviriciler Tıbbi Mikroişlemciler ve Mikrodenetleyiciler Mühendislik Projesi Seçmeli 6 Yeni Yüzyıl Ü. Mühendisliğine Tıbbi Biyoloji Biyomalzeme Biyotermodinamik İnsan Anatomisi İnsan Fizyolojisi Hücre Biyolojisi İşaret İşleme I Simülasyon ve Modelleme İşaret İşleme II M. Bilgisayar Sensörler Yarıyıl Projesi Doku Mühendisliği Bitirme Projesi Tıbbi Cihaz Bakım ve Kalibrasyonu Seçmeli 6
Tablo 7: Seçmeli ders listesi Başkent Ü. Erciyes Ü. Işık Ü. Namık Kemal Ü TOBB ETÜ. Yakın Doğu Ü. Yeditepe Ü. Yeni Yüzyıl Ü. Akışkanlar Mekaniği Biyoelektrik ve Biyomanyeti Görüntü İşleme Seçme Konular I Seçme Konular II Optik Biyoteknoloji Çeviriciler ve Biyomedikal Fizyolojik Kontrol Genetik Teknolojisi Kardiyovasküler Mikroskopik. Nanoteknolojiye Sayısal Analiz ve Klinik Farmakoloji Algoritmalar Tıbbi Bilişim Akışkanlar Dinamiği Biyoelektromanyetizma Biyoenformatiğe giriş Biyoistatistik Görsel Programlama Seçme Konular Yapay Zeka Teknikleri Optik Biyosensörler Biyoteknoloji Biyotelemetri Devre Sentezi Doku Mühendisliği Doppler Tekniği ve Genetik Kardiyovasküler Fizyoloji Nanoteknoloji ve nanomalzemeler Tıbbi Bilişim Tıbbi Cihaz Üretiminde Kalite Yönetim Sistemi Tıbbi Cihazlarda Güvenlik Tıbbi Görüntü İşleme Bilgisayarlı Görme Veri Madenciliğine Veri Tabanı Yönetim Yapay Organlar ve Yaşam Destek Düzenleri Biyoenformatik BiyoMEM ve Biyonanoteknoloji Biyotıpta Laserler Duyu Hastane Klinik Mühendisliği ve Yönetimi Protez Cihazları Tedavi Amaçlı Tıbbi Cihazlar Tıbbi Bilgi Henüz dersler tanımlanmamış Analog Elektronik Mühendislik Mekaniği Termodinamik Cihaz Tasarımı Mikro ve Nano Teknoloji Sinyal İşleme EKG EMR Sistemler Fiber Optik Sistemler Fiziyolojik Mekanizmalar Fizyolojide Processlerin Modellenmesi İleri Biyomedikal Sensörler İleri Mikroişlemcilik Kardiyak Mekaniği Ortopodik Biyomekanik Radyasyon Fiziği Röntgen Mühendisliği Şekil Analizi ve Makine Görüntüsü Tıbbi Etik Tomografi Ultrasound VLSI Tasarım Yapay Organlar Ağrı Kontrol Teknikleri Analitik Analiz ve Modelleme İçin Biyometri ve Dental Malzemeler Gürültü Azaltma Teknikleri Manyetik Rezonans Manyetik Rezonans Spektroskopik Sert Doku Tamiri için Ortopedik Çimentolar Biyoelektromanyet izma Seçme Konular I Seçme Konular II Optik Fizyolojik Kontrol Genetik Mühendisliği Kardiyovasküler Kontrol Sistem Tasarımı elektroniği Nanoteknoloji ve Nanomalzeme Sayısal analiz ve Algoritmalar Sayısal Görüntü İşleme. Tıbbı Bilişim Tıbbi Dokümantasyon ve Arşiv bilgisi Veri Yapıları Yapay Organlar ve Yaşam Destek Düzenleri