0 ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ 2010 YILI FAALİYET RAPORU
1 ÜYE ŞİRKETLER KAPTANPAŞA MAHALLESİ PİYALEPAŞA BULVARI ORTADOĞU PLAZA NO:73 K:5 D:10 (34384) OKMEYDANI- ŞİŞLİ İSTANBUL TEL: 0212 221 04 40 FAKS: 0212 320 3045
2 PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ 2010 YILI FAALİYET RAPORU İÇİNDEKİLER Bölüm Sayfa No 1. Giriş 3 2. Madeni Yağ Sektörünün Durumu 4-10 2.1 Türkiye Madeni Yağ Sektörü 4 2.2 Türkiye Madeni Yağ Kurulu Kapasitesi 5 2.3 Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları 5 2.3.1 Taşıt Yağları 7 2.3.1.1 Motor Yağları 8 2.3.1.2 Dişli ve Transmisyon Yağları 8-9 2.3.2 Endüstriyel Yağlar 9 2.3.3 Deniz Yağları ve Gresler 10 2.4 Türkiye Özel Ürünler Tüketim Miktarları 10 3. Atık Yağların Yönetimine İlişkin Mevzuat 10-12 4. Atık Yağların Değerlendirme Yöntemleri 12 5. PETDER Atık Yağların Yönetimi Çalışmaları 13-20 6. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi ile Sağlanan Faydalar 20 7. Atık Yağların Geri Kazanımı 22-23 7.1 Atık Yağlardan Hammadde Geri Kazanımı 22 7.2 Atık Yağlardan Enerji Geri Kazanımı 22-23 8. Atık Yağların Bertarafı 23 9. Atık Yağ Üreticilerinin Yükümlülükleri 23-24 10. Atık Motor Yağlarının Toplanması ve Taşınması 24 11. Atık Yağ Toplama ve Taşıma İşlerinde Görev Alan Personelin Eğitimi 25 12. Atık Yağ Taşıma Araçları Dolum, Taşıma ve Boşaltım Kuralları 25 13. Ulusal Atık Taşıma Formunun Önemi ve Düzenlenme Esasları 25-26 14. PETDER Sağlık, Emniyet ve Çevre Uygulamaları 28 14.1 Denetim ve İzleme 29 15. Anlaşmalar 29-31 15.1 İşbirliği Protokolleri 29 15.2 Katılım Protokolleri 30 15.3 Teslimat Protokolleri 31 16. Tanıtım, Eğitim ve Bilinçlendirme Çalışmaları 31-34 16.1 Poster, Broşür, Kitap ve Yayınlar 32 16.2 Kamu Kurumları ile Birlikte Yapılan Eğitim Çalışmaları 32 16.3 Katılım Sağlanarak Sunum Yapılan Toplantılar 33 16.4 Basın ve Tanıtım Çalışmaları 34 17. Diğer Proje Çalışmaları 35-36 17.1 PETDER 1 Varil 1 Ağaç Projesi 35 17.2 AKAT Atıkların Kaynağında Ayrı Toplanması Protokolü Çalışmaları 35 17.3 Atık Madeni Yağların İzlenmesi Projesi 35 17.4 Erguvan Çevre Yarışması 36 18. Raporlamalar 36 19. Atık Üreticileri ile İlişki Yönetimi 36
3 1.GİRİŞ T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 21 Ocak 2004 tarihinde yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ile madeni yağ üreticilerine, ithalatçılarına piyasaya sürülen motor yağlarını atık hale geldikten sonra toplama yükümlülüğü getirilmiştir. Petrol Sanayi Derneği (PETDER) bünyesinde 19 Nisan 2004 tarihinde başlatılan Atık Yağların Yönetimi Projesi ile bu Yönetmelik hükümlerini yerine getirmek üzere bir çalışma başlatılmıştır. 30 Temmuz 2004 tarihinde T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ile imzalanan işbirliği protokolü çerçevesinde, Atık Yağların Yönetimi Projesi ile motorlu taşıtlarda kullanılan ve atık hale gelen motor yağları araç servisleri, akaryakıt istasyonları ve kamuya ait araç bakım istasyonlarından doğru koşullarda lisanslı ve yetkili ekiplerce toplanmaktadır. 30 Temmuz 2008 tarihinde yenilenen Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği sonrasında, Petrol Sanayi Derneği, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 4 Eylül 2008 tarihinde Yetkilendirilmiş Kuruluş atanmıştır. Yönetmelikle birlikte atık hale gelen motor yağlarının Yetkilendirilmiş Kuruluşlar veya motor yağı üreticileri dışında kişi ve kuruluşlarca toplanması yasaklanmıştır. Proje ile atık yağların T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından lisanslandırılmış tesislerde çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde işlem görmesi, atık üreten noktaların belirlenmesi ve bilinçlendirilmesi amaçlanmaktadır. Çalışmanın başladığı Mayıs 2004 tarihinden itibaren, toplanan atık motor yağı miktarı ve toplama yapılan nokta sayısı her yıl artarak devam etmiş ve ülke çapına yayılmıştır. Motor yağı değişim noktalarında oluşan atık motor yağları ulusal atık taşıma formu düzenlenerek lisanslı özel araçlarla toplanmakta ve kategorilerine uygun olarak geri kazanım(enerji veya hammadde) veya bertaraf amaçlı olarak değerlendirilmek üzere lisanslı işletmelere teslime edilmekte, yasal belgeleme işlemleri eksiksiz yerine getirilmekte ve bu işlemler için atık üreticilerinden herhangi bir ücret talep edilmemektedir. Tüm bu hizmetlerin yasalara uygun olarak - tüm ülke çapında, miktar ve sınır gözetmeksizin - yerine getirilmesi için gerekli ilave maliyetler ise PETDER desteği ile yürütülmektedir. Atık yağların, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığınca belirlenen esaslar dahilinde hammadde ve enerji geri kazanımı amacı ile Rafinasyon & Rejenerasyon Tesisleri, Çimento, Kireç ve Demir Çelik Fabrikalarında işlenmesi veya bertaraf edilerek Bertaraf edilmesi ile çevre ve insan sağlığına zarar verebilecek atık yağlar ülke ekonomisine kazandırılmaktadır.
k ton 4 2. MADENİ YAĞ SEKTÖRÜNÜN DURUMU Dünyada madeni yağ tüketimi rakamlarına bakıldığında, 2009 yılı itibari dünya madeni yağ talebinde 11% oranında bir düşme olmuştur. Bu düşüş dünya coğrafyası içinde incelendiğinde en sert düşüşün 17% ile Avrupa Bölgesinde olduğu görülmektedir. B.R.I.C ülkelerinin bu düşüşten daha az etkilendiği görülmektedir. 2010 yılında yaşanan kriz sonrasında 2010 yılında dünya madeni yağ talebinde de artış kaydedilmiştir. DÜNYA MADENİ YAĞ TALEBİ 38.000 37.000 36.000 35.000 34.000 33.000 32.000 31.000 30.000 29.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Şekil 1. Dünya Madeni Yağ Talebi (Deniz yağları hariç) Kaynak: Avrupa Madeni Yağ Zirvesi, Mr. Apu GOSALIA Sunum, Londra, 2009 Kline Projeksiyonu, 2009 2.1 Türkiye Madeni Yağ Sektörü Ülkemizde piyasaya sunulan baz yağ miktarı, madeni yağ ithalat ve ihracat miktarları üzerinden yapılan değerlendirmeye göre 2010 yılında yaklaşık 980 bin ton madeni yağ piyasaya sunulmuştur. 2010 yılında ise bu rakam yaklaşık 1 milyon 385 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Piyasaya arz edilen madeni yağ miktarı ve talebi üzerinden yapılan değerlendirmeye göre 2010 yılında madeni yağ ihtiyacının üzerinde 800-850 bin ton madeni yağın piyasaya arz olunduğu görülmektedir. Tablo 1 de verilen resmi rakamlar, geçtiğimiz yıllarda madeni yağ sektöründe kullanılmak üzere baz yağ olarak ithal edilen ve motorin piyasasında yaygın olarak kullanılan ve satılan 10 numara yağ vb. isimler altında yapılan piyasa faaliyetleri sebebi ile Türkiye de gerçek madeni yağ olarak tüketilen miktarın çok üzerinde bir miktarda madeni yağın piyasaya arz edildiğini göstermektedir. 2010 yılında özellikle baz yağ ithalatlarındaki ciddi artış son derece dikkat çekici boyuta ulaşmıştır.
5 Tablo 1. Türkiye Madeni Yağ İthalat, İhracat ve Tüketim Miktarları Kaynak: *TÜİK- *EPDK- **TÜPRAŞ- *** PETDER, 2010 Baz Yağ (TON/YIL) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Gerçekleşen Baz Yağ İthalatı * 213.514 307.402 466.211 438.263 605.766 920.000 Gerçekleşen Madeni Yağ İthalatı * 27.492 29.562 42.596 70.091 61.942 90.000 Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İthalatı * 28.930 35.948 46.220 79.849 67.471 59.000 Rafineri Baz Yağ Satışı ** 339.000 306.000 308.000 252.000 244.000 316.426 Piyasaya ARZ (A) 608.936 678.912 863.027 840.203 979.179 1.385.426 Gerçekleşen Baz Yağ İhracatı* - - 242 30.504 13.571 1.366 Gerçekleşen Madeni Yağ İhracatı* 142.781 8.969 133.928 113.571 116.633 143.338 Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İhracatı* 5.564 7.039 9.733 15.257 20.251 10.958 Madeni Yağ Yurt İçi Satışı *** 339.000 360.000 388.000 386.000 362.000 416.000 Toplam TALEP (B) 487.345 376.008 531.903 545.332 512.455 571.662 FARK (A-B) 121.591 302.904 331.124 294.871 466.724 813.764 2.2 Türkiye Madeni Yağ Kurulu Kapasitesi Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu verilerine göre Türkiye de faaliyet gösteren 249 adet madeni yağ tesisi bulunmaktadır. Bu tesislerin toplam kurulu kapasitesi 3 milyon 506 bin 909 ton dur. 2.3 Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları ALPET, BP, CASTROL, LUKOIL, OPET, POAŞ, SHELL, TOTAL ve MOIL firmalarının gönüllü katılımı ile sağlanan madeni yağ sektör verilerinin, bu şirketlerin pazar payları toplamının Türkiye nin % 65 ini temsil ettiği EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tahmini olarak tespit edilmiştir. Bu bölümde sunulan analizler Türkiye nin madeni yağ pazarına ilişkin olarak PETDER koordinasyonunda derlenen ve sektörün % 65 ini temsil eden kuruluşların düzenli sağladığı veriler dikkate alınarak yapılmıştır. Derlenen ve toplam yağlama yağları pazarının % 65 ini oluşturan veriler kullanılarak hazırlanan karşılaştırmalı grafikler aşağıdadır.
6
bin ton 7 2009 yılında 362 bin ton olarak gerçekleşen Türkiye madeni yağ tüketimi 2010 yılında 416 bin ton olarak gerçekleşmiş olup 2009 yılına oranla % 15 oranında artmıştır. Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarları 450 350 250 25 15 118 % 15 25 18 140 150 50-50 204 233 2009 2010 Taşıt Yağları Endüstriyel Yağlar Gresler Deniz Yağları Şekil 2. Türkiye Madeni Yağ Tüketim Miktarı (bin ton) Madeni yağ tüketimindeki bu önemli ve dikkat çekici artış genel ekonomik iyileşmeden artmasından kaynaklanmaktadır. Yağlama yağları pazarındaki bu önemli tüketim artışı diğer sınai ve ekonomik göstergeler ile de uyumlu bir seyir izlemektedir. 2009 Deniz Yağları 7% 2010 Deniz Yağları 6% Taşıt Yağları 56% Endüst riyel Yağlar 33% Taşıt Yağları 56% Endüstriy el Yağlar 34% Gresler 4% Gresler 4% Şekil 3. Türkiye Madeni Yağ Tüketiminin Dağılımı (%) 2.3.1 Taşıt Yağları Türkiye taşıt yağları tüketimi 2010 yılında 233 bin ton olarak gerçekleşmiş ve 204 bin ton olarak gerçekleşen 2009 yılına oranla % 14 artış göstermiştir. 2009 yılında tüketilen taşıt yağlarının 27 bin tonu (%13) dişli ve transmisyon yağları, 177 bin tonu(%87) motor yağları iken, 2010 yılında tüketilen taşıt yağlarının 34 bin tonunu (%15) dişli ve transmisyon yağları, 199 bin tonunu (%85) ise motor yağları oluşturmuştur.
bin ton bin ton 8 Türkiye Taşıt Yağları Tüketimi 250 200 27 % 14 34 150 100 50 177 199 0 2009 2010 Motor Yağı Dişli ve Transmisyon Yağı Şekil 4. Türkiye Taşıt Yağları Tüketimi (bin ton) 2.3.1.1 Motor Yağları Türkiye motor yağı tüketimi 2010 yılında 199 bin ton olarak gerçekleşmiş ve 2009 yılına oranla % 12,4 oranında artmıştır. 2010 yılında tüketilen motor yağının % 77 sini ticari araçlar, % 22 sini binek araçlar, %3 ünü ise motosikletlerde kullanılmaktadır. 250 200 150 Türkiye Motor Yağları Tüketimi % 12,4 3 38 3 45 100 50 136 151 0 2009 2010 Ticari Araç Binek Araç Motosiklet Şekil 5. Türkiye Motor Yağları Tüketimi (bin ton) 2.3.1.2 Dişli ve Transmisyon Yağları Taşıtlarda kullanılan dişli ve transmisyon yağı tüketimi 2010 yılında 34,3 bin ton olarak gerçekleşmiş ve 2009 yılına oranla % 28 oranında artmıştır.
bin ton bin ton 9 40 30 20 Türkiye Dişli ve Transmisyon Yağı Tüketimi % 28 10 2009 2010 Şekil 6. Türkiye Dişli ve Transmisyon Yağı Tüketimi (bin ton) 2.3.2 Endüstriyel Yağlar 0 Türkiye endüstriyel yağ tüketimi 2010 yılında 140 bin ton olarak gerçekleşmiş ve 118 bin ton olarak gerçekleşen 2009 yılına oranla % 19 artış göstermiştir. 150 Türkiye Endüstriyel Yağ Tüketimi % 19 100 50 0 2009 2010 Hidrolik Yağlar Diğer Proses Yağları Trafo Yağları Metal İşleme Yağları Dişli Yağları Şekil 7. Türkiye Endüstriyel Yağ Tüketimi (bin ton) Şekil 8. Türkiye Endüstriyel Yağ Tüketiminin Dağılımı (%)
bin ton 10 2.3.3 Deniz Yağları ve Gresler Deniz yağları tüketimi 2010 yılında 25 bin ton olarak gerçekleşmiş ve 24.7 bin ton olarak gerçekleşen 2009 yılına oranla % 1 artış göstermiştir. Gres tüketimi ise 2010 yılında 17.7 bin ton olarak gerçekleşmiş ve 15.2 bin ton olarak gerçekleşen 2009 yılına oranla %16 artış göstermiştir. 2.4 Türkiye Özel Ürünler Tüketim Miktarları Madeni yağ üretim tesislerinde imalatı yapılan antifriz ve hidrolik fren sıvısı üretimi toplamı bir önceki yıla oranla %21 oranında artmıştır. 60 50 40 30 20 10 0 Türkiye Özel Ürün Tüketimi % 21 2009 2010 Antifriz Hidrolik Fren Sıvısı Şekil 9. Türkiye Özel Ürün Tüketimi (binton) 3. ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİNE İLİŞKİN MEVZUAT T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Avrupa Birliğine uyum çerçevesinde başlatılan çalışmalar kapsamında yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ile birlikte başlayan süreçte ve sonrasında yayınlanan Yönetmelik ve yapılan düzenlemelerle Atık Yağların Yönetimi nde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tablo 2: Atık Yağların Yönetimine İlişkin Ulusal Mevzuat, Tarih Mevzuatın Adı Yürürlük Durumu 21 Ocak 2004 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Mülga 14 Mart 2005 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Yürürlükte 5 Temmuz 2008 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yürürlükte Yönetmelik 30 Temmuz 2008 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Yürürlükte 22 Haziran 2005 Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Mülga Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ 6 Ekim 2010 Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik Yürürlükte
11
12 19 Kasım 2008 tarihinde yayınlanan 2008/98/EC sayılı Atık Direktifi ile Avrupa Birliği tarafından yayınlanan mevzuatların basitleştirilmesi ve azami çevresel faydanın sağlanması için 75/439/EEC sayılı Atık Yağlar, 91/689/EC sayılı Tehlikeli Atık, 2006/12/EC sayılı Atık Çerçeve Direktiflerinin yeniden düzenlenmesi ve 2008/98/EC sayılı direktifle uyumlu hale getirilmesi sonrasında eski direktifler 12 Aralık 2010 tarih itibari ile yürürlükten kaldırılacaktır. Avrupa Birliğine üye ülkelerden 12 Aralık 2010 tarihine kadar mevzuatlarında bu direktifte belirtilen esaslar çerçevesinde düzenleme yapmaları beklenmektedir Şekil 10. Dünya Atık Madeni Yağ Toplama Oranları, Kline, 2009 Kayıtdışı Miktar 26% Toplanan Miktar 74% 2008/98/EC sayılı Direktifte, atık yağların kaynağında ayrı toplanmasının, doğru atık yönetiminin yapılması ve uygun olmayan bertaraf sonucu çevreye verilecek zararın önlenmesi açısından hayati bir öneme sahip olduğu, atık yağların yönetiminin atık hiyerarşisine göre yaşam döngüsü analizi yapılarak çevre için en fazla yarar sağlayan uygulamaya öncelik verilerek yapılması gerektiği hususlarına vurgu yapılmaktadır. Direktifte sunulan Atık Yönetimi Hiyerarşisine göre atıklar öncelik sıralaması ile, kaynağında azaltılmalı (prevention), tekrar kullanılmalı (preparing for re-use), hammadde olarak geri kazanılmalı (recycling), enerji olarak geri kazanılmalı (energy recovery), en son seçenek olarak ise bertaraf (disposal) ettirilmelidir. Yaşam döngüsü analizleri atık yağların farklı rafinasyon yöntemleri kullanılarak baz yağa geri dönüştürülmesi, enerji olarak değerlendirilmesi gibi konularda, çevre etkileri açısından en uygun yöntemlerin belirlenmesinde son derece yararlı sonuçlar vermektedir. 4. ATIK YAĞLARIN DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Atık yağların değerlendirme yöntemlerine ilişkin olarak gelişmiş ülkeler bazında yapılan değerlendirmeler ülkeler bazında yağların yönetimi konusunda standart bir uygulama bulunmadığını ve hatta çok farklı yaklaşımlar olduğunu göstermektedir. Atık yağlar, yasal olarak dünya genelinde kontrollü ortamlarda hammadde veya enerji değerinden yararlanmak üzere geri kazanım, tehlikeli atık olarak bertaraf olmak üzere üç farklı şekilde değerlendirilmektedir. Kline Group 2009 [8] raporunda, 2009 yılında dünya genelinde toplam 32,3 milyon ton olan madeni yağ kullanıldığı ve kullanım sonrasında 22,4 milyon ton atık yağ ortaya çıktığı ve bunun ancak 16,5 milyon tonunun (%74) toplanabildiği, geri kalan 5,9 milyon ton (%26) atığın ise toplanamadığı ifade edilmektedir. Toplanan atık yağ miktarı üzerinden yapılan değerlendirmede; atık yağların 12,9 milyon tonunun (% 78) enerji geri kazanım amaçlı ek yakıt olarak, 2,6 milyon tonunun (% 16) ürün geri kazanım amaçlı hammadde olarak değerlendirildiği geri kalan 1 milyon tonun (%6) ise başka uygulamalarda kullanıldığı ifade edilmektedir.
13 GEİR 2008 [2] raporunda, toplanan atık yağ miktarı üzerinden yapılan değerlendirmede, Avrupa ülkelerinde toplanan atık yağların % 50 si enerji değerinden yararlanmak üzere ek yakıt olarak, % 37 si ise ürün olarak geri kazanılmak üzere hammadde olarak değerlendirildiği ifade Şekil 11. Dünya Atık Madeni Yağ edilmektedir. Raporda kayıt altına alınan Değerlendirme Yöntemleri,Kline, 2009 miktar üzerinden AB üyesi ülkeler Diğer ortalaması % 74 olarak verilmektedir. 6% Ülkemizde 2009 yılında 362 bin ton olarak hesaplanan madeni yağ tüketimi üzerinden bir değerlendirme yapıldığında 2009 yılında 250.000 ton atık madeni yağ oluşmuş olması beklenmektedir. 2010 yılında ise piyasaya sunulan madeni yağ miktarı %15 lik artışla 416 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı verilerine göre Türkiye de 42.500 ton atık yağ toplanabildiği, geri kalan 207.500 ton (% 83) atık yağın ise kayıt altına alınamadığı görülmektedir. Toplanan atık yağ miktarı üzerinden yapılan değerlendirmede; atık yağların 13.677 tonunun (% 33) enerji geri kazanım amaçlı olarak çimento, kireç, demir çelik tesislerinde, 26.142 tonun (%60) hammadde olarak geri kazanım amaçlı olarak Rafinasyon ve Rejenerasyon Tesislerinde değerlendirildiği 2.668 tonun ( % 7) ise bertaraf tesislerinde bertaraf ettirildiği görülmektedir. Bu veriler yukarıda belirtilen iki önemli rapor karşılaştırıldığında, Rafinasyon ve Rejenerasyon başlığı altında yapılan işlemlerin dünya ve AB ortalamasının çok üzerinde olduğunu göstermektedir. 5. PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ ÇALIŞMALARI Hammadde Geri Kazanım 16% Enerji Geri Kazanım 78% Petrol Sanayi Derneği (PETDER) tarafından Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde 2004 yılından günümüze yürütülen atık motor yağı toplama çalışmaları kapsamında son altı yılda toplam 81 ildeki, 10 bin 49 farklı atık motor yağı üreticisinden 65 bin 913 sefer yapılarak 84 bin 516 ton atık motor yağı toplanarak lisanslı işletmelerde hammadde, enerji olarak geri kazanılmış veya bertaraf ettirilmiştir. 2010 yılında PETDER tarafından atık motor yağı üreticilerine 15 bin 612 sefer yapılarak toplanan ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ndan lisanslı işletmelere teslim edilen atık motor yağı miktarı ise 17 bin 780 ton olarak gerçekleşmiştir. Lisanslı işletmelere 2010 yılı içinde toplam 2065 tanker dolusu atık motor yağı teslimatı yapılmıştır. Organizasyona katılım sağlayan şirket sayısı 2010 yılı sonu itibarı ile 87 olup bu şirketler tarafından bir yıl önce 2009 yılında piyasaya sunulan motor yağı miktarı 168 bin ton olarak gerçekleşmiştir.
İzlenen Atık Üreticisi (adet) Sefer Sayısı (adet) ton 14 20.000 18.000 16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0 7.497 PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ Toplanan Atık Motor Yağı Miktarı 10.425 15.080 16.094 17.640 17.780 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Şekil 12. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre Toplanan Atık Motor Yağı Miktarı, PETDER, 2010 20.000 PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ Yıllara Göre Atık Üreticilerine Yapılan Sefer Sayısı 15.000 10.943 13.696 14.895 15.612 10.000 6.592 5.000 3.952 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Şekil 13. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre Toplanan Atık Üreticilerine Yapılan Sefer Sayısı, PETDER, 2010 5.000 4.000 PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ Yıllara Göre İzlenen Atık Üretici Sayısı 3.241 3.854 4.116 4.275 3.000 2.000 1.000 1.132 1.920 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Şekil 14. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre İzlenen Atık Üretici Sayısı, PETDER, 2010 2005 yılından günümüze toplam 10 bin 490 farklı atık motor yağı üreticisi PETDER izleme sistemi içerisine alınmıştır.
TL 15 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 1.299 PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ Kullanılan Kaynak Miktarı 1.853 2.462 3.140 3.110 3.423 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Şekil 15. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi Yıllara Göre Kullanılan Kaynak Miktarı, PETDER, 2010 Son altı yılda Atık Yağların Yönetimi Projesi için PETDER tarafından 15,2 milyon TL. kaynak kullanılmıştır. PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ 2010 Yılında Toplanan Atık Motor Yağlarının Kategori Bazında Dağılımı (ton;%) 7% 11% Şekil 16. Toplanan Atık Motor Yağının Kategori Bazında Dağılımı, PETDER,2010 2010 yılında toplanan atık motor yağı miktarı 17.780 ton olarak gerçekleşmiştir. 82% Kategori 1 Kategori 2 Kategori 3 Toplanan atık motor yağının % 11 i hammadde olarak geri kazanılmak üzere Lisanslı Rafinasyon Rejenerasyon tesislerinde, %82 si enerji olarak geri kazanılmak üzere çimento, kireç veya demir çelik fabrikalarında, %7 si ise tehlikeli atık olarak bertaraf tesisinde değerlendirilmiştir.
16 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ Toplanan Atık Motor Yağı Miktarının Sektörel Bazda Dağılımı ve Değişimi 45 % 55 % 29% 22 % 11 % 60 % 13 % 65 % 25 % 13 % 62 % 21 % 12 % 66 % 22 % 19 % 59 % 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 22 % 18 % 60 % Servis Kamu Diğer Şekil 17. Toplanan Atık Motor Yağlarının Kaynağına Göre Dağılımı ve Yıllara Göre Değişimi Akaryakıt İstasyonu 1% PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ 2010 Yılı Toplanan Atık Yağların Sektörel Dağılımı Askeri Kurumlar 2% Belediyeler 7% Diğer 1% Endüstri Araç Parkı 10% Araç Servisleri 60% İnşaat ve Madencilik 6% Kamu Kuruluşları 9% Nakliye Firmaları 1% Yıkama Yağlama Yağ Üretim Tesisleri 0,4% 3% Şekil 18. Toplanan Atık Motor Yağlarının Sektörel Dağılımı 2010 yılında toplanan atık motor yağlarının %60 ı araç servislerinden, %10 u endüstri araç parkından, % 9 u kamu kuruluşlarından, % 7 si Belediyelerden, %6 sı İnşaat ve Madencilik Sektöründen, %3 ü Yağ Üretim Tesislerinden, %2 si Askeri Kurumlardan, %1 i ise Nakliye Firmaları, Geriye kalan %2 si de yıkama yağlama ve diğer kuruluşlardan toplanmıştır.
17 PETDER ATIK YAĞLARIN YÖNETİMİ PROJESİ 2010 YILINDA TOPLANAN ATIK MOTOR YAĞLARININ BÖLGESEL DAĞILIMI AKDENİZ 10% DOĞU ANADOLU 3% MARMARA BOLGESI 40% EGE 16% KARADENİZ 11% İÇ ANADOLU 16% GÜNEYDOĞU ANADOLU 4% Şekil 19. Toplanan Atık Motor Yağlarının Bölgesel Dağılımı 2010 yılında toplanan atık motor yağlarının 7 bin 69 tonu Marmara Bölgesinden, 2 bin 937 tonu Ege Bölgesinden, 2 bin 827 tonu İç Anadolu Bölgesi nden, bin 888 tonu Karadeniz Bölgesinden, bin 845 tonu Akdeniz Bölgesinden, 629 tonu Güneydoğu Anadolu Bölgesi nden, 585 tonu Doğu Anadolu Bölgesinden toplanmıştır. İller bazında toplanan atık motor yağı miktarları aşağıda çıkartılmıştır. 2010 yılında en çok atık motor yağı toplanan ilk on ilin sıralaması İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Kocaeli, Adana, Zonguldak, Antalya, İçel, Muğla olarak gerçekleşmiştir. En az atık motor yağı toplanan iller ise sondan itibaren Şırnak, Ardahan, Ağrı, Bayburt ve Bitlis olmuştur. Tablo4. Toplanan Atık Motor Yağlarının İllere Göre Dağılımı (İller 2010 yılında toplanan atık yağ miktarına göre sıralanmıştır) BÖLGELER 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Miktar (ton) Miktar (ton) Sefer Sayısı AKDENİZ BÖLGESİ 393 839 1.280 1.380 1.689 1.845 1.636 1 Adana 71 308 429 411 462 577 531 2 Antalya 203 276 349 341 426 434 385 3 İçel (Mersin) 0 142 224 289 371 397 278 4 Hatay ( Antakya) 24 80 172 163 195 214 234 5 Kahramanmaraş 81 22 40 99 128 139 97 6 Isparta 0 5 33 41 41 42 37 7 Osmaniye 14 2 27 15 23 29 59 8 Burdur 0 4 7 21 43 13 15
18 2005 2006 2007 2008 2009 2010 BÖLGELER Miktar (ton) Miktar Sefer (ton) Sayısı DOĞU ANADOLU BÖLGESİ 45 297 358 391 444 586 486 1 Erzurum 21 145 128 121 173 222 160 2 Bingöl 0 0 3 4 28 82 23 3 Elazığ 14 39 54 89 64 76 84 4 Malatya 8 57 44 57 51 61 70 5 Erzincan 2 4 37 24 38 50 42 6 Van 0 0 17 16 22 33 36 7 Kars 0 0 15 14 29 19 23 8 Iğdır 0 0 17 13 10 19 16 9 Muş 0 0 1 2 0 6 7 10 Hakkari 0 0 0 0 0 6 4 11 Tunceli 0 0 2 7 9 5 4 12 Bitlis 0 53 38 37 15 4 5 13 Ardahan 0 0 1 0 3 2 7 14 Ağrı 0 0 0 6 2 2 5 EGE BÖLGESİ 1.073 1.649 2.045 2.395 2.588 2.937 2.265 1 İzmir 684 930 1.033 1.191 1.298 1.487 1.174 2 Muğla 158 123 201 286 354 378 457 3 Manisa 37 243 269 280 226 307 102 4 Kütahya 23 57 133 151 178 201 50 5 Denizli 86 93 166 171 168 165 174 7 Aydın 42 75 134 132 127 149 153 6 Afyon 25 96 85 148 148 141 108 8 Uşak 19 32 23 35 90 109 47 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ 53 176 373 438 549 629 571 1 Gaziantep 41 73 181 161 201 220 165 2 Diyarbakır 4 64 106 131 147 140 163 3 Şanlıurfa 7 30 47 75 92 131 130 4 Siirt 0 0 8 26 43 72 20 5 Batman 0 5 10 21 30 38 43 6 Mardin 0 0 10 13 18 12 16 7 Adıyaman 0 3 9 8 16 10 26 8 Kilis 0 0 2 3 2 5 7 9 Şırnak 0 0 0 0 0 1 1
19 2005 2006 2007 2008 2009 2010 BÖLGELER Miktar (ton) Miktar Sefer (ton) Sayısı İÇ ANADOLU BÖLGESİ 1.031 1.524 2.103 2.065 2.732 2.827 2.745 1 Ankara 612 899 1.354 1.243 1.773 1.632 1.552 2 Eskişehir 201 152 246 274 227 307 223 3 Konya 60 151 181 174 279 296 316 4 Kayseri 102 151 137 139 190 261 257 5 Sivas 9 94 77 113 100 131 121 6 Niğde 0 10 25 39 45 56 89 7 Aksaray 13 16 22 17 34 52 57 8 Karaman 19 10 18 26 30 25 18 9 Nevşehir 0 17 10 18 22 23 39 10 Çankırı 0 14 12 6 7 14 22 11 Kırşehir 15 6 10 8 13 12 26 12 Yozgat 0 3 8 4 6 12 17 13 Kırıkkale 0 2 4 6 5 5 8 KARADENİZ BÖLGESİ 1.212 1.261 1.646 1.420 1.882 1.888 1.779 1 Zonguldak 951 649 799 435 534 520 167 2 Samsun 34 170 245 264 311 302 399 3 Trabzon 132 143 122 150 270 260 302 4 Çorum 21 21 74 66 85 83 159 5 Düzce 33 45 76 72 79 82 96 6 Rize 7 15 28 41 59 78 53 7 Ordu 16 69 59 62 77 77 96 8 Tokat 0 37 63 46 58 70 107 9 Artvin 0 11 11 32 63 69 28 10 Giresun 5 12 56 74 89 67 126 11 Bolu 7 27 34 28 55 67 70 12 Kastamonu 0 38 19 60 77 55 26 13 Sinop 0 2 15 27 31 47 27 14 Amasya 2 6 9 29 34 41 50 15 Gümüşhane 0 0 6 8 33 33 18 16 Bartın 0 4 24 19 17 19 31 17 Karabük 4 14 6 6 7 18 21 18 Bayburt 0 0 0 0 2 2 3 MARMARA BOLGESI 3.691 4.678 7.274 8.006 7.756 7.069 6.545 1 İstanbul 2.357 3.147 4.305 4.477 4.341 4.204 3.904 2 Bursa 575 563 863 971 783 961 727 3 Kocaeli (İzmit) 381 532 1.234 1.397 1.622 835 622 4 Tekirdağ 49 93 281 240 226 247 227 5 Çanakkale 180 141 153 243 222 218 153
20 2005 2006 2007 2008 2009 2010 BÖLGELER Miktar (ton) Miktar Sefer (ton) Sayısı 6 Balıkesir 46 63 107 178 198 192 252 7 Sakarya (Adapazarı) 31 48 111 156 141 144 312 8 Edirne 62 44 131 180 110 128 181 9 Kırklareli 6 38 63 107 61 69 68 10 Bilecik 3 8 20 48 33 43 58 11 Yalova 0 1 7 9 21 27 41 6. PETDER ATIK YAĞLARININ YÖNETİMİ PROJESİ İLE SAĞLANAN FAYDALAR DSİ verilerine göre ülkemizde kişi başına düşen kullanılabilir su miktarı 1430 m 3 dür. Tüketilebilir yer üstü su kaynakları potansiyeli 98 milyar m 3, yeraltı su kaynakları potansiyeli 14 milyar m 3 dür. Ülkemizde tüketilen suyun %72 si tarımsal amaçlı, % 18 i evsel kullanım amaçlı, %10 u ise endüstriyel amaçlı kullanımdır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) in 2008 yılı verilerine göre ülkemizde kişi başına düşen su tüketimi yıllık 215 litredir. Ülkemizde 2009 yılı TEDAŞ verileri baz alındığında tüketilen elektrik enerjisi 150 bin 894 Gwh olarak gerçekleşmiştir. Türkiye de 2009 yılı verileri baz alındığında hane başına elektrik tüketimi 2293 kwh olarak gerçekleştiği görülmektedir. Bir litre atık yağ bir milyon litre içme suyunu içilemez hale getirir. Bir litre atık yağdan 3.56 kwh elektrik üretilebilir. Bir litre atık yağın enerji karşılığı 9500 10000 kilokaloridir. Bir litre atık motor yağından 0,625 litre baz yağ üretilir. Yukarıda sunulan bilgiler ışığında aşağıdaki veriler değerlendirildiğinde PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi ile sağlanan çevresel faydanın önemi daha net anlaşılacaktır. PETDER tarafından 2010 yılında toplanan 17 bin 780 ton atık motor yağı 17,780 milyar metreküp suyu kirletecek büyüklüktedir. PETDER tarafından 2010 yılında toplanan 17 bin 780 ton atık motor yağı 83 milyon kişinin bir yıllık su ihtiyacına karşılık gelen miktarda suyu kirletir. PETDER tarafından 2010 yılında toplanan 17 bin 780 ton atık motor yağı ülkemizin tüketilebilir tüm yeraltı ve yerüstü su potansiyelinin % 16 sını kirletebilir büyüklüktedir. PETDER tarafından 2010 yılında toplanan 17 bin 780 ton atık motor yağından 30 bin kişinin bir yıllık elektrik ihtiyacını karşılayacak miktarda elektrik üretilebilir.
21
22 7. ATIK YAĞLARIN GERİ KAZANIMI 7.1 Atık Yağlardan Hammadde Geri Kazanımı Atık yağların yeniden rafinasyonu sonucunda atık yağın kirlilik derecesine ve kullanılan prosese bağlı olarak öncelikli olarak baz yağ elde edilmektedir. Atık yağların hammadde olarak geri kazanımı iki şekilde yapılmaktadır. Atık yönetimi ilkeleri açısından bu iki yöntem; Madeni yağın kullanım yerinden üreticisi tarafından alınan numune alınarak içeriğinde bulunan katkı maddesi miktarının veya yağın görevini yapabilirliğinin kontrol edilmesi ve kullanım yerinde basit işlemlerden geçirilerek temizlendikten veya iyileştirildikten sonra yeniden kullanılması, Lisanlı rejenerasyon tesislerinde yeninden rafinasyon işlemine tabi tutularak baz yağ üretilmesidir. Prensip olarak, düşük miktarda su, yakıt, kum vb. kirleticiler ve oksidasyon ürünleri içeren, biyolojik olarak bozunabilir özellikte olmayan ve 50 ppm den az PCB/PCT içeren atık yağların baz yağ elde etmek üzere yeniden rafinasyon işlemlerine tabi tutulması teknolojik bir seçenektir. Bu nedenle geri kazanım amacıyla toplanacak atık yağların kaynağında ayrılması çok önemlidir Yasal mevzuata göre, atık yağ geri kazanım faaliyetinde bulunmak isteyen gerçek ve tüzel kişilerin T.C. Çevre ve Orman Bakanlığından lisans alması gerekmektedir. Lisans prosedürü, geri kazanım sonucu elde edilen ürünlerin standartlara uygunluğunun belgelenmesi amacıyla Türk Standartları Enstitüsünden Türk Standartlarına Uygunluk, bu ürünlerin piyasaya satışının yapılabilmesi için ise Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan Madeni Yağ Lisansının alınmasını gerektirmektedir. 2010 yılında bu statüde teslimat yapılan tesis sayısı 28, teslimat miktarı 1949 ton olmuştur. Teslimat yapılan tesislerin kapasite raporlarından edinilen bilgilere gore bu tesislerin kurulu kapasitesi 240 bin ton/yıl dır. Tesislerde 18 mühendis, 13 teknisyen, 25 usta, 137 işçi, 34 idari personel olmak üzere toplam 229 kişi görev yapmaktadır. 7.2 Atık Yağlardan Enerji Geri Kazanımı Atık yağların enerji değerinden yararlanmak üzere çimento ve demir çelik sektöründe ek yakıt olarak kullanımı dünya genelinde yaygın bir uygulamadır. Atık yağ, içinde bulunan askıda katı maddeler ve su bertaraf edildikten sonra çimento, kireç fabrikaları, demir-çelik üretim tesisleri ve enerji santrallerinde mevcut yakıta belli oranda ilave edilerek ek yakıt olarak kullanılabilmektedir. Ülkemizde, atık yağları ek yakıt olarak kullanıldığı tesislerin Çevre ve Orman Bakanlığından lisans almak zorunluluğu bulunmaktadır. PETDER tarafından toplanarak, Türkiye de 2010 yılında çimento, demir çelik ve kireç sektöründe enerji değerinden yararlanmak üzere ek yakıt olarak değerlendirilen 17 bin 780 ton atık yağın enerji değeri 178 milyon kilokaloriye karşılık gelmektedir. 2010 yılında bu statüde teslimat yapılan tesis sayısı 27 olmuştur. PETDER tarafından sadece 2010 yılında toplanan atık motor yağları ile 30 bin kişinin bir yıllık elektrik enerjisi ihtiyacına eşdeğer bir elektrik enerjisi geri kazanımı sağlanabilmektedir.
23 Tablo 5. Yakıtların Kalorifik Değerlerinin Karşılaştırılması Yakıt Kalorifik Değer (kcal/kg) Doğalgaz 13.000 Motorin 10.250 Atık yağ 9.500-10.000 Fuel Oil 6 9.600 Linyit 4.600 8. ATIK YAĞLARIN BERTARAFI Atık yağların içeriğinde bulunan kirletici parametre değerlerinin yasal sınırların üzerinde çıkması durumunda hammadde veya enerji geri kazanım amacı ile kullanılması mümkün olmamakta bu nitelikteki atıkların yakılarak bertaraf edilmesi gerekmektedir. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre; atıkların yakılacağı tesislerde yanma odasına bağlı bir son yanma bölümünün bulunması, yakma fırınındaki ilk bölme sıcaklığının en az 900 o C de tutulması, sıcaklığın sürekli kaydedilerek kontrol edilmesi, son yanma bölümünde ek bir brülörün bulunması, sıcaklık alt sınırın altına düşünce brülörün otomatik olarak devreye girmesi, bu bölümde en düşük yakma sıcaklığının 850 o C, %1'den fazla halojenli organik içeren maddelerde ise 1100 o C ve alıkoyma süresinin en az iki saniye olması zorunludur. Tehlikeli atıkların yakıldığı tesisler, mümkün olduğunca tam yanmanın sağlanabileceği şekilde işletilmelidir. Bunu sağlamak için bazen uygun tekniklerle ön işlemlerin uygulanması gerekebilir. Yakma tesislerinden oluşan ısı mümkün olduğunca geri kazanılmalıdır. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi kapsamında 2010 yılında bu statüde teslimat yapılan tesis sayısı 1, teslimat miktarı 1314 ton olmuştur. 9. ATIK YAĞ ÜRETİCİLERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ Araç servisleri, akaryakıt istasyonları gibi yağ değişimi yapılan yerler; atık yağın kategorisini belirlemeli, yabancı bir madde ile karıştırmadan kategorilerine göre ayrı ayrı geçirimsiz zemin üzerine yerleştirilmiş kırmızı renkli, hacmi en az 200 lt ve en fazla 1250 lt olan, üzerinde Atık Yağ ibaresi yer alan ve yağmur suyundan korunan tank/ konteynırlar içinde toplamalıdırlar. Yağ değişimi yapılan noktalarda Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği nin Ek-4 A sında yer alan tüketiciyi bilgilendirici posterler bulundurmalıdırlar. Depolama tankları dolduğunda, motor yağı üreticisini veya Yetkilendirmiş Kuruluşu arayarak bildirimde bulunmalıdır. Atık teslimatında muhakkak surette Ulusal Atık Taşıma Formu düzenlenmeli, aracın lisans belgesi kontrol edilmeli, telim edilecek atığın motor yağı olması durumunda ise teslimatın yapılacağı aracın Yetkilendirilmiş Kuruluş veya motor yağı üreticisine ait araç olup olmadığına dair belge istemeli ve lisans belgesini kontrol etmelidirler. Düzenlenen Ulusal Atık Taşıma Formunun yeşil nüshası teslimatı müteakip derhal İl Çevre Müdürlüğüne gönderilmelidir. Bertaraf nüshası ise 5 yıl süre ile muhafaza edilmelidir.
24 Atık üreticileri Yönetmeliğin EK-2 sinde yer alan ve bir önceki yıla ait madeni yağ kullanım ve atık oluşum miktarı esas alınarak düzenlenen Atık Yağ Beyan Formunu doldurarak takip eden bir sonraki yılın Şubat ayı sonuna kadar İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ne beyan etmelidir. 10. ATIK MOTOR YAĞLARININ TOPLANMASI VE TAŞINMASI Atık yağlar, açığa çıktığı noktalardan geri kazanım veya bertaraf tesislerine, yasal düzenlemelerle belirlenen kurallar çerçevesinde, taşıma işi için özel donanıma sahip araçlarla ve eğitimli taşıma personeli refakatinde yapılmaktadır. Atık yağ taşınan araçlar için Türk Standartları Enstitüsünden (TSE) Uygunluk Belgesi, İl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden Taşıma Lisansı alınmıştır. Atık yağ taşıma araçlarında görev alan personel Ulaştırma Bakanlığından Yetki almış Kuruluşlarda eğitim alarak Sertifika landırılmaktadır. Atık Yağ Taşıma Araçlarının Trafik Sigortası, Kasko Sigortası, İhtiyari Mali Mesuliyet Sigortası, Tehlikeli Madde Taşıma Sigortası bulunmaktadır. PETDER, toplama ve taşıma operasyonun her aşamasında en üst düzey sağlık, emniyet, çevre standartları uygulamaktadır. Atık yağlar uluslar arası tehlikeli madde taşımacılığının düzenlendiği Tehlikeli maddelerin Karayolu İle Taşınması Yönetmeliği ne uygun lisanslı özel ekipmanlı araçlarla yapılmakta ve araçların hareketi uydu üzerinden takip edilmektedir. Şekil 21. Varilden Yağ Çekimi Araçlarda, teslim alınan atık yağ miktarını hacimsel olarak ölçmek üzere gerekli tertibat bulunmaktadır. Araçlarda atık yağ üreticileri ile geri kazanım ve bertaraf tesislerinin tank/varil bağlantılarına uygun yeterli sayıda muhtelif bağlantı adaptörleri bulunmaktadır. Atık motor yağları tank veya varilin içinde araçta sabit bulunan pompa marifeti ile yapılmaktadır. Mevcut pompalarla 25 metre mesafeye kadar emiş yapılabilmektedir. Atık yağ taşıyan araçlarda genel iş güvenliği kuralları gereğince ve insan ve çevre sağlığının korunması için kar zinciri, yangın tüpü, stepne, ilk yardım malzemeleri, takoz, emniyet bandı, operasyon emniyet uyarı/ikaz levhası ve varil taşıma arabası bulundurulmaktadır. Atık yağ toplama işinde görevli personel atık yağ alımı ve teslimatı sırasında petrol endüstrisinde kullanılan özellikte yanmaya dayanıklı iş elbisesi, uygun eldiven, baret ve iş ayakkabısı giyilmektedir. Variller beden gücü ile taşınmamakta bu işler için araçta 200 litrelik varili taşıyabilecek kapasitede varil taşıma arabası bulundurulmaktadır.
25 11. ATIK YAĞ TOPLAMA VE TAŞIMA İŞLERİNDE GÖREV ALAN PERSONELİN EĞİTİMİ Atık yağ taşıma ve toplama işlerinde görev alacak personelin eğitimi, toplama ve taşımanın çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yapılması açısından son derece önemlidir. Atık yağ taşıma ve toplama işlerinde görev alan personel; Yangınla mücadele, atık yağların kontrolü yönetmeliği, atık yağların emniyetle taşınması, atık yağ malzeme güvenlik bilgi formu, tanker doldurma boşaltma kuralları, kişisel koruyucu ekipmanların kullanımı, elle yük taşıma ve kaldırma, acil durum yönetimi, döküntü ve döküntü donanımlarının kullanımı, yol emniyeti, araç sürüş kuralları, kıyafet, günlük araç kontrolleri, emniyet kemeri kullanımı, hız kuralları, çalışma süreleri, takograf kullanımı, cep telefonu yasağı, araca yolcu ve eşya alınmaması, sigara içme yasağı, araç kabinine inme binme, araç lastiklerinin kontrolü, araç kabin içi düzeni, araç park kuralları, köprü ve tünellerin kullanımı, statik elektrik, araç devrilme nedenleri, hız ve konsantrasyon, sürücü yorgunluğu, yorgunluk ve uykusuzluğun sürücüler üzerinde etkileri, alkol ve uyuşturucu yasağı, ilaç kullanım sınırları hakkında yazılı ve görsel ekipmanlar kullanılarak eğitilmektedir. 12. ATIK YAĞ TAŞIMA ARAÇLARI DOLUM, TAŞIMA VE BOŞALTIM KURALLARI Atık yağın teslim alınması, taşınması ve geri kazanım ve bertaraf tesisine teslimi süreçlerinde izlenecek usul ve esaslar son derece önemlidir. Her teslim almada Ulusal Atık Taşıma Formunun eksiksiz olarak doldurulmaktadır. Atık yağın teslim alındığı işletmede imza yetkisi olan kişiler tarafından imzalanması zorunludur. PETDER görevli personeli, atık yağını teslim almak üzere gittiği atık yağ üreticisinin yetkilisine kimlik kartını göstermekte, kendini tanıtmakta, Yetki ve/veya Atık Yağ Taşıma Lisans Belgesini ibraz etmektedir. Atık yağ çekimi öncesinde gerekli emniyet tedbirleri alınarak (takoz, uyarı ikaz levhaları vb..) ikmal yapılacak bölgenin emniyeti sağlanmaktadır. Hortumlar kırılmayacak ve/veya üzerinden araç geçmeyecek biçimde yere serilmekte, atık yağ üreticisinin tank, saha ve ekipmanına uygun hortum seçilmekte ve hortumlardan araca ve atık yağ üreticisinin sahasına atık yağ dökülmemesi için gerekli tedbirler alınmaktadır. Atık yağ üreticisinden teslim alınan atık yağın miktarı ile geri kazanım/bertaraf tesisine teslim edilen miktarlar arasında fark çıkmaması için teslim alınan miktarın tespitine azami hassasiyet gösterilmektedir. Miktar tespiti için öncelikli tercih kantar kullanımı olmalıdır, kantar yoksa ve atık yağlar ölçeksiz kaplardan alınıyorsa yağlar muhakkak surette sayaçtan geçirilmek sureti ile miktar tespiti yapılmaktadır. Atık yağ üreticisi tarafından kategorisi belirlendiği ifade edilen ve sürücü ve/veya yardımcısına analiz belgesi sunulan atık yağlar, araçta ayrı gözlere alınmakta, farklı kategorideki yağlar tankerde karıştırılmamaktadır. 13. ULUSAL ATIK TAŞIMA FORMUNUN ÖNEMİ VE DÜZENLEME ESASLARI Ulusal Atık Taşıma Formu (UATF) bertaraf sürecinin en önemli resmi belgesidir. Ulusal Atık Taşıma formu 6+2 nüshadan ibarettir. Yeşil (1 adet), mavi (2 adet), pembe(1 adet), beyaz (2 adet) ve sarı (2 adet) (iki sarı nüsha uluslararası taşımacılık içindir.) Taşımadan önce yeşil nüshas atık üreticisi
26 tarafından teslim alınarak ve hemen taşımanın başladığını bildirmek üzere bağlı bulunana ilin Çevre ve Orman İl Müdürlüğü ne gönderilir. Mavi(2), beyaz(2), pembe(1) nüshalar lisanslı aracın yetki belgeli sürücüsüne teslim edilmelidir. Beyaz nüshanın bir tanesinin onaylı olarak atık üreticisine gönderilmesi hususu lisanslı aracın yetkilisine hatırlatılmalıdır. Lisanslı atık yağ taşıma aracında taşıma esnasında mavi(2 adet), pembe(1 adet) ve beyaz(2 adet) nüshalar kontrollerde ibraz edilmek üzere hazır bulundurulmalıdır. Atık Lisanslı tesise kabul edilirse mavi(2 adet), pembe(1 adet) ve beyaz(2 adet) nüshaların lisanslı atık yağ taşıma aracı yetkilisince lisanslı tesise onaylatılması gerekmektedir. Atığın lisanslı tesise kabul edilmemesi durumunda, lisanslı atık yağ taşıma araçı yetkilisi durumu atık yağ üreticisine bildirmeli ve gerekirse atığı üreticisine geri götürmelidir. Şekil 22. Ulusal Atık Taşıma Formunun Dağılımı Atık yağı teslim alan lisanslı Geri Kazanım Tesisi (rafinasyon& rejenerasyon veya ek yakıt tesisi) veya bertaraf Tesisi mavi nüshanın bir tanesini saklamak üzere almalı ve diğerini T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı na göndermelidir. Pembe nüshanın da hemen atık üreticisine geri gönderilmesi gerekmektedir. Atık yağ taşıma aracının yetkilisi onaylı beyaz nüshanın bir tanesini saklamak üzere teslim almalı, diğer onaylı kopyayı ise atık üreticisine geri göndermelidir. Ulusal Atık Taşıma Formlarının beş yıl süre ile muhafaza edilmesi yasal bir zorunluluktur. ATIK MOTOR YAĞI TESLİMATINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKLİ HUSUSLAR Atık motor yağı teslim edilecek aracın lisans belgesi ve Yetkilendirilmiş Kuruluş adına toplama yaptığına dair belgenin kontrol edilmesi gereklidir. Teslimat esnasında Ulusal Atık Taşıma Formu ve Teslim Tutanağı düzenlenmesi gereklidir. Ulusal Atık Taşıma Formu atık bertaraf sürecinin en önemli resmi kaydı ve belgesidir. Teslim edilen miktar sayaç veya kantarla tespit edilmelidir.
27
28 14. PETDER SAĞLIK, EMNİYET VE ÇEVRE UYGULAMALARI 2010 yılında 850 bin km yol kat edilerek toplam 4 bin 531 servisten, 16 bin 27 adet teslim alma ve 2065 adet boşaltım yapılmıştır. Operasyon genelinde ölümlü veya gün kayıplı bir iş veya trafik kazası yaşanmamıştır. 2010 yılında gün kayıpsız 4 adet trafik kazası yaşanmıştır. Tablo6. PETDER Atık Yağların Yönetimi Projesi 2010 Yılı Sağlık, Emniyet ve Çevre Raporu 2007 2008 2009 2010 Birim Toplanan Miktar 15.080 16.094 17.640 17.780 Ton Toplama Yapılan Nokta Sayısı 10.943 13.696 14.895 16.027 Adet Teslimat Sayısı 1.598 1.949 2.083 2.065 Adet Atık Yağ Tankerleri Toplam Kilometresi Toplam Atık Yağ Operasyonu Çalışma Saati 806.972 912.087 944.167 930.552 Km 70.471 77.293 81.636 89.391 Adamxsaat Ucuz Atlatılan Olay Bildirimi 2 4 24 0 Adet Tehlikeli Durum Bildirimi 0 6 7 0 Adet Ölümlü Trafik Kazası 0 0 0 0 Adet Gün Kayıplı Trafik Kazası 0 0 0 0 Adet Ölümlü İş Kazası 0 0 0 0 Adet Gün Kayıplı İş Kazası 1 0 0 0 Adet Atık Yağ Döküntüsü ( > 15 lt) 0 0 0 0 Lt Sorunlu Atık Teslim Alma (10% dan fazla su, düşük kalori vb..) 0,76 0,27 0,09 0,20 % 83.7 44.2 16 35.960 ton 14.1 DENETİM VE İZLEME
29 PETDER Atık Yağ Taşıma araçlarının tüm hareketleri merkezde uydu üzerinden takip edilmekte ve kaydedilmektedir. Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ve PETDER Sağlık Emniyet ve Çevre Kriterleri doğrultusunda yapılan araç takipleri ile personelin araçla trafikte seyir, atık teslim alma ve boşaltım esnasındaki hareketleri gizli olarak kontrol edilmekte ve denetlenmektedir. 15. ANLAŞMALAR PETDER Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde motor yağı üreticileri, ithalatçıları veya piyasaya sürenlerin yönetmelikten kaynaklı yükümlülüklerini yerine getirmek üzere, lisanslı atık yağ toplama araçları ile motor yağı değişimi yapılan yerlerden toplamış olduğu atık motor yağlarını T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ndan lisans almış işletmelere teslim etmektedir. Bu işlemlerin yerine getirilmesi aşamasında ilgili yapılan tüm işler imzalanan protokoller çerçevesinde yürütülmektedir. Katılım ve Teslimat Protokolleri için Rekabet Kurumundan menfi tespit veya muafiyet alınmıştır. 15.1 İşbirliği Protokolleri Toplanan atık motor yağı miktarının artırılması ve toplumun bilinçlendirilmesine yönelik olarak Belediyelerle işbirliği protokolleri imzalanmaktadır. 2010 yılında imzalanan 14 protokolle birlikte, projenin başladığı tarihten günümüze protokol imzalanan belediye sayısı 22 olmuştur. Protokol imzalanan belediyeler aşağıda verilmiştir. 1 Ocak 2010 / Bursa Büyükşehir 19 Temmuz 2010 / Kastamonu Merkez 26 Şubat 2010 / Iğdır Merkez 4 Ağustos 2010 / Tekirdağ Çerkezköy 14 Nisan 2010 / Çanakkale ÇAN 21 Ağustos 2010 / Samsun Büyükşehir 26 Mayıs 2010 / Niğde Merkez 14 Eylül 2010 / Nevşehir Merkez 24 Haziran 2010 / Muğla Merkez 30 Eylül 2010 / Balıkesir Merkez 24 Haziran 2010 / Muğla Bodrum 12 Ekim 2010 / Muğla Ortaca 24 Haziran 2010 / Muğla Konacık 17 Aralık 2010 / İstanbul Bayrampaşa 15.2 Katılım Protokolleri
30 Atık Yağların Yönetimi projesi kapsamında PETDER e Yönetmelikten kaynaklı yükümlülükleri yerine getirmek üzere yükümlülük devrinde bulunan motor yağı üreticileri, ithalatçıları ve araç ithalatçıları ile bir yıl süreli Katılım Protokolleri imzalanmaktadır. 2010 yılında Katılım Protokolü imzalanan kuruluş sayısı 87 dir. Protokol İmzalanan Kuruluşlar aşağıda verilmiştir. AK Gres ve Madeni Yağ Nak. San. ve Tic. Ltd. Şti., Akel İnşaat Tic. ve San. Ltd. Şti., Akstrol Petrokimya San ve Tic. Ltd. Şti., Anadolu Araçlar Ticaret A.Ş., Anadolu Isuzu Otomotiv San. ve Tic. A.Ş., Arı Petrol Kimya Endüstri ve Ticaret A.Ş., Atak Madeni Yağ Pazarlama San. Ve Tic. A.Ş., Aytemur Petrokimya Ürünleri San. ve Tic. Ltd. Şti., Balpet Petrol Ürünleri Taşımacılık San. ve Tic. A.Ş., Balta Motorlu Araçlar Turizm Dış Ticaret Ltd. Şti., Baylas Otomotiv A.Ş., Baytur Motorlu Vasıtalar Tic. A.Ş., Belgin Madeni Yağlar Tic. ve San. A.Ş., BMC San. ve Tic. A.Ş., Borusan Makina ve Güç Sistemleri San. ve Tic. A.Ş., Borusan Otomotiv İthalat ve Dağıtım A.Ş., Bölünmez Petrolcülük A.Ş., BP Petrolleri A.Ş., Cam Petrol Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., Chevrolet Otomotiv Tic. Ltd. Şti., Çelik Motor Ticaret A.Ş., Çukurova Ziraat Endüstri ve Ticaret A.Ş., Daihatsu Türkiye Motorlu Araçlar A.Ş., Delta Akaryakıt Tic. A.Ş., Denizatı Petrokimya Ürünleri Yapı İnşaat San. ve Tic. A.Ş, Doğan Boya Makina ve Kimya Sanayi Ltd. Şti., Doğuş Otomotiv Servis ve Tic. A.Ş., Ekol Otomotiv San ve Tic. A.Ş., Emek Petrol Ürünleri Tic. San. Ltd. Şti., Enerji Petrol Ürünleri Pazarlama A.Ş., ENKA Pazarlama İthalat İhracat A.Ş., Gema Madeni Yağları San. ve Tic. A.Ş., General Motors Türkiye Ltd. Şti., Global Petrol Ürünleri San. ve Tic. Ltd. Şti., Hattat Tarım Makinaları San. ve Tic. A.Ş., HMF Makina ve Servis Sanayi ve Ticaret A.Ş., Honda Türkiye A.Ş., Hyundai Assan Otomotiv San. ve Tic. A.Ş., İliya Yofoğlu Madeni Yağ San Tic., İsotlar Grup A.Ş., John - Deere Makinaları Ltd.Şti., Kadooğlu Petrolcülük Taşımacılık Tic. San. İth. Ve İhr. A.Ş., Klora Gres ve Yağ Sanayi A.Ş., Koçak Petrol Ürünleri San. ve Tic. Ltd. Şti., Küçükler Uluslararası Nak. Akaryakıt Otom. San. ve Tic. A.Ş., Laverda Tarım Mak. San.Tic. A.Ş., Levent İthalat İhracat Ltd. Şti., Link Kimya Petrol Ürünleri San. Tic. Ltd. Şti., LLK Eurasia Madeni Yağlar San. ve Tic. Ltd. Şti., Manpet Petrol Ürünleri San. ve Tic. Ltd. Şti., Mazda Motor Logistics Europe N.V. Merkezi Belçika, Türkiye İstanbul Şubesi, Mercedes Benz Türk A.Ş., Miroil Akaryakıt Dağıtım ve Pazarlama Ltd. Şti. Tarsus Şubesi, MYS Otom. Taş ve Pet. Ür. Tur. Teks. San ve Tic Ltd. Şti, Mobil Oil Türk A.Ş., Motec Madeni Yağlar San. Tic. Ltd. Şti., Nil-Can Kimya Petrol Ürün. Ambalaj Hurda San. ve Tic. Ltd. Şti., Nissan Otomotiv A.Ş., Odaman Ticaret, Opet Petrolcülük A.Ş., Orhan Makine San. Tic. Ltd. Şti., Ortaklar Otomotiv Ltd. Şti., Özçınarlar Petrol Ürünleri Ltd.Şti, Petline Petrol Ürünleri Tic. A.Ş., Petrofer Endüstriyel Yağlar San. ve Tic. A.Ş., Petrol Ofisi A.Ş., Petronas Madeni Yağlar Tic. Ltd. Şti., Peugeot Otomotiv Pazarlama A.Ş., PETFER Madeni Yağ Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti., Pınar-Al Kimya Otomotiv ve İnşaat San. ve Tic. Ltd. Şti., Prista Oil Yağ San. ve Tic. Ltd. Şti, Renault Trucks Türkiye Tic. A.Ş., Shell & Turcas Petrol A.Ş., Sif İş Makinaları Paz. Ltd. Şti., Sönmezler Petro Kimya San. ve Tic. A.Ş., Suzuki Otomobil Pazarlama ve Tic. A.Ş., Şampiyon Petrol Ürünleri San. ve Tic. Ltd. Şti., Tarımsan Tarım San. ve Tic. A.Ş., Temsa Global San. ve Tic. A.Ş., Toros Madeni Yağlar Nak. San. ve Tic. A.Ş., Total Oil Türkiye A.Ş., Toyota Pazarlama ve Satış A.Ş., Uzel Makina Sanayi A.Ş., Viscol Petro Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş., Volvo Otomobil Tic. Ltd. Şti., Würth Sanayi Ürünleri Ticaret Ltd. Şti., Yüce Auto Motorlu Araçlar Tic. A.Ş. 15.3 Teslimat Protokolleri
31 Toplanan atık motor yağları kategorisine bağlı olarak 3 farklı tipte hazırlanan Atık Motor Yağı teslim Protokolü bulunmaktadır. 2010 yılında T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ndan Çevre Lisanslı 56 firmaya teslimatta bulunulmuştur. Atık Motor Yağı Teslim Protokolü imzalanan kuruluşlar aşağıda verilmiştir. ACIÖZ PETROL GÜLBAHAR KİMYA ADANA ÇİMENTO DÖRTYILDIZ DEMİR ÇELİK ARES MADENİ GÜNDÜZ GIDA AKÇANSA ÇİM. (B.ÇEKMECE) ELAZIĞ ALINOVA ÇİMENTO ASAŞ PETROL GÜR-PET AKÇANSA ÇİM. (ÇANAKKALE) İZAYDAŞ AVRUPA ATIK İSSAN KİMYA AKÇANSA ÇİM. (LADİK) KARS ÇIMENTO BİLGİN KİMYA KOZA SINAİ YAĞ ASLAN ÇİMENTO A.Ş. KİMTAŞ KİREÇ (BERGAMA) CAN KİMYEVİ MURAT TUNÇ BAŞKENT ÇİMENTO KİMTAŞ KİREÇ (P.HİSAR / K.ELİ) ÇEV-PET PET. ÖRÜSAN KİMYA BURSA ÇIMENTO KONYA ÇİMENTO ÇİNKANLAR ÖZ MOBİL ÇİMENTAŞ (TRAKYA) LİMAK ÇİMENTO DENGE PETROL ÖZKALE KİMYA ÇİMENTAŞ (İZMİR) MUĞLA KİREÇ ERLER BOYA PETROTEK ÇİMSA (ESKİŞEHİR) PAY METAL EVRENSEL SAR-PET ÇİMSA (MERSİN) SET ÇIMENTO (ANKARA) FB-OİL PETROL SUDEOİL ÇİMSA (KAYSERİ) SET ÇIMENTO (BALIKESIR) FRİG KİMYA ŞAHİNBEY ÇİMSA (NİĞDE) SET ÇİMENTO (TRAKYA) G.D.S. ŞAH-SAN DENİZLİ ÇİMENTO YİBİTAŞ YOZGAT 16. TANITIM EĞİTİM VE BİLİNÇLENDİRME ÇALIŞMALARI Proje çalışmaları çerçevesinde atık motor yağlarının çevre ve insan sağlığına olumsuz etkilerine dikkat çekmek, atık üreticilerinin projeye katkılarını sağlamak üzere atık üreticileri düzenli olarak ziyaret edilmekte, yerel yönetimlerle işbirliği protokolleri imzalanmakta, toplantı ve eğitim programları düzenlenmekte, yazılı ve görsel iletişim araçları vasıtasıyla, fuar vb. etkinliklerde proje çalışmaları hakkında bilgilendirme yapılmaktadır. 16.1 Poster, Broşür, Kitap ve Yayınlar
32 2010 yılında tanıtım, eğitim ve bilinçlendirme çalışmaları kapsamında atık alımı yapılan yerlere asılmak üzere Bir Varil Bir Ağaç ve Doğadan Aldığımız Enerjiyi Tekrar Doğaya Kazandırıyoruz posterlerinden yaptırılarak dağıtılmıştır. Yine atık üreticilerini bilgilendirmek üzere 3 yapraktan oluşan el broşürleri yapılarak dağıtımı sağlanmıştır. Madeni yağlar ve atık yağlarla ilgili bilgilendirmeye yönelik olarak Madeni Yağlar Üretim, Kullanım ve Geri Kazanım Yöntemleri kitabı hazırlanmıştır. 16.2 Kamu Kurumları ile Birlikte Yapılan Eğitim Çalışmaları 2010 yılında atık üreticilerine yönelik olarak Bakanlık, İl Müdürlükleri veya Belediyelerle koordinasyon içinde 9 farklı ilde 18 toplantı düzenlenerek atık yağ toplama çalışmaları hakkında sunum yapılmıştır. 4 Mart 2010, Katılımcılar Faaliyet Değerlendirme Toplantısı, İstanbul 1 Nisan 2010, 2009 Yılı Faaliyet Değerlendirme Basın Toplantısı, İstanbul 11 Mart 2010, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı koordinasyonunda, MSB ve tüm Askeri Kurumlar, Ankara 2 Haziran 2010, Çevre Haftası Etkinliklerinde Stand Açımı, Eskişehir 5 Haziran 2010, Çevre Haftası Etkinliklerinde Stand Açımı, Tekirdağ 5 Haziran 2010, Çevre Haftası Etkinliklerinde Stand Açımı, Sakarya 15 Haziran 2010, Antalya İl ÇOM koordinasyonunda, Antalya 24 Haziran 2010, Konacık Belediyesi koordinasyonunda, Muğla 1 Eylül 2010, Tekirdağ İl ÇOM koordinasyonunda, Çorlu- Çerkezköy/Tekirdağ 2 Eylül 2010, Tekirdağ İl ÇOM koordinasyonunda, Saray- Muratlı /Tekirdağ 3 Eylül 2010, Tekirdağ İl ÇOM koordinasyonunda, Hayrabolu-Malkara /Tekirdağ 29 Eylül 2010, Tekirdağ İl ÇOM koordinasyonunda, Şarköy, Tekirdağ 6 Ekim 2010, Eskişehir İl ÇOM koordinasyonunda, Eski Sanayi, Eskişehir 6 Ekim 2010, Eskişehir İl ÇOM koordinasyonunda, Teksan Sanayi, Eskişehir