2. BETON AGREGALARI Yapılarda kullanılan ve taneli malzeme olarak tanımlanan agrega; doğal, yapay veya geri kazanılmış tipte olabilmektedir. Bunlardan doğal agregalar, mekanik işlem dışında herhangi bir işleme tabi tutulmamış olan mineral kaynaklardan elde edilen agregaları, yapay agregalar, ısıl veya diğer uygulamaları içeren bir endüstriyel işlem sonucunda elde edilen mineral kökenli agregaları, geri kazanılmış agregalar ise önceden yapılarda kullanılmış olan inorganik malzemelerin işlemden geçirilmesi sonucunda elde edilen agregaları ifade etmektedir. Ayrıca standartta, iri ve ince agregaların karışımından oluşan agrega, karışık agrega olarak, çoğunluğu 0,063 mm. göz açıklıklı elekten geçen ve yapı malzemelerine belirli özellikler kazandırmak amacıyla ilave edilen malzemeler ise dolgu agregası olarak tanımlanmaktadır. 2.1. AGREGALARIN SINIFLANDIRILMASI VE ÖZELLİKLERİ Agregaların 4 mm. den büyük boyutlu olanları iri agrega, 4 mm. den küçük boyutlu olanları ise ince agrega olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca 0.063 mm. göz açıklıklı elekten geçen agrega tane sınıfı ise çok ince agrega olarak tanımlanmaktadır. Aşağıda Tablo 1. de, agregaların tane sınıflarının belirlenmesinde kullanılan elek göz açıklıkları verilmiştir. Agrega tane sınıfları, bu çizelgede belirtilen temel elek serisi, temel elek serisi + seri 1 veya temel elek serisi + seri 2 sütunlarından seçilen bir elek göz açıklığı çifti kullanılarak belirtilmelidir. Temel Elek Serisi 0 1 2 4 - - 8 - - - - 16 - - 31,5 - - 63 Temel Elek Serisi + seri 1 0 1 2 4 5,6-8 - 11,2 - - 16-22,4 31,5-45 63 Temel Elek Serisi + seri 2 0 1 2 4-6,3 8 10-12,5 14 16 20-31,5 40-63 Tablo 1. Agrega Tane Sınıflarının Belirtilmesinde Kullanılan Elek Göz Açıklıkları (mm) 2.1.1. Agrega Tane Sınıfı Agrega tane sınıfı (büyüklüğü); alt (d) ve üst (D) elek göz açıklıkları cinsinden ifade edilen d/d gösterilişi olarak tanımlanmıştır. Bütün agregalar d/d tane sınıfı gösterilişine göre, Tablo 2. de belirtilen genel tane büyüklüğü dağılımı özelliklerine uygun olmalıdır. Agrega Tane Büyüklüğü Elekten Geçen Kütlece Yüzde (%) Kategori 2D 1.4D D d d/2 G İri Agrega D/d 2 veya D 11.2 mm. 100 98-100 85-99 0-20 0-5 Gc85/20 D/d 2 ve D 11.2 mm. 100 98-100 85-99 0-20 0-5 Gc80/20 İnce Agrega D 4 mm. ve d=0 100 95-100 85-99 - - Gf85 Doğal Olarak D=8 mm. ve d=0 100 98-100 90-99 - - Gng90 Sınıflandırılmış Karışık D 45 ve d=0 100 98-100 90-99 - - Ga90 100 98-100 85-99 - - Ga85 Tablo 2. Tane Büyüklüğü Dağılımı İçin Genel Şartlar a) D 11.2 mm. ve D/d 2 veya D 11.2 mm. ve D/d 4 olan tane büyüklük dağılımı yapılmış iri agregalarda, orta göz açıklıklı elekten geçen yüzde, aşağıda verilen ilave şartları (i ve ii) sağlamalıdır: i) Bütün tane büyüklükleri, Tablo 3. te verilen genel sınırlara uymalıdır. ii) Üretici, orta göz açıklıklı elekten geçen kısmın tane büyüklüğü dağılımı ve Tablo 3. teki kategorilerden seçilen toleransları belgelendirmeli ve istenmesi halinde beyan etmelidir.
Orta Göz Açıklıklı Orta Göz Açıklıklı Eleklerdeki Genel Sınırlar ve Toleranslar (Elekten Geçen Kütlece Yüzde) Kategori Gt D/d Elek mm. Genel Sınırlar Üreticinin Beyan Ettiği Tipik Tane Büyüklüğü Dağılımına Uygulanacak Toleranslar 4 D/1.4 25-70 15 Gt15 4 D/2 25-70 17.5 Gt17.5 Tablo 3. Orta Göz Açıklıklı Eleklerle Yapılan İri Agrega Tane Büyüklüğü Dağılımı İçin Genel Sınırlar ve Toleranslar b) D 11.2 mm. ve D/d 2 veya D 11.2 mm. ve D/d 4 olan tek tane büyüklüğüne sahip iri agregalar için Tablo 2. de belirtilenden başka ilave şart konulmayabilir. 2.1.1.1. İnce Agregalar İnce agregalar, Tablo 2. de belirtilen genel tane büyüklüğü dağılımı şartlarını sağlamalıdır. Tablo 4. te belirtilen ilave özellikler, ince agregalarının değişkenliğinin kontrol edilmesi amacıyla uygulanmalıdır. Çoğu uygulamalarda normal yeterlilikte kullanılan ince agregalar, bu çizelgede belirtilen özelliklere uygun olmalıdır. Elek Göz Açıklığı Elekten Geçen Kütlece Yüzde, % mm 0/4 0/2 0/1 4 ±5 - - 2 - ±5-1 ±20 ±20 ±5 0,250 ±20 ±25 ±25 0,063 ±3 ±5 ±5 Belirtilen toleranslara ilave olarak, Çizelge 11 den seçilen kategori için çok ince malzeme miktarının en büyük değeri, 0,063 mm. göz açıklıklı elekten geçen yüzde değerlerine uygulanır. Tablo 4. Genel Kullanım Amaçlı İnce Agregalar İçin Üreticinin Beyan Ettiği Tipik Tane Büyüklüğü Dağılımı İle İlgili Toleranslar 2.1.1.2. Doğal Olarak Sınıflandırılmış 0/8 mm. lik Agregalar Doğal olarak sınıflandırılmış 0/8 mm. lik agregalar, Tablo 2. de belirtilen genel tane büyüklüğü dağılımı şartlarını sağlamalıdır. Tablo 5. te belirtilen tölerans değerleri ise, doğal olarak sınıflandırılmış 0/8 mm. lik agregaların değişkenliğinin kontrol edilmesi amacıyla uygulanmalıdır. Elek Göz Açıklığı Toleranslar mm (Elekten Geçen Kütlece Yüzde) 8 ±5 2 ±10 1 ±10 0,250 ±10 0,125 ±3 0,063 ±2 Tablo 5. Doğal Olarak Sınıflandırılmış 0/8 mm. lik Agregalar İçin Üreticinin Beyan Ettiği Tipik Tane Büyüklüğü Dağılımı İle İlgili Toleranslar 2.1.1.3. Karışık Agregalar Karışık agregalar, D 45 mm. ve d=0 olan iri ve ince agregaların bir karışımından oluşmalı ve Tablo 2. den seçilen kategori için genel tane büyüklüğü dağılımı özelliklerine ve buna ek olarak ta Tablo 6 da belirtilen iki ara elekten geçen yüzde kısmı için öngörülen özelliklere uygun olmalıdır.
Agrega Tane Büyüklüğü mm Temel Elek Serisi + Seri 1 Temel Elek Serisi + Seri 1 Aşağıda Gösterilen Eleklerin Genel Sınırları (Elekten Geçen Kütlece Yüzde) 40 ± 20 70 ± 20 Elek İçin mm - 0/6,3 1 4 0/8 0/8 1 4-0/10 1 4 0/11,2 (11) - 2 5,6 (5) - 0/12,5 (12) 2 6,3 (6) - 0/14 2 8 0/16 0/16 2 8-0/20 2 10 0/22,4 (22) - 2 11,2 (11) 0/31,5 (32) 0,/31,5 (32) 4 16-0/40 4 20 0/45-4 22,4 (22) Parantez içinde verilen rakamlar, agrega tane büyüklüklerinin basitleştirilmiş gösterilişi olarak kullanılabilir. Tablo 6. Karışık Agregaların Tane Büyüklüğü Dağılımı Özellikleri 2.1.1.4. Dolgu Agregaları EN-933-10 a uygun olarak tayin edilen dolgu agregası tane büyüklüğü dağılımı, Tablo 7. de belirtilen sınırlara uygun olmalıdır. Elek Göz Açıklığı Elekten Geçen Kütlece Yüzde mm Münferit Sonuçlar İçin Genel Aralık Üretici Tarafından Beyan Edilen En Büyük Aralık 2 100-0,125 85-100 10 0,063 70-100 10 Tablo 7. Dolgu Agregaları Tane Büyüklüğü Dağılım Özellikleri 2.1.2. Agrega Karışım Granülometrisi Karışık agrega dışındaki tane sınıflarının granülometrik bileşimi ile karışık agrega da dahil olmak üzere bütün tane sınıflarının üst ve alt tane miktarları hacim yüzdesi olarak Şekil 1, Şekil 2 ve Şekil 3. te verilmiştir. Şekil 1. Maksimum Tane Boyutu 8 mm. Olan Agrega Karışım Eğrisi Şekil 2. Maksimum Tane Boyutu 16 mm. Olan Agrega Karışım Eğrisi
2.1.3. k-değeri ve D-Toplamı Şekil 3. Maksimum Tane Boyutu 32 mm. Olan Agrega Karışımı Gradasyon Eğrisi k değeri kullanılarak, üretilecek betonun içereceği su miktarı belirlenebilmektedir. 0,25 mm. den 63 mm. ye kadar olan 9 adet serisi ile yapılan eleme sonucu, elek üstünde kalan malzeme miktarı ile k değeri hesaplanabilmektedir. Elekten geçen malzeme miktarı ise D sayısının bulunmasında kullanılmaktadır. Tablo 8. de herbir agrega karışım gradasyonuna karşılık gelen k ve D değerleri verilmektedir. k = Elekte Kalan Malzeme Miktarı/100 D = Elekten Geçen Malzeme Miktarı Karışım Granülometresi K Değeri D Toplamı A32 5,48 352 B32 4,20 480 C32 3,30 570 U32 5,65 375 A16 4,61 439 B16 3,66 534 C16 2,75 625 U16 4,88 412 A 8 3,64 536 B 8 2,89 611 C 8 2,27 673 U 8 3,87 513 Tablo 8. k-değeri ve D-Toplamı 2.1.4. k-değeri veya D-Toplamı Beton Su İçeriği İlişkisi Agrega karışım gradasyonuna göre belirlenen k-değeri yada D-toplamları için, üretilen betonda istenilen kıvama ulaşabilmek amacıyla gerekli su miktarını gösteren grafik Şekil 4. te verilmiştir.
2.1.5. İri Agregaların Tane Şekli Şekil 4. k-değeri yada D-Toplamı Beton Su İçeriği İlişkisi Gerektiğinde iri agregaların tane şekli, EN 933-3 te belirtilen deney metodu kullanılarak yassılık indeksi yada EN 933-4 e uygun olarak tayin edilmiş şekil indeksi cinsinden tayin edilmelidir. Yassılık indeksi, belirli bir uygulama veya nihai kullanıma göre, Tablo 9 da belirtilen ilgili kategoriye göre, şekil indeksi ise Tablo 10 da belirtilen kategoriye göre beyan edilmelidir. Yassılık İndeksi Kategori, Fl Şekil İndeksi Kategori, Sl 15 Fl 15 15 Sl 15 20 Fl 20 20 Sl 20 35 Fl 35 40 Sl 40 50 Fl 50 55 Sl 55 > 50 Fl beyan > 55 Sl beyan Fl NR Sl NR Tablo 9. En Büyük Yassılık İndeksi Tablo 10. En Büyük Şekil İndeksi Değerlerine Göre Kategoriler Değerlerine Göre Kategoriler 2.1.6. İri Agregaların Kavkı Muhtevası Gerektiğinde, EN 933-7 ye uygun olarak belirlenen iri agregaların kavkı (kabuk) muhtevası, belirli bir uygulama veya nihai kullanıma göre, Tablo 11 de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir. Kavkı Muhtevası, % Kategori, SC 10 SC 10 > 10 SC beyan SC NR Tablo 11. İri Agregaların En Büyük Kavkı Muhtevası 2.1.7. Çok İnce Malzeme Muhtevası EN 933-1 e uygun olarak belirlenen çok ince malzeme muhtevası, Tablo 12. de belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir. Dolgu agregasındaki çok ince malzemenin muhtevası, Tablo 7. de belirtilen şartları sağlamalıdır.
İri Agregalar Agrega Doğal Olarak Sınıflandırılmış 0/8 mm lik Agregalar 0,063 mm Göz Açıklıklı Elekten Geçen Kütlece Yüzde Kategori f 1,5 F 1,5 4 F 4 > 4 F beyan f NR 3 F 3 10 F 10 16 F 16 > 16 f beyan 3 F 3 Karışık Agregalar 11 F 11 > 11 f beyan 3 F 3 10 F 10 İnce Agregalar 16 F 16 22 F 22 > 22 f beyan f NR Tablo 12.Çok İnce Malzeme Muhtevasının En Yüksek Değerlerine Göre Belirlenmiş Kategoriler 2.1.8. Çok İnce Malzemenin Kalitesi Dolgu agregalarda dahil ince agregalardaki çok ince malzeme, aşağıda belirtilen dört durumdan birinin söz konusu olması halinde zararsız olarak kabul edilmelidir; a) İnce agreganın toplam çok ince malzeme içeriğinin, %3 ten veya agreganın kullanıldığı yerde geçerli olan mevzuata göre belirtilmiş olan başka bir değerden daha az olması. b) Kum eşdeğerinin (SE), belirtilen alt sınırı aşması (EN 933-8 e göre). c) Metilen mavisi deneyinin (MB), belirtilen alt sınır değerinden daha küçük bir değer vermesi (EN 933-9 a göre). d) Bilinen bir performans yeterliliğine sahip agreganınkine eşit performansın elde edilmesi veya herhangibir problemle karşılaşılmadan kullanım performans yeterliliğinin kanıtlanması. 0/2 mm. aralığı ile yapılan kum eşdeğeri ve metilen mavisi deneyleriyle ile ilgili uygunluk özellikleri, normal olarak % 90 ihtimal seviyesinde ifade edilmelidir. 2.2. AGREGA OLARAK KULLANILAN KAYAÇLARIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Tablo 13. de agrega üretiminde kullanılan bazı kayaçların özgül ağırlığı ve tek eksenli basma dayanımları verilmiştir. Malzeme Özgül Ağırlık, kg/dm³ Mukavemet, N/mm² Kuvarsit 2,60-2,70 70-240 Kalsit 2,65-2,85 80-180 Granit 2,60-2,69 160-240 Gabro 2,80-3,00 170-300 Diyabaz 2,80-2,90 180-250 Bazalt 2,90-3,05 250-400 Tablo 13. Kayaçların Özgül Ağırlık ve Mukavemet Değerleri Tablo 14. te radyasyondan koruyucu eleman olarak üretilen betonlarda kullanılabilecek bazı agregaların özgül ağırlık ve kimyasal bileşimlerine ait bilgiler yer almaktadır.
Malzeme Özgül Ağırlık, kg/dm³ Kimyasal Bileşim Barit (BaSO 4 ) 4,00-4,30 BaSO 4 İçeriği % 85 Manyetit (Fe3O 4 ) 4,65-4,80 Fe İçeriği % 65 Hematit (Fe 2 O 3 ) 4,70-4,90 Fe İçeriği % 65 İlmenit (FeTiO 3 ) 4,55-4,65 Fe İçeriği % 36 Ferrofosfor 5,80-6,20 Fe İçeriği % 70 Ferrosilisyum 6,00-6,20 Fe İçeriği % 70 Tablo 14. Radyasyondan Koruyucu Ortamlardaki Betonlarda Kullanılan Bazı Agregaların Özgül Ağırlık ve Kimyasal İçerikleri Tablo 15. te betonda hafif agrega olarak kullanılan agrega gurubuna giren malzemeler ve bunların fiziksel özellikleri verilmiştir. Malzeme Gevşek Birim Ağırlık, Net Birim Ağırlık, Tane Sertliği kg/dm³ kg/dm³ Hafif Beton Agregaları Doğal Bims 0,3-0,5 ~ 2,5 Düşük Yapay Bims 0,4-1,3 2,9-3,0 Orta-düşük Tuğla Curufu 1,0-1,5 2,5-2,8 Orta-düşük Genleşmiş Kil 0,3-1,5 2,5-2,7 Orta-düşük Isı Yalıtımı Yüksek Malzemeler Genleşmiş Perlit 0,1-0,2 2,3-2,5 Çok düşük Genleşmiş Mika 0,1-0,3 2,5-2,7 Çok düşük Köpük kum, çakıl 0,1-0,3 2,5-2,7 Çok Düşük Tablo 15. Hafif Beton Agregaları 2.3. AGREGALARIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Agreganın bir özelliğine ait değer isteniyorsa, ancak bu özellikle ilgili herhangibir sınır değer verilmemişse, deneylerle üretici tarafından tayin edilen değere XX beyan kategorisi adı verilir. Örneğin 60 olarak verilen Los Angeles katsayısı, Tablo 16 daki LA60 a (beyan değer) karşılık gelir. Gerekli görülmeyen herhangibir özellik için, kategori kullanılır. 2.3.1. İri Agregaların Parçalanmaya Karşı Direnci Gerektiğinde, parçalanmaya karşı direnç, EN 1097-2:1998 Madde 5 te belirtilen Los Angeles katsayısı cinsinden tayin edilmelidir. Los Angeles deney metodu, parçalanmaya karşı direncin tayininde referans deney metodu olarak kullanılmalıdır. Los Angeles değeri, belirli bir uygulama veya nihai kullanıma göre, Tablo 16 da belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir. Los Angeles Değeri Kategori, LA 15 LA 15 20 LA 20 25 LA 25 30 LA 30 35 LA 35 40 LA 40 50 LA 50 > 50 LA beyan LA NR Tablo 16. En Büyük Los Angeles Değerine Göre Kategoriler
2.3.2. Tane ve Yığın Yoğunluğu İle Su Emme Oranı Gerektiğinde, tane yoğunluğu ve su emme oranı, EN 1097-6 ya göre belirlenmeli ve kullanılan araç ve hesaplamalarla birlikte beyan edilmelidir. Yığın yoğunluğu ise, gerektiğinde EN 1097-3 e göre belirlenmeli ve beyan edilmelidir. Şekil 5. te agrega yüzey rutubeti ile gevşek birim ağırlığı arasındaki ilişki verilmiştir. Şekil 5. Gevşek Yığın Yoğunluğu-Yüzey Rutubeti İlişkisi 2.3.3. Dayanıklılık 2.3.3.1. İri Agregaların Donma-Çözülme Etkisine Karşı Direnci Agreganın donma ve çözülme işleminden kaynaklanan hasar görme hassasiyeti, öncelikle kullanıldığı yerin iklimine, nihai kullanım şartlarına, agregaların petrografik özellikleri ile agrega taneleri içindeki gözeneklerin boyut dağılımı ve bu gözeneklerin suya doygunluk derecesine, agrega taneleri içindeki diğer süreksizliklere bağlıdır. Donma çözülme hassasiyeti için bir gösterge oluşturabilen deneyler, agreganın petrografik analizi veya aşağıda belirtilen fiziksel deneylerden birini kapsar. Bu deneylerden herhangibiri ile ilgili şartları sağlayan agregalar, donma çözülmeye karşı dirençli olarak kabul edilirler. a- Petrografik Analiz Agreganın, EN 932-3 te belirtilen işleme göre petrografik analize tabi tutulması, donma çözülme olayından hasar görme ihtimalini artıran, düşük ve/veya yüksek oranda su emen tanelerin varlığıyla ilgili bir gösterge orataya koyabilir. Bu tür tanelerin varlığının belirlenmesi halinde, aşağıda belirtilen Su Emme Oranı ve diğer gösterge deneylerin yapılması ile agreganın donma çözülmeye karşı direnci belirlenebilir. Aşırı ayrışmış kayaçlarda, petrografik analiz sonrası şist, mika şist, fillit, tebeşir, marn, şeyl, gözenekli çakmaktaşı, altere bazalt veya kil çimentolu gevşek taneler belirlenebilir. b- Su Emme Oranı EN 1097-6 ya uygun olarak tayin edilmiş su emme oranı, % 1 den daha büyük değilse, agreganın donma çözülmeye dirençli olduğu kabul edilebilir. Ancak, donma çözülmeye dayanıklılık için yeterli olan birçok agrega, daha yüksek su emme değerlerine de sahip olabilmektedir. c- Diğer Gösterge Deneyler EN 1367-1 e uygun olarak tayin edilen donma çözülme değeri veya EN 1367-2 ye uygun olarak tayin edilen magnezyum sülfat etkisine dayanıklılık değeri, agreganın donma çözülmeye karşı direncinin değerlendirilmesinde kullanılabilir. Tablo 17. ve Tablo 18. agregaların donma çözülme dirençleri ve Magnezyum Sülfat deneyi değerlerine göre ait oldukları kategoriyi göstermektedir. Magnezyum sülfat deneyi, agreganın deniz suyuna veya buz giderme tuzlarına maruz kalması durumları için en uygun deney olarak kabul edilebilir. Ayrıca aşırı soğuk hava ve/veya tuzluluk veya tuz doygunluğu
durumlarında, EN 1367-1:1999 Ek B2de ayrıntısı verilen ve bir tuz çözeltisi veya üre kullanılan deneylerin yapılması daha uygun olabilir. Ayrıca beton üzerinde deney yapmak suretiyle de agreganın donma çözülmeye karşı direncinin tahkik edilmesi mümkündür. Donma Çözülme (Kütlece Yüzde Kaybı) Kategori F 1 F 1 2 F 2 4 F 4 > 4 F beyan F NR Tablo 17 En Yüksek Donma Çözülme Direnç Değerlerine Göre Kategoriler Magnezyum Sülfat Değeri (Kütlece Yüzde Kaybı) Kategori MS 18 MS 18 25 MS 25 35 MS 35 > 35 MS beyan MS NR Tablo 18. Magnezyum Sülfat Kullanılarak Elde Edilen En Yüksek Don Dayanıklılığı Değerlerine Göre Kategoriler 2.3.3.2. Hacim Kararlılığı-Kuruma Büzülmesi Agrega özellikleri sebebiyle betonda hasara yol açan büzülme çatlakları oluşması halinde, gerektiğinde yapı betonunda kullanılacak agregaların kuruma büzülmesi, EN 1367-4 e uygun olarak deneye tabi tutulduğunda % 0,075 i aşmamalı ve sonuçlar beyan edilmelidir. Ancak bu özellik, kurumanın hiç meydana gelmediği yerlere, hava sürüklenmiş beton ile kaplanmış kütle betonuna, simetrik veya yoğun donatılı ve açık havaya maruz kalmayan yapı elemanlarına uygulanmaz. 2.4. AGREGALARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ 2.4.1. Klorürler Klorürler, büyük oranda agrega kaynağına bağlı olarak, agregalarda sodyum ve potasyum tuzları halinde bulunabilir. Bu tür tuzlar, betonun toplam klorür ve alkali muhtevasını artırır. Bu ise betonun ihtiva ettiği metalin korozyona uğrama riskini ortaya çıkarıcı bir etkendir. Kullanılan agreganın toplam klorür içeriğinin % 0,01 den daha büyük olmadığının belirlenmesi halinde, bu değer betonun klorür muhtevasının hesaplama işleminde kullanılabilir. 2.4.2. Sülfatlar Agregalarda bulunan sülfatlar, betonda şişmeye bağlı hasara sebep olurlar. Kristalize yüksek fırın curufunun ihtiva ettiği sülfatın büyük bir oranı, curuf taneleri halinde bulunduğundan çimentonun hidratasyon reaksiyonlarında hiçbir etkiye sahip değildirler. Bu sebeple curufta, yüksek oranda sülfat miktarına müsaade edilebilir. Belirli şartlar altında agregalarda mevcut olan diğer kükürt bileşikleri, sülfatları oluşturmak üzere beton içinde indirgenebilirler. Bu bileşikler aynı zamanda betonda şişmeye bağlı bozulmaya sebep olurlar. 2.4.2.1. Asitte Çözünebilen Sülfatlar
Gerektiğinde, EN 1744-1:1998 Madde 13 e uygun olarak tayin edilmiş olan beton agregalarının ve dolgu agregalarının asitte çözülebilen sülfat muhtevası, Tablo 19 da belirtilen ilgili kategoriye uygun olarak beyan edilmelidir. Agrega Havada Soğutulmuş Yüksek Fırın Curufu Dışındaki Agregalar Havada Soğutulmuş Yüksek Fırın Curufu Asitte Çözülebilen Sülfat Muhtevası (Kütlece Yüzde) Kategori AS 0,2 AS 0,2 0,8 AS 0,8 > 0,8 AS beyan 1,0 AS 1,0 > 1,0 AS beyan Tablo 19. Asitte Çözülebilen En Yüksek Sülfat Muhtevası Değerleri İçin Kategoriler 2.4.2.2. Toplam Kükürt AS NR Gerektiğinde agregaların ve dolgu agregalarının EN 1744-1:1998 Madde 11 e uygun olarak tayin edilmiş olan toplam kükürt muhtevası, S cinsinden; a) Havada soğutulmuş yüksek fırın curufu için kütlece %2 yi, b) Havada soğutulmuş yüksek fırın curufu dışındaki agregalar için %1 i aşmamalıdır. Agregada pirotin (kararsız bir demir sülfür) mevcut ise, özel tedbir alınmalıdır. Bu mineralin mevcut olduğu biliniyorsa, S cinsinden toplam kükürt muhtevası en çok % 0.1 olmalıdır. 2.4.3. Alkali Silika Reaksiyonu Bazı agregalar, betondaki gözenekler içerisindeki sıvılarda mevcut bulunan alkali hidroksitler ile reaksiyona girebilirler. Olumsuz şartlar altında ve ortamda rutubet söz konusu olduğunda, bu olay betonda şişmeye ve takiben çatlamaya veya parçalanmaya yol açabilir. En yaygın reaksiyon şekli, alkaliler ve belirli silis formları arasında meydana gelir (alkali silis reaksiyonu). Agregada reaksiyon yapabilen mineral, önemli derecede amorf sulu silisten meyadana gelen ve silisin kristal yapılı türlerini (kristobalit ve tridimit gibi) içeren opaldir. Bu minerallerin agreganın tek tane sınıfında belirli sınır değerlerini aşması halinde alkali tahribatı meyadana gelir. Aşağıda Tablo 20. de agrega içinde bulunan opal minerallerin sınır değerleri ve bu değerlere göre agreganın alkaliye duyarlık derecesi verilmiştir. Bileşenler Duyarlık Dereceleri İçin Sınır Değerleri, Ağırlıkça % Sakıncasız Şartlı Kullanılabilir Sakıncalı Opalli Kumtaşı+diğer opalli taşlar (1 < 0,5 0,5-2,0 > 2,0 mm. nin üzerinde) Reaksiyon Yapabilen Çakmak Taşı (4 < 3,0 3,0-10,0 > 10,0 mm. nin üzerinde) 5X (Opalli kumtaşı+diğer Opal Taşlar) + < 4,0 4,0-15,0 > 15,0 Reaksiyon yapabilen çakmaktaşı Tablo 20. Opalli Kumtaşı, Diğer Opal Taşlar ve Reaksiyon Yapabilen Çakmak Taşı Miktarlarına Göre Beton Agregasının Alkaliye Duyarlık Derecesinin Belirlenmesi Belirli bir çimento-agrega kombinasyonunun bozulmaya yol açan reaktifliğinin bulunmadığını gösteren geçmiş uzun dönemli bir tecrübe olmaması halinde, aşağıda belirtilen tedbirler alınmalıdır (konu ile ilgili daha fazla bilgi için CEN Report CR1901 Regional specifications and recommendations for the avoidance of alkali-silica reactions in concrete dökümanına bakılmalıdır): Beton karışımının toplam alkali muhtevasının sınırlandırılması,
Etkin alkali muhtevası düşük olan çimento kullanılması, Reaktif olmayan bir agrega kombinasyonun kullanılması, Betonun suya doygunluk derecesinin sınırlandırılması. 2.4.4. Beton Yüzey Tabakasını Etkileyen Bileşenler Görünüş özelliğinin, betonun temel bir özelliği olarak görüldüğü durumlarda, agregalardaki kütlece çok küçük yüzdelerdeki kirleticiler, beton mastarlamaları üzerinde önemli bir etkiye sahip olduklarından, agrega kaynağının belirli bir nihai kullanım için uygunluğuna itina gösterilmelidir. EN 1744-1:1998 Madde 14.2 ye uygun olarak tayin edilen hafif organik kirleticilerin oranı normal olarak; a) İnce agreganın kütlece % 0,5 ini veya b) İri agreganın kütlece % 0,1 ini aşmamalıdır. Beton yüzeyinin önemli olduğu durumlarda, EN 1744-1:1998 Madde 14.2 ye uygun olarak tayin edilen hafif organik kirleticilerin oranı normal olarak; a) İnce agreganın kütlece % 0,25 ini veya b) İri agreganın kütlece % 0,05 ini aşmamalıdır. Ayrıca bazı durumlarda (örneğin, dekoratif kaplamalı betonlarda olduğu gibi) hafif organik kirleticilerin seviyeleri konusunda ek şartlar koymak gerekebilir. Beton döşeme kaplamalarının yüzey işlemlerine kullanılan ince agregalardaki karbonat muhtevasının kontrol edilmesi isteniyorsa, karbonat muhtevası EN 196-21:1989 Madde 5 te belirtildiği gibi, EN 1744-1:1998 Madde 12.3 e uygun olarak hazırlanan bir deney numunesi kısmı kullanılarak tayin edilmeli ve sonuçlar beyan edilmelidir.
İÇİNDEKİLER 2. BETON AGREGALARI 2.1. AGREGALARIN SINIFLANDIRILMASI VE ÖZELLİKLERİ 2.1.1. Agrega Tane Sınıfı 2.1.1.1. İnce Agregalar 2.1.1.2. Doğal Olarak Sınıflandırılmış 0/8 mm. lik Agregalar 2.1.1.3. Karışık Agregalar 2.1.1.4. Dolgu Agregaları 2.1.2. Agrega Karışım Granülometrisi 2.1.3. k-değeri ve D-Toplamı 2.1.4. k-değeri ve D-Toplamına Göre Beton Su İçeriği İlişkisi 2.1.5. İri Agregaların Tane Şekli 2.1.6. İri Agregaların Kavkı Muhtevası 2.1.7. Çok İnce Malzeme Muhtevası 2.1.8. Çok İnce Malzeme Kalitesi 2.2. AGREGA OLARAK KULLANILAN KAYAÇLARIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ 2.3. AGREGALARIN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ 2.3.1. İri Agregaların Parçalanmaya Karşı Direnci 2.3.2. Tane ve Yığın Yoğunluğu Su Emme Oranı 2.3.3. Dayanıklılık 2.3.3.1. İri Agregaların Donma-Çözünme Etkisine Karşı Direnci a- Petrografik Analiz b- Su Emme Oranı c- Diğer Gösterge Deneyler 2.3.3.2. Hacim Kararlılığı Kuruma- Büzülmesi 2.4. AGREGALARIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ 2.4.1. Klorürler 2.4.2. Sülfatlar 2.4.2.1. Asitte Çözülebilen Sülfatlar 2.4.2.2. Toplam Kükürt 2.4.3. Alkali Silika Reaksiyonu 2.4.4. Beton Yüzey Tabakasını Etkileyen Bileşenler 2.5. Agrega Standartları 2.5.1. TS 706 EN 12620 Beton Agregaları Standartı (Download) 2.6. Akçansa Agrega Tesisleri ve Üretilen Ürünler 2.6.1. Gebze Tesisi 2.6.2. Çatalca Tesisi 2.7. Agregasa İletişim Telefonları -Merkez -Gebze Tesisi -Çatalca Tesisi